Notes

Ses :akciğerden yükselen sesin yolunda meydana gelen titreşimdir.Ses dili oluşturan en küçük birimdir.
Harf ise sesin görülebilen halidir:D
Hece ağzımızdan çıkan ses kafilesidir.
Alfabe Harflerin oluşturduğu konuşmamıza yarayan bir topluluktur.
Peki Bizlerin tarih içersinde kullandığımız alfabeler nelerdir?
{bu elbette çoktur ama siz şunu bilin;}
Göktür alfabesi
Uygur alfabesi
Arap alfabesi
Latin alfabesi

{Meraklısına ek bilgiler}

Ayrıca Türkçe Ural-Altay dil grubunda ve yapısına göre eklemeli dilller grubunda yer almaktadir.(9.sınıf öğrencilerine duyrulur)

Türkçede ses 2 gruba ayrılır
a)Ünlüler
Ünlü harfler tek başlarına okunurlar ve yanlızlardır yanlızken seslerini gürce belirtebilirler.Onlar 3 çeşit grupta şöyle incelenir
1-Tonuna göre
Kalın aıou
İnce eiöü

2-dudak konumuna göre
Düz aeıi
Yuvarlak oöuü

3-ağız açıklığına göre
Geniş aeoö
Dar ıi uü

b)Ünsüzler
ünlü harflerin desteğini alrak söylenen harflere denir
Onlar ise aşağıdaki tablodai gibi incelenir

sert yumuşak
sürekli :f,h,s,ş ğ,j,l,m,n,r,v,y,z
süreksiz :p,ç,t,k b,c,d,g

Büyük ünlü uyumu
Bu uyumun gerçekleşmesi için tek bir şart vardır .O ise "Hangi tonda başladıysan öyle devam et,Kısacası inceyle başlarsan inceyle ,kalınla başlarsan kalınla devam ettir"
Elbette bu kurala uymayan kelimelerde vardır.Onların uymama nedenleri ise;
Bu uyum yabancı kelimelerde ve tek heceli kelimelerde aranmaz
gil,leyin,mtrak,yor,daş,ki ekleri bu uyuma uymazlar


Küçük ünlü uyumu
Kurallar şöyle;
1-ilk hecede (a,e,ı,i )varsa bu sonraki hecelerdede olmalıdır.Mesela bileklik
2-ilk hecede (o,ö,u,ü) varsa sonraki ilk hecede (u,ü )yada (a,e) olarak devam etmelidir.Mesela yumurta .
not:alıntı ,yabancı, birleşik kelimelerde bu aranmaz
(ygs ye hazırlananlar bu konu çıkmazbilginiz olsun.)


Ünsüz yumuşaması
sert ünsüzle(K,T,Ç,P) biten bir kelimeye ünlüyle başlayan ek getirilirse bu ünsüzler yumuşayıp ((g,ğ),d,c,b) harflerine dönüşür.

Ünsüz benzeşmesi(sertleşmesi)
sert ünsüzle(K,T,Ç,P) biten bir kelimeye (bcg) yumuşak ünsüzleri ile başlayan bir ek getirildiğinde yumuşak üsüzlerin sert ünsüze dönüşmeiinr denir

Düşmeler
Ünlü düşmesi(hece düşmesi)
2.hecesinde dar ünlü barıdıran kelimelerde ünlüyle başlayan bir ek getirildiğinde düşme gözlenebilir.Mesela Şükür+etmek=Şükretmek görüldüğü gibi ü düşmüştür

Ünsüz düşmesi
k ünsüz harfiyle birten sözcüklere cık cik küçültme eki geitirldiğinde k düşebilirMesela Ufak ›Ufakcık yerine Ufacık olur

Türemeler
Ünlü türemesi
Bazı sözcüklerde cık cik eki getirildiğinde araya yeni bir ünlü gelir .Mesela genç+cik =gencecik

Ünsüz türemesi
Bazı sözcüklerde ünlüle başlayan bir ek getirildiğinde ünsüzün tekrar edildiği görülebilir.Mesela af+ı =affı yada zan+etmek =zannetmek


Ulama
Ulamada tek dikkat edilcek yer şurasıdır:"ilk kelimenin son harfi ile ikinci kelimenin ilk harfi arasında gerçekleşir."
ikinci olarak dikkat edilecek yer
Tabi arasında bir noktalama işareti varsa o zaman ulama yapmayız.
Örneğin:Mehmet Akif Ersoy bu isimde ulama yapılmıştır.

ünlü daralması
Bunda ise ae ile biten fiillerin yor eki gelmesiyle ıiuü ye dönüşebilir.
Yada "de" ,"ye" fiilerine ünlüyle başlayan bir getridiğimzde e i ye dönüşür.

kaynaşma
kaşnaşma harflerimiz "y,ş,s,n"dir
bunu yaşasın diye kodlayabilirsiniz

Kaynaştırma harfleri bir sözcüğün ünlü bir ek almasıyla araya girip sözcük ile ekin bağlanmasını (kaynaşmasını) sağlar.

Sözcük vurgusu

Sözük vurgusu yapılarak bazı ecelerin daha baskın bazı hecelerin ise sade olarak okunması bizi hızlandırabilir ve etkili konuşmamıza vede kelimelerin karşımızdaki kişi tarafından daha iyi anlaşılmasını sağlar.Test kitaplarında bu soru ayriyetten sorulur.Yani ünlü daralması yada ünlü düşmesi gibi olaylarla birlikte bulunmaz .

Dilimizde vurgunun aşağıdaki gibi çeşitleri vardı

Sözüklerin sonundaolabilir.
ÖRneğin çi-çek yumu-şak

Sözcüğe ek eklenirse vurgu o ek olabilir.
Örneğin Su-cu Simit-çi

Vurgu bazen başta yapılabilir.
Örneğin Yer isimlerinde yada coğrafi isimlerde:"Dic-le,To-ros"

Bir kural:Pekiştirilmiş sözcüklerde vurgu hep en baştadır.
Örneğin bem-beyaz ,yem-yeşil

olumsuzluk eki,"ki","de" bağlaçları,soru eki olan "mi"
vurguyu kendinden önceki heceye kaydırır.

Tek heceli kelimeler normal okunur.Onlarda vurgu yapılmaz.

Tonlama

Tonlama;Bir metni okurken etkili olmasını sağlayan diğer bir etmendir.Tonlamada ses kimi zaman alçalıp yükseltilir. kimi zamanda uzatılır kısaltılabilir.Bazende bir duyguyu ön plana çıkarmayı sağlar.
Bunun en iyi örneklerni miting konuşmalarında, epik ve satirik uslublu edebi eserlerde görmekteyiz
Örneğin:"Kim bu cennet vatanına uğruna olmaz ki feda ?"
****************************
aşağıdaki sözcüklerin hangi ses olayların olduğunu ve nasıl olduğunu anlatınız.

seyret
yurdum
gitti
yiyor
azıcık
seperçi
hissetmek
sabretmek
sıcacık
bekliyor
çöpçüler
reddetmek
ağacı
ikişer
********************
Aşağıdaki metni ses bilgisi konusunda inceleyiniz
"Bir insan nasıl düşünüyorsa odur"ifadesi,yanlızca bir insanın tüm varlığını içine almakla kalmaz,aynı zamanda yaşamımdaki her durum ve koşulu da içericek kadar kapsamlıdır.Bir insan tam oalrak düşündüğü şeydir ve karahteri tüm düşüncelerinin oluturduğu bir toplumdur.
************************
Yaş otuz beş yolun yarısı eder
Dante gibi ortasındayız ömrün

Beyitteki ses olayları nelerdir?
**********************