Notes

ΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣ
Sözcük Türleri(Fiiller)
ΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣ
Bu yazı "fiil nedir? "ve "fiile dair bütün konuları anlatınız" sorularına karşılık vermektedir!Ayrıca epey uzun .Vakit ayrıbilecekler çözsünler.

Fiiller;Varlıkların yaptığı işi ,hareketi ve içinde bulundukları durumu ,kipe ve şahsa bağlı olarak anlatan kelimelere denir.

Niteliklerine göre filler
1-Kılış(İş):Fiil Nesne ile gerçekleşiyorsa bu kılış fiili olur
Örneğin ;
Kağıtları topladı
(Neyi ?)→ kağıtları nesne bellidir.

2-Durum:Nesnesi olmayan fiili yapan kişinin durumunu anlatan fiillerdir.
Örneğin ;
Koştum
(Neyi ?)→bu soruya cevap vermiyor ve bir nesne belirtmiyor.Öyleyse bu durum fiilidir.

3-Oluş:Zaman içinde gerçekleşen ,öznesinin başkalaşım geçirerek yeni bir görünüm kazandığı fiillerdir.
Elbette zamanla oluşan :(çürümek,bayatlamak,sararmak)fiilerini örnek verebilriz

Aşağıdaki fiilleri yukarıda anlatılan 3 gruba göre ayırınız.
*kazmak
*ağlamak
*kızarmak
*uzamak
*uçmak
*yazmak
*getirmek
*derlemek
*taşımak

ΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣ
Fiilerde kip
ΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣ
Fiilde kip ikiye ayrılır ;

A]Haber(Bildirme ) Kipleri

a)Basit zamanlar
1-Şimdiki Zaman
"yor" ekiyle yapılır.ayrıca makta ekide şimdikizaman anlamı katar.


Fiiller kip eki almadan bu zaman anlamnınımak eki birlikte "da" ekiyle kullanıldığında bu zaman anlamı elde edilebilir
örneğin
çalışmakta
(şimdiki zaman anlamı var ama yor eki yok)
2-Gelecek Zaman
"ecek,acak" ekiyle yapılır

3-Geniş Zaman
"r,ar,er"ekleriyle yapılır
geniş zamanın olumsuzunda fiil "maz,mez " ekini alır


4-Geçmiş Zaman
-Görülen geçmiş zaman "dı di" ekleriyle yapılır
-Duyulan geçmiş zaman "mış miş" ekleriyle yapılır



b)birleşik zamanlar
Di / miş /se ekleriyle kip eklerinden sonra gelmişse o zaman yüklem 1-birleişk zamanlı our
Hikâye Birleşik Zaman{dı,di,du,dü]
{dı,di,du,dü] ekleriyle oluşturulur .
Örneğin;Oktay resim yapardı {geniş zaman+ dı eki ile birleişk zamanlı oldu}

2-Rivayet Bileişk zaman{mış,miş,muş,müş}
Örneğin
geliyormuş {şimdiki zaman + mış eki}


3-Şart bilrşeik zanam{sa,se}
Örneğin
yapıyorsam {Şimdiki zaman + şart eki}




B]Dilek tasarlama kipleri
Dilek tasarlama kipleri gereklilik ,dilek şart,istek,emir kiplerini kapsar.ve zaman anlamı bulunmamaktadır.

1-Gereklilik kipi
Bu kipte gerekli olduğu anlamı taşımaktadır.kip "meli,malı" olarak eklenmektedir.
"al"
1.tekil şahıs [ben] almalıyım
2.tekil şahıs [sen] almalısın
3.tekil şahıs [o] almalı
1.çoğul şahıs [biz] almalıyız
2.çoğul şahıs [siz] almalısınız
3.çoğul şahıs [onlar] almalılar

2-Dilek-Şart kipi
Bu kip bazen dilek bazende şart anlamı taşıyabilir.
"sa,se "ekleriyle yapılabilir.
"kat"
1.tekil şahıs [ben] katsam
2.tekil şahıs [sen] katsan
3.tekil şahıs [o] katsa
1.çoğul şahıs [biz] katsak
2.çoğul şahıs [siz] katsanız
3.çoğul şahıs [onlar] katsalar

3-istek kipi
Bir isteğin karşı tarafa aktarılması için fiile "a,e" eki eklenmesi yeterlidir.
"yap"
1.tekil şahıs [ben] yap-a-(y)ım
2.tekil şahıs [sen] yap-a-sın
3.tekil şahıs [o] -(ekimlersen emir kipi olur)
1.çoğul şahıs [biz] yap-a-lım
2.çoğul şahıs [siz] yap-a-sınız
3.çoğul şahıs [onlar] yap-a-(r)lar


4-Emir kipi
Emrederken bu kipi kullanıyoruz.Bunun şahıslar üzerindeki kipini bir örnekle açıklayalım
"yaz"
1.tekil şahıs [ben] -
2.tekil şahıs [sen] yaz
3.tekil şahıs [o] yazsın
1.çoğul şahıs [biz] -
2.çoğul şahıs [siz] yazınız
3.çoğul şahıs [onlar] yazsınlar
görüldüğü gibi ben ve biz şahısları haricinde diğer şahıslar ek alabiliyor.


Aşağıdaki istenen kip ve zamanda çekimleyiniz
"Koşmak "fiili için istenienler;
*a)Geniş zamanın 3.tekil şahsı
*b)İstek kipinin 1.çoğul1.çoğul şahsı
*c)Emir kipinde 3.tekil şahsa göre
*ç)Şart kipinin rivayetinin 1.tekil şahsı
*(en zor örnek)d)Şimdiki zamanın hikayesinin 2.çoğul şahsa ve artık ne kadar tekil şahıs varsa ona göre çekimleyiniz


ΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣ
Fiilde anlam(zaman,kip) kayması
ΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣ
Fiilde eklenen zaman bazen başka zamanlarıda çağrıştırabiliyor.
Buna göre geniş zamanlı söylerken gelcek kastedilebilir.
Örneğin O birazdan gelir burada geniş zaman eki gelcek zaman eki yerine geçmiş öyleyse burada zaman kayması vardır


Aşağıdaki örnekleri yapını{hangi zamanın hangi zamanyerine kullanıldığını belirtiniz}

kolay seviyeden örnekler
*Ahmet bey seneye Erzurum'a gidiyor.
*Bizim çocuklar temizlik işlerini yarına başlıyorlar .
*Bu saatlerde eve gemiş olacak.

10sınıf düzeyi zor örnekler
*Yarın size geleceğim
*Susalım dersi dinleyelim


ΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣ
Fiilde Şahıs
ΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣ
Fiilde şahısta fiile fiili kimin gerçekleştiği yada kimden etkilendiğini bildiren eklere denir
"im,in,-,k,iniz,ler" şahıs ekleridir.
Ayrıca 3.tekil şahıs sadece emir kipinde "sin"eki alır onun haricinde başka ek almaz.

"gelmek"fiilini şahıs eklerine göre çekimlersek;
"im "1.tekil şahıs [ben] geldim
"in "2.tekil şahıs [sen] geldin
"- "3.tekil şahıs [o] geldi
"k "1.çoğul şahıs [biz] geldik
"iniz"2.çoğul şahıs [siz] geldiniz
"ler "3.çoğul şahıs [onlar] geldiler

Fiilde soru "mi" ile sağlanır.Ve "mi" ayrı yazılır.

Fiilde olumsuzluk "ma,me" ekiyle sağlanır.Yalnzı ünlü daralmasından dolayı "ma,me" mı,mi,mu,mü olabilir.
Ayrıca fiile getirilen "değil "sözcüğüde sağlayabilir
ΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣ
Çekimli Fiil
ΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣ
Fiil +Kip + Şahıs
kökü eki eki

formulüyle oluşturulur.Unutmayalım ki çekimli fiili fiilimsiyle karıştırmayalım.Eğer fiil içinde fiilimsi barındırıyorsa o zaman o çekimli fiil değildir

Örnekleri inceleyin ve çekimli olanları belirtin
*Yarın bize geleceğini söylüyor.
*Beni üzen gidenlerdi.
*En kısa zamanda bunu düşüneceğiz.

Ek sorular

http://hizliresim.com/n7pD5R
http://hizliresim.com/rQpDmz
http://hizliresim.com/QANn4r
http://hizliresim.com/5dXvoA
http://hizliresim.com/zALDgg
http://hizliresim.com/YBp9MD
http://hizliresim.com/g5pGnQ
http://hizliresim.com/b5p0jn
http://hizliresim.com/8g5rld
http://hizliresim.com/7kdLkm
http://hizliresim.com/BMNdZG
http://hizliresim.com/PqNV5b
http://hizliresim.com/JYNGYq
http://hizliresim.com/RYNvYG
http://hizliresim.com/j5pD5G
http://hizliresim.com/ZDpqD0




Konu halâ bitmedi isteyenlerde fiilde çatı ve fiilde yapı için aşağıdaki eodev linkini açabilirler,
Link:


Fiilde Yapı
1)Basit yapılı
çekim eki almış yapım eki almamış fiillerdir
Ör:gör-ü-yor-du ye almamıştır


2)Türemiş
Yağım eki almıştırlar.
Ör:Koş-tur-u-yor Ye almıştır.

3)Birleşik Fiiller
i)Kurallı birleşik zaman
a)Özel birleşik fiiller

Yeterlik fiileri "-e bilmek"
Sürerlilik fiileri "-e kalmak,-e gelmek,-e gitmek "
Tezlik fiileri "-i vermek"
Yaklaşma fiileri "-e yazmak"


b)Yardımcı fiiller yapılanlar
etmek,
olmak,
kılmak,
eylemek, fiileri getirilerek oluşturulan fiil gruubdur

ii)Anlamca kaynamış birleişk fiiller
çoğunlukla mecaz anlamlı sözlerle kurluan anlam bütünlüğü yada deyimlerleo luşan birleşik fiil gurubudur






??????????????????????










ΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣ
Fiilde çatı
ΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣ
Çatı 2 grupta incelenir.
1)Özne çatısı bakımından fiiller

Etken fiiller
Çatı eki yoktur
İşi Özne yapar


Edilgen Fiiller
Bir bakası tarafından gerçekleşir
Sözde özne vardır(bir işten etkilenen)
"-l,-n"eklerini alırak gerçekleştirilir


Dönüşlü Fiiller
Kendi kendine yapılabilen bir şeyi yapar
Yani işi özne yapar
"-l,-n-ş"ekleriyle yapılabilir.

İşteş Fiiller
"eş"eki getirilerek birden fazla öznenin aynı işi karşılıklı yaptığını gösteren fiillerdir.
Bu ek aynı zamanda yapım ekidir.


Aşağıdaki fiilleri özne bakımından inceleyiniz
yazıyorum.
yıkandı
sevinmemiştim
görüldü
koyuldu
geldi

2)Nesne çatısı bakımından fiiller


Geçişli
Nesne alabilen "Neyi kimi "sorusuna cevap verebilen fiillerdir.
Usulca çantasını açtı
Neyi açtı?{Çantasını}
Bu cümle cevap verebildiğinden geçişlidir.

Geçişsiz
Nesne alamayan "Neyi kimi "sorusuna cevap veremeyen fiillerdir.
Örneğin Köşedeki masaya oturdu
Bu cümle neyi sorusuna cevap vermiyor buyüzden geçişsizdir


Ettirgen filler

"-r,-t,-tır" ekleri getirilerek geçişli fiilin dereces, arttırılır

OLdurgan fiiller
"-r,-t,-tır" ekleri getirilerek geçişsiz fiili geçişli yapar

Aşağıdaki fiilleri nesne bakımından inceleyiniz ve çeşidini yazınız
Düştü
Düşürdü
Düştürdü
Çözdürüyor
Yükseliyordu
daldı
tanıdı
tabyaları
uyuttu

ΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣ
Ek -fiil
ΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣΣ
Basitçe anlatırsak;
1-İsim soylu kelimeyi yüklem yapar.
Örneğin okula gelen Ahmet'ti (Ek fiilin görülen geçmiş zamanı2ü-)
yada
Bugün hava çok güzel(dir)(Ek fiilin görülen geçmiş zamanı)

Ek fiilin geniş zamandaki kullanımı (dır )şeklindedir ve çoğunlukla düşer.


2-Basit zamanlı fiili Birleşik hale getirir.
Örneğin :Söyleniyor-du →Söyleniyor +idi (ek fiilin hikayesi)

Not
Ek fiilin olumsuzu değil ile yapılabilir


Not
Ek fiil dili ;
geçmiş zaman kipi
mişli geçmiş zaman kipi
Şart kipi
Geniş zaman kipi olmak üzere 4 kiple çekimlenir