Notes

Si José Protacio Rizal Mercado y Alonso Realonda, mas kilala bilang José Rizal, ay isang bayani ng Pilipinas na kinikilala sa kanyang kontribusyon sa pagpapalaya sa bansa mula sa pananakop ng mga Kastila sa pamamagitan ng kanyang mga akda at aktibismo. Ipinanganak siya noong Hunyo 19, 1861, sa Calamba, Laguna, na kilala bilang isa sa mga bayaning Pilipino na may malawak na kaalaman at kasanayan.

Nagtamo si Rizal ng edukasyon sa Pilipinas bago pumunta sa Espanya upang mag-aral ng medisina sa Unibersidad ng Santo Tomas at pagkatapos ay sa Universidad Central de Madrid. Habang nasa Europa, naging aktibo siya sa mga samahang pangrebolusyonaryo at sumulat ng mga akdang tumutuligsa sa mga pang-aabuso ng kolonyalismong Kastila sa Pilipinas.

Ang kanyang mga akda tulad ng "Noli Me Tangere" at "El Filibusterismo" ay nagmulat sa mga Pilipino sa mga suliraning panlipunan at pampolitika sa kanilang bansa at nagbigay-inspirasyon sa mga mamamayang Pilipino upang labanan ang kolonyalismo. Bilang resulta, itinuring siya ng mga Kastila na isang "subersibo" at isinailalim sa mataas na bantayog ng pagmamalupit.

Naging kabaligtaran ng kanilang layunin, isinakdal si Rizal sa mga pekeng alegasyon at hinatulan ng kamatayan sa pamamagitan ng pamumugot noong Disyembre 30, 1896. Sa kabila ng kanyang pagkamatay, ang kanyang mga ideya at prinsipyo ay patuloy na nagbigay inspirasyon sa mga Pilipino sa kanilang pakikibaka para sa kalayaan. Si Rizal ay kinikilala bilang pambansang bayani ng Pilipinas at ang kanyang pagkamatay ay isang pangunahing bahagi ng kasaysayan ng Pilipinas sa pakikibaka para sa kalayaan.