Notes

Kanun-ı Esasi’de Osmanlı Devleti tanımlanırken bütün 19. yüzyıl boyunca endişe edilen parçalanma endişesi hemen göze çarpar. Bu Osmanlıcılık anlayışının devamı niteliğindedir. Dolayısıyla yukarıda sözü edilen krizin bir parçasıdır. Bu açıdan belgenin temel endişesi demokrasi vb hususlardan ziyade, zorunlu olarak devleti parçalanmaktan koruyabilmek olmuştur


Demokratik terminoloji açısından önemli olan vatandaşlık, hürriyet, eşitlik gibi konularda Osmanlı Devleti’nin kriz hali Kanun-ı Esasi’ye büyük oranda yansımıştır. Bu yansıma nedeniyledir ki temel hedef ve kaygı devletin parçalanmaktan kurtarılması olmuştur. Örneğin temel bir konu olan Osmanlı vatandaşlığının izahında ısrarla “istisnasız Osmanlı tabir olunmak” söz konusudur. Dolayısıyla bir ittihad kaygısı göze çarpmaktadır.
Hürriyet konusunda bütün Osmanlı vatandaşlarının şahsi hürriyetlerine başkasının hürriyetine tecavüz etmemek şartıyla sahip oldukları ilan edilir. Bu anlayışın demokrasinin gereğine uygun olduğu kabul edilmelidir. Fakat eşitlik konusu politize olmaya daha elverişlidir ve eşitlik yoluyla ittihadın temin edilmeye çalışıldığı hemen hissedilmektedir. Çünkü eşitliğin öncelikle ve ısrarla din ve mezhep alanında eşitlik olduğu vurgulanmaya çalışılır.
Son olarak Mithat Paşa’nın ısrarla oluşturmaya çalıştığı Başvekalet kurumu Kanun-ı Esasi’de yer almamıştır. Kanun-ı Esasi daha önce belirtilen egemenlik anlayışına paralel olarak meclise karşı sorumlu bir başvekalet kurumundan ziyade padişaha karşı sorumlu bir sadaret makamına yer vermiştir.

Sonuç olarak Kanun-ı Esasi elbette Osmanlı devlet ve toplum hayatında çok önemli bir tecrübedir. Her ne kadar bir demokrasi abidesi olmasa bile demokrasiyle yaşayan ve demokrasiyi koruyan bir araç olarak başlı başına bir esas kanun yani anayasa olarak da Türk Demokrasi tarihi açısından mühimdir.