Notes

mm2
giriş
Küreselleşme ile artan rekabet, işletmeleri yönetim yapılarını değiştirmeye zorlamış; aynı zamanda çalışanlar, iş hayatındaki
yerlerini güvence altına almak için çalışma arkadaşlarına psikolojik taciz uygulamak zorunda kalmaktadır. Ticarette artan
rekabet nedeniyle rekabet sadece rakipler arasında değil aynı zamanda firma çalışanları arasında da artmıştır.. Bu nedenle işe alınan rakip işçileri işyerinden uzaklaştırmak için uygulanan psikolojik taciz,
çalışma yaşamının psikolojik açıdan sağlıksız hale gelmesine neden olmaktadır. İngilizce'de örgütsel baskı
anlamına gelen mob kelimesinden türetilen mobbing terimi, örgüt içinde aynı statüdeki çalışanlar veya üst-astlar
arasında psikolojik hasara yol açacak şekilde farklı nedenlerle yapılan saldırılar olarak tanımlanabilir.
Mobbing, diğer bir deyişle psikolojik taciz, özellikle sürekli gelişen iş dünyası ile birlikte ortaya çıkan,
çalışan ve işveren arasındaki çatışma, bireylerin günlük yaşamlarında yüzleşme ve çıkar çatışmalarının ortaya
çıktığı ortamlarda ortaya çıkan bir kavram olarak ortaya çıkmıştır. Mobbing, idarenin hukukla sebep-sonuç ilişkisi
kurabildiği ender kavramlardan biridir. Günümüz iş dünyasında organizasyon yapılarının karmaşıklığı nedeniyle
karar vericiler, çalışanın toplumsal ve bireysel itibarını bireysel çıkarlara indirgemek veya iş faaliyetini
engellememek için agresif tavırlar sergileyebilmektedir. Mobbing olarak adlandırılan bir kavram hakkında
doktrinde öne sürülen birçok görüş vardır. Mobbing, işletmenin geleceğini etkileyen ve saldırgan yapısı nedeniyle
yasal olarak değerlendirilmesi gereken bir kavramdırobbing hemen hemen tüm ülke ve kuruluşlarda yaşanmaktadır. Mobbing kavramı son on yıldır
akademik bir konu olarak detaylı bir şekilde incelenmektedir. Çalışmalar devam ettikçe bunun bir iş gücü
meselesi olduğu netleşiyor. Çalışmalar, iş yerinde verimliliği düşürmenin en önemli nedenlerinden birinin
mobbing olduğunu ortaya koydu. Ancak bunu engellemenin bir yolunu bulabilmek için kaynakların ve unsurların
detaylı bir şekilde incelenmesi gerekir.
2. Mobbingin Önemi ve Üniversitelerde Görünüm
Mobbing, ilk olarak 16. yüzyılın sonlarında, sanayi devriminden çok önce ortaya çıkan bir kavramdır. Mob
kelimesi Latince'deki "mobiles musvulgus - hareketli kalabalık" kelimesinin kısaltılmış halidir ve mobbing'in
köklerini oluşturur (Özkul ve Çarıkçı, 2010). İngilizce'de bu kelime anlamı Latince'den çok farklı olmadan değişmiş
ve düzensiz veya isyankar bir grup insan, bir çete veya kanunsuz şiddet uygulayan bir kalabalık gibi anlamlara
gelmiştir (Costello, 1997; Özkul ve Çarıkçı, 2010). Mobbing yerine doktrinde başka kelimeler de kullanılmaktadır
(Einarsen, 1999; Davenport vd. 2005; Nolfe vd. 2007; Eser, nd; Özkul ve Çarıkçı, 2010; Keim ve McDermott, 2010),
örneğin: zorbalık, ısrarlı takip , işyerinde psiko-terör, duygusal istismar, işyeri sendromu ve psikolojik istismar
Mobbingin doktrinde genel kabul gören tanımı Leymann'a (1990) aittir: Bir veya daha fazla kişinin bir
başka kişiye sistematik olarak düşmanca ve ahlak dışı iletişim kullanarak uyguladığı bir tür psikolojik terördür.
Görüldüğü gibi bu kavram içerisinde şiddet, zorbalık, taciz ve terör gibi olumsuz kavramlar yer almaktadır
(Leymann ve Gustafsson, 1996; Özkul ve Çarıkçı, 2010). Bu kavram aşağıda örneklerini vereceğimiz gibi iş
hayatında ve günlük hayatta hedef kişiyi rahatsız edecek şekilde biçimlendirme, aşağılama, rahatsız edici şekilde
suçlama, tecrit ve istismar ve art niyetli davranışlar, ideal ve dışlayıcı tavırlar şeklinde gerçekleşecek bir iletişim
sürecidir ( Köse, 2006; Özkul ve Çarıkçı, 2010). Mobbing, günlük yaşamın yanı sıra, işgörenlerin kendilerinin ve
örgütlerinin konumuna zarar vermeyi amaçlayan, etik dışı, düşmanca, bireysel olarak savunmasız ve çaresiz bir
süreç yaratabilmektedir (Hoel vd. 2002; Özkul ve Çarıkçı, 2010). iş hayatı
(Leymann ve Gustafsson, 1996; Özkul ve Çarıkçı, 2010). Bu iletişim sürecinde her iletişim türünde olduğu gibi
sadece sözlerden değil beden dilinden de yararlanılmaktadır (Köse, 2006; Özkul ve Çarıkçı, 2010). Mobbing her
zaman tek bir kişi tarafından uygulanmaz (Asunakutlu ve Safran, 2006; Özkul ve Çarıkçı, 2010). İşleyiş açısından
çalışan – işveren ve çalışan – çalışan arasında da mobbing söz konusu olabilir. Einarsen'e (1999) göre yıldırma,
bilerek ya da bilmeyerek, utandırıcı, küçük düşürücü ve psikolojik olarak acı verici, üretkenliği engelleyen ya da
olumsuz bir çalışma ortamına (Einarsen, 1999) ya da mesleki tükenmişliğe (Eurofound, 2009; Arnejcic, 2016;
Goralewska-Slonska, 2019). Mobbing genellikle bilinçli ve sistemli bir tutumdur (Demirel, 2009; Özkul ve Çarıkçı,
2010). Günün büyük bir bölümünün geçtiği işyerinde mobbing için yeterli zaman ve seçenek vardır (Browne ve
Smith, 2008; Özkul ve Çarıkçı, 2010)
3. Türk hukuku açısından mobbing
Durustkan ve ark. / Eurasian Journal of Business and Management, 7(4), 2019, 37-49
Akademik hayatta mobbinge yönelik bazı örnekler (Westhues, 2006; Faria vd. 2012; Druzhilov, 2012) aşağıdaki
gibidir;
Mobbing, Türk hukukunda özellikle iş ilişkilerinde dikkate alınan ve yaptırımları olan bir kavram olarak karşımıza
çıkmaktadır. Mobbing, özünde, kişinin iş hukuku açısından eşit muamele görme yükümlülüğündeki menfaatinin
ihlalidir. Bu nedenle psikolojik tacizin hakkaniyetli muamelesini ele aldığımızda önemli bir noktaya
değinilmektedir. Eşit davranma yükümlülüğü, işverenin işçilere psikolojik tacizde bulunmasına karşı açılan bir
davada ihlal edilmişken, işverenin fiili uygulamasına doğrudan atfedilmektedir. Bir çalışanın başka bir çalışana
psikolojik tacizde bulunması halinde, işverenin eşit davranma yükümlülüğüne aykırı bir davranış bulunmayacaktır.
Ayrıca çalışanlar arasında ayrımcılık saikiyle psikolojik tacize göz yuman bir işveren de eşit muameleye aykırı
davranmaktadır. Mobbingde işveren, eşit çalışanlar arasında ayrımcılık yapmakta, haklarını ihlal etmekte, bir
çalışanı diğerlerinden tecrit etmekte, o çalışanın çalışma hayatını kısıtlamakta ve çoğu zaman işini çekilmez hale
getirmektedir; yani bu hareket eşit muamele ilkesine aykırıdır (Tınaz ve diğerleri 2008; Işkın, 2010; Savaş, 2007; Şen, 2009). Ayrıca herhangi bir
psikolojik tacizin eşitlik ilkesine aykırı olduğunu söylemek de doğru değildir (Güzel ve Ertan, 2008). Psikolojik taciz
sebebinin ayrımcılık yasağı olduğu durumlarda; eşitlik düzensizlik olarak adlandırılabilir (Limoncuoğlu, 2010)Bu tür tacizlerin uyuşmazlıkta somut olarak ortaya koyamaması, delil hukuku açısından hakimleri
zorlamaktadır. Hukuk sisteminde mobbing gösterileri için belirli kriterler belirlenemese de Türk yargısı ortak bir
bakış açısı belirlemek istemiştir. Akademik hayatta mobbinge Türk yargısının bakış açısındaki değişimi görmek
için Yargıtay ve Danıştay kararlarını incelemek gerekiyor. Son yıllarda artan mobbing vakaları nedeniyle farklı
hakimler farklı görüşlere sahip olsa da Yargıtay Hukuk Daireleri Kurulu tarafından bu süreç ortak bir çatı altında
toplanmıştır.
Mobbingin verimlilik ile negatif bir ilişkisi vardır. Ahlaki gerçek,
olumsuz ilişkilerin temelidir. Araştırma verileri sayesinde elde edilen bulgular, yükseköğretim kurumları için şunları
ortaya koymaktadır:
• Mobbing ile verimlilik arasında yakından ilişkili bir ilişki vardır. • Mobbing verimliliği olumsuz etkiler