Notes

Dil Anlatım

Lirik Anlatım(Coşku ve Heyecana Bağlı Anlatım)
İnsanlar heyecanlarını coşkularını anlatmak için lirik anlatımı tercih ederler.
Sevinç,hüzün,korku,mutluluk vb. duygular aktarılırken lirik anlatım kullanılır.Öncelikli olarak şiir türünde kullanılan lirik anlatım roman,hikaye,tiyatro gibi türlerle de kullanılabilir.
Coşku ve heyecana bağlı metinlerin asıl hedefi okuyucunun duygularına hitap etmektir.Böylelikle yazarın hislerini okuyucuyla paylaşmasına olanak sağlamış olur.
Lirik Anlatımın Özellikleri Şunlardır;
* Bu metinlerde okuyucu duygusal yönden etkilenmeye çalışılır.
* Lirik anlatımda dil heyecana bağlı işlevde kullanılır.
* Sözcükler genellikle mecaz ve yan anlamlarla kullanılır.
* Söz sanatları ve ahenk unsurlarından yararlanılır.
* Şiir,söylev(hitabet,nutuk), hikaye,roman,tiyatro gibi türlerde de lirik anlatım kullanılabilir.
* İmge ve hayallere yer verilir.
* Anlatıcının içinde bulunduğu ruh halini anlatır.
Lirik anlatımda kullanılan ahenk unsurları;
1. Kafiye: Şiirde mısra sonlarında yazılışları ve görevleri aynı olan ses benzerliklerine kafiye denir.4 çeşit kafiye vardır.
a) Yarım Kafiye: Dize sonlarındaki tek ses benzerliğidir.(Kelimenin kökünde)
Örnek:
Ecel büke belimiz
Söyletmeye dilimizi
Hasta ilem hâlimiz
Soranlara selâm olsun
(-mizi rediftir)

2 . Şiirde dize sonlarında bulunan iki ses benzerliğine tam uyak denir.
Örnek:
- taşım
- yaşım
- naşım
- başım
(-ım redif)

3 . Zengin Uyak: Şiirde dize sonlarında bulunan 3 ve daha fazla ses benzerliğine zengin uyak denir.
Örnek:
- sakın
- akın
- hakkın
- yakın
(akın ve benzerleri zengin uyak)
4 . Cinaslı Kafiye: Okunuşları aynı anlamları farklı olan sözcüklerle oluşturulan kafiyedir.
Örnek:
a.Madem çoban değildin
b.Arkandaki sürü ne
c.Beni yardan ayıran
b.Sürüm sürüm sürüne
Not: Şiirde dize sonlarında yer alan sözcüklerden birisi diğer sözcüğün içinde aynen geçiyorsa buna tunç uyak denir.

5 . Redif: Kafiyeden sonra gelen anlam ve görevleri aynı olan ek veya kelimelere redif denir.

Uyak Düzeni
Uyakların dizelerdeki düzenlerine denir.
- Düz Uyak:(aaaa)
- Çapraz Uyak:(abab)
- Sarmal Uyak:(abba)
- Mani tipi Uyak:(aaba)

Ölçü
Şiirde ahengi sağlamak için hece ve duraklar belli bir kural dahilinde bir araya getirilir.Türk şiirinde hece ölçüsü ve aruz ölçüsü olmak üzere iki tür ölçü vardır.

1. Hece ölçüsü :Dizelerdeki hece sayısının eşit olmasıdır.
2. Aruz ölçüsü :Şiirdeki dizelerin açıklık kapalılık esasına dayanan bir ölçüdür.
3. Serbest ölçü :Şiirdeki dizelerin hece sayıları birbirinden farklı ise açıklık kapalılık sırası birbirindeb farkı ise bu şiirde serbest ölçü vardır.
4. Armoni :İki veya daha çok sesin aynı kulağa hoş gelecek bir biçimdeki uyumuna armoni denir.
Ek Biçimindeki Zamirler
1. İlgi Zamiri:
Ad tamlamalarında tamlanan durumunda bulunan adların yerini tutan "ki" ekiyle sağlanır.Yerine geçtiği sözcükle eklendiği sözcük arasında anlam ilgisi kurar.Tamlayan durumundaki ada gelerek bu ilgiyi sağlar.

* Sizin ifadeleriniz, diğer insanlara göre daha anlaşılır.
- [x] Sizinki, diğer insanlara göre daha anlaşılır.
- [ ] Sizin ki, diğer insanlara göre daga anlaşılır.
İyelik Zamiri
Ad tamlamalarında tamlayanın yerini tutan ve bir varlığın kime ya da neye ait olduğunu gösteren "ım ın ımız nız ları" iyelik ekleriyle sağlanır.

* Yorumunuz bize farklı bakış açısı sergiledi.
Destansı(Epik) Anlatım
Tarih öncesi dönemlerle ilgili"tanrı,tanrıça,yarı tanrı ve kahramanlar"la ilgilidir. Olağanüstü olayları anlatan şiirlere destan(epope) denir. Bu metinlerde destansı anlatımda yararlanır.

- Bağdatın kapısını Genç Osman açtı
- Düşmanın cümlesi önünden kaçtı
- Kelle koltuğunda üç gün savaştı
- Allah Allah deyip geçer Genç Osman

Epik Anlatım Özellikleri
* Destan türünün yiğitçe havası ağır basar.
* Etkileyici bir özelliğr sahiptir.
* Olağanüstü olaylar ve kişilere yer verilir.
* Eylemler ön planda olur.
* Tarihî konu ve kahramanlıklar işlenir.
* Sürekli bir hareket söz konusudur.
* Sözcükler yan ve mecaz anlamlarıyla kullanılabilir.
* Anlatımda abartıya başvurulur.
* Destan,şiir,hikaye,roman ve tiyatro türündeki yapıtlarda destansı anlatımdan yararlanılabilir.
* Koçaklamalar,destanlar,millî marşlar ve kahramanlık şiirleri epik anlatımdan yararlanılarak oluşturulur.

Emredici Anlatım
* Kesinlik ve vazgeçilmezlik bildirirler.Emir ve yasaklamalar içerir.
* Bazen de eski ve doğruluğu kesin gibi görülen deneyimler, öğütler, söze kesinlik katmak için emredici anlatımla sunulur.
* Bazen de diyaloğa dayanan anlatılarda sözdeki içtenliği bildirmek için kullanılır.
* Bir şeyin nasıl yapılacağını anlatmada, tarif etmede kullanılır.Yemek tarifleri, reçeteler... bu tarzdadır.
* Bir işin nasıl yapılacağını anlatan, talimat veren yazılardır.
* Kimi zaman, özellikle emir kipi 3. kişiyle kurulan tümcelerde dilek, umut, yalvarma anlamlarında da kullanılır.

Fiil kipleri
Fiillerin yüklem olduğunda almış olduğu zaman ve dilek bildiren eklerdir.
1. Haber(Bildirme) Kipleri :
İş,oluş ve hareketin bir zaman içerisinde gerçekleşmesini gösteren kiplerdir.

a) Görülen (-di'li) Geçmiş Zaman Kipi;
Fiilin geçmişte gerçekleştirdiğini, belli bir kesinliğe bağlı olarak gösteren kiplerdir.
Fiillere getirilen "-dı,-di,-dü,-tı,-ti,-tu,-tü" ekleriyle çekimlenir.

* İri çınarın gövdesine yaslanarak uyudu.
* Uykudan uyanır uyanmaz çevresine baktı.
* Onu karşısında görünce hemen tanıdı.
b) Öğretilen (-miş'li) Geçmiş Zaman Kipi
Fiilin geçmişte yapıldığını,fiilin söylenme zamanından önce gerçekleştiğini gösteren kiplerdir.
Fiillere getirilen "-mış,-miş,-muş,-müş" ekleriyle çekimlenirler.

* Uzayan saçları belinden aşağı inmiş.
* Kapalı çarşıdan geçerken onu görmüş.
* Polise başından geçenleri tek tek anlatmış.

c) Şimdiki Zaman Kipi
Fiilin içinde bulunan zaman içerisinde gerçekleştiğini gösteren kiptir. Fiillere getirilen "-yor" ekiyle çekimlenir. Bazen "-makta,-mekte" eki de şimdiki zaman ekinin yerini tutabilir.

* Hiç kimseyi umursamadan öylece ayakta duruyor.

d) Gelecek Zaman Kipi
Fiilin gelecekte yapılacağını gösteren, haber veren kiptir. Fiillere getirilen "-acak,-ecek" ekleriyle çekimlenir.

* Ona ne kadar güvendiğimizi bir daha söyleyeceğim.
* Bunların, bize uymadığını sen de göreceksin.
* Onlar geldikten sonra toplantıya başlayacağız.

e) Geniş Zaman Kipi
Fiillerin her zaman gerçekleşebileceğini gösteren kiplerdir.Fiillere getirilen "-r,-ar,-er,-ır,-ir,-ur,-ür" ekleriyle çekimlenirler. Geniş zamanın olumsuz çekimi "-maz,-mez" ekiyle sağlanır.


Din dışı şiir yazan önemli bir divan şairdir.
İskendername ve Cemhid-i Hurşid adlı mesnevileri vardır.

Ahmet Paşa
Kerem kasidesi güneş kasidesi Meliliye Gönül Murabbası

Fiilimsi
Fiil kök ya da gövdelerine çeşitli ekler getirilerek isim,sıfat ya da zarfa dönüştürülen sözcüklere fiilimsi denir.Fiilimsiler üçe ayrılır.
1. İsim - fiil (Ad Eylem,Mastar):Fiil kök ya da gövdelerinden sonra -mak,-mek,-ış,-iş,-uş,-üş eklerinden uygun olan birisinin getirilmesiyle isim fiiller elde edilir.
Not: isim fiil yapan -ma,-me ile , olumsuzluk yapan -ma,-mi yi birbirine karıştırmamalıyız.
2. Sıfat Fiil (Ortaç): Fiil kök ya da gövdelerinden sonra sırasıyla an,ası,mez,ar,dik,ecek,miş eklerinden birini alır.