Notes

Prokaryot hücreler çekirdeksizdir
Prokaryot hücreler ökaryot hücrelere göre küçüktür
Prokaryot dnaları sitoplazmaya dağılmış şekilde ve halkalı,hücre duvarı selüloz ya da peptidoglikan
Ökaryot dnaları çekirdek içinde ve düz,hücre duvarı selüloz ya da kitin
hücre zarı prokaryot hücrelerde fotosentez ve solunuma yardım eder
hücre zarı bitki hücrelerinde selüloz sentezini sağlar
hücre akıcı(yapısına katılan moleküllerin yerinin sabit olmaması) mozaik(yapısını oluşturan moleküllerin dağılımının düzensiz olması)zar modeli.
hücre zarı çift katlı fosfolipit tabakasından oluşmuştur,kuyruk kısımları birbirine bakacak şekilde dizilmişlerdir
bu diziliş hücre zarının iç tarafının hidrofobik,dış tarafının hidrofilik olmasını sağlar,fosfolipitler taşıyıcı proteinlerin oluşmasını sağlar
glikoprotein ve glikolipitler hücreye özgüllük sağlar;hücrelerin birbirini tanımasını sağlar,seçiçi geçirgen olmasını sağlar,hormon gibi sinyal moleküllerin tanınmasını sağlar.bu yüzden glikolipit ve glikoproteinler hücre zarının dışa bakan yüzeyinde bulunur
kamçı uzun ve az sayıda uzantılardır,hücrenin hareketini sağlar
sil hücreden çıkan kısa ve çok sayıda uzantılardır;tek hücreli canlılarda hareketi sağlar,çok hücreli canlılarda bulunduğu ortamın hareketlenmesini sağlar
yalancı ayak geçiçi olarak hücrenin oluşturduğu sitoplazmik uzantılardır,hareket ve besin alımında kullanılır(fagositoz)
pinositik cep pinositoz durumunda hücre zarının çöküntü oluşturması ile oluşan geçici durumdur böbrek hücrelerinde görülür
mikrovillus hücre zarının dışa oluşturduğu parmak şeklinde çıkıntılardır,besinlerin emilim yüzeyini arttırır,ince bağırsağın iç yüzeyindeki hücrelerde görülür
mezozom o2li solunum yapan prokaryotlarda solunum yüzeyini arttırarak solunumu hızlandırmak amacıyla hücre zarının sitoplazma içine doğru kıvrımlar yapması ile oluşan yapıdır
hücre çeperi sert cansız tam geçirgendir,hücreyi korur,şekil verir,aşırı su almasını engeller
mantarlarda kitin
bakterilerde peptidoglikan
arkelerde yalancı peptidoglikan
biki ve alg hücrelerinde selüloz yapılıdır
sitoplazmanın organaller hariç yarı akışkan kısmına sitozol denir içinde enzim,rna,mineral,atık madde...
prokaryot hücrelerde sitozol içinde dna da bulunur
ribozom ve sentrozom zarsız organellerdir
tek zarlı olanlar golgi lizozom endoplazmik retikulum koful peroksizom
çift zarlı mitokondri ve plastitler

RİBOZOM
tüm canlı hücrelerde bulunur (sadece memelilerin olgun alyuvar hücrelerinde bulunmaz ancak bu hücre ilk üretildiğinde ribozom ve diğer organallere sahiptir sonradan kaybetmiştir istisnadır)
zarsız ve en küçük organeldir. Protein sentezi yapar,yapısında protein ve Rrna bulunur
prokaryot ve ökaryotlarda rrna ve protein içerikleri farklıdır ökaryotlarda daha büyüktür
çekirdekçik bölgesinde yapısını oluşturan rrna ve protein üretildiğinden ribozomun üretim yeri çekirdekçiktir
küçük ve büyük olmak üzere iki alt birimden oluşur,hücre protein sentezi yapmıyorken pasif haldeyken alt birimler birbirinden ayrılır,protein sentezi sırasında alt birimler birleşir ve ribozom görevini yerine getirir.
prokaryot hücrelerde sitoplazmada serbest halde bulunur
ökaryot hücrelerde : sitoplazmada serbest halde ,başka bir organelin içinde(kloroplast,mitokondri),endoplazmik retikulumun ve çekirdek zarının üzerinde bulunur
bir hücrede aynı proteinden çok sayıda üretilecekse çok fazla ribozom bir araya gelerek poliribozom oluşturur

SENTROZOM
hücre bölünmesi sırasında iğ iplikleri oluşturarak hücre bölünmesine yardım eder
bitki hücrelerinde görülmez,hayvan hücrelerinin de sadece bölünebilenlerinde bulunur
kas sinir yumurta hücresinde yoktur
spermdeki sentrozom döllenmeye katılarak zigotun sentrozomu haline gelir,vücudumuzdaki tüm sentrozomlar babadan gelir
bir sentorozom iki sentriyolden oluşmuştur bu sentriyollerin yapısında mikrotübüller vardır
görev yapmaya başlamadan kısa bir süre önce KENDİNİ EŞLEYEREK İĞ İPLİKLERİ ÜRETİR (kromatin değil!)

ENDOPLAZMİK RETİKULUM
ökaryot hücrelerde çekirdek ile hücre zarı arasında yer alan kanallar sistemidir
hücre içinde madde taşınmasını sağlar
çekirdek zarını oluşturur ve çekirdekle doğrudan bağlantısı vardır
hücreye mekanik destek olur
hücrede gerçekleşen asidik ya da bazik tepkimelerin birbirine etki etmeden gerçekleşmesini sağlar
karbonhidrat,yağ,protein sentezinde görev alır
golgi cisimciği,koful ve lizozom organelinin üretimini sağlar
golgi cisimciği ile birlikte çalışır
✔ Granüllü Endoplazmik Retikulum
Üzerinde ribozom bulunur
Protein sentezinin çok fazla yapıldığı enzim,hormon ve salgı üretiminin çok olduğu hücrelerde bol miktarda bulunur
Proteinli moleküllerin golgi cisimciğine taşınmasından sorumludur
Hücre dışına salgılanacak organel ve hücre zarındaki protein yapılı molekülün üretiminden üzerindeki ribozomlar sorumludur
✔ Granülsüz Endoplazmik Retikulum
Üzerinde ribozom bulunmaz
Hormon ve yağ sentezi yapan hücrelerde bol miktarda bulunur
Yağ, karbonhidrat ve mineral taşınmasından sorumludur.
Kas hücrelerinde kasılmayı gerçekleştirmek için Ca depolaması yapar.
İnsan karaciğer hücrelerinde ilaçların olumsuz etkilerini giderir ve glikojen depolar.
Mide hücrelerinde Cl salgılar
bir hücrede granüllü ve granülsüz er bir arada bulunabilir

GOLGİ CİSİMCİĞİ
Yassılaşmış keseciklerden oluşmuş organeldir
Endoplazmik retikulum ile beraber çalışır,genellikle birbirlerine yakın konumlanmışlardır
Golgi cisimciği endoplazmik retikulüme bakan yüzeyine bağlanan kesecikler içeriğini boşaltarak golgi aygıtının
yapısına katılır. Golgi cisimciği endoplazmik retikulumdan gelen bu kesecikler vasıtasıyla gelişir. Golgi cisimciğine gelen maddeler golgi kanalları boyunca ilerlerken değişikliğe uğratılarak yapısı geliştirilir. Golgi cisimciğindede bu
moleküllere yağ, şeker, fosfat ve sülfat grupları eklendiği gibi bazı moleküllerde çıkarılarak molekülün ana yapısı değiştirilebilir. Son halini alan molekül golginin hücre zarına bakan yüzeyinden kesecikler halinde salınır.
✔hücreye özgü salgıların üretilmesini ve ekzositozla atılacak olan salgı keseciğinin oluşturulmasını sağlar
✔lizozom ve koful gibi organellerin üretilmesini sağlar
✔komplek organik maddelerin üretilmesini sağlar:glikolipit,glikoprotein,fosfolipit
✔hücre zarının ve çeperinin üretilmesini sağlar(bitkide selüloz hariç diğer çeper maddelerini üretir)

LİZOZOM
Golgi tarafından oluşturulan içinde sindirim enzimleri bulunan organeldir
Bitki hücrelerinde BULUNMAZ,özellikle fagositoz ve pinositoz yapan hücrelerde bol bulunur
İçeriğinde bulunan enzimler lizozom içindeyken pasif haldedir. Görevini yaptığı sırada aktif hale geçmektedir.
(Aktifleştirme işlemi pH değişimi ile olmaktadır.)
Hücre içi sindirim yapar. Fagositoz ve pinositozla içeri alınan besin kofunun etrafını sararak içeriğin sindirilmesini sağlar.Fagositozla içeri alınan molekül besin dışında bir mikroorganizma olabilir
Yaşlanmış ya da fonksiyonu bozulmuş organelleri parçalar.(Otofaji)
Gerektiğinde kendini patlatır. İçeriğinde bulunan enzimler sitoplazmaya yayılır ve hücre kendini sindirir. Bu
olaya otoliz denir. Bu durum hücre yaşlandığında ya planlanmış hücre ölümleri mekanizması için gereklidir.
Lizozom aktivitesinin azalması bazı hastalıklara ve deri hücrelerinde lekelenmelere sebep olabilmektedir.

SELÜLOZ KİTİN DEPO EDİLEN BİR POLİSAKKARİT DEĞİLDİR BU YÜZDEN DEPO EDİLMEZ!!!

KOFUL
Hayvan hücrelerinde çok sayıda küçük;bitki hücrelerinde ise az sayıda büyük kofullar bulunur
Bitki hücreleri yaşlandıkça koful büyüklükleri artar,merkezde bulunan koful merkezi kofuldur,bu koful bitki çok yaşlandıkça diğer organelleri ve çekirdeği sıkıştırarak hücrenin ölmesine neden olur
Depo kofulu:Genellikle bitki hücrelerinde bulunur.Atık madde,pigment,su depolanmasını sağlar
!!!BESİN DEPOLAMAZ!!!
Besin kofulu:Endositozla alınan besini taşıyan kofuldur
Boşaltım kofulu:Ekzositozla atılacak maddeyi taşıyan kofuldur
Salgı kofulu:Eksositozla salgılanacak salgıyı(enzim,hormon ya da özel bir madde) taşıyan kofuldur
Sindirim kofulu:Besin kofulu ile lizozom organelinin birleşmesi ile oluşan kofuldur,endositoz ile hücre içine alınan besinlerin sindirilmesini sağlar
Kontraktil koful(vurgan):Tatlı sularda yaşayan ökaryot tek hücreli canlılarda hücre içine giren fazla suyun
AKTİF TAŞIMA ile dışarı atılmasını sağlayan kofuldur.Bu olay suyun ENERJİ HARCANARAK atıldığı tek yerdir
amipte bulunur mesela

PEROKSİZOM
Hemen hemen tüm ökaryot hücrelerde bulunabilen ve H2O2 yi parçalayarak etkisiz hale getiren organeldir
Yağ asitlerinin solunuma katılma sürecinde oksijen kullanılarak parçalanmasını sağlar.Bu şekilde mitokondriye yardım eder.
,,,,,,,,,,,,,,,,çift zarlı organeller,,,,,,,,,,,,,,,,
MİTOKONDRİ
Oksijenli solunum ile enerji üretiminin yapıldığı organeldir.
Çok fazla enerji harcayan hücrelerde bol miktarda bulunur.(sinir hücresi , kas hücresi gibi..)
İç ve dış olmak üzere iki zarı vardır.İç zar kıvrımlıdır.Bu kıvrımlara krista denir.Krista mitokondrinin yüzey alanını arttırarak daha verimli çalışmasını sağlar
İçini dolduran sıvıya matriks denir.Matriks sitoplazma benzeri bir sıvıdır ve içerisinde organik/inorganik maddeler bulunur.Matriks içinde enzim,ribozom,DNA,RNA vardır
Protein sentezi yapabilir
Kendini çoğaltabilir ancak kendi dış zarını üretecek olan nükleik asit şifresi kendi DNAsında bulunmadığından dolayı çoğalması hücre DNAsı kontrolündedir

PLASTİDLER
Bitki hücrelerinde bulunan içerdiği pigmentler ile hücreye renk verebilen ve çeşitli görevleri olan organellerdir
İç ve dış olmak üzere çift zarlıdırlar
✔KLOROPLAST
İçerisinde yeşil renk veren pigment(klorofil)bulunan plastidlerdir
Bulunduğu hücreye yeşil renk verir,fotosentez yapan tüm ökaryotlarda bulunur
Kısa süreli nişasta depolayabilir
İçindeki sıvıya stroma denir,sitoplazmaya benzer,dna rna enzim ribozom bulunur
İçerisinde tilakoit zarların oluşturduğu üçüncü zar sistemi vardır.Bu zar sisteminde grana(granum) denen yapılar bulunur.Granalar birbirlerine tilakoit ara lamellerle bağlıdır.Bu yapılar granalar tarafından yakalanmayan ışığı yakalayıp fotosentez verimi arttırır
Kendini çoğaltabilir.Dış zarının genetik şifresi kendi dnasında bulunmadığından çoğalırken hücre dnasına bağlıdır
Protein sentezi yapabilir
✔KROMOPLAST
Yeşil hariç renk pigmentlerini taşır
Kırmızı: likopen
Sarı: ksantofil
Turuncu: karoten
Bitkilerin çiçek yaprak kök gibi yapılarında bulunur,taşıdığı rengi bitkiye verir
✔LÖKOPLAST
Renk pigmenti içermez
Işık görmeyen kısımlarda bulunur
Bulunduğu hücreye göre farklı besin maddelerinin depolanmasını sağlar
Patates: Nişasta
Pirinç: Nişasta
Fasulye tohumu: Protein
Bitkilerin depo organlarının hücrelerinde bol miktarda bulunur

Gerekli çevre şartları sağlandığında plastitler birbirlerine dönüşebilir
Örn: Olgunlaşan domatesin kırmızı olması
Örn: Patatesin güneşte bekletildiğinde yeşile dönmesi

HÜCRE İSKELET ELEMANLARI
Ökaryot sitoplazması içerisinde bulunan protein yapılı lifli moleküllerdir.
✔MİKROFİLAMENT
Aktin proteinlerinden oluşmuş en ince hücre iskelet elemanlarıdır
GÖREVLERİ:
1) Gerilmelere karşı koyarak hücrenin biçimini korur.
2) Kas hücrelerinin kasılmasını sağlar. (aktin)
3) Yalancı ayak ve mikrovillus oluşumu sağlar.
4) Hayvan hücrelerinde hücre bölünmesi sırasında boğumlanmayı sağlar.
5) Sitoplazmanın hareket etmesini sağlar.
✔ARA FİLAMENT
Üst üste sarılmış lifli proteinlerden oluşan orta kalınlıktaki hücre iskelet elemanıdır.
GÖREVLERİ:
1) Hücrenin şeklinin sabit kalmasını sağlar.
2) Çekirdek ve organellerin yerinin sabit kalmasını sağlar.
3) Deride bulunan ara filamentler keratin yapılıdır. Keratin yapılı ara filamentler deri hücreleri arasında bağlantı sağlayarak dayanıklılığını artırır.
✔MİKROTÜBÜL
Tübülin proteinlerinden oluşmuş en kalın hücre iskelet elemanlarıdır
GÖREVLERİ;
1) Hücrenin şeklinin sabit kalmasını sağlar.
2) Hücre organellerinin gerektiğinde hareket etmesinin sağlar.
3) Sentriyol, sil ve kamçı yapıların yapısına katılır.
4) Hücre bölünmesi sırasında kromozomların hareketini sağlar.
5) Selüloz liflerinin düzenlenmesini sağlar.

✔ ✔ ✔ ÇEKİRDEK✔ ✔ ✔
Ökaryot yapılı hücrelerde genetik maddeyi taşıyan hücre kısmıdır.
Prokaryot hücreli canlılarda ve olgun alyuvar hücrelerinde bulunmaz
Dört temel kısımdan oluşur
1) Çekirdek Zarı
✔ Çekirdek içeriğini sitoplazmadan ayıran ÇİFT katlı zardır.
✔ Yapısı hücre zarı ile aynıdır. Ancak yapısında bulunan porların genişliği hücre zarının porlarından daha büyüktür. Bu nedenle hücre zarından geçemeyen birçok molekül çekirdek porundan geçebilir.
✔ Endoplazmik retikulum tarafından oluşturulmuştur.Endoplazmik retikulum doğrudan çekirdek zarına bağlıdır
✔ Çekirdek zarını oluşturan endoplazmik retikulum granüllü endoplazmik retikulum ise zarın dış yüzeyinde ribozom bulunur.
✔ RNA molekülü ve ATP çekirdek porundan geçebilirken DNA geçemez.
2) Çekirdek Sıvısı (Çekirdek Plazması)
✔ Çekirdeğin içini dolduran sıvıdır.
✔ Yapısı sitoplazmaya benzerdir. Ancak sitoplazmadan daha yoğun bir sıvıdır. İçinde DNA, RNA ve inorganik, organik maddeler bulunur.
3) Çekirdekçik
✔ Çekirdeğin içinde bulunan belirgin koyu bölgedir.
✔ Çekirdek sıvısından zar ile ayrılmamıştır.
✔ Çekirdek sıvısı içindeki DNA moleküllerinin yoğunlaştığı bölgelerdir.
✔ Yapısında bulunan DNA molekülleri rRNA ve ribozom yapısına katılan proteinlerin üretiminden sorumludur. Bu yapılar birleştirilerek ribozomal alt birimler oluşturulur.
✔ Ribozom üretiminden sorumlu olduğundan protein sentezini çok fazla gerçekleştiren hücrelerde çok sayıda çekirdekçik bulunur.
4) Kromatin İplik
✔ Çekirdek sıvısı içinde bulunan genetik maddedir.
✔ DNA molekülleri çekirdek içinde paketlenirken histon adı verilen özel proteinlerle sarılır ve nükleozom yapısını oluşturur.
DNA + Histon = Nükleozom
✔ Nükleozomlar bir araya gelerek kromatin iplik halini alır.
✔ Kromatin iplikler düzensiz ipliklerdir. Çekirdek içindeki genetik maddenin doğal görüntüsüdür.
✔ Hücre bölünmesi sırasında DNA miktarı iki katına çıkar(Replikasyon). Kromatin iplikler kısalıp kalınlaşarak kromozom halini alır. Kromozomun varlığı hücrenin bölünmekte olduğunun kanıtıdır.
Kromozom
✔ Hücre bölünmesi sırasında genetik maddeyi taşıyan yapıdır.
İki kat genetik madde taşır
✔ Bir kromozom birbirinin aynısı olan iki kromatitten oluşur.
Bu kromatitlere kardeş kromatit denir. Bunlar birbirine sentromer ile bağlanır.
Aynı tür olan canlıların kromozom sayıları aynıdır.
Farklı türde canlıların kromozom sayıları aynı olabilir. Sayıların aynı olması canlıların birbirine genetik
olarak benzer olduklarını göstermez.
Kromozom sayılarına bakılarak canlılar arasında ilişki kurulamaz.

Hücrede kromatit ve kromozom varsa bölünme geçiriyordur.
Mantar hücrelerinde sentorozom yok
PLASTİT SADECE BİTKİLERDE VAR HAYVAN VE MANTARLARDA YOK
LİZOZOM SADECE HAYVANLARDA VAR BİTKİ VE MANTARLARDA YOK
Genç bitki hücresi Yaşlı bitki hücresi
metobolizma hızlıdır metobolizma yavaştır
koful küçük ama çok sayıda koful büyük ama az sayıda
hücre çeperi ince hücre çeperi kalın
büyüme bölgelerinde bulunur büyümenin durduğu bölgelerde
çekirdek büyük ve ortada küçük ve kenara itilmiş
sitoplazma büyük sitoplazma sıvı

HÜCRELERDE ÖZELLEŞME
HÜCRE > DOKU > ORGAN > SİSTEM > ORGANİZMA
özelleşmeyle daha hızlı verimli tepkimeler olur,harcanan enerji azalır
çok hücrelilerin özelleşmesi tek hücrelilere göre daha fazla olduğundan hayatta kalma şansları daha fazladır,ortamdaki kaynaklardan daha iyi yararlanmış olurlar
tek hücreli canlıların büyümesi sınırlıdır
özelleşmenin getirdiği bazı sorunlar da vardır
tek hücreliler temel faaliyetlerini kendileri düzenler,çok hücrelilerde bu temel faaliyetlerin sadece bir tanesini gerçekleştirebilmek için özelleşmiştir
çok hücreli canlıda hayati öneme sahip bir dokunun zarar görmesi,diğer dokularda sorun olmasa bile canlının ölümüne yol açabilir
fazla özelleşmiş yapılar dayanıksızdır

BİLİMSEL YÖNTEM
1-gözlemler yapma
2-problemin tespiti
3-hipotez kurma
4-tahminde bulunma:hipotezle alakalı kurulmuş bir tahmindir>eğer..ise..dir.
5-kontrollü deney bağımsız değişken bizim değiştirdiğimiz,bağımlı değişken de buna bağlı değişen
6-teori ve kanun
teori:doğa olaylarının neden gerçekleştiğini açıklar
kanun:doğa olaylarının nasıl gerçekleştiğini açıklar
teori kanun arasında bir dönüşüm yoktur hipotez ya teori olur ya kanun