Notes

Özel Sektörün Kurumsal Sosyal Sorumluluğu: Türkiye'deki 10 Şirketin İncelenmesi
Gülhan Özdemir, TÜSEV
Bölüm 1 – Giriş
Sivil Toplum Endeks Projesi (STEP) kapsamında yürütülen faaliyetlerden bir tanesi de sivil
toplumun politikaları etkileme boyutuna yönelik raporlar hazırlamak olmuştur. Bu raporlar, sivil
toplumun, STEP Proje Ekibi ve Danışma Kurulu tarafından seçilen alanlardaki aktiflik ve başarı
durumları değerlendirilerek hazırlanmıştır. İncelemekte olduğunuz bu rapor Kurumsal Sosyal
Sorumluluk (KSS) üzerine vaka çalışması ve değerlendirmeden oluşmaktadır.
Kurumsal Sosyal Sorumluluk kavramı üzerine birçok tanıma rastlanmaktadır. Genel çerçeve olarak
KSS, özel sektörün çalışanından başlamak koşuluyla öncelikle işini ‘doğru’ yapması, tedarik
zincirinin son halkasına kadar ‘sosyal paydaş’ bilinciyle hareket edip, üretimini şekillendirmesi ve
içinde bulunduğu topluma karşı sorumluluklarını yerine getirmesi olarak ifade edilebilir.
STEP Proje Ekibi ve Danışma Kurulu, bu konuyu seçerken, Türkiye’de özel sektörün sivil toplum
kuruluşlarıyla olan ilişkilerini inceleyebilmeyi ve özel sektörün toplumda sahip olduğu
sorumlulukları ne ölçüde yerine getirdiğini ve Kurumsal Sosyal Sorumluluk kültürünü ne ölçüde
benimsediklerini ölçmeyi hedeflemiştir. Bu nedenle, rapor, özel sektörün Kurumsal Sosyal
Sorumluluk anlayışına ayna tutmaktadır. STEP metodolojisi gereği, rapor araştırma sürecine, 2002
yılı mali raporlarına göre ilk 500 şirket arasında ilk 10’da yer alan şirketler konu edinilmiştir. Bu
şirketler sırasıyla:
- Petrol Ofisi
- BP Türkiye
- The Shell Company of Turkey Limited
- Arçelik
- Tofaş Türk Otomobil Fabrikası
- Oyak Renault Otomobil Fabrikaları A.Ş.
- Vestel Dış Ticaret
- Aygaz
- Migros’dur.
Bolüm 2 – Özel Sektörün Kurumsal Sosyal Sorumluluk Anlayışı: Türkiye’deki ilk 10 şirket
üzerine bir inceleme
i. Çalışmanın amacı ve İzlenen Yöntem
Çalışmanın amacı, kurumsal sosyal sorumluluk anlayışının Türk şirket kültüründe edindiği yerle
ilgili genel bir değerlendirmeye ulaşmaktır. Amaca ulaşmak için, Türkiye’de faaliyet gösteren ve
2002 yılında yayınlanan yıllık mali raporlara göre yapılan sıralamadaki ilk 10 şirket ele alınmıştır.
STEP çerçevesinde belirlendiği üzere de, bahsi geçen şirketlerin 2002-2003 yılları arasındaki
‘kurumsal sosyal sorumluluk’ anlayışı değerlendirilecek ve genel bir sonuca ulaşılmaya
çalışılacaktır.
Araştırmaya konu olan şirketler, 2002 yılı Zirvedeki Şirketler Listesi1
’ndeki sıralamaya göre
aşağıda sıralanmaktadır:

1
http://www.capital500.net TÜSEV 2005 STEP Kurumsal Sosyal Sorumluluk Çalışması
3
- Petrol Ofisi
- BP Türkiye
- The Shell Company of Turkey Limited
- Arçelik
- Tofaş Türk Otomobil Fabrikası
- Oyak Renault Otomobil Fabrikaları A.Ş.
- Vestel Dış Ticaret
- Aygaz
- Migros
Öncelikle, kurumsal sosyal sorumluluk anlayışının, şirket çalışanlarına, tüketicisine, çevreye ve
topluma yönelik sorumluluklarını ne derece önemsediği ve şirket kültüründe yer alıp almadığını
gösterecek ilk veri olarak, yıllık mali raporlara bakılmıştır. Burada, iş kazalarını önleme, çevre
koruma, kaliteli üretim ve benzeri gibi kurumsal sosyal sorumluluk harcaması olarak anılabilecek
kalemlere rastlanmamıştır. Elbette ki, ilk 10’da yer alan şirketler çalışanlarına eğitimler vermiştir;
ancak bu durum harcama kalemi olarak belirtilmemiştir.
Bu sebeple de şirketlerin kurumsal iletişim birimleri ile iletişime geçilmiş ve 2002-2003 yılları
arasındaki KSS faaliyetleri özet bilgilerini paylaşmaları istenmiştir. Geri dönüş yapan şirketlerin
sayısı çok az olmakla birlikte, kurumsal iletişim birimleri de yine ya detaylandırmadan bilgi
aktarmış ya da internet sitesindeki haber bültenini aynen göndermiştir. Son olarak da bazı
şirketlerle yine telefonla görüşülmüş, gönderdikleri bilgileri detaylandırmaları istenmiştir.
ii. İlk 10 şirketin analizi:

1. Petrol Ofisi; 2002 yılı Faaliyet Raporu’nda KSS alanında yaptığı faaliyetlere de yer
verilmiştir ancak bunlar sosyal sorumluluk başlığı altında değildir. Buna bir örnek:
Çalışanlarına yönelik politika:
Çalışanların yetkinlik ve yönetim becerilerinde gelişimlerini desteklemek amacıyla 2002 yılında 30
eğitim programında 848 adam/gün eğitim verildiği görülmektedir; ancak harcama kalemi olarak
belirtilmemiştir.
Petrol Ofisi’nin, Çevre, Emniyet ve Güvenlik Müdürlüğü’nü kurarak, SEÇ Politikası uygulamasına
başladığını da öğrendiğimiz raporda ‘tesisatların çevreye, doğaya, topluma saygılı, gerekli tüm
emniyet ve güvenlik önlemleri alınarak uluslararası standartlara uygun olarak işletilmesi
sağlanmıştır’ ibaresine rastlanmaktadır. Tesisatlar için gerekli bakım ve onarım çalışmalarının
yapıldığı, deşarj ve emisyon izinleri ile GSM ruhsatlarının büyük ölçüde sağlandığı, çalışanlara
güvenlik, yangınla mücadele, çevre bilinci ve işletme konularında eğitimler verildiği belirtilmiş
ancak bu konularda detaylı bilgi verilmemiştir.
Faaliyet Raporu’nun incelenmesinin ardından daha fazla bilgi bulabilmek amacıyla yine internet
sitesindeki basın bültenlerine başvurulmuştur. Bu noktada Petrol Ofisi’nin çevre ve kültür sanat
çalışmaları ile futbol takımlarına destek vermiş olduğu öğrenilmiştir. Aşağıda şirketin bu
alanlardaki faaliyetlerine örnekler sıralanmaktadır:
Çevre:
Petrol Ofisi, Antalya’daki bir tesisini Sanat ve Kültür İstasyonu haline dönüştürmüştür.
Spor/Sponsorluk TÜSEV 2005 STEP Kurumsal Sosyal Sorumluluk Çalışması
Şirket internet sitesinde milli takım sponsorluğuna özel önem verilmiş, dolayısıyla bu çalışmanın
daha çok halkla ilişkiler faaliyeti olarak değerlendirildiği izlenimi edinilmiştir.

3. BP Türkiye; Bakü-Tiflis-Ceyhan Boru Hattı Projesi’nin önemli iştiraklerinden biri olarak
faaliyetlerine devam etmektedir. Çevreye yönelik çalışmalara ağırlık veren BP’nin,
kamuoyu önünde bu alanda olumlu bir imaja sahip olduğu bilinmekle birlikte, bu
farkındalık daha çok reklâmlar aracılığıyla yaratılmıştır. BP’nin faaliyet raporlarına ve
2002-2003 yıllarına ait kurumsal sosyal sorumluluk faaliyet bilgilerine internet üzerinden
ulaşmak mümkün olamamıştır. Aşağıda internet sitesinden edinilen izlenimlere
değinilmektedir:
Çalışanlarına ve çevreye yönelik politika:
BP çalışanlarına ve çevreye duyarlı olmayı kendine ilke edinmiş; bu konulardaki şirket
politikalarını internet aracılığıyla kamuoyuna duyurmuş ve kendini taahhütler altında bırakmıştır.
Şeffaflık adına internet sitesine konulan taahhütlere ne kadar uyulduğunu gösterebilecek bir kaynak
mevcut değildir. Buna göre BP’nin şirket politikaları aşağıdaki temalar altında toplanmıştır:
- İş politikaları TÜSEV 2005 STEP Kurumsal Sosyal Sorumluluk Çalışması
- Personel politikaları
- İş ahlakı politikaları
- İlişkilerle ilgili politikalar
- Sağlık, Emniyet, Çevre
- Denetim, finans politikaları
- Toplum ve çevre
- Müşteri duyarlılığı
Toplumsal duyarlılık:
İnternet sitesinde yer alan basın bülteninde rastladığı üzere, 2002 Trafik Yılı’nda, BP Türkiye,
emniyet kemeri kullanımını yaygınlaştırmak amacıyla Emniyet Genel Müdürlüğü işbirliğiyle
sosyal ve çok yönlü bir kampanya başlatmıştır. Bu kampanyayla, BP’nin, yol güvenliği bilincini
geliştirmek ve trafik kazalarını önlemek amacını güttüğü belirtilmektedir. Emniyet Kemeri
Kampanyası çerçevesinde 20 saniyelik iki adet televizyon spotu da hazırlanmıştır.
4. Shell Türkiye; 1923 yılından bu yana Türkiye’de faaliyet göstermektedir ve sosyal
sorumluluk çalışmaları kapsamında başta çevre olmak üzere, spor, trafik ve eğitim
alanlarında destek vermiştir. Shell Türkiye’nin internet sitesinde yer alan ‘sosyal
sorumluluklarımız’ alt başlığında oldukça çok sayıda sosyal sorumluluk destek çalışması
sıralanmıştır. Shell’in Faaliyet Raporu’na internet sitesinden ulaşılamamıştır. Shell
Kurumsal Sosyal Sorumluluk faaliyetleri için internet sitesinde yer alan basın bültenlerine
başvurulmuştur. KSS adı altında belirtilebilecek çalışmalardan bazı örnekler aşağıda
sıralanmaktadır:
Çevre:
4. Ulusal Temiz Enerji Sempozyumu'nda, Türkiye'nin alternatif temiz enerji arayışlarının
akademisyenler ve enerji sektörünün temsilcileri tarafından ele alındığı sempozyuma Shell sponsor
olmuştur. Shell Derince Tesisleri'nde uyguladığı çevre yönetim sistemi ile TSE belgesi almaya hak
kazanmış ve bu belgeyle, çevre performansını standartlar doğrultusunda geliştirerek uyguladığını,
çevreyi ve bu alanda oluşabilecek riskleri sorumlulukla ele aldığını ortaya koymuştur. Shell, İzmit
Derince Tesisleri’nde, akaryakıt depolama ve dağıtımı ile madeni yağ-gres üretimi, depolaması ve
dağıtım faaliyetleri gerçekleştirmektedir.
Kültürel Miras:
Shell, bilimsel, kültürel ve turistik açılardan büyük önem taşıyan sualtı arkeolojisine destek
vermiştir.
Spor:
Shell, Türk Futbol Milli Takımı’nın 3 yıllık resmi sponsorluğunu üstlenmiştir.
STK’larla işbirliği/destek:
Shell’in Kızılay, Çocuk Esirgeme Kurumu, Zihinsel ve Bedensel Özürlü Çocuklar Derneği gibi
çeşitli kurumlara eşya yardımında bulunmasının yanında, bu kurumlarda barınan çocuklarımız
tarafından çizilen resimler Shell Türkiye tarafından tebrik kartı olarak kullanılmaktadır. TÜSEV 2005 STEP Kurumsal Sosyal Sorumluluk Çalışması
5. Arçelik’in 2002 yılı Faaliyet Raporu’nda KSS çalışmalarına rastlanmamış bu nedenle
Kurumsal İletişim Birimi’yle irtibata geçilmiştir. Yine de, Arçelik’in, Kurumsal Sosyal
Sorumluluğu bir şirket kültürü olarak benimseme yolunda olduğunu söylemek yanlış
olmayacaktır. Bu düşünceye Arçelik Kurumsal İletişim Birimi’nden edinilen bilgi yol
açmıştır. Buna göre; Arçelik, 2003 yılında bu konuda çalışacak görevliler tayin etmiş ve bu
kişilerin yurtdışına gitmelerini sağlayarak uluslararası düzeyde kurumsal sosyal
sorumluluğun konumu üzerine bir araştırma gerçekleştirmiştir. Arçelik, araştırma çalışması
sonucunda ulaştığı uluslararası standartlardaki KSS anlayışını şirket kültürüne yerleştirme
aşamasındadır. Araştırma, 12-14 ay kadar uzun bir zamana yayılmıştır. Arçelik 2004 yılı
itibariyle yalnızca ayni ve/veya nakdi yardım sağlamakla kalmayan projelere yönelmiş ve
proje fikirlerini kendisi üretmeye ve uygulamaya koymaya başlamıştır.
Eğitim:
Eğitimde Gönül Birliği Projesi bu kapsamlı çalışmanın ardından hayata geçirilmiş bir projedir.
Arçelik tarafından 8 yıl süreyle uygulanacak olan projeyle, Arçelik, yerel yönetimlerle de
işbirliğine girerek, eğitim alanında yapısal değişikler sağlayacak katkıları hedeflemiştir. Yoksul aile
çocuklarının eğitim hakkını geliştirmeye yönelik gerçekleştirilecek proje, 60 ilde uygulanacak olup,
200.000 çocuğa ulaşılması hedeflenmektedir.
6. Tofaş; Faaliyet Raporu’na internetten ulaşılamamıştır. Çevre Raporu adıyla yayınlanan
bölümden edinilen bilgiye göre, 20 Kasım 1998 tarihinde yapılan denetim sonucu, Türk
otomotiv sektöründe ISO 14001 belgesi alan ilk kuruluş olan Tofaş, 21-25 Ocak 2002
tarihinde BVQI tarafından gerçekleştirilen yeniden belgelendirme denetimi sonucunda,
sistemimizin ISO 9000 ve ISO 14000 standartlarına uygunluğu 3 yıl süre ile yeniden
belgelendirilmiştir.
Çevre:
Tofaş’ın 2002 yılındaki KSS faaliyetlerine çok örnek verilemeyecek olsa da, internet sitesinden
anlaşıldığına göre, Tofaş, çevreye büyük önem vermekte ve bu konuda hassas davranmaktadır.
Hassasiyeti daha çok çevreye zarar vermeden üretim elde etme yönündedir.
7. Oyak Renault internet sitesi ve mali raporu konu hakkında bilgi edinmek için yetersiz
kalmış ve basın ve halkla ilişkiler birimi bu konuda herhangi bir geri dönüş yapmamıştır.
8. Vestel: Zorlu Holding bünyesinde olan tüm şirketler adına kurumsal sosyal sorumluluk
çalışmalarını 1999 yılında kurulmuş olan Mehmet Zorlu Vakfı yürütmektedir. Bu sebeple,
Vestel Dış Ticaret olarak özel bir ayrım yapılmamış olup, şirket adına yapılmış kurumsal
sosyal sorumluluk çalışmasına rastlanmamıştır. Vakıf yetkilileri de bu ifadeyi
doğrulamışlardır. Vakıf, daha çok burs vermek ve okul inşaatı üstlenmek faaliyetleri ile
eğitim, spor ve kültür etkinliklerine sponsor olmuştur.
9. Aygaz: Koç Topluluğu bünyesindeki Aygaz, kalite, çevre ve iş sağlığı-güvenliği
politikalarını internet sitesinde yayınlamış ve bir diğer alt başlıkta da toplumsal sorumluluk
çalışmalarına yer vermiştir. Faaliyet Raporu’nda KSS bilgilerine rastlanmasa da basın
bültenlerinden edinilen bilgiye göre KSS örnekleri olabilecek bazı çalışmalar aşağıdadır:
Toplumsal Duyarlılık ve STK’larla işbirliği:
Aygaz, 2002 yılında Türkiye genelinde uygulamaya başladığı Dikkatli Çocuk Projesi ile çocukları
kazalara karşı bilinçlendirme kampanyası başlatmış ve 2005 yılına kadar sürdürdüğü proje ile 69
farklı ilde, 717 okulda eğitimler vermiş ve proje dahilinde 310.000 ilköğretim öğrencisi ‘Dikkatli
Çocuk’ sertifikası almıştır. Bu süreçte yine ilköğretim öğrencilerine yönelik hazırlanan çocuk TÜSEV 2005 STEP Kurumsal Sosyal Sorumluluk Çalışması
oyunu, Türkiye genelinde birçok il olmak üzere 325 kez sahnelenmiştir. Aynı proje kapsamında,
2002-2003 yıllarına bakıldığında, 59.000 çocuğa eğitim verilmiş ve yine on binlere ulaşan sayıdaki
çocuğun da sahnelenen tiyatro oyununu izlemesi sağlanmıştır. Aygaz, burada Türk Eğitim
Gönüllüleri Vakfı ile işbirliği yapmıştır. Projeye özel internet sitesi (www.dikkatlicocuk.com.tr )de
hazırlamış olan Aygaz, projenin medyada daha fazla yer almasını sağlamış ve yarattığı Aycan
karakteriyle de konudaki farkındalığı artırmıştır.
Kitap yayın:
Aygaz, 2002 yılında Prof. Dr. Nurhan Atasoy tarafından hazırlan “Hasbahçe"Osmanlı’da Bahçe ve
Çiçek” adlı kitabın yayınlamasına destek vermiştir
Kültür sanat/Sponsorluk:
Aygaz İKSV tarafından düzenlenen İstanbul Bienalleri'ne 2001 yılından beri destek
vermektedir.
Aygaz, 8. Uluslararası İstanbul Bienali’ne sponsor olmuştur.
2003 yılında Aygaz, İstanbul'un çağdaş sanat portresini genişleten 8.Uluslararası İstanbul
Bienali'ne katılan Jennifer Steinkamp'ın eserlerinin sergilenmesine sponsor olmuştur.