Notes

Bằng Việt là một trong những nhà thơ xuất sắc trong nền văn học Việt Nam hiện đại. Trong sự nghiệp sáng tác của mình, ông đã để lại nhiều tác phầm nổi tiếng. " Bếp lửa" là tác phẩm thành công nhất của ông. Bài thơ đã miêu tả thành công những kỉ niệm, cảm xúc, xúc động tha thiết, sâu lắng của đứa cháu với người bà đáng kính của mình. Cuộc đời của bà được gói gọn trong những câu thơ và toát lên những phẩm chất cao quý. Điều đó được thể hiện sâu sắc và chân thực qua khổ thơ bốn và năm:
" Lận đận đời bà biết mấy nắng mưa
...
Sớm mai này bà nhóm bếp lên chưa?..."
Bằng Việt tên thật là Nguyên Việt Bằng, sinh năm 1942, quê ở Hà Tây. Ông làm thơ từ đầu những năm 60 và thuộc thế hệ nhà thơ trưởng thành trong những năm kháng chiến chống Mĩ. Hiện nay, ông đang làm chủ tịch hội liên hiệp văn học nghệ thuật Hà Nội, Bài thơ " Bếp lửa" được ra đời vào năm 1963, khi tác giả lên mười chín tuổi và đang học ngành luật ở Liên Xô. Bài thơ được in trong tập " HƯơng cây- Bếp lửa" là tập thơ đầu tay của Bằng Việt và Lưu Quang Vũ. Mạch cảm xúc của bài thơ là đi từ hồi tưởng đến hiện tại, từ kỉ niệm đến suy ngẫm. Điều đó được thể hiện qua hình ảnh người bà với sự yêu thương tha thiết, đùm bọc của bà đối với cháu.
Từ những khổ thơ đầu là kể về kỉ niệm của cháu bến người bà đáng quý. Bà là người chăm sóc, dạy dỗ, nhìn cháu trưởng thành. NHư một thước phim thua chậm mọi kỉ niệm ùa về, hình ảnh người bà gắn liền với chiếc bếp lửa được miêu tả để hiện lên rõ những phẩm chất cao quý của người phụ nữ Việt Nam"
" Lận đânh đời bà biết mấy nắng mưa"
Tác giả đã gói ghém cả cuộc đời bà chỉ trong một câu thơ cùng với nghệ thuật đảo ngữ. Bốn chữ " lận đận đời bà" cùng với cụm từ " biết mấy nắng mưa" diễn tả sự dài dặc của thời gian, vất vả, khó khăn của cả một đời người. Bà phải vượt qua biết bao " mưa nắng" cực khổ để trở thành một chỗ dựa vũng chắc cho con, cho cháu, cho gia đình. Cuộc đời bà cũng không suông sẻ. Nó khó khăn, vất vả, gian truân, phải trải qua nhiều mưa nắng tưởng chừng như không bao giờ dứt. Hình ảnh người bà cũng là hình ảnh của bào người phụ nữ Việt Nam giàu đức hy sinh dù vất vả nhưng vẫn chứa chan biết bao tình yêu thương.
" Mấy chục năm rồi, đến tận bây giờ
Bà vẫn giữ thói quen dậy sớm"
" Mấy chục năm rồi" lời thơ kể như đếm, gợi lên cả tuổi thanh xuân, cả cuộc đời người thức khuya dậy sớm gắn liền với mùa khói bếp cay nồng. Ấy thế mà trong " thói quen dậy sớm" ta vẫn cảm nhận được tình yêu thương, sự chăm sóc, tảo tần, giàu đúc hy sinh của bà vẫn không bào giờ đổi thay.
" Nhóm bếp lửa ấp iu nồng đượm
Nhóm niềm yêu thương, khoai sán ngọt bùi
Nhóm nồi xôi gạo mới sẻ chung vui
Nhóm dậy cả những tâm tình tuổi nhỏ"
Trong khổ thơ, từ " nhóm" được điệp lại bốn lần đã ngân lên, vang lên biết bao tình yêu thường, sự rung cảm và xúc động trong lonhf người đọc. Mỗi hình ảnh thơ trong mỗi câu thơ đều là những suy ngâm trong tác giả lẫn đọc giả. " Bếp lửa ấp iu" ở khổ đầu nay được lặp lại làm mạch cảm xúc được nối liền, ngân vang như một lời khẳng định về sự cần mẫn, khéo léo của bà, khẳng định bà là người nhóm lên ngọn lửa yêu thương trong lòng cháu. chính tấm lòng đó đã " nhóm niềm yêu thương, khoai sắn ngọt bùi" nuôi cháu trong những lúc thiếu thốn. Để nhặc cháu khoog thể nào quên được những tháng ngày bà cháu chia nhau từng củ khoai, củ sắn cho đỡ đói lòng. Những năm tháng hai bà cháu đùm bọc lẫn nhau cùng xóm làng san sẻ với" nồi xôi gạo chung vui". Như răng dạy cháu rằng, hay sống chan hòa và biết nghĩ đến người khác đừng ích kỷ chỉ nghĩ cho riêng bản thân mình. Chính những bài học thầm lặng và gắn liền với cuộc sống ấy đã rọi vào tâm hồn người cháu những ước mơ khát vọng. Người bà kì diệu ấy đã nhóm dậy, khơi dạy, dạy dỗ cháu từ thể xác lẫ tâm hồn về ước mơ, lẽ sống của một " tâm tình tuổi nhỏ". Vậy mà giờ đây cháu đã đi du học tận trời Nga xa xôi, xa bà, xa quê hương, xa tổ quốc. Nếu cuộc đời cháu là một câu chuyện cổ tích, thì bà sẽ là bà tiên dịu hiền, bà sẽ là người nâng đỡ từng bước đi cho cháu, là chỗ dựa tinh thần vững chắc để cháu bước ra những chân trời xa mới. Những gì cháu có được này hôm nay, đều là nhờ ngọn lửa trong bà, ngọn lửa của tình yêu thương, luôn chắp cánh ước mơ cho cháu bay vào cuộc đời rộng lớn.
Khám phá ra những điều kì diệu và đầy ý nghĩa, cảm xúc của cháu dâng trào đến mức phải reo lên:
" Ôi kì lạ và thiêng liêng- Bếp lửa"
Từ phương xa cháu vẫn sẽ luôn nhớ về bà, những bữa cơm hai bà cháu san sẻ lẫn nhau nhớ những tình tình yêu thương của bà sự chăm sóc của bà, nhớ về bếp lửa ấm áp. Vì hình ảnh bếp lửa là một dấu ấn kì lạ có sức rung cảm vô cùng sâu sắc gắn liền với tình yêu thương. Bếp lửa là tình bà ấm áp là biểu tượng của sự yêu thương và san sẻ. Bếp lửa " kì lạ" vì nó luôn cháy sáng bất diệt trong mọi hoàn cảnh, sưởi ấm lòng người, thắp sáng tình yêu thương và nuôi dưỡng ước mơ cho cháu. Bếp lửa " thiêng liêng" vì là tình bà, lòng bà dành cho cháu, gia đình, cho quê hương và đất nước. Câu thơ chỉ có tám chữ nhưng mang trong mình một nét vô cùng đặc biệt và sâu sắc. Bếp lửa sẽ luôn hiện diện cùng bà để toản sáng vẻ đẹp của bà. Đứa cháu nhỏ ấy. giờ đã trưởng thành, đã có thể đi khắp mọi nơi nhưng tâm trí thì vẫn luôn nhớ về bà cũng là nhớ về quê hương, về đất nước.
Suốt bài thơ mười lần hình ảnh bếp lửa xuất hiện là hết mười lần cháu nhớ về bà. Nỗi nhớ ngày càng da diết mãnh liệt mà tác giã đã chân thành bộc lộ:
" Giờ cháu đã đi xa. Có ngọn khói trăm tàu
Có lửa trăm nhà, niềm vui trăm ngả"
Đứa cháu năm xưa đã trưởng thành, Giờ cháu đã đi xa. Có ngọn khói trăm tàu, có lửa trăm nhà, niềm vui trăm ngả". Dấu chấm ngắt nhip ở giữa câu thơ gợi lên khoảng ngắt nhịp dài như quá khứ đã trôi quá xa so với hiện tại. Điệp từ " trăm " thể hiện những điều mới mẻ khi ta khám phá ở những nới mới mẻ, những chân trời mới. Tuổi thơ đã lùi xa, đứa cháu nhỏ năm xưa đã khôn lớn, có thể chắp cánh bay đến những chân trời cao rộng có " khói trăm tàu", " lửa trăm nhà" và " niềm vui trăm ngả"
" nhưng vẫn chảng lúc nào quên nhắc nhở
- Sớm mai này bà nhóm lửa lên chưa?..."
Tuy ở một nơi khác, nhưng cháu vẫn không thể nào quên được hình ảnh của bà cặm cụi bên bếp lửa, nhớ về quê hương , nơi mà nắng mưa hai bà cháu có nhau. Mỗi ngày cháu vẫn tự hỏi " sớm mai này bà đã nhóm lửa lên chưa?". Cháu sẽ chẳng bao giơ quên được vì đó chính là nguồn cội, là tuổi thơ của cháu, Bà và quê hương là chỗ dựa tinh thần vững chắc cho cháu bước trên ffuownfg đời . Bà không chỉ là người nhóm lửa, canh lửa, truyền lửa mà còn là người truyền niềm tin, nhóm lên những ngọn lửa đầy tình bao dung và yêu thương tha thiết. Câu hỏi thu từ kết thúc bằng dấu chấm lửng tạo ra một cái kết mơt vơi đi nỗi nhớ khôn nguôi và niềm hoài vọng thiết tha