Notes

Syberia- wielka kraina geograficzna o powierzchni ok. 10 mln km2 w północnej Azji, zajmująca całą azjatycką część zlewiska Morza Arktycznego, pomiędzy Uralem na zachodzie, Morzem Arktycznym na północy, górami na wybrzeżu Oceanu Spokojnego na wschodzie i stepowymi obszarami Kazachstanu oraz Mongolii na południu. Rozciągłość równoleżnikowa ponad 7 tys. km, południkowa - 3,5 tys. km.

1. Ukształtowanie
Geologicznie w centrum obszaru leży prekambryjska tarcza krystaliczna, otoczona młodszymi jednostkami, od zachodu paleozoiczną platformą osadową, od wschodu mezozoicznymi górami fałdowymi (tzw. orogenezy pacyficznej), od południa starszymi górami powstałymi w paleozoiku, w orogenezie kaledońskiej i hercyńskiej.

Zachodnia część zajmuje, odwadniana głównie przez Ob, Nizina Zachodniosyberyjska, dalej na wschód, w dorzeczu Jeniseju i częściowo Leny, leży Wyżyna Środkowosyberyjska, na północ od niej Nizina Północnosyberyjska, a od wschodu niewielka Nizina Środkowojakucka.

Niziny (Kołymska i Indygirska) występują też w północno-wschodniej części Syberii, pozostałą część Syberii zajmują góry: na południu - Wschodni i Zachodni Ałtaj, Sajan Wschodni, Sajan Zachodni, Góry Jabłonowe, Góry Stanowe i Pasmo Stanowe, na wschodzie - góry Dżugdżur oraz Czerskiego, Wierchojańskie i Kołymskie, odwadniane przez Janę, Indygirkę i Kołymę. Południowo-wschodnia część Syberii odwadnia Amur.

2. Klimat
Syberia cechuje się klimatem silnie kontynentalnym, na większości obszaru umiarkowanym chłodnym, na południowym zachodzie umiarkowanym ciepłym, na północy zaś subpolarnym i polarnym. W północno-wschodniej części Syberii, nad górną Indygirką, leży biegun zimna półkuli północnej Ojmiakon, północna część Syberii leży w strefie tundrowej, tundra porasta też wyższe wzniesienia gór wschodnich Syberii. Większość obszaru Syberii leży w strefie tajgi, przechodzącej na południu w stepy i lasostepy.

3. Historia w pigułce
Zasiedlana od paleolitu. W I tysiącleciu zajmowana przez koczowników azjatyckich, w III-II w. p.n.e. opanowana przez Hunów (od których bliżej nie znanego plemienia Sabir, Seber jedna z hipotez wywodzi nazwę Syberii). W VI w. zasiedlona przez ludy pochodzenia tureckiego. W połowie XIII w. w składzie imperium mongolskiego Czyngis-chana. Od XI w. zwierzchnictwo nad północno-zachodnią częścią Syberii (tzw. Jugrą) przejął Nowogród Wielki, a od 1478 Moskwa. Po upadku Złotej Ordy, w XV w. na południowym zachodzie powstał chanat syberyjski. Początkowo całością obszarów zauralskich administrowano bezpośrednio z Moskwy. 1708 utworzono gubernię syberyjską ze stolicą w Tobolsku, w 1764 powstały dwie gubernie (Tobolsk, Irkuck), a w 1897 cztery (Tobolsk, Irkuck, Tomsk, Jenisejsk). Zsyłki na Syberię odgrywały wielką rolę w rosyjskim systemie kar, oprócz kryminalistów kierowano tu także więźniów politycznych i jeńców wojennych. W XIX w. szczególnie liczną grupę wśród zesłańców stanowili Polacy, którzy przyczynili się do naukowego zbadania Syberii (m.in.: A. Czekanowski, J. Czerski, B.T. Dybowski, F. Kon, W. Godlewski, B. Piłsudski, W. Witkowski). Na Syberii znajdowały się największe w ZSRR obozy pracy przymusowej (m.in. w: Tobolsku, Tomsku, Norylsku, Jakucji, w dorzeczu Kołymy). Od 1991 Syberia wchodzi w skład Rosji, administracyjnie dzieląc się na Regiony: Wschodniosyberyjski i Zachodniosyberyjski.

Wielikaja Sibirskaja magistral, jedna z najdłuższych linii kolejowych o długości 9332 km, łącząca europejską część Rosji z Oceanem Spokojnym. Biegnie od Moskwy przez Riazań, Samarę, Czelabińsk, Omsk, Nowosybirsk, Krasnojarsk, Irkuck, Czytę, Chabarowsk do Władywostoku. Zbudowana 1895-1916. Odgałęzienia m.in. do Mongolii (Ułan Ude - Ułan Bator). Odegrała bardzo ważną rolę w zagospodarowaniu południowej Syberii.

4. Gospodarka
Obszar jest bogaty w złoża mineralne, głównie węgiel kamienny i brunatny, ropę naftową i gaz ziemny, rudę żelaza, niklu, miedzi oraz srebro, złoto i diamenty. Polska uzyskuje z Syberii ropę oraz gaz.
Tereny słabo zaludnione, większe skupiska ludności znajdują się w południowej części regionu, wzdłuż transsyberyjskiej linii kolejowej. Tajga jest obszarem łowieckim i pozysku drewna.
Rdzenne ludy Syberii stanowią ok. 6% populacji. Poza tym Syberię zamieszkują przedstawiciele innych narodowości. Pozostałe nierdzenne narody zamieszkujące Syberię to głównie Tatarzy, Kazachowie i Czuwasze.

5. Flora&Fauna
Szata roślinna Syberii daje się podzielić na kilka równoleżnikowych pasów. Zaczynając od północy:
pustynie arktyczne
tundra
lasotundra
tajga
lasostep (tylko na południowym zachodzie regionu)
Tajga, której pas ma szerokość 2–3 tys. km, jest najbardziej typowym syberyjskim krajobrazem. Dominują w niej drzewa iglaste, choć skład lasu waha się w zależności od regionu.

Fauna syberyjska jest bardzo zróżnicowana.
W tundrze dominują gryzonie – przykładem mogą być lemingi. Typowe ssaki to renifer i piesiec. Latem na północ przylatują ptaki wodne.
Bardziej bogata jest fauna tajgi. Typowymi ssakami tej strefy są: soból, wilk, łoś, lis, niedźwiedź, łasica, bunduruk, jeleń Dybowskiego, piżmowiec syberyjski, puchacz, wiewiórka syberyjska, tygrys syberyjski i lampart amurski. Występuje ponad 200 gatunków ptaków, a rzeki są bogate w ryby.