Notes

GİRİŞ TÜRKİYE ASKERİ BİR TOPLUM MU? 1990'lann başında, daha doğrusu son çeyrek yüzyılda Türkiye'nin siyasal durumu üzerine okuyan bir kişi, Silahlı Kuvvetler'in oynadığı rol karşısında muhtemelen şaşıracaktır. Generaller, Başbakan Süleyman Demirci'm sivil hükümetini 12 Eylül 1980’de kovdular, her türlü siyasal faaliyeti durdurdular, Kasım 1983'te sıkı biçimde denetlenen bir genel seçime izin vermeden önce, yeni bir anayasa ve yeni bir siyasal çerçeve hazırladılar. Sonuç olarak iktidar, bir parti kurarak girdiği seçimleri kazanan sivil bir başbakana, Turgut Özal'a devredildi ve Türkiye'nin yeniden demokrasi yoluna sokulduğu görüldü. Ne var ki, 1982 Anayasası'nın öngördüğü ve Cumhurbaşkanı Kenan Evren'in, yani 1980 darbesine önderlik eden generalin kullandığı cumhurbaşkanlığı yetkileri, Silahlı Kuvvetler'in siyasal faaliyeti sürekli gözetim altında tutmasını sağladı. Ayrıca sıkıyönetim sivil yönetime geçildikten sonra da uzun süre yürürlükte kaldı ve ancak askeri denetimi kolaylaştıracak şekilde, aşamalar halinde kaldırıldı. 1980 askeri darbesi, pek çok gözlemcinin -yabancı ve Türk- Türkiye'nin siyasal yaşamında ve tarihinde ordunun rolü üzerinde durmasına yol açtı. Ordunun Mart 1971'de ve daha önce, Mayıs 1960'ta yaptığı müdahalelere dikkat çekildi. Her on yılda bir uygulanan açık bir müdahale modelinin var olduğu görülüyordu. Buna göre askerler her on yılda bir yolsuzluklara bulaşmış yetersiz politikacıların yarattıkları karışıklığı düzeltmek için istemeye istemeye iktidara el koyuyorlardı. 1960'ta ordu, anayasayı tamamen göz ardı ederek ülkeyi yöneten ve parlamentoda sahip olduğu ezici çoğunluğa dayanarak uygulamalarını haklı çıkaran Adnan Menderes'in Demokrat Partisi'ni devirdi. Mart 1971'de Yüksek Askeri Komuta Kademesi, Süleyman Demirel'i istifa9 ya zorladı ve on yıl sonra, Eylül 1980’de aynı şeyi bir kez daha yaptı. İlk müdahale anayasayı savunma gerekçesiyle haklı çıkarıldı. Öteki iki olayda hükümetler zayıf ve yetersiz olarak betimlendiler, anarşi ve istikrarsızlığın kaynağı olarak görüldüler.