Notes

Ι. Περιεχόµενα........................................................................................................................................2
Ι. Εισαγωγή στο 1Ο Πακέτο...................................................................................................................3
II. Τρόπος Μελέτης................................................................................................................................4
ΙΙΙ. Σκοπός και στόχοι. ..........................................................................................................................5
1. Κοινωνία και Πολιτισµός ..............................................................................................................7
1.1 Εισαγωγή........................................................................................................................................7
1.2. Γλώσσα, Κουλτούρα και Κοινότητα...............................................................................................9
1.3. Πολιτισµός ..................................................................................................................................10
1.4. Γλώσσα και πολιτισµός................................................................................................................11
1.5. Γλώσσα – Λεξικό.........................................................................................................................12
1.6. Μη Λεκτική Επικοινωνία.............................................................................................................12
1.7. Η προσωπική απόσταση κατά την επικοινωνία............................................................................14
1.8.∆ιγλωσσία-∆ιπολιτισµικότητα.......................................................................................................15
2. H Κοινότητα των Κωφών ...........................................................................................................17
2.1. Εισαγωγή – Η Κοινωνία και οι Κωφοί........................................................................................17
2.2. Ποιοι είναι οι Κωφοί και ποιοι οι κωφοί;...................................................................................19
2.3. Η Κοινότητα των Κωφών............................................................................................................20
2.4. Πώς γίνεται κάποιος µέλος της κοινότητας των Κωφών..............................................................23
2.5. Στόχοι της Κοινότητας των Κωφών.............................................................................................24
2.6. Γλώσσα, Κουλτούρα και Κοινότητα Κωφών................................................................................25
3. Η κουλτούρα των Κωφών ...........................................................................................................27
3.1. Ταυτότητα Κωφού – Πολιτισµική Ταυτότητα...............................................................................29
3.2. Κανόνες Συµπεριφοράς ...............................................................................................................30
3.2.1. Το Άγγιγµα και το πώς τραβάς την προσοχή κάποιου.........................................................30
3.2.2. Απόκτηση σειράς σε µια συνοµιλία.....................................................................................30
3.2.3. Πώς διακόπτουµε µια συζήτηση για να πάρουµε µέρος σ’ αυτήν .......................................31
3.2.4. ∆ιάσπαση προσοχής.............................................................................................................31
3.2.5. Πιάσιµο Χεριών ...................................................................................................................31
3.2.6. Χρήση Φωτισµού.................................................................................................................32
3.2.7. Ιδιωτικές Στιγµές και Εµπιστευτικότητα .............................................................................32
3.2.8. Αποχώρηση..........................................................................................................................32
3.3. Ήθη και Έθιµα ............................................................................................................................33
3.3.1. Γάµος...................................................................................................................................33
3.3.2. Κηδεία..................................................................................................................................33
3.3.3. Χρόνος, Μέτρηση χρόνου....................................................................................................34
3.4. Παραδόσεις .................................................................................................................................35
3.5.Λογοτεχνία....................................................................................................................................35
3.6. Εικαστικές Τέχνες........................................................................................................................36
4. Χαρακτηριστικά της Κοινότητας των Κωφών .........................................................................39
4.1.Γεωγραφική Περιοχή της Kοινότητας των Kωφών.......................................................................39
4.2. Γάµος ..........................................................................................................................................40
4.3. Eπικοινωνία στην Kοινότητα των Kωφών...................................................................................40
4.4. Eκπαίδευση..................................................................................................................................43
4.5. Oικονοµική και Eπαγγελµατική Kατάσταση των Kωφών ............................................................44
4.6. Oργανώσεις και ∆ραστηριότητες της Kοινότητας των Kωφών ....................................................46
4.7. Tα Aκούοντα Παιδιά των Kωφών Γονέων ..................................................................................48
4.8. Oργανώσεις για Kωφούς .............................................................................................................49
Επίλογος................................................................................................................................................51
Βιβλιογραφία ..............................................................................................................................52
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 2
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Ι. Εισαγωγή στο 1Ο Πακέτο
Αυτό το πακέτο είναι µέρος του προγράµµατος επιµόρφωσης εκπαιδευτικών
και ειδικών στην εκπαίδευση του κωφού παιδιού. Το όλο πρόγραµµα είναι
σχεδιασµένο σύµφωνα µε τις αρχές της εκπαίδευσης από απόσταση (distance
learning). Ικανοποιεί τις ανάγκες εκπαιδευτικών που βρίσκονται σε αποµακρυσµένες
από το Πανεπιστήµιο περιοχές και δηµιουργεί προϋποθέσεις για συνεχή και
ουσιαστική επιµόρφωση σε ένα γνωστικό αντικείµενο που διαρκώς αναπτύσσεται και
εξελίσσεται. Επίσης, αντί να αφιερώσουµε χρόνο σε µια σειρά από σεµινάρια-
διαλέξεις, όπου οι επιµορφούµενοι συµµετέχουν παθητικά τις περισσότερες φορές,
προτιµήσαµε στο πρόγραµµα αυτό να δοκιµάσουµε έναν πιο αλληλοεπιδρασιακό και
συνδιαλεκτικό τρόπο µάθησης.
Αναγνωρίζοντας την πολύτιµη πείρα των επιµορφούµενων και τις ιδιαίτερες
δυσκολίες που αντιµετωπίζουν στη δουλειά τους, δοµήσαµε έτσι το πρόγραµµα,
ώστε η πληροφόρηση να δίνεται σταδιακά µε απλό και ευχάριστο τρόπο και η γνώση
να κατακτείται µέσα από µια συνεχή συνδιαλλαγή και αλληλεπίδραση µαζί της.
Το µεγαλύτερο µέρος της επιµόρφωσης στηρίζεται στη συστηµατική-
κατευθυνόµενη από µας- ατοµική µελέτη των επιµορφούµενων πάνω στο
παρεχόµενο εκπαιδευτικό υλικό. Όλο το υλικό της επιµόρφωσης αφορά την
εκπαίδευση του κωφού παιδιού και είναι χωρισµένο σε µεγάλες θεµατικές περιοχές,
οι οποίες περιλαµβάνονται σε τέσσερα ξεχωριστά εκπαιδευτικά πακέτα.
Το 1ο πακέτο που έχετε στα χέρια σας, διαπραγµατεύεται τις κοινωνικές
στάσεις για τους Κωφούς και τις σύγχρονες απόψεις για την κοινότητά τους, την
κουλτούρα τους και τη γλώσσα τους.
Στο 2ο πακέτο παρουσιάζονται οι διάφορες µέθοδοι διάγνωσης της βαρηκοΐας,
και αποκατάστασής της και γενικά οι εξελίξεις και απόψεις στο χώρο της ιατρικής
γύρω από το θέµα της κώφωσης. Επίσης, ένα µέρος (το µεγαλύτερο) αυτού του
πακέτου είναι αφιερωµένο στην έγκαιρη παρέµβαση και στη συµβουλευτική των
γονέων κωφών παιδιών.
Στο 3ο πακέτο παρουσιάζονται όλα τα επίκαιρα θέµατα που αφορούν την
εκπαίδευση των κωφών παιδιών (ένταξη, µέθοδοι επικοινωνίας, αναλυτικά
προγράµµατα, διδακτικές προσεγγίσεις κτλ).
Τέλος, στο 4ο πακέτο γίνεται µια διεξοδική παρουσίαση των θεµάτων που
αφορούν τη γλωσσική ανάπτυξη των κωφών παιδιών. Η απόκτηση πρώτης και
δεύτερης γλώσσας, η δίγλωσση εκπαίδευση, ο ρόλος της νοηµατικής γλώσσας
(ειδικά της ΕΝΓ) στην εκπαίδευση καθώς και η µάθηση της γραπτής γλώσσας είναι
τα κύρια θέµατα που διαπραγµατεύεται αυτό το πακέτο.
Κάθε πακέτο αποτελείται από δύο µέρη. Το πρώτο µέρος περιλαµβάνει τον
"κορµό" του πακέτου, όπου παρουσιάζονται σταδιακά διάφορες έννοιες και
πληροφορίες. Το δεύτερο µέρος περιλαµβάνει άρθρα ή παρουσιάσεις άρθρων, τα
οποία έχουν επιλεγεί, µεταφραστεί και αποδοθεί σύντοµα από µας, ως συµπλήρωµα
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 3
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
της µελέτης σας και ως µέσο πρόσβασης στη σηµαντικότερη βιβλιογραφία. Επίσης,
µερικά πακέτα συνοδεύονται από βιντεοκασέτα ή CD-ROM τα οποία
χρησιµοποιούνται σύµφωνα µε τις υποδείξεις µας.
II. Τρόπος Μελέτης
Η µελέτη που θα κάνετε και το όλο πρόγραµµα επιµόρφωσης στηρίζεται στη
δική σας συµµετοχή και διάθεση. Πάντως καλό θα είναι να αρχίσετε από το πρώτο
µέρος του πακέτου και να ακολουθείτε τις οδηγίες µας καθώς προχωράτε στη µελέτη
σας. Σε διάφορα σηµεία καθώς θα µελετάτε, θα συναντήσετε τρία είδη εργασιών, τις
οποίες σας συµβουλεύουµε να διεκπεραιώνετε µε τη σειρά που σας υποδεικνύουµε.
Οι εργασίες αυτές είναι: α) δραστηριότητες, β) µελέτη άρθρων ή παρουσιάσεων
άρθρων και γ) γραπτές εργασίες. Οι δραστηριότητες και η µελέτη άρθρων σκοπό
έχουν να διευκολύνουν τη µάθησή σας, το ίδιο και οι γραπτές εργασίες. Τις γραπτές
εργασίες (και όχι τις δραστηριότητες) θα πρέπει να τις στέλνετε για αξιολόγηση
µέχρι την ηµεροµηνία που σας υποδεικνύουµε (συνήθως προς το τέλος της µελέτης
του πακέτου). Αφού µας παραδώσετε τις εργασίες, εµείς θα σας στείλουµε το
επόµενο πακέτο για µελέτη. Ο χρόνος µελέτης για κάθε πακέτο θα είναι περίπου δύο
µήνες.
Σ' αυτό το σηµείο θα θέλαµε να τονίσουµε ότι αναλάβαµε να υλοποιήσουµε
αυτό το πρόγραµµα επιµόρφωσης, γιατί πιστεύουµε ότι ανταποκρινόµαστε σ' ένα
κάλεσµα του κλάδου και µια ανάγκη που έχει εκφραστεί πολλές φορές και µε
πολλούς τρόπους από σας και την κοινότητα των Κωφών.
Τέλος, θα θέλαµε να ευχαριστήσουµε το ΥΠ.Ε.Π.Θ και ιδιαίτερα τη
∆ιεύθυνση της Ειδικής Αγωγής, που µας έδωσε την ευκαιρία να υλοποιήσουµε αυτό
το Πρόγραµµα..
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 4
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
ΙΙΙ. Σκοπός και στόχοι.
Α. Σκοπός:
Ο σκοπός του πρώτου εκπαιδευτικoύ πακέτου είναι να εισάγει τους
επιµορφούµενους στις σύγχρονες γνώσεις και απόψεις για τους Κωφούς,
όπως εκφράζονται διεθνώς και οι οποίες έχουν άµεση επίδραση στην
εκπαίδευση, στην παροχή υπηρεσιών και στην καθηµερινή συνδιαλλαγή
µας µε τους Κωφούς.
Β. Στόχοι – Προσδοκώµενες Γνώσεις :
Στο τέλος αυτού του εκπαιδευτικού πακέτου, κάθε επιµορφούµενος/η θα
µπορεί να:
ª Να ορίσει την δική του στάση απέναντι στους Κωφούς
ª Να διακρίνει τις διαφορές µεταξύ αυτών που ανήκουν στην κοινότητα των
Κωφών και εκείνων που έχουν απώλεια ακοής
ª Να περιγράψει την κοινότητα των Κωφών και τις προϋποθέσεις για να γίνει
κάποιος µέλος της κοινότητας
ª Να περιγράψει πώς οι αποφάσεις των ακουόντων για τους Κωφούς µπορεί να µην
είναι σωστές και για ποιο λόγο αντιδρούν οι Κωφοί
ª Να περιγράψει µερικά από τα χαρακτηριστικά των Κωφών που είναι µέλη της
κοινότητας, καθώς και τα κοινωνικό-οικονοµικά και εργασιακά χαρακτηριστικά τους
ª Να περιγράψει την κοινωνική δοµή της κοινότητας όπως φαίνεται µέσα από τη
ζωή στα σωµατεία και τις διάφορες δραστηριότητες
ª Να περιγράφει και να διακρίνει τα χαρακτηριστικά της συµπεριφοράς, των
εθίµων και παραδόσεων που αποτελούν αυτό που ονοµάζουµε κουλτούρα Κωφών
ª Να αντιπαραθέσει την ταυτότητα Κωφού µε την ταυτότητα ακούοντος και να
δείξει την ιδιαιτερότητά της
ª Να απαριθµήσει τις πιθανές συνέπειες στην εκπαίδευση των κωφών παιδιών α)
όταν οι Κωφοί προσδιορίζονται από την ακουστική τους απώλεια και β) όταν
προσδιορίζονται από την πολιτισµική και κοινωνική τους θέση
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 5
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Γ. Τίτλοι Ενοτήτων που περιέχονται
™ Κοινωνία και Πολιτισµός
™ Η Κοινότητα των Κωφών
™ Η Κουλτούρα των Κωφών
™ Χαρακτηριστικά της Κοινότητας των Κωφών
™ Επίλογος
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 6
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
1. Κοινωνία και Πολιτισµός
1.1 Εισαγωγή
Η ανάγκη για ταύτιση µε ανθρώπους που έχουν τις ίδιες ανάγκες και τα ίδια
χαρακτηριστικά ωθεί πολλούς στην αναζήτηση και τη δηµιουργία οµάδων και
κοινοτήτων. Τι είναι κοινότητα; Η κοινότητα αποτελείται από ανθρώπους που
βρίσκονται σε κοινωνική αλληλεπίδραση, κατοικούν σε µια γεωγραφική περιοχή και
έχουν έναν ή περισσότερους κοινούς δεσµούς (Hillery, 1955). Οι άνθρωποι
δηµιουργούν δεσµούς προσπαθώντας να αναπτύξουν κοινό µέτωπο ώστε να
πετύχουν κοινούς στόχους.
Ο John Donne περιγράφοντας µε λόγο ποιητικό την ανάγκη του ανθρώπου για
συνύπαρξη, αναφέρει ότι «κανείς δεν είναι από µόνος του ένα νησί». Οι άνθρωποι δεν
ζουν αποµονωµένοι, είναι κοινωνικά όντα. Ιστορικά γνωρίζουµε ότι ζούσαν πάντα σε
µικρές οµάδες, οι οποίες όταν ενώθηκαν σχηµάτισαν µεγαλύτερες οµάδες που
συγκρότησαν µια κοινωνία. Εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια πριν οι άνθρωποι ζούσαν
σε µικρές οµάδες κυνηγώντας και αναζητώντας τροφή. ∆έκα χιλιάδες χρόνια πριν
άρχισαν να ζουν σε µικρές αγροτικές κοινότητες. Μόλις τα τελευταία 100 χρόνια
ζουν σε µεγάλες πόλεις.
Το γεγονός ότι παντού υπάρχουν οµάδες ανθρώπων και ότι η συµµετοχή σε µια
ή περισσότερες απ’ αυτές είναι αναπόφευκτη, δείχνει τη σηµαντικότητα της ύπαρξής
τους. Η καθηµερινή µας ζωή είναι γεµάτη δραστηριότητες που έχουν να κάνουν µε
διάφορες οµάδες ανθρώπων. Πού και µε ποιον ζούµε· µε ποιον πηγαίνουµε στη
δουλειά ή στο σχολείο· µε ποιον περνάµε τις ελεύθερες ώρες µας· όλα σχετίζονται µε
οµάδες ανθρώπων. Ένας αντικειµενικός παρατηρητής µπορεί να διακρίνει ότι το
κυρίαρχο χαρακτηριστικό των ανθρώπων είναι η ένταξή τους σε οµάδες. Η πρώτη
οµάδα στους κόλπους της οποίας µεγαλώνουµε είναι η οικογένεια, µια µονάδα χωρίς
την οποία θα ήταν αδύνατο να επιβιώσουµε. Όταν δεν υπάρχει οικογένεια, τότε
βρίσκεται ένα υποκατάστατό της. Η οικογένεια και οι συνάνθρωποί µας επηρεάζουν
τις παρέες µας, τον τρόπο σκέψης και συµπεριφοράς µας. Μας βοηθούν να
διαµορφώσουµε διάφορες αντιλήψεις για τον κόσµο και τον εαυτό µας. Η προσωπική
µας ταυτότητα διαµορφώνεται από τον τρόπο που µας αντιλαµβάνονται και µας
αντιµετωπίζουν τα υπόλοιπα µέλη της οµάδας µας. Μαθαίνουµε, δουλεύουµε,
προσευχόµαστε και κάνουµε σχέδια οµαδικά (Johnson and Johnson, 1994, σ. 5-6). Η
ζωή µας είναι γεµάτη από οµάδες από τη στιγµή που γεννιόµαστε ως τη στιγµή που
πεθαίνουµε. Η συνένωση πολλών οµάδων µε κοινά στοιχεία αποτελεί επίσης µια
κοινότητα.
Μια οµάδα και κατ’ επέκταση µια κοινότητα υπάρχει όταν εκπληρώνει
τουλάχιστον τέσσερις προϋποθέσεις: Ικανοποιεί την ανάγκη για συµµετοχή σε
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 7
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
οµάδα, υπάρχουν κίνητρα, γερά οικοδοµηµένες σχέσεις και αµοιβαία επίδραση
(Johnson & Johnson, 1994, σ. 11-12).
Στα πλαίσια της ανάγκης για συµµετοχή σε οµάδες, µια οµάδα µπορεί να
οριστεί ως κοινωνική µονάδα όταν αποτελείται από δύο ή περισσότερους ανθρώπους
που θεωρούν ότι ανήκουν σ’ αυτήν. Έτσι τα άτοµα δε συνθέτουν οµάδα εκτός κι αν
συνειδητά το επιλέξουν. Όπως αναφέρουν οι Johnson and Johnson (1994), δύο
κοινωνικοί επιστήµονες, οι Bales και Smith, ορίζουν την οµάδα µε τον ακόλουθο
τρόπο:
«Μια µικρή οµάδα ορίζεται ως ένας αριθµός ανθρώπων που αλληλεπιδρούν και
επηρεάζουν ο ένας τον άλλο, που κάθε µέλος αναγνωρίζεται από τους άλλους ως
µέλος και αναγνωρίζει τους άλλους ως µέλη της οµάδας.» (σ. 11).
«Μπορούµε να ορίσουµε µια κοινωνική οµάδα ως µια µονάδα αποτελούµενη
από ένα µεγάλο αριθµό ξεχωριστών ατόµων που έχουν µια συλλογική/κοινή άποψη
για την ενότητά τους και την ικανότητα να ενεργούν συλλογικά. » (σ. 11).
Αναφορικά µε τα κριτήρια που καθορίζουν τη συµµετοχή των µελών στην
οµάδα ή την κοινότητα, µπορούµε να πούµε ότι οµάδα είναι ένα σύνολο ατόµων που
επιδιώκουν να ικανοποιήσουν τις προσωπικές τους ανάγκες µέσα από τη συµµετοχή
τους σ’ αυτή. Έτσι διάφορα άτοµα δεν αποτελούν οµάδα εκτός κι αν ωθούνται από
προσωπικούς λόγους να συµµετέχουν σ’ αυτήν. Η αναζήτηση οµάδας για συµµετοχή
δείχνει την ανάγκη για την ικανοποίηση προσωπικών φιλοδοξιών και αναγκών. Είναι
δύσκολο να φανταστούµε την ύπαρξη µιας οµάδας, όταν οι ανάγκες των µελών της
δεν ικανοποιούνται. «Οµάδα» είναι η συγκέντρωση ατόµων τα οποία ωφελούνται
ατοµικά από τη συµµετοχή τους σ’ αυτή.
Το τρίτο κριτήριο που πρέπει να υπάρχει στην οµάδα είναι η ύπαρξη γερά
οικοδοµηµένων σχέσεων. Η οµάδα δηλαδή χαρακτηρίζεται ως σύνολο ατόµων των
οποίων η αλληλεπίδραση στηρίζεται σε καθορισµένους ρόλους και κανόνες. Χωρίς
αυτούς δεν µπορεί να υπάρξει. Σύµφωνα µε τους Johnson και Johnson (1994), οι
McDavid και Harari αναφέρουν ότι «οµάδα είναι ένα οργανωµένο σύστηµα δύο ή
περισσότερων ατόµων που αλληλοσχετίζονται, ώστε το σύστηµα να είναι
λειτουργικό, να έχει ένα σταθερό τρόπο σχέσεων ανάµεσα στα µέλη και µια σειρά
από κανόνες που ρυθµίζουν τη λειτουργία της οµάδας και του κάθε µέλους χωριστά»
(σ. 11).
Το τέταρτο κριτήριο αναφέρεται στην απαραίτητη για την οµάδα ύπαρξη
αλληλεπίδρασης και επιρροής. Η αποτελεσµατικότητα της οµάδας µας και κατ’
επέκταση της κοινότητάς µας καθορίζει την ποιότητα της ζωής µας.
Η άποψη ότι η πλειοψηφία καθορίζει, αποφασίζει και εφαρµόζει για το σύνολο,
είναι κάτι που δεν έχει αλλάξει µε την πάροδο του χρόνου. ∆ηλαδή, ισχύει ότι µόνο
όταν τα άτοµα ενωθούν και αναγνωριστούν ως µια µοναδική οντότητα ή ως µια
κοινότητα, µπορεί να ακουστεί η φωνή τους.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 8
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
1η ∆ραστηριότητα
Είµαστε όλοι µέλη οµάδων και κοινοτήτων. Αν µας ζητήσουν να
περιγράψουµε ποιοι είµαστε, οι περισσότεροι από µας θα δώσουµε
πληροφορίες για την οµάδα και την κοινότητα στην οποία ανήκουµε. «είµαι
δάσκαλος», «είµαι Παναθηναϊκός», «είµαι γυναίκα», «είµαι Κρητικός»,
«είµαι παντρεµένος», «είµαι µέλος της Greenpeace» και ούτω καθεξής.
Η συµµετοχή σε µια οµάδα µπορεί να έχει επίσηµο χαρακτήρα (εργάζοµαι
στο Πανεπιστήµιο της Πάτρας), να εκφράζει επιθυµία (θέλω να γίνω Υπουργός
Παιδείας της Ελλάδας), να είναι περιστασιακή (συνήθως πίνω καφέ µαζί µε άλλους,
µερικές φορές όµως όχι), εκούσια (είµαι Έλληνας Ορθόδοξος) και ακούσια (είµαι
άνδρας). Η οµάδα ορίζει ποιοι είµαστε ως άτοµα.
α) Μπορούµε όλοι να ορίσουµε ποιοι είµαστε µε διαφορετικούς τρόπους. Γράψτε
δέκα διαφορετικές απαντήσεις στην ερώτηση «Ποιος είµαι;». Απαντήστε αναφορικά
µε τις οµάδες και τις κοινότητες στις οποίες ανήκετε, τα «πιστεύω», τους ρόλους και
τις ευθύνες που έχετε.
β) Επαναλάβετε την άσκηση «α» για κάποιον γνωστό σας Κωφό ή για άνθρωπο µε
ειδικές ανάγκες ή κάποιον άλλο που ανήκει σε µειονότητα. Πάρτε του συνέντευξη
(µε τη βοήθεια διερµηνέα, αν είναι απαραίτητο) και χρησιµοποιήστε την
βιντεοκασέτα για να συµπληρώσετε τις πληροφορίες που χρειάζονται.
γ) Κατατάξτε τις απαντήσεις σας από την πιο σηµαντική – κατά τη γνώµη σας- ως τη
λιγότερο σηµαντική. Κάντε το ίδιο και για τον άλλο άνθρωπο.
δ) Συγκρίνετε τις δύο οµάδες απαντήσεων. Σηµειώστε τις οµοιότητες και τις
διαφορές τους.
1.2. Γλώσσα, Κουλτούρα και Κοινότητα
Μια κοινότητα καθορίζει τη θέση της στην ευρύτερη κοινωνία µε το να κάνει
γνωστό τι την ορίζει και µε το να θέσει τις παραµέτρους που σχετίζονται µε αυτήν.
Μια κοινότητα είναι η συνάθροιση µικρότερων οµάδων, οι οποίες έχουν κοινούς
στόχους και κοινούς τρόπους επικοινωνίας, όπως είναι η γλώσσα και η κουλτούρα.
Η γλώσσα, η κουλτούρα και η συµµετοχή σε µια κοινότητα είναι αλληλένδετες
έννοιες που δίνουν συνοχή στην κοινότητα. Για να κατανοήσουµε µια κοινότητα,
είναι βασικό να δούµε τη σχέση γλώσσας-κουλτούρας και την ταύτισή τους µε την
κοινότητα.
Η γλώσσα έχει οριστεί ως ένας κώδικας µε τον οποίο οι ιδέες για τον κόσµο
παρουσιάζονται µέσω ενός συστήµατος συµβατικών συµβόλων για επικοινωνία. Ο
άνθρωπος χρησιµοποιεί κύρια τη γλώσσα ως µέσο επικοινωνίας. Τι είναι όµως
επικοινωνία;
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 9
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Υπάρχουν πολλοί ορισµοί για το τι είναι επικοινωνία. Ένας ευρύτερος ορισµός
αναφέρεται στην αλληλεπίδραση ζώντων οργανισµών. Η πλειονότητα όµως των
ορισµών που αναφέρονται στην ανθρώπινη επικοινωνία, εστιάζεται στους
παράγοντες που επιδρούν στην επιτυχία ή στην αποτυχία της.
Η επικοινωνία είναι δυναµική, αµφίδροµη, µη ανατρέψιµη και λαµβάνει χώρα
σε ένα φυσικό και κοινωνικό πλαίσιο. ∆εν µπορεί να συµβεί σε κοινωνικό κενό
(Σπινθουράκη, Κατσίλλης και Μουσταΐρας, 1997).
Το κοινωνικό περιβάλλον είναι πολιτισµός και ως τέτοιος απαιτεί την
κατανόηση από µέρους µας του ρόλου που παίζει στην διαδικασία της επικοινωνίας.
Ο Habermas (1981) υποστηρίζει ότι η επικοινωνία αποτελείται από τρία δοµικά
στοιχεία: τον πολιτισµό, την κοινωνία και την προσωπικότητα. Το «πάρε-δώσε» στην
καθηµερινή επικοινωνία διαµορφώνει τον τρόπο µε τον οποίο ο πολιτισµός, η
κοινωνία και τα υποκείµενα αναπαράγονται.
Η επικοινωνία εµπλέκεται κατά τη διαδικασία µετάδοσης του µηνύµατος µε τη
γλώσσα, τη σκέψη και τον πολιτισµό. ∆εν είναι απλά οι λέξεις ή τα µέρη του λόγου,
είναι κάτι περισσότερο από το άθροισµά τους (Chaika, 1989). Στο άθροισµα αυτό
έχουν θέση οι λέξεις, οι πράξεις, οι αποχρώσεις, οι λόγοι και ο τρόπος µε τον οποίο
µια οµάδα ατόµων αντιλαµβάνεται τα πράγµατα σε αντίθεση µε κάποια άλλη.
Ο τρόπος µε τον οποίο µιλάµε, οι ρόλοι που διαδραµατίζουµε και ο χρόνος που
επιλέγουµε για να µιλήσουµε, είναι χαρακτηριστικά παραδείγµατα επικοινωνιακής
συµπεριφοράς. Λιγότερο εµφανή παραδείγµατα είναι τα νεύµατα, το χαµόγελο, οι
εκφράσεις του προσώπου, το βάδισµα, η χειραψία, οι χειρονοµίες, ακόµα και η
απόσταση από αυτόν µε τον οποίο επικοινωνούµε. Οι συµπεριφορές αυτές συχνά
γίνονται µηνύµατα για τους άλλους. Κάθε συµπεριφορά που προκαλεί µία απάντηση
θεωρείται µήνυµα (Σπινθουράκη, Κατσίλλης και Μουσταΐρας, 1997).
Συνήθως, η συµπεριφορά-µήνυµα ως µέρος της επικοινωνίας, δεν είναι
συνειδητή και µπορεί να θεωρηθεί ως αποτέλεσµα µιας χωρίς πρόθεση
συµπεριφοράς. Μ’ αυτό τον τρόπο το µήνυµα που οι άλλοι προσλαµβάνουν µπορεί
να είναι διαφορετικό από αυτό που εµείς επιθυµούµε. Κατά συνέπεια, για να
επικοινωνήσουµε πρέπει να γνωρίζουµε τι ακριβώς υπονοείται σε ένα µήνυµα.
1.3. Πολιτισµός
Όταν αναφερόµαστε στον πολιτισµό, είναι γενικά δεκτό ότι εννοούµε πολλά
πράγµατα. Έτσι δεν υπάρχει ένας και µοναδικός ορισµός αποδεκτός από όλους. Οι
ορισµοί του πολιτισµού ξεκινούν από «όλα τα περιβάλλοντα φαινόµενα» και
φτάνουν σε περιγραφές που περιλαµβάνουν όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες.
Ο Ε. Hall (1959, 1976) υποστηρίζει ότι ο πολιτισµός είναι το ολικό άθροισµα
της ζωής του ανθρώπου. Σ’ αυτό το άθροισµα ανήκουν ο τρόπος που οι άνθρωποι
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 10
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
εκφράζουν τον εαυτό τους, που εκδηλώνουν τα συναισθήµατά τους, που σκέφτονται,
που µιλάνε, που κινούνται, ο τρόπος που επιλύουν τα προβλήµατα, κτλ. Ο Brooks
(1968) τονίζει ότι ο πολιτισµός αναφέρεται στο ρόλο του ατόµου, στο «ατέλειωτο
καλειδοσκόπιο» όλων των καταστάσεων της ζωής και τους κανόνες ή τα µοντέλα
που χρησιµοποιεί κατά τη διαχείριση των καταστάσεων αυτών.
Συστατικά στοιχεία του πολιτισµού κατά τον Brooks (1968) είναι ο τρόπος που
κάποιος προσδοκά να σκέφτεται, να πιστεύει, να µιλά, να πράττει, να τρώει, να
ντύνεται, να πληρώνει, να υποµένει, να θίγεται, να τιµά, να γελά, να µάχεται και να
σέβεται στην καθηµερινή του ζωή.
1.4. Γλώσσα και πολιτισµός
Η σχέση και το σηµείο που η γλώσσα, ο πολιτισµός και η σκέψη εµπλέκονται
καθώς και το ποιο από αυτά είναι το κυρίαρχο στοιχείο της επικοινωνίας, είναι
θέµατα αντιπαράθεσης στο µεγαλύτερο µέρος του 20ου αιώνα. Με λίγα λόγια, όλοι
συµφωνούν σήµερα ότι τα τρία αυτά στοιχεία, δηλαδή γλώσσα, πολιτισµός και
σκέψη είναι µέρη ενός όλου που δεν µπορούν να λειτουργήσουν ανεξάρτητα,
ασχέτως ποιο επηρεάζει περισσότερο τα άλλα δύο. Ο πολιτισµός και η γλώσσα είναι
έννοιες στενά συνδεδεµένες και διαρκώς µεταβαλλόµενες. Η σχέση τους µπορεί να
γίνει κατανοητή µε δύο τρόπους: από τη µια, η γλώσσα αντανακλά και περιγράφει
τον πολιτισµό στον οποίο χρησιµοποιείται, ενώ από την άλλη, οικοδοµεί την ίδια την
κοινωνία. Η δύναµη της γλώσσας να καθρεφτίζει την κοινωνία στην οποία
χρησιµοποιείται και να οικοδοµεί την πραγµατικότητά της, είναι µια σπουδαία
σύλληψη. Η γλώσσα µπορεί να ενώσει µια οµάδα ανθρώπων και να τους ξεχωρίσει
από τον υπόλοιπο πληθυσµό. Η γλώσσα, λεκτική ή µη λεκτική, είναι ο µηχανισµός
µέσω του οποίου αναδεικνύεται και επιτυγχάνεται η επικοινωνία.
Η µη κατανόηση του ρόλου που η γλώσσα και ο πολιτισµός παίζουν στη
διαδικασία της επικοινωνίας, είναι πιθανό να προκαλέσει επικοινωνιακές δυσκολίες.
Οι δυσκολίες αυτές δηµιουργούν εµπόδια στη γεφύρωση των διαφορών και στη
θετική διασύνδεση, συστατικά απαραίτητα για αποτελεσµατική επικοινωνία. Όταν
οµάδες ανθρώπων δεν έχουν κοινή γλώσσα ή δεν κατανοούν τη γλώσσα και τα
πολιτισµικά χαρακτηριστικά µιας άλλης οµάδας, εµφανίζονται προβλήµατα.
Αποτυχηµένα λεκτικά ή µη λεκτικά µηνύµατα και παρανοήσεις ανάµεσα σε
ανθρώπους µε διαφορετική κουλτούρα πηγάζουν από τη λανθασµένη αντίληψη ότι
είναι αρκετό κάποιος να χειρίζεται τις λέξεις/προτάσεις µιας συγκεκριµένης γλώσσας
για να µπορεί να επικοινωνεί. Σήµερα είναι πλέον γνωστό ότι για να επιτευχθεί
επικοινωνία µεταξύ ανθρώπων από διαφορετικούς πολιτισµούς, είναι απαραίτητο να
γνωρίζουν τα πολιτισµικά στοιχεία που εκφράζονται µέσα από τη γλώσσα της
κοινωνικής οµάδας του συνοµιλητή τους.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 11
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
1.5. Γλώσσα – Λεξικό
Η γλώσσα είναι ένα στοιχείο-κλειδί του πολιτισµού, το κύριο µέσο για τη
µετάδοση πολιτισµικών γνώσεων. Το γεγονός αυτό καθιστά σε κάποιο βαθµό τη
διαδικασία εκµάθησης της γλώσσας, µέρος της διαδικασίας εκπολιτισµού. Το
λεξιλόγιο της γλώσσας αποτελεί για τον καθένα µας ανοιχτό παράθυρο που βλέπει
µέσα στο πολιτισµικό πεδίο της οµάδας. Καθορίζεται από τις ιδιαίτερες συνθήκες
διαβίωσης, τις εµπειρίες των ενδιαφεροµένων και τις πολιτιστικές ανάγκες της
οµάδας (Σπινθουράκη, Κατσίλλης και Μουσταΐρας, 1997).
Όπως φαίνεται από τα παρακάτω παραδείγµατα, η γλώσσα αντανακλά τον
τρόπο που αντιλαµβάνεται και ερµηνεύει κάποιος το γύρω κόσµο µέσα από τις
ειδικές ανάγκες και τις εµπειρίες των διαφόρων οµάδων.
Η λέξη «χιόνι» έχει 40 διαφορετικούς τρόπους εκφοράς στη γλώσσα των
Εσκιµώων. Οι κάτοικοι των νησιών Marshall δεν έχουν ανάγκη να συµπεριλάβουν
στο λεξιλόγιό τους τη λέξη «χιόνι», έχουν όµως 60 διαφορετικούς τρόπους για να
εκφράσουν στη γλώσσα τους τη λέξη «καρύδα» και το δέντρο που την παράγει.
Είναι αδύνατο να διαχωρίσει κάποιος τη γλώσσα από τον πολιτισµό εξαιτίας
της σταθερής παρεµβολής της πολιτισµικής πληροφορίας στη χρήση και την
ερµηνεία της γλώσσας. Γνωρίζουµε ότι η γλώσσα εκφράζει τις διαφορετικές όψεις
του πολιτισµού, γιατί παρόµοιες εµπειρίες κρυπτογραφούνται µε διαφορετικό τρόπο
σε διαφορετικές γλώσσες και πολιτισµούς.
2η ∆ραστηριότητα
Με βάση αυτά που έχετε διαβάσει στις ενότητες 1.2- 1.5, να ορίσετε σε
µια παράγραφο την έννοια του πολιτισµού σε σχέση µε τη γλώσσα. Αν
συναντήσετε δυσκολίες, ανατρέξτε και πάλι στις προηγούµενες ενότητες.
1.6. Μη Λεκτική Επικοινωνία
Η µη λεκτική επικοινωνία ορίζεται από τον τρόπο που κάποιος κινεί και
χειρίζεται το σώµα του. Είναι, δηλαδή, αυτό που συνήθως αποκαλείται «γλώσσα του
σώµατος». Ο πολιτισµός εκφράζεται σιωπηρά διαµέσου των µη λεκτικών
µηνυµάτων. Αφού τόσο η γλώσσα όσο και οι σωστές έννοιες µαθαίνονται µέσα σε
ένα ιδιαίτερο πολιτισµικό πεδίο, οι περισσότερες επικοινωνιακές παρανοήσεις
οφείλονται σε µη λεκτικές συµπεριφορές. Αυτές µεταβάλλονται όσο µεταβάλλονται
και οι ανθρώπινες ενέργειες. Περιλαµβάνουν, αλλά δεν περιορίζονται µόνο στις
κινήσεις των χεριών, των δακτύλων και τις γενικότερες θέσεις και κινήσεις του
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 12
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
σώµατος, στο βλέµµα, στις κινήσεις και στις εκφράσεις του προσώπου, τις πρακτικές
αγγίγµατος και τους τυπικούς τρόπους χαιρετισµού. Ό,τι µπορεί να θεωρείται
ευγενικό ή κατάλληλο σε ένα πολιτισµό, µπορεί να είναι εντελώς ακατάλληλο και
προσβλητικό σε κάποιον άλλο.
Για παράδειγµα, αν ένας Αµερικανός δει δύο Ελληνίδες να περπατούν
πιασµένες από το χέρι ή άντρες να φιλιούνται στα µάγουλα, θα αντιδράσει
διαφορετικά από τους Έλληνες. Οι Έλληνες τις θεωρούν ως απόλυτα «φυσιολογικές»
µη λεκτικές συµπεριφορές, ενώ οι Αµερικανοί ως τελείως «αφύσικες» για µη
οµοφυλόφιλους. Ο τρόπος χαιρετισµού υπογραµµίζει επίσης τις µη λεκτικές
διαφορές. Οι Γερµανοί φαίνεται να ξεκινούν κάθε κοινωνική επαφή σφίγγοντας το
χέρι. Οι άντρες Αµερικανοί έχουν την τάση να κάνουν το ίδιο, ενώ οι γυναίκες όχι.
Οι Ταϋλανδοί δεν αγγίζονται δηµόσια. Αρχίζουν την κοινωνική τους επαφή βάζοντας
τις δυο παλάµες τους µαζί σηκωµένες στο ύψος του στόµατος, ενώ ταυτόχρονα
γέρνουν το κεφάλι τους ελαφρά µπροστά. Οι Γιαπωνέζοι υποκλίνονται πριν αρχίσουν
να µιλάνε και έχουν δυσκολία να µιλήσουν, εκτός αν η υπόκλιση έχει ολοκληρωθεί.
Σε κάποιους πολιτισµούς ο χαιρετισµός γίνεται φιλώντας και τα δύο µάγουλα, ενώ σε
άλλους ο αριθµός των φιλιών διαφέρει. Στην κοινότητα των Κωφών το άγγιγµα είναι
συνηθισµένο και σηµατοδοτεί συγκεκριµένες συµπεριφορές, όπως αυτές αναλύονται
στο β΄ κεφάλαιο.
Η οπτική επαφή επίσης διαφέρει. Σε πολλούς ∆υτικούς πολιτισµούς η
διατήρηση της οπτικής επαφής είναι ένδειξη ειλικρίνειας. Σε άλλους δεν είναι
σηµαντική και σε κάποιες κοινωνίες αποτελεί ένδειξη σεβασµού να µην σηκώνουν το
βλέµµα στον άλλο. Κάποιοι πολιτισµοί επίσης χρησιµοποιούν το βλέµµα ως ένδειξη
ανωτερότητας και εξουσίας. Η αδιάκοπη οπτική επαφή θεωρείται πρέπουσα
συµπεριφορά και απαραίτητη προϋπόθεση στην επικοινωνία των Κωφών µέσω της
νοηµατικής γλώσσας. Ενώ δηλαδή, ακόµα και σε κοινωνίες που η οπτική επαφή
θεωρείται απαραίτητη, µια µικρή διακοπή είναι αποδεκτή, αντίθετα στους Κωφούς το
τράβηγµα των µατιών µακριά από τον νοηµατιστή έστω και για λίγο σηµαίνει
αδιαφορία και αγένεια.
Το να γελά ή όχι κάποιος και ο τρόπος που το κάνει, αποτελεί επίσης µια
ιδιαίτερη πολιτισµική συµπεριφορά. Κάποιες κοινωνικές οµάδες γελάνε περισσότερο
από άλλες. Ενώ το χαµόγελο είναι δείγµα σεβασµού για τα παιδιά των Γιαπωνέζων,
µπορεί να δείχνει ακριβώς το αντίθετο σε άλλους πολιτισµούς. Τα παιδιά των
Γιαπωνέζων συνηθίζουν να χαµογελούν ακόµα και όταν θυµώνουν, ή είναι λυπηµένα
ή αποτυγχάνουν σε κάτι – η αποκάλυψη της λύπης ή του θυµού θεωρείται αγένεια,
συµπεριφορά που δεν είναι πολύ κοινή στους δικούς µας πολιτισµούς.
Η συµφωνία ή διαφωνία εκφράζονται µε κινήσεις που µπορεί να είναι
πολιτισµικά διαφοροποιηµένες. Κάποιοι πολιτισµοί (Η.Π.Α.) χρησιµοποιούν την
κίνηση του κεφαλιού δεξιά και αριστερά για να δείξουν διαφωνία. Άλλοι πολιτισµοί
(Μπαγκλαντές) χρησιµοποιούν την ίδια κίνηση για να δείξουν το αντίθετο.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 13
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Το να δείχνεις τη σόλα του παπουτσιού και το να κάθεσαι µε σταυρωµένα
πόδια θεωρείται προσβολή για τους Άραβες και πολλούς άλλους Ασιατικούς
πολιτισµούς. Το άγγιγµα ενός Ασιάτη στο κεφάλι ή το πέρασµα του χεριού πάνω από
το κεφάλι θεωρείται επίσης προσβολή.
Σε µερικές κοινωνίες οι εκφράσεις του προσώπου και οι χειρονοµίες είναι
περιορισµένες, ενώ σε άλλες συνηθίζονται. Στην κοινότητα των Κωφών οι εκφράσεις
του προσώπου είναι απαραίτητα στοιχεία της γραµµατικής και της σύνταξης της
νοηµατικής γλώσσας.
Η γνώση και η κατανόηση διαφορετικών τρόπων επικοινωνίας υποδηλώνει ότι
κάποιος έχει κατακτήσει πλήρως τις γλωσσικές και πολιτισµικές συµπεριφορές.
1.7. Η προσωπική απόσταση κατά την επικοινωνία
Η ανεκτή απόσταση αλληλεπίδρασης κατά τη διάρκεια της επικοινωνίας είναι
θέµα που έχει µελετηθεί. Έχει διαπιστωθεί ότι τα όρια της αποδεκτής απόστασης
διαφέρουν από πολιτισµό σε πολιτισµό. Ο πολιτισµός καθορίζει την απόσταση που
µια κοινωνική οµάδα θεωρεί ανεκτή. Για παράδειγµα, η απόσταση στις
επαγγελµατικές συζητήσεις διαφέρει αρκετά απ’ αυτήν που κρατάµε σε κοινωνικές
συζητήσεις ή ιδιαίτερες συναντήσεις.
Ο Hall (1959, 1966) έχει δείξει ότι τα µέλη της ίδιας κοινωνίας ή οµάδας
µεταχειρίζονται την απόσταση διαφορετικά από ότι κάνουν άλλες οµάδες. Η
παραβίαση των καθορισµένων ορίων προκαλεί υπερβολικό στρες και ακόµα
περισσότερο διακοπή της επικοινωνίας. Ο Hall διακρίνει την απόσταση αυτή σε
τέσσερις κατηγορίες: ιδιαίτερη, προσωπική, κοινωνική και δηµόσια απόσταση. Για
παράδειγµα, κατά την προσωπική επαφή οι Ευρωπαίοι του Βορρά προτιµούν µια
απόσταση 40-120 εκατοστά ανάµεσά τους όταν επικοινωνούν. Από την άλλη πλευρά,
οι κάτοικοι της νότιας Ευρώπης θεωρούν σαφώς µικρότερες αποστάσεις ως
αποδεκτές ζώνες αλληλεπίδρασης.
Οι Κωφοί στις συνοµιλίες τους κρατούν µεγαλύτερες αποστάσεις από τους
ακούοντες, γιατί έχουν ανάγκη να παρακολουθούν όχι µόνο το πρόσωπο του
νοηµατιστή αλλά και τις κινήσεις των χεριών και µερικά νοήµατα που σχηµατίζονται
στην περιοχή της µέσης (Schein, 1995).
Αυτοί που προτιµούν µεγαλύτερες αποστάσεις αναφέρονται ως «πολιτισµοί
χωρίς επαφή», ενώ αυτοί που προτιµούν µικρότερες ως «πολιτισµοί επαφής». Ο Hall
(1976) θεωρεί ότι αυτή η συµπεριφορά προέρχεται από ένα πολιτισµικό πλαίσιο και
έτσι από τη στιγµή που µαθαίνεται, υποσυνείδητα παραµένει για όλη τη ζωή. Η
απόσταση αλληλεπίδρασης επηρεάζεται επίσης από την ηλικία και το φύλο.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 14
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Γενικά, οι έρευνες έχουν δείξει ότι όταν παραβιάζεται η ζώνη ανοχής της
προσωπικής απόστασης, τότε αυτός που δέχεται την παραβίαση αυτή θα αντιδράσει
µε διάφορους συγκεκριµένους τρόπους:
ª Θα υποχωρήσει αργά-αργά
ª Θα γείρει το πάνω µέρος του σώµατός του προς τα πίσω και
ª Θα τραβήξει το βλέµµα του και είτε θα πλησιάσει πιο κοντά για εκφοβισµό είτε
θα σταµατήσει τη συζήτηση (Hall, 1976)
3η ∆ραστηριότητα
Σ' αυτό το σηµείο και πριν προχωρήσουµε στη µελέτη µας για την κοινότητα
των Κωφών, θα ήταν καλό να καταγράψετε τουλάχιστον 5 κοινά
χαρακτηριστικά των Κωφών που τους ενώνουν ως οµάδα και τους
διαφοροποιούν από τους ακούοντες. Για να βοηθηθείτε σ' αυτή την άσκηση,
µπορείτε να χρησιµοποιήσετε τη βιντεοκασέτα ή να επισκεφτείτε ένα
σχολείο ή µια λέσχη Κωφών.
1.8.∆ιγλωσσία-∆ιπολιτισµικότητα
Όπως αναφέραµε, η κοινωνία αποτελείται από πολλές διαφορετικές οµάδες
ανθρώπων. Έτσι είναι επόµενο σε πολυγλωσσικές και πολυπολιτισµικές κοινωνίες οι
άνθρωποι µέσα από την αλληλεπίδραση να υιοθετούν δυο ή περισσότερες
κουλτούρες και να µιλούν περισσότερες από µία γλώσσες. Η διγλωσσία και η
διαπολιτισµικότητα άρχισαν να γίνονται αντικείµενο µελέτης και προβληµατισµού
µόλις τα τελευταία χρόνια.
Τι είναι διγλωσσία; Η απάντηση σ’ αυτή την ερώτηση µπορεί να είναι
πολύπλοκη. Σύµφωνα µε την επικρατέστερη άποψη, δίγλωσσος είναι αυτός που
γνωρίζει πολύ καλά δύο γλώσσες (Bloomfield, 1933). Αυτός ο ορισµός γίνεται πιο
περίπλοκος όταν προσπαθήσουµε να τον εφαρµόσουµε στην εκπαίδευση όπου τα
επίπεδα γλωσσικής ικανότητας πρέπει να είναι καθορισµένα για κάθε γλώσσα
(Pickersgill, 1990). Το να είσαι δίγλωσσος µπορεί να σηµαίνει γλωσσική ικανότητα,
το επίπεδο της οποίας µπορεί να κυµαίνεται από την άριστη χρήση και οµιλία δύο
γλωσσών (µε προφορά όµοια µε των «ντόπιων»), έως την απλή κατανόηση µίας
δεύτερης γλώσσας (στην προφορική ή γραπτή της µορφή). Όπως δηλώνει η Fitouri
(1983), δίγλωσσος είναι εκείνος που µαθαίνει και χρησιµοποιεί δύο γλώσσες (εκ των
οποίων µία είναι η µητρική του γλώσσα) ανεξάρτητα από το επίπεδο γλωσσικής
ικανότητας σε µία δεδοµένη στιγµή.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 15
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Ο όρος διπολιτισµικότητα δεν βρίσκεται πάντοτε σε αντιδιαστολή µε την έννοια
της διγλωσσίας. ∆ιπολιτισµικός είναι εκείνος που ζει µέσα σε δύο ή περισσότερες
κουλτούρες, προσαρµόζεται σ’ αυτές (σε κάποιο βαθµό) και αναµειγνύει πτυχές
αυτών των πολιτισµών. Κάποιος θα µπορούσε να επιχειρηµατολογήσει ότι δεν
µπορεί να είναι πραγµατικά δίγλωσσος ένας, εάν δεν είναι διπολιτισµικός, δεδοµένου
ότι γλώσσα χωρίς πολιτισµό δεν έχει νόηµα. Ένας άλλος τρόπος να εξετάσουµε τον
όρο διπολιτισµικότητα είναι να τονίσουµε ότι κάποιος που είναι διπολιτισµικός τείνει
να λειτουργεί σύµφωνα µε τις περιστάσεις. Έτσι τα µέλη ενός πολιτισµού
λειτουργούν/συµπεριφέρονται ανάλογα µε τους κανόνες του συγκεκριµένου
πολιτισµού που συνδιαλέγονται .
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 16
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
2. H Κοινότητα των Κωφών
2.1. Εισαγωγή – Η Κοινωνία και οι Κωφοί
Συχνά οι ακούοντες, ακόµα και αυτοί που ασχολούνται µε τους Κωφούς ή
έχουν Κωφούς συγγενείς, αντιµετωπίζουν τους Κωφούς ως ιατρικά περιστατικά και
αποµονωµένες υπάρξεις. Σπάνια τους βλέπουν ως πολιτισµική οµάδα και οντότητα.
Ακόµα θεωρούν τη νοηµατική γλώσσα περιορισµένη, φτωχή και όχι ισότιµη µε τις
οµιλούµενες. Ερωτήσεις του τύπου «είναι η νοηµατική διεθνής», «εκφράζει
αφηρηµένες έννοιες», «είναι εικονική», «έχει τα χαρακτηριστικά που επιτρέπουν να
πούµε ότι είναι φορέας πολιτισµού» είναι χαρακτηριστικές, όχι µόνο της άγνοιας που
έχει ο κόσµος για τους Κωφούς αλλά και της προκατάληψης που υπάρχει για «αυτά
τα άτοµα», όπως αποκαλούνται συχνά οι Κωφοί. Αυτή η άποψη, γνωστή ως
ιατροπαθολογική άποψη είχε επικρατήσει έως πρόσφατα στην εκπαίδευση των
Κωφών και γενικότερα στη βιβλιογραφία για την κώφωση. Έτσι όλες οι προσπάθειες
και τα προγράµµατα εκπαίδευσης και έρευνας είχαν στραφεί γύρω από τη θεραπεία
της κώφωσης και την «οµαλοποίηση» των Κωφών στην «κοινωνία των ακουόντων».
Η εκπαίδευση δηλαδή των κωφών παιδιών, µέχρι πρόσφατα σε αρκετά σχολεία
ήταν τόσο πολύ επηρεασµένη από την ιατροπαθολογία της κώφωσης, ώστε θα
µπορούσε να χαρακτηριστεί ακουοκεντρική. Κύριος στόχος των εκπαιδευτικών ήταν
να βοηθήσουν τα κωφά παιδιά να ενταχθούν «στον κόσµο των ακουόντων», να
µάθουν να µιλάνε µε οποιοδήποτε κόστος, ακόµα και σε βάρος της γενικότερης
σχολικής τους επίδοσης. Η απαγόρευση της νοηµατικής γλώσσας στα σχολεία και η
µη γνώση της από τους δασκάλους ή ακόµα και η χρήση νοηµάτων που ακολουθούν
όµως τη σύνταξη και τη γραµµατική της οµιλούµενης, είναι χαρακτηριστικά
παραδείγµατα της ακουοκεντρικής-ιατροπαθολογικής άποψης για τους Κωφούς και
την εκπαίδευσή τους.
Στο παρελθόν, βιβλία, άρθρα και βοηθήµατα για δασκάλους επικεντρώνονταν
στη διάγνωση, µέτρηση και αποκατάσταση της ακουστικής απώλειας (ακουστικά
βοηθήµατα κτλ). Καµία αναφορά στη βιβλιογραφία δεν υπήρχε για την ιστορία και
την κουλτούρα της οµάδας που τα κωφά παιδιά θα ακολουθούσαν µε την ενηλικίωσή
τους (Woodward, 1982). Γιατροί, ψυχολόγοι και εκπαιδευτικοί, σε διάφορες έρευνες
περιέγραφαν τους Κωφούς σε σχέση µε την παθολογία τους, δηλαδή την ακουστική
απώλεια. Πάρα πολλές µελέτες του είδους αυτού περιορίζονταν σε παραθέσεις
στατιστικών στοιχείων για τον τύπο, την αιτιολογία, το βαθµό της ακουστικής
απώλειας και για το πώς η απώλεια αυτή επηρεάζει τη συµπεριφορά των Κωφών και
τη µάθησή τους. Σπάνια οι ειδικοί παρατηρούσαν ένα σπουδαίο παράγοντα που
αφορά τους Κωφούς, το γεγονός δηλαδή ότι οι ίδιοι δηµιουργούν οµάδες στις οποίες
δεν αισθάνονται «µειονεκτικοί» και στις οποίες ικανοποιούνται οι ανάγκες τους,
όπως συµβαίνει µε άλλες πολιτισµικές οµάδες.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 17
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Τα τελευταία χρόνια και ειδικά από τις δεκαετίες του 1960 και 1970 έγιναν
πολύ σηµαντικές γλωσσολογικές έρευνες σε διάφορες νοηµατικές γλώσσες στις
οποίες φάνηκε ότι κάθε νοηµατική γλώσσα έχει δοµή και ανταποκρίνεται στα
παγκόσµια (universals) κριτήρια των ανθρωπίνων γλωσσών (Stokoe, Casterline and
Croneberg, 1965; Klima and Bellugi, 1975; Brennan, Colville & Lawson, 1984;
Bergam, 1982). Τα αποτελέσµατα αυτών των ερευνών επηρέασαν σε µεγάλο βαθµό
τις απόψεις και τις στάσεις της κοινωνίας για τους Κωφούς. Η κοινότητα των Κωφών
και η νοηµατική γλώσσα άρχισαν να απασχολούν τους εκπαιδευτικούς και τους
ερευνητές. Αρκετά βιβλία άρχισαν να εκδίδονται γύρω από την
κοινωνικοπολιτισµική ζωή των Κωφών. Επίσης οι ίδιοι οι Κωφοί
δραστηριοποιήθηκαν περισσότερο µέσα στο ευνοϊκότερο κλίµα που είχε
δηµιουργηθεί σε πολλές χώρες και άρχισαν να διεκδικούν πιο δυναµικά τα
δικαιώµατά τους ως πολιτισµική και γλωσσική πλέον οµάδα. Τα δικαιώµατα αυτά
άρχισαν να προβάλλονται εκτενώς από τα ΜΜΕ µε αποτέλεσµα να εξοικειώνεται ο
κόσµος µε τους Κωφούς και να τους ταυτίζει µε τη νοηµατική τους γλώσσα.
Μεγάλες κινητοποιήσεις των Κωφών στις Η.Π.Α. θεωρούνται ιστορικής
σηµασίας για την ίδια την ύπαρξη της κοινότητας των Κωφών. Για παράδειγµα, τον
Μάρτη του 1988 οι Κωφοί µε πολύ δυναµικές και καλοσχεδιασµένες κινητοποιήσεις
και µε αίτηµα την τοποθέτηση Κωφού Προέδρου στο Πανεπιστήµιο Gallaudet της
Ουάσιγκτον, γνωστό ως το Πανεπιστήµιο των Κωφών, κατάφεραν να τραβήξουν την
προσοχή όλων των Αµερικανών γύρω από τα γλωσσικά και πολιτισµικά δικαιώµατά
τους και έτσι να δικαιωθεί ο αγώνας τους (Schein, 1995).
Κύρια ρεπορτάζ στην εφηµερίδα New York Times µε τίτλους όπως «Το να
είσαι Κωφός είναι ωραίο!», «Είναι Αναπηρία ή Κώφωση;», είναι ενδεικτικά της
αλλαγής της νοοτροπίας του κόσµου για τους Κωφούς και της προβολής της
κοινότητας των Κωφών.
Στην εκπαίδευση η αλλαγή αυτή εκφράστηκε µε την υιοθέτηση δίγλωσσων-
διπολιτισµικών µοντέλων σε πολλά σχολεία κωφών του εξωτερικού. Στα
προγράµµατα αυτά δεν αγνοούνται οι ιδιαίτερες ακουολογικές ανάγκες και οι
παροχές σε τεχνικά βοηθήµατα για την πρόσβαση των κωφών παιδιών στην
προφορική επικοινωνία. Αναγνωρίζονται όµως οι ιδιαίτερες ψυχοκοινωνικές,
πολιτισµικές και γλωσσικές ανάγκες των κωφών παιδιών, οι οποίες ικανοποιούνται
µέσα από ειδικές προσαρµογές του προγράµµατος. Άρχισαν δηλαδή να εφαρµόζονται
και σε κωφά παιδιά εκπαιδευτικά µοντέλα που ισχύουν και για τα παιδιά που
ανήκουν σε γλωσσικές και πολιτισµικές µειονότητες, τα οποία είναι προσαρµοσµένα
στις ιδιαίτερες επικοινωνιακές και πολιτισµικές τους ανάγκες.
Οι µεγάλες αλλαγές στη νοοτροπία για τους Κωφούς -παγκόσµια- επηρέασαν
και τη χώρα µας. Η παρουσία διερµηνέων Ελληνικής Νοηµατικής Γλώσσας (ΕΝΓ)
στην τηλεόραση, η συµµετοχή εκπροσώπου της Οµοσπονδίας Κωφών Ελλάδος
(ΟΜΚΕ) στο ∆.Σ. του Εθνικού Ιδρύµατος Κωφών (ΕΙΠΚ) καθώς και το ενδιαφέρον
του κόσµου για την εκµάθηση της ΕΝΓ και η ελαστική χρήση της σε µερικά σχολεία
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 18
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
είναι δείγµατα κάποιας αλλαγής στη νοοτροπία και φυσικά αποτελεί αναγνώριση της
ύπαρξης της Ελληνικής κοινότητας των Κωφών.
4η ∆ραστηριότητα
Ποια είναι τα κυριότερα χαρακτηριστικά της ιατροπαθολογικής άποψης για
τους Κωφούς; Συνοψίστε την απάντησή σας σε 5 γραµµές.
2.2. Ποιοι είναι οι Κωφοί και ποιοι οι κωφοί;
Πριν προχωρήσουµε στην ανάλυση και παρουσίαση της κοινότητας και της
κουλτούρας των Κωφών. Θα έχετε προσέξει ότι µερικές φορές αναφερόµαστε στους
Κωφούς µε µικρό το πρώτο γράµµα και άλλες φορές µε κεφαλαίο. Τούτο γιατί
υιοθετώντας τον ορισµό του Woodward (1972) θα θέλαµε να ξεχωρίσουµε από όλους
τους ακουοµετρικά κωφούς αυτούς τους Κωφούς (µε κεφαλαίο το πρώτο γράµµα)
που ταυτίζονται µε την κώφωσή τους και ανήκουν στην κοινότητα των Κωφών.
Ακουοµετρικά κωφοί και βαρήκοοι όµως είναι µια µεγάλη µερίδα πληθυσµού
που για διάφορους λόγους έχουν χάσει την ακοή τους, οι περισσότεροι σε µεγάλη
ηλικία (η πλειοψηφία από αυτούς σε γεροντική ηλικία). Αυτοί στην πλειοψηφία τους
επικοινωνούν µε την οµιλούµενη γλώσσα, έχουν εκπαιδευτεί κύρια σε σχολεία
ακουόντων, έχουν ταυτότητα ακούοντος ανθρώπου και είναι ενταγµένοι στην
κοινωνία των ακουόντων. ∆εν ταυτίζονται µε άλλους Κωφούς, δε γνωρίζουν ούτε
χρησιµοποιούν τη νοηµατική γλώσσα και δεν ανήκουν στην κοινότητα των Κωφών.
Η οµάδα αυτή των ακουοµετρικά κωφών δεν θα µας απασχολήσει στην παρούσα
επιµόρφωση παρά µόνο γενικά στο δεύτερο εκπαιδευτικό πακέτο, όταν θα
αναφερθούµε στη διάγνωση της ακουστικής απώλειας.
Στο πρόγραµµα αυτό θα ασχοληθούµε κύρια µε τους προγλωσσικά κωφούς,
αυτούς δηλαδή που έχασαν την ακοή τους σε µικρή ηλικία πριν την απόκτηση της
γλώσσας. Σύµφωνα µε διεθνή στατιστικά στοιχεία, στα 1000 νεογέννητα παιδιά, το
ένα γεννιέται κωφό. ∆ηλαδή, στην Ελλάδα, σε σύνολο 120.000 γεννήσεων το χρόνο,
σύµφωνα µε εκθέσεις του Ιατρικού Συλλόγου, γεννιούνται γύρω στα 120 κωφά
παιδιά. Επίσης ένα µικρό ποσοστό από τα παιδιά που γεννιούνται ακούοντα, χάνουν
την ακοή τους στα πρώτα χρόνια της ζωής τους, πριν αποκτήσουν οµιλία
(περισσότερα στοιχεία θα δοθούν στο επόµενο πακέτο).
Η πλειοψηφία των προγλωσσικά κωφών παιδιών θα ανήκει αργότερα και θα
ταυτιστεί µε την κοινότητα των Κωφών. Ένας αριθµός όµως από αυτά τα παιδιά θα
µείνει για διάφορους λόγους µακριά από τους Κωφούς, ψυχολογικά και πολιτισµικά.
∆ε θα ανήκει δηλαδή στην κοινότητα των Κωφών. Γι’ αυτούς όπως και για τους
µεταγλωσσικά κωφούς, όπως αναφέραµε παραπάνω, θα χρησιµοποιούµε τη λέξη
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 19
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
κωφοί µε µικρό το πρώτο γράµµα, εννοώντας ότι είναι άτοµα µε απώλεια ακοής που
δεν ταυτίζονται όµως και δεν ανήκουν στην κοινότητα των Κωφών. Εποµένως
Κωφοί (µε κεφαλαίο το πρώτο γράµµα) είναι αυτοί που ανήκουν στην κοινότητα των
Κωφών, ταυτίζονται µε τους άλλους Κωφούς και µοιράζονται κοινή κουλτούρα και
γλώσσα (τη νοηµατική γλώσσα, οι Έλληνες την Ελληνική Νοηµατική Γλώσσα, την
οποία για συντοµία θα την αναφέρουµε ως ΕΝΓ).
Παρακάτω θα δούµε ότι οι Κωφοί για παράδειγµα της Ελλάδας, ζουν στη χώρα
µας, έχουν κληρονοµήσει την γλώσσα τους από τους προγόνους τους και την
χρησιµοποιούν ως κύριο µέσο επικοινωνίας (ο Πλάτων στον «Κρατύλο» αναφέρει
ότι ο Σωκράτης στους διαλόγους του µε τους µαθητές του µιλάει για τη νοηµατική
γλώσσα).
Επίσης οι Κωφοί όπως θα δούµε, έχουν µια σειρά από κοινές αξίες για τους
εαυτούς τους και την κοινωνία γενικότερα. ∆εν είναι δηλαδή η ακουστική απώλεια
το κύριο κοινό χαρακτηριστικό τους, αλλά όπως άλλες πολιτισµικές οµάδες, έχουν
κοινές εµπειρίες, κοινή γλώσσα και κοινούς τρόπους ζωής που µεταφέρονται και
µεταδίδονται από γενιά σε γενιά.
5η ∆ραστηριότητα
Ποια είναι τα πιο σηµαντικά γεγονότα που οδήγησαν στην αλλαγή της
στάσης της κοινωνίας απέναντι στους Κωφούς και στην αποµάκρυνση από
το ιατροπαθολογικό µοντέλο; Μπορείτε να αναφέρετε ανάλογες
καταστάσεις για την Ελλάδα;
2.3. Η Κοινότητα των Κωφών
Τα τελευταία χρόνια, όπως τονίσαµε παραπάνω, έχουν εκπονηθεί αρκετές
µελέτες για την κοινότητα των Κωφών και έχουν γραφτεί πολλά άρθρα και τόµοι
βιβλίων που προσφέρουν πολύτιµο υλικό για µελέτη και πληροφόρηση. Ο όρος
«Κοινότητα Κωφών» έχει δηµογραφικές, πολιτισµικές, γλωσσολογικές και πολιτικο-
κοινωνικές διαστάσεις. Τι είναι όµως κοινότητα Κωφών; Ποιοι είναι µέλη αυτής της
κοινότητας και ποια είναι τα χαρακτηριστικά της; Ποιες είναι οι ιδιαιτερότητες των
Κωφών που αντίθετα από άλλες οµάδες ανθρώπων µε ειδικές ανάγκες έχουν
κοινότητα και κουλτούρα διαφορετική από εκείνη της κοινωνίας των ακουόντων
στην οποία ζουν;
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 20
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Για να κατανοήσουµε τις ιδιαιτερότητες των Κωφών θα πρέπει να
εξετάσουµε σε συντοµία τη φύση του πολιτισµού όπως περιγράφεται στο
άρθρο της Rutherford (1992) µε τίτλο «The Culture of American Deaf
People» που περιλαµβάνεται στο βιβλίο του S. Wilcox “Academic
Acceptance of American Sign Language”, την περίληψη του οποίου
µπορείτε να διαβάσετε σε αυτό το σηµείο.
Στην αναφορά που γίνεται στο άρθρο αυτό για τη φύση του πολιτισµού,
βλέπουµε ότι ο πολιτισµός ως µηχανισµός επιβίωσης των ανθρώπων βοηθά στην
προσαρµογή µας στο αντίστοιχο περιβάλλον που ζούµε. Ως περιβάλλον ορίζονται
όλες οι καταστάσεις ή το σύνολο των περιστάσεων που καλείται να αντιµετωπίσει ο
άνθρωπος. Ο Κωφός ζώντας σε ένα περιβάλλον χωρίς ήχους και κύρια χωρίς τους
ήχους της οµιλίας έχει προσαρµοστεί στο περιβάλλον αυτό και χρησιµοποιεί µια
άλλη γλώσσα, οπτική. Μια γλώσσα δηλαδή που δεν βασίζεται σε ήχους. Η ανάγκη
των Κωφών για µια γλώσσα προσαρµοσµένη στις δικές τους οπτικές ανάγκες
είναι αυτή που τους καθιστά πολιτισµική οµάδα και όχι η απώλεια της ακοής
τους.
Η χρήση µάλιστα αυτής της κοινής (οπτικής) γλώσσας είναι το στοιχείο που
διαφοροποιεί τους Κωφούς από άλλες οµάδες αναπήρων (ή ανθρώπων µε ειδικές
ανάγκες). Οι οµάδες αυτές, ενώ έχουν κάποιες κοινές εµπειρίες που απορρέουν από
τις ιδιαίτερες ανάγκες τους, όπως για παράδειγµα την απώλεια της όρασης για τους
τυφλούς, δεν µπορούν να χαρακτηριστούν πολιτισµικές οµάδες, γιατί χρησιµοποιούν
τη γλώσσα της ευρύτερης κοινωνίας και έχουν την κουλτούρα της κοινωνίας αυτής.
Οι ίδιοι οι Κωφοί δεν βλέπουν τους εαυτούς τους ως άτοµα µε ακουστική
απώλεια, δε θέλουν να αναγνωρίζονται αποκλειστικά από αυτό το γεγονός και δεν
επιδιώκουν (όπως κάνουν οι ακούοντες γι’ αυτούς) να ερµηνεύουν τις υπόλοιπες
πλευρές της ζωής τους ως συνέπεια αυτού του γεγονότος. Επίσης, ως οµάδα, όπως θα
δούµε παρακάτω, παρόλο τον αποκλεισµό τους από την ευρύτερη κοινωνία έχουν
συγκεντρώσει έναν σηµαντικό αριθµό πληροφοριών και έχουν ανακαλύψει τρόπους
να ορίζουν και να εκφράζουν τους εαυτούς τους µέσα από παραδόσεις, ιστορίες,
εκδηλώσεις και καθηµερινές κοινωνικές συναντήσεις (Padden & Humphries, 1988).
Οι Κωφοί είναι µέλη της δικής τους κοινότητας, αλλά ταυτόχρονα ανήκουν και
επηρεάζονται και από την ευρύτερη κοινωνία. Η συµµετοχή τους όµως στην
ευρύτερη κοινωνία προϋποθέτει ευαισθητοποίηση και αποδοχή της διαφορετικότητάς
τους από τους ακούοντες. Ώσπου να τηρηθεί όµως αυτή η προϋπόθεση, οι Κωφοί θα
αντιµετωπίζονται ως ξένοι στον τόπο τους και θα ζουν στο περιθώριο της κοινωνίας.
Σε καθηµερινές συναλλαγές βιώνουν διακρίσεις και προκαταλήψεις είτε µε
υποτιµητικά σχόλια είτε µε την άρνηση µιας δουλειάς είτε µέσα από µια άσχηµη
αντιµετώπιση (Higgins, 1980).
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 21
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Γενικά µπορούµε να πούµε ότι οι Kωφοί αισθάνονται την αναπηρία τους όταν
βρεθούν σε περιβάλλον µε ακούοντες. Tούτο γιατί δυσκολεύονται να
παρακολουθήσουν την οµιλία των ακουόντων, ενώ οι ακούοντες δυσκολεύονται να
κατανοήσουν τη φτωχή άρθρωση των Kωφών και συνήθως δεν γνωρίζουν την
γλώσσα τους (ΕΝΓ), µε αποτέλεσµα να δηµιουργείται έντονο πρόβληµα και
αµοιβαία αποµάκρυνση µεταξύ Kωφών και ακουόντων. Eπίσης λόγω του ότι η
κοινωνία µας είναι ακουοκεντρική και λόγω των προκαταλήψεων και των
διακρίσεων που υπάρχουν σε βάρος των ανθρώπων µε ειδικές ανάγκες γενικότερα, οι
Kωφοί για να αντιµετωπίσουν τις δυσκολίες αυτές, οργανώνονται και συµµετέχουν
ενεργά στην κοινότητά τους. Mέσα στην κοινότητά τους δεν αισθάνονται ότι είναι
ανάπηροι, αντίθετα δηµιουργούν σχέσεις και απολαµβάνουν µια ευχάριστη
κοινωνική ζωή.
O όρος Kοινότητα, όπως παρουσιάστηκε στο πρώτο κεφάλαιο, αναφέρεται στο
κοινωνικό σύστηµα σύµφωνα µε το οποίο µια οµάδα ανθρώπων µένουν µαζί, έχουν
κοινούς στόχους και µοιράζονται διάφορες κοινωνικές δραστηριότητες και
υπευθυνότητες. Aντίθετα ο όρος Πολιτισµός ή Κουλτούρα αναφέρεται σε µια σειρά
από τρόπους συµπεριφοράς και κανόνες µια οµάδας ατόµων που έχουν κοινή
γλώσσα, κοινές αξίες και παραδόσεις. Ένα άτοµο µπορεί να γεννηθεί και να
µεγαλώσει µε τις πολιτισµικές αξίες της οµάδας του που επηρεάζουν την
συµπεριφορά του ή µπορεί να µεγαλώσει µε άλλη κουλτούρα και αργότερα να µάθει
τη γλώσσα, τις αξίες και τις συµπεριφορές µιας άλλης πολιτισµικής οµάδας, να τις
υιοθετήσει και να γίνει µέλος αυτής της οµάδας (Padden, 1980).
Για την κοινότητα των Κωφών η Padden (1980) έχει δώσει τον παρακάτω
ορισµό: «η κοινότητα των Kωφών αποτελείται από µια οµάδα ατόµων που κατoικούν
σε κάποια περιοχή, έχει κοινούς στόχους που καθορίζονται από τα µέλη της και
παλεύει για να πετύχει αυτούς τους στόχους. Mια κοινότητα Kωφών µπορεί να
περιλαµβάνει άτοµα που δεν είναι κωφά, αλλά που υποστηρίζουν δραστήρια τους
σκοπούς της κοινότητας των Kωφών και δουλεύουν µαζί µε τους Kωφούς για να
τους πετύχουν» (σ. 92).
Οι ακούοντες που είναι µέλη της κοινότητας των Κωφών ξεχωρίζουν για τη
στάση τους που σχετίζεται περισσότερο µε τη δέσµευση στην κοινότητα και τους
στόχους της παρά µε την υπηρεσία που προσφέρουν είτε σε σχολεία είτε σε άλλους
οργανισµούς. Είναι ξεκάθαρο ότι όσοι επιζητούν να γίνουν µέλη της κοινότητας των
Κωφών θα πρέπει να µπορούν να επικοινωνούν µε τους Κωφούς και να γνωρίζουν
και να σέβονται τους κανόνες συµπεριφοράς στην κοινότητα. Γενικά θα πρέπει να
παλεύουν µαζί µε τους Κωφούς και όχι για τους Κωφούς, για το όφελος της
κοινότητας και όχι των ιδίων.
Ένας τρόπος να κατανοήσουµε το χαρακτήρα της κοινότητας των Κωφών είναι
να κοιτάξουµε τον τρόπο, τη µορφή και το βαθµό της αλληλεπίδρασης που
χαρακτηρίζει την οµάδα τους. Όπως και σε άλλες κοινότητες έτσι και στην κοινότητα
των Κωφών υπάρχουν δεσµοί που τους ενώνουν. Ο Higgins (1987) αναφέρει ότι οι
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 22
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
δεσµοί που ενώνουν τα µέλη της κοινότητας των Κωφών είναι αυτοί που
δηµιουργήθηκαν µέσα από κοινές εµπειρίες στην εκπαίδευση, στη δουλειά, από
φιλίες, γάµους, οργανώσεις, δραστηριότητες, αγώνες, δηµοσιεύσεις, τη νοηµατική
γλώσσα, κ.λ.π.. Αυτοί οι δεσµοί βοηθούν να δηµιουργηθεί αλλά και να διατηρηθεί η
κοινότητα. Στο πρώτο κεφάλαιο αναφέραµε ότι προκειµένου να υπάρχει και να
αναγνωριστεί µια οµάδα και στη συνέχεια µια κοινότητα, θα πρέπει να εκπληρώνεται
η ανάγκη για συµµετοχή σε οµάδα, θα πρέπει να υπάρχουν κίνητρα, δοµηµένες
σχέσεις και αµοιβαία επιρροή. Εδώ µπορούµε να προσθέσουµε ότι θα πρέπει να
έχουν κοινούς τρόπους έκφρασης και επικοινωνίας. Η κοινότητα των Κωφών
εκπληρώνει όλες αυτές τις προϋποθέσεις.
Η κοινότητα των Κωφών δηλαδή είναι µια συνάντηση ατόµων που µοιράζονται
µερικές βασικές εµπειρίες, έχουν έναν κοινό τρόπο επικοινωνίας και κοινούς στόχους
και δεσµεύσεις. Οι Baker και Padden (1978) έχουν δώσει έναν από τους πιο απλούς
και πιο αποτελεσµατικούς ορισµούς. Υποστηρίζουν ότι η κοινότητα των Κωφών
περιλαµβάνει τους Κωφούς και τους βαρήκοους που µοιράζονται µια κοινή γλώσσα,
έχουν κοινές εµπειρίες, αξίες και κοινό τρόπο αλληλεπίδρασης του ενός µε τον άλλον
και µε τους ακούοντες.
Ο πιο βασικός παράγοντας που καθορίζει ποιος είναι µέλος της κοινότητας των
Κωφών πληρείται όταν ένα άτοµο αναγνωρίζει τον εαυτό του ως µέλος της
κοινότητας και τα υπόλοιπα µέλη το δέχονται ως µέρος της κοινότητάς τους.
∆εν είναι απαραίτητα όλοι οι κωφοί µέλη της κοινότητας των Κωφών. Ένα
άτοµο επιλέγει από µόνο του να γίνει µέλος της κοινότητας ή προσεγγίζεται από
µέλη της κοινότητας τα οποία του προσφέρουν τη δυνατότητα να γίνει µέλος. Ένα
άλλο ιδιαίτερο σηµείο αναφοράς είναι ότι ανεξάρτητα από το αν επιδιώκει κάποιος
να συµµετέχει στην κοινότητα ή του προσφέρεται η δυνατότητα, δεν είναι
απαραίτητη προϋπόθεση να είναι βαρήκοος ή κωφός. Όπως δηλώνει ο Higgins
(1980), η συµµετοχή σε µια κοινότητα είναι ένας ρόλος που επιτυγχάνεται και όχι
ένας ρόλος που αποδίδεται.
2.4. Πώς γίνεται κάποιος µέλος της κοινότητας των Κωφών.
Οι τρόποι που κάποιος µπορεί να γίνει µέλος της κοινότητας των Κωφών
διαφέρουν. Μπορεί να γεννηθεί στην κοινότητα των Κωφών ως παιδί κωφό ή ακούον
από Κωφούς γονείς. Μπορεί να γεννηθεί κωφός ή να χάσει την ακοή του σε πολύ
µικρή ηλικία και να έχει ακούοντες γονείς που επιζητούν άλλους µε παρόµοια
χαρακτηριστικά για σκοπούς κοινωνικοποίησης. Από αυτή την άποψη γίνεται µέλος
της κοινότητας των Κωφών σε πολύ νεαρή ηλικία.
Στην περίπτωση όµως που οι ακούοντες γονείς δεν επιδιώκουν να συναντήσει
το παιδί τους άλλους Κωφούς, η σύνδεση µε την κοινότητα των Κωφών γίνεται πολύ
αργότερα, τότε δηλαδή που ο ίδιος ο Κωφός αποφασίζει να ικανοποιήσει την ανάγκη
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 23
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
του να είναι µε άλλους που µοιράζονται την ίδια γλώσσα, κουλτούρα και έχουν
κοινούς στόχους. Επιπλέον κάποιος µπορεί να είναι ακούων και να έχει πραγµατικό
ενδιαφέρον και δέσµευση στους στόχους της κοινότητας και στα µέλη της.
Η ιδιότητα του µέλους αποκτάται µε τη δέσµευση στην οµάδα και µε την
εκδήλωση της επιθυµίας για συναναστροφή µε τους Κωφούς. Το να είναι κάποιος
µέλος της λέσχης των Κωφών δε σηµαίνει αυτόµατα ότι είναι και µέλος της
κοινότητας. Γενικά είναι ευκολότερο να γίνει µέλος κάποιος που έχει Κωφούς γονείς,
καθώς αυτοί συνήθως έχουν αποδεχτεί την κώφωση και ανήκουν στην κοινότητα των
Κωφών. Είναι όµως πιο δύσκολο για τα παιδιά που γεννιούνται από ακούοντες
γονείς, οι οποίοι θέλουν το παιδί τους να γίνει “ακούον”, ενώ αυτά περνάνε κάποια
στάδια προκειµένου να συµβιβαστούν µε την κώφωσή τους (Robinson, 1989;
Lawson, 1981; Young, 1989).
Επιπλέον, το γεγονός ότι κάποιος επιθυµεί να γίνει µέλος δεν αποτελεί εγγύηση
ότι η κοινότητα θα τον δεχτεί. Κανένα άτοµο δεν αποφασίζει ποιος θα γίνει µέλος,
ούτε υπάρχει ορθολογιστικός λόγος αποδοχής ή απόρριψης. Κατευθυντήρια
χαρακτηριστικά είναι η γλώσσα, η στάση, και η ταύτιση.
2.5. Στόχοι της Κοινότητας των Κωφών
Κύριοι στόχοι της κοινότητας των Kωφών είναι: η κοινωνική αποδοχή τους ως
ισότιµα µέλη της κοινωνίας µε ισοτιµία στη δουλειά, στην εκπαίδευση, στην πολιτική
εκπροσώπηση και τη συµµετοχή στα κέντρα λήψης αποφάσεων ειδικά σε ιδρύµατα,
σχολεία και υπηρεσίες που αφορούν τους Kωφούς. Aκόµα η παραδοχή και η
αναγνώριση της νοηµατικής γλώσσας ως κύριο µέσο επικοινωνίας των Kωφών και η
παροχή διερµηνέων νοηµατικής σε όλες τις βαθµίδες της εκπαίδευσης αποτελούν
στόχους της κοινότητας των Kωφών. H πρόσβαση µε τους διερµηνείς σε δηµόσιες
υπηρεσίες και εµφανίσεις, η παροχή διερµηνέων νοηµατικής, προγραµµάτων µε
υπότιτλους, ειδικών εκποµπών για Κωφούς στην τηλεόραση και η παροχή τεχνικών
µέσων, όπως το τηλέφωνο µε ειδικές ρυθµίσεις (τηλετηλέφωνο) και άλλα µέσα
εξυπηρέτησης (κουδούνια-φώτα, ρολόγια-δονητές κ.α.), είναι επίσης στόχοι της
κοινότητας των Kωφών.
Στο σηµείο αυτό διαβάστε το άρθρο της C. Padden «Η Κοινότητα και η
Κουλτούρα των Κωφών», ειδικά το πρώτο µέρος όπου αναφέρεται στην
κοινότητα των Κωφών.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 24
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
6η ∆ραστηριότητα
Γράψτε τρεις σηµαντικές προϋποθέσεις που πρέπει να πληρούνται, για να
είναι κάποιος µέλος της κοινότητας των Κωφών. Συγκρίνεται την απάντησή
σας µε αυτή της δραστηριότητας 3.
2.6. Γλώσσα, Κουλτούρα και Κοινότητα Κωφών
Η γλώσσα µας βοηθάει να εκφράσουµε τα βαθύτερα αισθήµατά µας, τις
προσωπικές µας σκέψεις και τις σχέσεις µας µε τους άλλους. Στο επίπεδο της
οµάδας, µας δίνει αίσθηση ταυτότητας, συνοχής, συµµετοχής και αµοιβαίας
υποστήριξης. Ο Sutherland (1979) υποστηρίζει ότι η διατήρηση της γλώσσας είναι
βασικής σηµασίας για τις γλωσσικές και τις εθνικές µειονότητες προκειµένου να
υπάρχει αρµονία ανάµεσα στις διαφορετικές οµάδες.
Οι Siguan και Mackey (1987) υποστηρίζουν ότι «κάθε γλώσσα είναι επαρκής
και ικανή να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της ανθρώπινης έκφρασης και
επικοινωνίας µέσα σε µια συγκεκριµένη κουλτούρα» (σ. 32-34).
Ο Rubin (1983) θεωρεί ότι «η γλώσσα είναι µια κοινωνική βεβαιότητα που
επιτρέπει στον οµιλητή να βρεθεί σε µια συγκεκριµένη σχέση µε τον παραλήπτη.
Επιπλέον πιστεύει ότι κατά την απόκτηση της γλώσσας, η οποία γίνεται µέσα σε ένα
κοινωνικό πλαίσιο, µαθαίνουµε πώς να µεταδίδουµε τους σκοπούς µας, πώς να
επιτυγχάνουµε τον κοινωνικό έλεγχο και την αποτελεσµατικότητα µέσα από τη
διαδικασία της επικοινωνίας» (σ. 9).
Σύµφωνα µε τον Clanet, (1990), η κουλτούρα είναι ένα σύστηµα εννοιών
κατάλληλη για µια συγκεκριµένη οµάδα, η οποία εµφανίζεται µε τη µορφή αξιών και
καθορίζει τους κανόνες συµπεριφοράς που τηρούνται από τα µέλη. Η κουλτούρα της
οµάδας την εκφράζει και τη διαφοροποιεί από τις άλλες οµάδες. Η κουλτούρα
εσωτερικεύεται από το άτοµο µέσα από τη διαδικασία κοινωνικοποίησης και
εκφράζεται µέσα από σύµβολα που συνδέουν το άτοµο µε τους άλλους και τον εαυτό
του και τα οποία δηµιουργούν την ταυτότητα κουλτούρας. Η γλώσσα είναι ένα από
αυτά τα σύµβολα.
Σύµφωνα µε τους Hamers και Blanc (1989), η γλώσσα είναι συστατικό της
κουλτούρας, όπως είναι οι αξίες, τα πιστεύω και οι κανόνες. Είναι προϊόν της
κουλτούρας και µεταφέρεται από τη µία γενιά στην επόµενη µέσα από τη διαδικασία
κοινωνικοποίησης. ∆ιαµορφώνει την κουλτούρα και οι αναπαραστάσεις µας για την
κουλτούρα διαµορφώνονται από τη γλώσσα. Η γλώσσα δηλαδή αλληλεπιδρά µε την
κουλτούρα µέσα από συγκεκριµένους τρόπους, είναι ο µεταδότης της και το
ουσιώδες εργαλείο για την εσωτερίκευσή της από το άτοµο.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 25
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Η κάθε γλώσσα είναι µοναδική σε κάθε κοινωνία ή οµάδα. Η γλώσσα ως ένα
σύστηµα εννοιών εκφράζει γνωστικές αναπαραστάσεις. Η κοινωνία δηµιουργεί τη
γλώσσα και περιστρέφεται γύρω από αυτή. Η επιλογή και η χρήση µιας
συγκεκριµένης γλώσσας και όχι µιας άλλης ενεργεί ως δείκτης ή ως ταυτότητα.
Η γλώσσα µεταδίδει την κουλτούρα και ενεργεί ως µέσο εσωτερίκευσή της.
Είναι ο θησαυρός των συµβόλων και των εννοιών που κρατά την οµάδα ενωµένη.
Μιλώντας για τη γλώσσα, µιλάµε για την κουλτούρα. Η γλώσσα εκφράζει ένα
συγκεκριµένο τρόπο σκέψης και ζωής.
Όλα όσα αναφέρθηκαν µέχρι τώρα γύρω από τη γλώσσα και την κουλτούρα,
ισχύουν και για τα µέλη της κοινότητας των Κωφών. Η επικρατούσα σήµερα άποψη
των εκπαιδευτικών, των γλωσσολόγων και των ερευνητών είναι ότι η κοινότητα των
Κωφών αποτελεί πολιτισµική και γλωσσική µειονότητα. Οι Κωφοί θεωρούνται µέλη
αυτής της µειονότητας και όχι άτοµα µε ακουστική αναπηρία (Parasnis, 1996).
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 26
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
3. Η κουλτούρα των Κωφών
Σύµφωνα µε τους Padden και Humphries (1988), η κουλτούρα είναι πιο
κλειστή έννοια από την κοινότητα των Kωφών. Tα µέλη αυτής της κουλτούρας
συµπεριφέρονται ως Kωφοί, χρησιµοποιούν τη νοηµατική γλώσσα για να
επικοινωνήσουν και έχουν κοινές αξίες για τους εαυτούς τους και τους άλλους που
δεν είναι Kωφοί.
Oι Kωφοί που προέρχονται από Kωφούς γονείς αποτελούν το 10% του
συνολικού πληθυσµού των Κωφών (Schein, 1995; Moores, 1996). Αυτοί συνήθως
µεγαλώνουν µέσα στην κουλτούρα των Kωφών. Mαθαίνουν τη γλώσσα των γονέων
τους, δηλαδή τη νοηµατική γλώσσα , ως µητρική. Eπίσης µαθαίνουν τις αξίες και τη
συµπεριφορά της πολιτισµικής οµάδας που ανήκουν οι γονείς τους. Όταν πηγαίνουν
στο σχολείο, µαθαίνουν τη νοηµατική γλώσσα και στα άλλα κωφά παιδιά και
αποτελούν πολιτισµικά και γλωσσικά πρότυπα γι’ αυτά.
Tο να είναι κάποιος Kωφός στην κουλτούρα των Κωφών σηµαίνει ότι
συµπεριφέρεται ως Kωφός. O βαθµός της ακουστικής του απώλειας, όπως τονίστηκε,
δεν έχει σηµασία. Tο κύριο κριτήριο είναι αν ταυτίζεται µε τούς Kωφούς και αν
συµπεριφέρεται ως Kωφός. Tα κυριότερα χαρακτηριστικά της κουλτούρας των
Kωφών είναι οι πολιτισµικές αξίες που καθορίζουν και τον τρόπο συµπεριφοράς τους
και την όλη νοοτροπία τους.
Oι πολιτισµικές αξίες της κοινότητας των Κωφών, σύµφωνα µε τους Padden
και Humphries (1988), επικεντρώνονται γύρω από τη γλώσσα τους, τη στάση τους
απέναντι στην οµιλούµενη γλώσσα, τις κοινωνικές τους σχέσεις, τις ιστορίες και τη
λογοτεχνία της κουλτούρας τους. Οι παραπάνω ερευνητές αναφέρουν συνοπτικά για
τις πολιτισµικές αξίες της κοινότητας τα εξής:
H Γλώσσα. H νοηµατική γλώσσα είναι το πιο σπουδαίο στoιχείο της κουλτούρας των
Kωφών. O σεβασµός, η αποδοχή και η χρήση της χαρακτηρίζουν τα µέλη της
κοινότητας. Για τους Kωφούς τα χέρια χρησιµοποιούνται για λειτουργίες που έχουν
σηµασία, κύρια για χειρωνακτικές δουλειές, για νεύµατα και για τη νοηµατική
γλώσσα. ∆ε χρησιµοποιούνται για άλλες µορφές επικοινωνίας όπου η νοηµατική
γλώσσα δεν είναι το κύριο µέσο. Oι Kωφοί πιστεύουν ότι οι κινήσεις των χεριών
πρέπει πάντα να µεταφέρουν κάποια έννοια και αρνούνται τη χρήση τους για
κινήσεις χωρίς σηµασία (παράδειγµα υποβοηθητική οµιλία – Cued Speech).
H Οµιλία. Στην κουλτούρα των Kωφών δεν υπάρχει οµιλία. Oι Kωφοί µπορεί να
χρησιµοποιούν οµιλία σε συναντήσεις, πάρτυ και άλλες δραστηριότητες όπου
υπάρχουν και ακούοντες, αλλά σε πολιτισµικό επίπεδο δε θεωρείται πρέπουσα
συµπεριφορά. Tο στόµα χρησιµοποιείται για να δηλώσει διάφορα στοιχεία της
γραµµατικής της νοηµατικής γλώσσας (έκπληξη, ερώτηση, απορία....) και όχι για
οµιλία. Eιδικά η οµιλία µε έντονη έµφαση στην άρθρωση θεωρείται ασέβεια στην
κοινότητα των Kωφών και µπορεί να δηµιουργήσει προβλήµατα.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 27
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Aκόµα η οµιλία έχει συνδεθεί µε αρνητικές εµπειρίες για τους περισσότερους
Kωφούς λόγω της µεγάλης έµφασης που είχε δοθεί για χρόνια σε βάρος «της
γλώσσας τους». Αποτέλεσµα αυτής της πρακτικής ήταν να αισθάνονται καταπίεση
της ανάγκης τους για πλήρη και άνετη επικοινωνία. Επίσης οι Kωφοί πιστεύουν ότι
µε την οµιλία, ποτέ δεν θα µπορέσουν να επικοινωνήσουν σε ισότιµη βάση µε τους
ακούοντες και γι' αυτό προτιµούν τη νοηµατική γλώσσα και τους διερµηνείς
νοηµατικής, όταν έρχονται σε επαφή µε ακούοντες για σοβαρές τους υποθέσεις.
Οι Kοινωνικές σχέσεις. Oι Kωφοί έχουν στενές οικογενειακές και κοινωνικές σχέσεις
µεταξύ τους. Όπως κάθε µειονότητα, αισθάνονται την ανάγκη να έχουν επαφή και
αντλούν δύναµη από αυτή. Παρόλο που δεν κατοικούν όλοι στην ίδια περιοχή,
διοργανώνουν συχνά συγκεντρώσεις και επιδιώκουν να βλέπονται τακτικά. Σ’ αυτές
τις συγκεντρώσεις διασκεδάζουν και παραµένουν ως αργά, γεγονός που δείχνει την
ευχαρίστηση που νιώθουν από τη µεταξύ τους συναναστροφή.
Οι Ιστορίες και η Λογοτεχνία. Οι Κωφοί στην κοινότητά τους έχουν αναπτύξει και
διατηρήσει ένα πλήθος παραδόσεων, ιστοριών και αφηγήσεων µέσω των οποίων
µεταφέρονται και καλλιεργούνται οι αξίες και οι συνήθειες της κουλτούρας τους.
Συνοπτικά µπορούµε να πούµε ότι οι Kωφοί δε χρησιµοποιούν µεταξύ τους την
οµιλία, αλλά κύρια τη νοηµατική γλώσσα. Tα µάτια τα χρησιµοποιούν διαφορετικά
απ' ότι οι ακούοντες στην επικοινωνία. Kοιτάζουν συνέχεια το πρόσωπο αυτού που
κάνει νοήµατα, ενώ οι ακούοντες αποµακρύνουν τα µάτια τους κάπου-κάπου από τον
οµιλητή. Tο τράβηγµα του µατιού από το πρόσωπο αυτού που κάνει νοηµατική (του
νοηµατιστή) θεωρείται ασέβεια για τους Kωφούς ή προσπάθεια να µιµηθεί κάποιος
τους ακούοντες.
Oι εκφράσεις του προσώπου και οι κινήσεις των µατιών και του κεφαλιού
θεωρούνται στοιχεία της γραµµατικής της νοηµατικής γλώσσας και εποµένως είναι
επιβεβληµένες, ενώ στους ακούοντες περιορισµένες.
Οι Kωφοί συστήνονται συνήθως µε το όνοµα και το επώνυµό τους και
προσθέτουν την πόλη που γεννήθηκαν και το σχολείο που φοίτησαν. Aυτές οι
πληροφορίες είναι απαραίτητες για να αναγνωρίζονται µεταξύ τους µέσα στην
κουλτούρα τους.
Oι όροι "βαρήκοος " και "κωφός" δε χρησιµοποιούνται από τους Kωφούς µε
τον τρόπο που χρησιµοποιούνται από τους ακούοντες. Oι ακουολογικές διαβαθµίσεις
δεν έχουν σηµασία για την κουλτούρα των Kωφών . O όρος που χρησιµοποιείται
συνήθως στην κοινότητα των Kωφών είναι ο όρος "KΩΦΟΣ" που σηµαίνει
ταυτότητα και όχι κώφωση. Kωφός σηµαίνει µέλος της κοινότητας των Kωφών και
φίλος.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 28
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Στο σηµείο αυτό διαβάστε τα άρθρα του J. Kyle «Κουλτούρα Κωφών και
Ταυτότητα» και του P. Ladd «Η Κουλτούρα των Κωφών: Η Ανακάλυψη και η
Ανάδειξή της».
3.1. Ταυτότητα Κωφού – Πολιτισµική Ταυτότητα
Το περιβάλλον, όπως έχουµε σηµειώσει παραπάνω, που µεγαλώνουν οι Κωφοί
και στο οποίο πρέπει να προσαρµοστούν, συχνά βλέπει την κώφωση ως ατοµική
παθολογία και δε βλέπει την πολιτισµική ταυτότητα των Κωφών.
Αντίθετα όµως οι Κωφοί εκείνοι που έχουν ταυτότητα Κωφού, βλέπουν τους
εαυτούς τους ως «ολοκληρωµένους Κωφούς ανθρώπους». Έχουν αυξηµένη
αυτοεκτίµηση και γερά δοµηµένη ταυτότητα. Έτσι διαπραγµατεύονται και
αντιµετωπίζουν καλύτερα την καθηµερινή ζωή στον κόσµο των ακουόντων. Όπως
γνωρίζουµε, η πολιτισµική ταυτότητα είναι άρρηκτα δεµένη µε τη γλώσσα. Αυτό
υπονοεί και η πρόταση στη νοηµατική «ΚΩΦΟΣ–Ι∆ΙΟ» (Κωφός το ίδιο µε σένα)
που χρησιµοποιούν οι Κωφοί, όταν γνωρίζονται και συναντούνται για πρώτη φορά.
∆εν είναι δήλωση για την κοινή τους έλλειψη, αυτή της ακοής: είναι επιβεβαίωση της
κοινής τους ταυτότητας (Rutherford, 1992).
Τα ήθη, τα έθιµα και οι παραδόσεις αποτελούν εξωτερική εκδήλωση της
κουλτούρας των Κωφών. Η πολιτισµική ταυτότητα µπορεί να µετρηθεί κατά κάποιο
τρόπο από την προσκόλληση ενός στα πιστεύω και τις συνήθειες της κοινότητας. Η
συµµετοχή του στην κοινότητα των Κωφών είναι δείγµα της συνειδητής επιλογής του
να είναι µαζί µε τους Κωφούς των οποίων επιζητά τη συντροφιά. Όµως δεν είναι
µόνο αυτό, είναι κάτι πολύ περισσότερο. Είναι η αίσθηση ότι βρίσκεται κοντά στους
άλλους, ότι µετακινεί τις διαχωριστικές γραµµές και την ανάγκη να
διαπραγµατεύεται συνέχεια τον τρόπο επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης µε τους
άλλους. Είναι ένα αίσθηµα κοινών εµπειριών από τον κόσµο. Αυτό δηλώνει την
ταυτότητα του να είσαι Κωφός. Είναι κάτι που εύκολα αναγνωρίζεται όχι µόνον από
αυτούς που συµµετέχουν στη διαδικασία αλλά και από αυτούς που την παρατηρούν.
«Μόλις ο Clerc είδε αυτή τη σκηνή (τα παιδιά στο δείπνο) το πρόσωπο του έγινε
εκφραστικό. Ήταν σε έξαψη, όπως ένας ταξιδιώτης που ξαφνικά σε µια µακρινή
χώρα συναντά συµπατριώτες του… Ο Clerc τα πλησίασε, τους έκανε Νοήµατα
και αυτά του απαντούσαν µε Νοήµατα. Αυτή η αναπάντεχη επικοινωνία
προκάλεσε τα πιο γλυκά συναισθήµατα σ’ αυτά τα παιδιά και για µας ήταν µια
σκηνή γεµάτη εκφράσεις και ευαισθησία που γέµισε την καρδιά µας βαθιά
ευχαρίστηση». (De Ladebat, 1815).
Αυτή είναι µια από τις καλύτερες περιγραφές της ταυτότητας. Το ίδιο µπορεί
να ειπωθεί για κάθε περίπτωση που οι Κωφοί συναντούνται µεταξύ τους. Είναι αυτή
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 29
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
η εµπειρία της σχέσης, η οποία χαρακτηρίζει την κοινότητα των Κωφών και την
κουλτούρα τους.
Παρακάτω θα αναφερθούµε πιο αναλυτικά σε µερικές χαρακτηριστικές
συµπεριφορές που παρατηρούµε στην κουλτούρα των Κωφών, καθώς επίσης και στις
παραδόσεις, τα ήθη, τα έθιµα και τις συνήθειες της κοινότητας. Όπως έχουν
περιγραφεί από διάφορους ερευνητές (Padden, 1980; Kyle & Woll, 1985).
3.2. Κανόνες Συµπεριφοράς
Οι διαφορετικοί τρόποι αλληλεπίδρασης των Κωφών αντικατοπτρίζουν την
εµπειρία του να είσαι Κωφός και βοηθούν να καθορίσουµε τη στάση µας απέναντί
τους. Τα περισσότερα στοιχεία της συµπεριφοράς των Κωφών αναδεικνύονται µέσα
από την εκµετάλλευση της όρασης και του χώρου παρά του ήχου, δηλαδή από την
προσαρµογή των Κωφών στο οπτικό περιβάλλον τους.
3.2.1. Το Άγγιγµα και το πώς τραβάς την προσοχή κάποιου.
Οι Kωφοί αγγίζουν ο ένας τον άλλον πολύ περισσότερο απ’ ότι κάνουν οι
ακούοντες. Όταν ένας Κωφός θέλει να συµµετάσχει ή να πει κάτι σε µια συζήτηση,
το κάνει µε ένα άγγιγµα όπως και στην περίπτωση που θέλει να τραβήξει την
προσοχή. Συνήθως οι ακούοντες χρησιµοποιούν ονόµατα για να τραβήξουν την
προσοχή κάποιου. Η επίκληση ονόµατος στη νοηµατική δεν τραβά την προσοχή του
άλλου προς αυτόν που νοηµατίζει.
Το άγγιγµα γίνεται στον ώµο και όταν κάποιος κάθεται δίπλα σ’ αυτόν που
θέλει να επικοινωνήσει, τον αγγίζει στο πόδι. Το άγγιγµα στο µπροστινό µέρος του
σώµατος δεν επιτρέπεται ποτέ εκτός και εάν οι σχέσεις είναι πολύ φιλικές. Το
άγγιγµα στην πλάτη µπορεί να προκαλέσει µια απάντηση οργισµένη, πράγµα που δε
συµβαίνει στους ακούοντες. Εάν ένα Κωφό παιδί σπρώξει στην πλάτη έναν άλλο
Κωφό, αυτό µπορεί να εκληφθεί ως πρόκληση για καβγά και είναι κάτι που πρέπει να
γνωρίζουν οι δάσκαλοι οι οποίοι εκπαιδεύουν κωφά παιδιά.
3.2.2. Απόκτηση σειράς σε µια συνοµιλία
Η απόκτηση σειράς στη συνοµιλία είναι µια πολύπλοκη διαδικασία στη
νοηµατική γλώσσα. Ο νοηµατιστής κατά τη διάρκεια µιας συζήτησης µπορεί να
στρέψει το βλέµµα του µακριά από αυτά των θεατών δηλώνοντας µε αυτό τον τρόπο
την επιθυµία του να συνεχίσει να µιλάει. Οποιοσδήποτε θεατής θέλει να συµµετάσχει
στη συζήτηση, το κάνει µε το να κουνήσει το χέρι του και να κουνήσει τον καρπό
του ή πολλές φορές αυτό φαίνεται από την έκφραση του προσώπου του.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 30
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
3.2.3. Πώς διακόπτουµε µια συζήτηση για να πάρουµε µέρος σ’ αυτήν
Και σ’ αυτή τη διαδικασία υπάρχουν διάφοροι κανόνες. Στην περίπτωση που
δύο Κωφοί συνοµιλούν και εµφανιστεί ένα τρίτο πρόσωπο που θέλει να διακόψει τη
συνοµιλία, γιατί θέλει να ανακοινώσει κάτι πολύ σηµαντικό (σε οποιαδήποτε άλλη
περίπτωση δε θα διακόψει), θα αγγίξει τον πρώτο στον ώµο και ταυτόχρονα θα
κοιτάξει τον δεύτερο στα µάτια ώστε να έχει οπτική επαφή µαζί του. Τότε αυτός που
διέκοψε λέει στη νοηµατική «ΣΥΓΝΩΜΗ ∆ΙΑΚΟΠΗ», στη συνέχεια γυρίζει στον
πρώτο και τον ρωτά ή του ανακοινώνει το σηµαντικό θέµα. Στο τέλος πριν φύγει,
ζητά πάλι συγγνώµη από τον δεύτερο.
3.2.4. ∆ιάσπαση προσοχής
Γενικά όταν στρέφουµε την προσοχή µας µακριά από αυτόν που «µιλά» στη
νοηµατική γλώσσα θεωρείται προσβολή. Θα πρέπει να βρεθεί κάποιος τρόπος, ώστε
να γίνει χωρίς να νιώσει ο Κωφός προσβεβληµένος. Συνήθως αυτό γίνεται µε το να
πούµε στη Νοηµατική «ΣΤΑΣΟΥ» ακουµπώντας το χέρι του νοηµατιστή και
στρέφοντας το βλέµµα αλλού.
Είναι πολύ σηµαντικό να γνωρίζουµε αυτές τις συµπεριφορές, ώστε να
αποφεύγονται οι συγκρούσεις ανάµεσα σε Κωφούς και ακούοντες. Ένα παράδειγµα
που θα µπορούσαµε να δώσουµε είναι η περίπτωση όπου ο/η κοινωνικός/η
λειτουργός, ή ο/η δάσκαλος/α επικοινωνεί µε έναν Κωφό, και κάποιος ακούων
διακόπτει λέγοντας «συγνώµη που διακόπτω». Όταν ο/η κοινωνική λειτουργός ή ο/η
δάσκαλος στρέφει αυτόµατα το βλέµµα µακριά από τον Κωφό, χωρίς προειδοποίηση,
για να ακούσει τι θέλουν να του/της πουν, ο Κωφός σίγουρα αναστατώνεται. Το ίδιο
συµβαίνει όταν απαντούµε στο τηλέφωνο που κτυπά στη µέση µιας συζήτησης µε
έναν Κωφό χωρίς να τον προειδοποιήσουµε. Εάν ένας Κωφός που συνοµιλεί µε
άλλον Κωφό στρέψει αδικαιολόγητα την προσοχή του κάπου αλλού, σίγουρα θα
προκαλέσει την οργή του δεύτερου που θα ζητήσει εξηγήσεις.
3.2.5. Πιάσιµο Χεριών
Το να πιάσεις τα χέρια κάποιου την ώρα που νοηµατίζει είναι το ίδιο µε το να
κλείσεις το στόµα ενός την ώρα που µιλάει. Οι εκπαιδευτικοί στο παρελθόν
αγνοούσαν αυτόν τον κανόνα στην εκπαιδευτική πράξη µε τα κωφά παιδιά. Είναι σα
να απαγορεύουµε σε κάποιον να εκφραστεί, να µιλήσει. Είναι σα να λέµε «δε θέλω
να δω τι έχεις να µου πεις, δεν είναι σηµαντικό». Γι’ αυτό το λόγο πρέπει να
αποφεύγουµε αυτή την πρακτική στην επαφή µας µε τους Κωφούς, οι οποίοι έχουν
ζωντανές µνήµες από εποχές όπου έπρεπε να κρατούν τα χέρια τους σφιχτά πάνω στο
θρανίο την ώρα του µαθήµατος.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 31
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
3.2.6. Χρήση Φωτισµού
Εάν ένας Κωφός θέλει να τραβήξει την προσοχή του ακροατηρίου, θα
αναβοσβήσει τα φώτα της αίθουσας µια – δύο φορές. Στα σπίτια των Κωφών το
κουδούνι της εξώπορτας δίνει οπτικό σήµα και όχι ηχητικό, δηλαδή αναβοσβήνει
κάποιο φως. Εάν πιέσουµε επίµονα για περισσότερη ώρα το κουδούνι του, είναι σα
να κτυπούµε δυνατά την εξώπορτα κάποιου.
3.2.7. Ιδιωτικές Στιγµές και Εµπιστευτικότητα
Είναι γενικά πολύ δύσκολο στην κοινότητα των Κωφών να υπάρξει περιβάλλον
κατάλληλο για να συζητηθούν ιδιωτικά θέµατα. Προσωπικά θέµατα ποτέ δε
συζητούνται στο χώρο µιας λέσχης Κωφών εκτός και εάν όλοι ήδη τα γνωρίζουν.
Θέµατα που συζητούνται ανοικτά στη λέσχη των Κωφών θεωρούνται συγχρόνως ως
ανακοινώσιµα και µπορεί κάποιος να τα διαδώσει. Μ’ αυτόν τον τρόπο µαθαίνονται
τα νέα και εξαπλώνονται οι φήµες µέσα στην κοινότητα των Κωφών.
Μπορούµε να κάνουµε διαχωρισµό ανάµεσα σε θέµατα προσωπικά και
εµπιστευτικά, τα οποία πρέπει να τα διαχωρίσουµε από τα θέµατα ταµπού. Όπως
στην κοινότητα των ακουόντων έτσι και οι Κωφοί έχουν θέµατα ταµπού. Μερικά
είναι κοινά µε αυτά των ακουόντων, όπως π.χ. θέµατα που σχετίζονται µε το σεξ, ενώ
άλλα είναι διαφορετικά, όπως π.χ. ο τρόπος που χρησιµοποιεί κάποιος τη νοηµατική.
Τα προσωπικά θέµατα είναι θέµατα που καλύπτονται από εµπιστευτικότητα.
Γι’ αυτό πολλές φορές οι κοινωνικοί λειτουργοί ή οι ψυχολόγοι απορρίπτονται από
τους Κωφούς όχι γιατί οι ίδιοι οι Κωφοί δεν αναγνωρίζουν ότι χρειάζονται
υποστήριξη και βοήθεια, αλλά γιατί θεωρούν ότι σ’ αυτές τις καταστάσεις µόνον
ένας καλός φίλος µπορεί εύκολα να αναµιχθεί. Το ίδιο µπορεί να συµβεί σε θέµατα
υγείας, ιατρικά ή σε προσωπικές σχέσεις. Γενικά τα θέµατα που οι Κωφοί προτιµούν
να συζητούν ιδιωτικά και µε εµπιστευτικότητα είναι τα ίδια µ’ αυτά των ακουόντων,
π.χ. θέµατα οικονοµικά, εργασίας κτλ. Η συζήτηση για όλα αυτά δεν µπορεί να γίνει
ανοιχτά σ’ ένα δηµόσιο χώρο, όπως αυτόν της λέσχης, µια και η νοηµατική µπορεί
να είναι ορατή από τον καθένα.
3.2.8. Αποχώρηση
Η αποχώρηση µετά από µια συνάντηση είναι µια µακρόσυρτη διαδικασία για
τους Κωφούς. Συνήθως οι Κωφοί είναι αυτοί που φεύγουν τελευταίοι από το χώρο
µιας συνάθροισης, γιατί πάντα υπάρχουν θέµατα να συζητηθούν την τελευταία
στιγµή. Αυτό µπορεί να συµβαίνει γιατί οι Κωφοί δεν έχουν εναλλακτικούς τρόπους
επικοινωνίας, π.χ. τηλέφωνο. Η συνήθεια αυτή είναι χαρακτηριστική των Κωφών.
Για παράδειγµα, όταν µια λέσχη κλείνει, οι Κωφοί συνεχίζουν να συζητούν έξω από
αυτήν ή κατευθυνόµενοι αργά προς τον τελικό προορισµό τους.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 32
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Όταν φεύγουµε από µια συνάθροιση Κωφών, συνήθως το ανακοινώνουµε και
χαιρετάµε όλους τους συνοµιλητές µας, πολλές φορές δια χειραψίας. ∆εν
αποχωρούµε ποτέ ξαφνικά χωρίς πρώτα να τους ειδοποιήσουµε.
Τα παραπάνω είναι µια σύντοµη περιγραφή συµπεριφορών που µπορεί να
συναντήσουµε µε τους Κωφούς. Είναι πολύ σηµαντικό να γνωρίζουµε αυτούς τους
τρόπους όπως και να είµαστε έτοιµοι να αναγνωρίσουµε τα σηµάδια διαφορετικών
τρόπων συµπεριφοράς αυτής της πολιτισµικής οµάδας, της κοινότητας των Κωφών.
Στο σηµείο αυτό διαβάστε το άρθρο του S. Hall «Οι κανόνες των
κοινωνικών συζητήσεων στην Αµερικάνικη Νοηµατική Γλώσσα».
3.3. Ήθη και Έθιµα
Γενικά µπορούµε να πούµε ότι οι Κωφοί κάνουν τις ίδιες τελετές µε τους
ακούοντες. Υπάρχουν όµως διαφορές στα επιµέρους στοιχεία όπως και στη σηµασία
που έχουν αυτές οι τελετές για τους Κωφούς. Για παράδειγµα, οι Kyle και Woll
(1985) αναφέρουν τις παρακάτω διαφορές:
3.3.1. Γάµος
Στην τελετή του γάµου ενός ζευγαριού Κωφών παρευρίσκονται και ακούοντες.
Η διαδικασία είναι η ίδια, όµως για τους Κωφούς ο γάµος είναι µια ανοιχτή τελετή
όπου καλούνται συνήθως όλοι οι Κωφοί. Όλη «η Κοινότητα» δηλαδή γιορτάζει το
γεγονός. Στη δεξίωση που ακολουθεί το γάµο, δε συνηθίζεται στους Κωφούς να
συζητούν για τη νύφη και τον γαµπρό. Επίσης δε γίνονται επίσηµες οµιλίες και
προπόσεις.
3.3.2. Κηδεία
Και εδώ τα εξωτερικά στοιχεία της τελετής είναι τα ίδια όπως στις κηδείες των
ακουόντων. Η συµµετοχή των Κωφών όµως είναι διαφορετική. Οι θρησκευτικές
τελετές γενικά είναι µέρος της κουλτούρας των ακουόντων και ενώ είναι απόλυτα
φυσιολογικό για έναν Κωφό να συµµετάσχει σ’ αυτές και να έχει διερµηνέα
νοηµατικής να του µεταφράζει τι λέγεται, το νόηµα της τελετής είναι διαφορετικό. Οι
Κωφοί νιώθουν παράξενα, όταν οι επικήδειοι λόγοι γίνονται από ακούοντες, οι
οποίοι δε γνώριζαν καλά τον Κωφό που πέθανε. Οι Κωφοί δεν πενθούν λιγότερο απ’
ότι οι ακούοντες για το θάνατο κάποιου. Η συµµετοχή των ίδιων των Κωφών όµως
πολλές φορές περιορίζεται από το γεγονός ότι συνήθως την οργάνωση της τελετής
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 33
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
την αναλαµβάνει η οικογένεια, που τις περισσότερες φορές είναι ακούουσα και
αγνοεί την ζωή της κοινότητας των Κωφών ή τους Κωφούς φίλους του εκλιπόντος.
Έτσι πολλές φορές οι ακούοντες συγγενείς δεν µπαίνουν στον κόπο να ειδοποιήσουν
τους Κωφούς φίλους του. Πολλές φορές το νέο για το θάνατο κάποιου µαθαίνεται
αργότερα στην κοινότητα των Κωφών.
Οι Κωφοί φαίνεται να αποδέχονται περισσότερο το γεγονός της απώλειας και
εµφανίζονται στη λέσχη των Κωφών σύντοµα µετά από µια µικρή περίοδο πένθους.
Ένας ακούων αποφεύγει να παρουσιάζεται σε µια λέσχη που ανήκει ή γενικότερα σε
κοινωνικές εκδηλώσεις για το ανάλογο διάστηµα που κοινωνικά θεωρείται αποδεκτό.
Ο Κωφός όµως που πενθεί, για να µπορέσει να αντιµετωπίσει τη νέα κατάσταση
χρειάζεται να βρεθεί ανάµεσα σε φίλους που θα µπορέσουν να του συµπαρασταθούν.
Αυτοί βρίσκονται στη λέσχη, όπου κτυπά η καρδιά της κοινότητας των Κωφών.
3.3.3. Χρόνος, Μέτρηση χρόνου
Ακούοντες εργάτες πολλές φορές δηλώνουν ότι έχουν παρατηρήσει πως οι
Κωφοί συνάδελφοι τους λειτουργούν σε διαφορετική χρονική κλίµακα και δεν είναι
ακριβείς στην ώρα τους σε αντίστοιχες εργασίες. Από αυτό όµως δε φαίνεται ότι οι
Κωφοί έχουν διαφορετική αντίληψη της έννοιας του χρόνου από ότι οι ακούοντες,
παρόλο που ο χρόνος εκφράζεται διαφορετικά σε µια οπτική – χωροθετική (visualspatial)
γλώσσα. Πολλές φορές οι Κωφοί δεν εµφανίζονται σ’ ένα ραντεβού ή
έρχονται αργότερα, γιατί η επικοινωνία, όταν καθοριζότανε το ραντεβού, δεν ήταν
καθαρή όσον αφορά την ώρα, τον τόπο ή την σπουδαιότητα της συνάντησης. Άλλες
φορές, όταν προκύπτει κάποια δυσκολία, ο Κωφός δεν έχει τα µέσα και τους τρόπους
να ειδοποιήσει και να αλλάξει ή και να αναβάλει το ραντεβού. Μερικές φορές οι ίδιοι
οι Κωφοί θεωρούν ότι οι ακούοντες αντιλαµβάνονται την έννοια του χρόνου
διαφορετικά, µια και δείχνουν να βιάζονται.
Οι συναντήσεις των συµβουλίων ή διαφόρων επιτροπών των Κωφών είναι
χρονικά µεγαλύτερες, γιατί οι Κωφοί θέλουν να συζητήσουν τα θέµατα από όλες τις
όψεις και πιο ολοκληρωµένα. Μια συνάντηση που έχει οριστεί να αρχίσει στις 8.00
π.µ., µπορεί κάλλιστα να αρχίσει στις 8.30 π.µ. ή στις 9:00 π.µ. χωρίς κανένας να
ανησυχεί. Αυτό βλέπουµε να ισχύει σε διάφορες κοινότητες και κουλτούρες στον
κόσµο, ίσως πιο χαρακτηριστικά το βλέπουµε στα χωριά, όπου οι άνθρωποι ζουν
χωρίς ένταση και άγχος.
Όταν οι Κωφοί περιµένουν κάποιον να τους επισκεφθεί στο σπίτι, είτε είναι
φίλος είτε κάποιος τεχνικός για να επιδιορθώσει κάποια βλάβη ή να φέρει κάποια
παραγγελία, αλλάζουν τη ρουτίνα τους και τη συµπεριφορά τους. Αυτό οφείλεται στο
ότι γνωρίζουν πως για διάφορους λόγους η έλευσή τους µπορεί να µην γίνει
αντιληπτή. Άλλες φορές κάθονται κοντά στο παράθυρο ρίχνοντας συχνά µατιές έξω,
τακτικά πηγαίνουν µέχρι την πόρτα για να δουν, βρίσκονται σε µια διαδικασία
συνεχούς αναµονής. Έτσι λοιπόν, εάν ο καλεσµένος καθυστερήσει, µπορεί να
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 34
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
εκφράσουν θυµό. Αυτό δε γίνεται επειδή δεν µπορούν να καταλάβουν ότι και οι
άλλοι άνθρωποι µπορεί µερικές φορές να καθυστερήσουν σ’ ένα ραντεβού, αλλά
γιατί έχασαν χρόνο περιµένοντας µε αγωνία. Το τελευταίο είναι ένα σηµείο που θα
πρέπει να έχουν υπόψη τους οι κοινωνικοί λειτουργοί όταν επισκέπτονται Κωφούς
στα σπίτια τους.
3.4. Παραδόσεις
Οι έρευνες γύρω από τα ήθη και τα έθιµα καθώς και τις παραδόσεις της
κοινότητας των Κωφών είναι περιορισµένες και αρκετά νέες ώστε να υπάρχουν
πολλά στοιχεία. Πάντως απ’ ότι φαίνεται, οι κοινότητες των Κωφών είναι
παραδοσιακές µε την έννοια ότι αναδηµιουργούνται και επαναλαµβάνονται µέσα στο
χρόνο και οι παραδόσεις τους έχουν µακρά ιστορία µε σηµαντική θέση στη ζωή και
τη λειτουργία της ίδιας της κοινότητας. Γιορτές, όπως τα Χριστούγεννα, το Πάσχα
και άλλες, είναι εξίσου σηµαντικές για τους Κωφούς. Τις γιορτές οι Κωφοί τις
γιορτάζουν µε το δικό τους τρόπο, «ΚΩΦΩΝ ΤΡΟΠΟΣ» όπως χαρακτηριστικά λένε
οι ίδιοι.
Πολλές παραδοσιακές ιστορίες της κοινότητας έχουν σχέση µε την αντίθεση
των Κωφών στον προφορισµό ή µε τα προβλήµατα της εκπαίδευσης που είχαν.
Εµπειρίες Κωφών παιδιών από τα σχολεία στις αρχές του αιώνα µας, όπου τους
φώναζαν µε έναν αριθµό και όχι µε το όνοµα τους, ενσωµατώνονται στη λαογραφία
της κουλτούρας της κοινότητας. Πολύ συχνά οι Κωφοί επιστρατεύουν το χιούµορ
τους για να εξορκίσουν µερικές από τις φοβερές εµπειρίες που έζησαν στα χρόνια της
ανάπτυξής τους και για να γελάσουν µε τους ακούοντες. Αυτές οι ιστορίες είναι
«παραδοσιακές» και λέγονται στις συναντήσεις των Κωφών.
Σ’ αυτό το σηµείο διαβάστε από τη συλλογή των άρθρων τα δύο άρθρα του
Β. Bahan «Νυχτερινοί Εφιάλτες» και «Είναι και δικός µας ο κόσµος».
3.5.Λογοτεχνία
Η έρευνα για την κουλτούρα των Κωφών της Αµερικής έχει δείξει ότι
υπάρχουν σηµαντικές διαφορές ανάµεσα σ’ αυτήν και την κυρίαρχη κουλτούρα της
κοινωνίας. Η στάση σε διάφορα κοινωνικά θέµατα, η καθηµερινή ρουτίνα και ζωή, η
αντίληψη του κόσµου, το χιούµορ και η λογοτεχνία είναι περιοχές στις οποίες
συναντούµε αξιοσηµείωτες διαφορές. Πολλοί αναρωτιούνται εάν υπάρχει λογοτεχνία
στην κουλτούρα των Κωφών. Υπάρχει πλούτος σε διάφορα είδη λογοτεχνίας,
ιστορίες, ποίηση, θεατρικά έργα, ιστορία και λαογραφία σε έντυπη µορφή, σε
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 35
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
βιντεοκασέτες και φιλµ. Για παράδειγµα, η λαογραφική παράδοση των Κωφών,
ειδικά στις Η.Π.Α. όπου έχει γίνει εκτενής έρευνα, έχει µια µακρά ιστορία 175
χρόνων και είναι γεµάτη θρύλους, µεγάλες ιστορίες, αστεία, θεατρικά έργα,
παιχνίδια, ποίηση, ήθη, τελετουργίες και πανηγύρια. Έχουν εκδοθεί θεατρικά έργα
γραµµένα από Κωφούς, όπως το “A Play of Our Own” από την Dorothy Miles, “Sign
Me Alice” από τον Gilbert Eastman, “Tales from a Clubroom” από τον Bernard
Bragg, και µυθιστορήµατα, όπως το “Islay” από τον Douglas Bullard.
Υπάρχουν Κωφοί εκδότες των οποίων το κύριο ενδιαφέρον είναι η έκδοση
βιβλίων λογοτεχνίας από Κωφούς ή σχετικά υλικά σε έντυπη ή ηλεκτρονική µορφή.
Εκδοτικοί οίκοι, όπως οι: T. J. Publishers Inc., Dawn Sign Press Inc., National
Association of the Deaf, Gallaudet University Press, και Linstoc Press Inc., δίνουν
έµφαση σε ερευνητικές πανεπιστηµιακές εκδόσεις που αναφέρονται σε Κωφούς.
Μεγάλοι εκδοτικοί οίκοι, όπως οι Harvard University Press, University of California
Press, University of Illinois Press, Alfrerd A. Knopf και Random House, έχουν
εκδώσει σπουδαίες δουλειές για τη λογοτεχνία, την κουλτούρα των Κωφών και το
ενδιαφέρον τους για το χώρο συνεχώς αυξάνεται. Άλλοι οργανισµοί δίνουν έµφαση
στην παραγωγή ταινιών και βιντεοκασετών, όπως η D.E.A.F. Media Inc., Sign Media
Inc., Beyond Sound Inc. Τέλος το Galluadet University, το National Technical
Institute for the Deaf και η ∆ηµόσια Βιβλιοθήκη του San Francisco παράγουν
βιντεοκασέτες µε υλικά της ASL (Αµερικάνικη Νοηµατική Γλώσσα).
Στη χώρα µας δυστυχώς δεν υπάρχει µεγάλη εκδοτική δραστηριότητα. Μόνο η
Οµοσπονδία Κωφών Ελλάδος (ΟΜΚΕ) έχει εκδώσει µερικούς τόµους πρακτικών
από διάφορα συνέδρια, καθώς επίσης και κάποιοι εκδοτικοί οίκοι (Ελληνικά
Γράµµατα), ή φορείς, όπως το Εθνικό Ίδρυµα Προστασίας Κωφών (ΕΙΠΚ), σε πολύ
περιορισµένη βάση.
3.6. Εικαστικές Τέχνες
Οι Κωφοί έχουν µακρά παράδοση στις εικαστικές τέχνες. Στις Η.Π.Α για
παράδειγµα, όπως αναφέρει η Rutherford (1992), τα πορτραίτα από λάδι του John
Brewster (1766-1854), ο οποίος ήταν από τους πρώτους µαθητές του ονοµαστού
Αµερικάνικου Ιδρύµατος Κωφών American Asylum for the Deaf, είναι παγκόσµια
γνωστά. Στο Metropolitan Museum of Art στη Νέα Υόρκη, στη National Gallery
στην Ουάσιγκτον, στο Boston Museum of Fine Arts, στο Carnegie Institute και στο
Palace of Fine Arts βρίσκονται τα έργα των L. Washburn (1866-1965), D. Block
(1910-), R. J. Freiman(1917-), Felix Kowalewski (1913-) και M. Broderson (1928-)
για να ονοµάσουµε µόλις µερικούς Κωφούς καλλιτέχνες. Σπουδαία έργα του γλύπτη
Douglas Tilden (1860 – 1935) που βρίσκονται στην περιοχή του San Francisco, είναι
σηµεία αναφοράς και ενσωµατώνονται λειτουργικά µε το φυσικό περιβάλλον της
περιοχής. Έργα του υπάρχουν επίσης στο κέντρο της πόλης, στο πάρκο Golden Gate
και στην Πανεπιστηµιούπολη της Καλιφόρνιας. Οι ιστορικοί τέχνης Dr. Deborah
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 36
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Sonnenstahl και Paul Johnston, οι οποίοι εργάζονται στο Πανεπιστήµιο του
Galluadet, καταγράφουν τη δουλειά των Κωφών καλλιτεχνών. Τελευταία µάλιστα
συστάθηκε ένας Πανεθνικός Οργανισµός µε την ονοµασία «Κωφοί Καλλιτέχνες της
Αµερικής» (Deaf Artists of America) που εργάζεται προς αυτήν την κατεύθυνση.
Η τέχνη µιας κοινωνίας είναι συνήθως µια ακριβής και καθαρή αναπαράσταση
των αξιών, των εµπειριών και των πιστεύω που εκφράζονται στην κουλτούρα της. Το
έργο της Betty G. Miller (βλέπε την εικόνα που ακολουθεί) είναι ένα χαρακτηριστικό
παράδειγµα πώς η τέχνη των Κωφών αντικατοπτρίζει την κουλτούρα τους.
Ονοµάζεται “Ameslan Prohibited” (Απαγορεύεται η Αµερικάνικη Νοηµατική
Γλώσσα) και εκφράζει την καταπίεση των Κωφών από την απαγόρευση της χρήσης
της γλώσσας τους.
Betty Miller «Amesland Prohibited»
Στην Ελλάδα απ’ ότι γνωρίζουµε υπάρχουν αρκετοί Κωφοί καλλιτέχνες, πολλοί
από αυτούς γνωστοί στην κοινότητα των Κωφών (αγιογράφοι κτλ.), αλλά ελάχιστα
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 37
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
γνωρίζουµε για το έργο τους, αφού καµιά συστηµατική έρευνα δεν έχει γίνει ακόµα
στον τοµέα αυτό.
1η Εργασία
Επισκεφτείτε µια λέσχη Κωφών ή αν αυτό δεν είναι δυνατόν, δείτε τη
βιντεοκασέτα και καταγράψτε σε µία σελίδα, από τις συµπεριφορές των
Κωφών που αναφέρθηκαν παραπάνω, εκείνες που εµφανίζονται πιο συχνά.
Την εργασία αυτή παρακαλούµε να τη στείλετε µε πλήρη στοιχεία (όνοµα,
σχολείο, ηµεροµηνία κτλ) ως τις 15 Οκτωβρίου στη ∆ιεύθυνση του Προγράµµατος
(Πανεπιστήµιο Πατρών, Π.Τ.∆.Ε., Μονάδα Ειδικής Αγωγής/Κωφών).

# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 38
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
4. Χαρακτηριστικά της Κοινότητας των Κωφών
H Kοινότητα των Kωφών, όπως τονίστηκε παραπάνω, έχει αρκετά από τα
χαρακτηριστικά των διαφόρων µειονοτήτων. Aποτελείται από άτοµα που έχουν
κοινές εµπειρίες, βιώµατα και αξίες. H πλειοψηφία των Kωφών (90% περίπου)
προέρχεται από ακούοντες γονείς (Schein, 1995). Aυτοί έχουν συνήθως κοινές
εµπειρίες και προβλήµατα σχετικά µε την αποδοχή τους από την οικογένειά τους και
την κοινωνία αργότερα, κοινά προβλήµατα σχετικά µε την επικοινωνία τους µε τους
ακούοντες (και τους γονείς τους ακόµα) και στην πλειοψηφία τους έχουν µεγαλώσει
σε σχολεία-οικοτροφεία Kωφών. Έχουν µάθει τη νοηµατική γλώσσα στο σχολείο
τους από άλλους συµµαθητές τους και όχι από τους γονείς τους ή τους δασκάλους
τους, όπως γίνεται µε τα ακούοντα παιδιά. Eπίσης έχουν κοινές εµπειρίες και
προβλήµατα σχετικά µε την επαγγελµατική και την κοινωνική τους αποκατάσταση.
Συνήθως έχουν προβλήµατα που προέρχονται από τις προκαταλήψεις των ακουόντων
και υφίστανται διακρίσεις στη δουλειά, πράγµα που έχει επιπτώσεις στο οικονοµικό
τους επίπεδο, όπως συµβαίνει και µε άτοµα άλλων µειονοτήτων (µαύροι, ξένοι
εργάτες κ.λ.π).
Όπως αναφέραµε παραπάνω, ο αριθµός των Kωφών είναι αρκετά µικρός. Η
ηλικία που κάποιος χάνει την ακοή του είναι σηµαντικός παράγοντας για την όλη
εξέλιξή του µε κοινωνικές προεκτάσεις. Oι προεπαγγελµατικά κωφοί, δηλαδή αυτοί
που έχασαν την ακοή τους πριν από την ηλικία των 19 χρόνων, αποτελούν µια
οµοιογενή οµάδα που έχει ιδιαίτερη κοινωνική σχέση µε την κοινότητά τους. Tα
άτοµα αυτά ταυτίζονται πιο πολύ µε τους Kωφούς και την κοινότητα των Kωφών.
Aντίθετα, αυτοί που έχασαν την ακοή τους σε µεγαλύτερη ηλικία, δεν ταυτίζονται µε
τους Kωφούς και δε συµµετέχουν στην κοινότητα των Kωφών.
4.1.Γεωγραφική Περιοχή της Kοινότητας των Kωφών
Oι Kοινωνιολόγοι, συνήθως στον ορισµό της "Kοινότητας" περιλαµβάνουν και
γεωγραφικά στοιχεία. Οι Κωφοί όµως, µέλη της κοινότητας των Κωφών, δε µένουν
όλοι µαζί σε κάποια συγκεκριµένη περιοχή. Eίναι διασκορπισµένοι σε διάφορες
περιοχές, αλλά έχουν συχνή επαφή µεταξύ τους µε διάφορες συναντήσεις που
πραγµατοποιούν σε εθνικό ή περιφερειακό επίπεδο. Oι οργανώσεις τους και η επαφή
µεταξύ τους υπάρχουν παρά τις δυσκολίες που έχουν λόγω των µακρινών
αποστάσεων ή και των περιορισµών στη χρήση των συµβατικών τηλεπικοινωνιακών
µέσων.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 39
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
4.2. Γάµος
Η κοινότητα των Κωφών χαρακτηρίζεται ως ενδογαµική (Padden, 1980).
Συνήθως οι Kωφοί παντρεύονται µεταξύ τους. Aυτό παρατηρείται περισσότερο σε
αυτούς που έχασαν την ακοή τους σε µικρή ηλικία. Σύµφωνα µε στοιχεία από
έρευνες που έχουν γίνει στις H.Π.A, 95% των Kωφών έχουν παντρευτεί µε άλλους
Kωφούς. Tο υπόλοιπο 5% των Kωφών που έχουν παντρευτεί ακούοντες είναι
συνήθως ή βαρήκοοι ή άτοµα που έχασαν την ακοή τους σε µεγάλη ηλικία (Vernon,
1974; Schein, 1995). Ο γάµος των Kωφών µεταξύ τους δείχνει υγιή προσαρµογή
στην κώφωση. Aυτοί οι γάµοι είναι πετυχηµένοι και σταθεροί. Aυτό δείχνει ότι οι
Κωφοί αισθάνονται καλύτερα και είναι ικανοποιηµένοι κοινωνικά στις σχέσεις τους
µε άτοµα που χρησιµοποιούν τον ίδιο τρόπο επικοινωνίας και έχουν παρόµοια
κοινωνικά βιώµατα. Oι Kωφοί γονείς συνήθως αποκτούν ακούοντα παιδιά και είναι
πετυχηµένοι ως γονείς. Tα παιδιά τους σε µεγάλο ποσοστό σπουδάζουν και
ακολουθούν επαγγέλµατα καριέρας, ενώ πολλά εργάζονται σε τοµείς εκπαίδευσης,
ψυχολογίας, γλωσσολογίας και αποκατάστασης κωφών (Schein, 1995).
Σύµφωνα µε έρευνες (Schein and Delk,1974) που έχουν γίνει στις H.Π.A, οι
Kωφοί παντρεύονται σε µικρότερο πoσοστό απ' ότι οι ακούοντες. Tο ποσοστό των
άγαµων Kωφών είναι περίπου τρεις φορές µεγαλύτερο από το αντίστοιχο των
ακουόντων (γενικό πληθυσµό). Γενικά οι Kωφοί παντρεύονται σε µεγαλύτερη ηλικία
απ' ότι οι ακούοντες. Tο ποσοστό των διαζυγίων µεταξύ Kωφών είναι σχετικά το ίδιο
µε αυτό που αντιστοιχεί στον υπόλοιπο πληθυσµό (3,8% στους Kωφούς, 3,6% στο
γενικό πληθυσµό).
4.3. Eπικοινωνία στην Kοινότητα των Kωφών
Oι Kωφοί επικοινωνούν µεταξύ τους µε τη νοηµατική γλώσσα. H γνώση και η
χρήση της νοηµατικής γλώσσας θεωρείται απαραίτητη προϋπόθεση για την ένταξη
κάποιου στην κοινότητα των Kωφών.
Οι ίδιοι οι Κωφοί, όπως συχνά συµβαίνει µε τις γλωσσικές µειονότητες,
ταυτίζονται πλήρως και υποστηρίζουν τη γλώσσα τους, η οποία είναι µέρος της
πολιτισµικής τους κληρονοµιάς (Padden, 1996). Η στενή σχέση των Κωφών και η
ταύτιση που νιώθουν µε τη γλώσσα τους φαίνεται ξεκάθαρα στην παρακάτω
παραποµπή της Barbara Kannapell (1980), Κωφής κοινωνιογλωσσολόγου:
«Αυτό που µου δίνει ιδιαίτερη χαρά ως κοινωνιογλωσσολόγο είναι το γεγονός
ότι γεννήθηκα και µεγάλωσα στην κοινότητα των Κωφών. Έτσι ξέρω ότι ο
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 40
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
σηµαντικότερος παράγοντας για να γίνει κατανοητή η ASL (Αµερικάνικη Νοηµατική
Γλώσσα), είναι να γίνει κατανοητό ότι αποτελεί µέρος του Κωφού. Το να προσπαθεί
κάποιος να αλλάξει την ASL ή να τη στερήσει από κάποιον άλλον, είναι το ίδιο µε το
να προσπαθεί να του αφαιρέσει την ταυτότητά του. Πιστεύω ότι «η γλώσσα µου
είµαι εγώ». Η απόρριψη µιας γλώσσας σηµαίνει την απόρριψη του ανθρώπου που τη
χρησιµοποιεί. Έτσι το να απορρίπτεις την ASL είναι το ίδιο µε το να απορρίπτεις
τους Κωφούς. Να θυµάστε ότι η ASL είναι δηµιουργία των Κωφών ως οµάδας. Όσοι
Κωφοί ή ακούοντες δεν µπορούν να δεχτούν την ASL, µας λένε στην
πραγµατικότητα ότι δεν µπορούν να αποδεχτούν τους Κωφούς» (σ.113).
Αυτή η στενή ταύτιση και η υποστήριξη της νοηµατικής γλώσσας, όπως
αναφέρει ο Schein (1995), υπήρχε πάντα στους Κωφούς. Από το 1960 όµως, τότε
που έγινε ξεκάθαρο και επιστηµονικά ότι η ASL είναι πλήρης γλώσσα διαφορετική
από την Αγγλική, οι Κωφοί άρχισαν να διεκδικούν τα δικαιώµατά τους κύρια ως
γλωσσική µειονότητα και όχι ως ανάπηροι. Επίσης φάνηκε ξεκάθαρα ότι δε
χρησιµοποιούν τα χέρια τους, όπως πίστευαν παλιά, επειδή δεν µπορούν να
επικοινωνήσουν διαφορετικά, αλλά για να µεταδώσουν τη γλώσσα τους. Πριν το
1960 ο κόσµος πίστευε ότι η ASL, όπως και οι άλλες νοηµατικές γλώσσες, ήταν ένας
τρόπος επικοινωνίας, µια αναπαράσταση της οµιλούµενης γλώσσας στον αέρα. Το
1960 όµως πρώτος ο William Stokoe, καθηγητής στο Πανεπιστήµιο Gallaudet των
Η.Π.Α., µε τις έρευνές του έδειξε ότι η ASL είναι πλήρης γλώσσα µε δικούς της
γραµµατικούς και συντακτικούς κανόνες, διαφορετικούς από την Αγγλική. Ο ίδιος
και οι συνεργάτες του ανέλυσαν διεξοδικά κάθε νόηµα παρουσιάζοντας τα δοµικά
στοιχεία της ASL. Από τότε ένα µεγάλο πεδίο ερευνών άρχισε να δηµιουργείται στο
χώρο της γλωσσολογίας της νοηµατικής γλώσσας σε διάφορες χώρες, προσφέροντας
έναν πλούτο γνώσεων όχι µόνο για τη νοηµατική γλώσσα αλλά και για τη γλωσσική
ικανότητα του ανθρώπου γενικότερα.
Σήµερα γνωρίζουµε ότι σε κάθε χώρα οι Κωφοί, όπως και οι ακούοντες, έχουν
τη δική τους γλώσσα που διαφέρει από την οµιλούµενη. Ακόµα από έρευνες σε άλλες
νοηµατικές γλώσσες γνωρίζουµε ότι σε κάθε χώρα η εθνική νοηµατική γλώσσα έχει
διαλέκτους, όπως και η οµιλούµενη. Έτσι όπως οι κουλτούρες των Κωφών
διαφέρουν από τις κουλτούρες της ευρύτερης κοινωνίας στην οποία ζουν, µε τον ίδιο
τρόπο διαφέρουν και µεταξύ τους από χώρα σε χώρα.
Επίσης γνωρίζουµε ότι πολλές φορές µέσα στην κοινότητα των Κωφών, όπως
αναφέρθηκε και παραπάνω, υπάρχουν Κωφοί και ακούοντες µε διαφορετική
προέλευση που έχουν γίνει µέλη της ακόµα και σε µεγάλη ηλικία. Έτσι, ενώ στην
κουλτούρα των Κωφών η νοηµατική γλώσσα είναι η γλώσσα των Κωφών και η
επίσηµη γλώσσα της κοινότητάς τους, πολλές φορές µέλη της κοινότητας κυρίως για
να διευκολύνουν την επικοινωνία τους µε ακούοντες χρησιµοποιούν ένα µείγµα
νοηµάτων και οµιλούµενης γλώσσας. Για παράδειγµα, µερικές φορές εδώ στην
Ελλάδα οι Έλληνες Κωφοί χρησιµοποιούν αυτό που θα αποκαλούµε στο πρόγραµµα
«Ελληνικά µε Νοήµατα». Τα «Ελληνικά µε Νοήµατα» είναι η Ελληνική οµιλούµενη
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 41
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Γλώσσα η οποία όµως αναπαρίσταται στον αέρα µε νοήµατα δανεισµένα από την
Ελληνική Νοηµατική Γλώσσα, δηλαδή τη γλώσσα των Ελλήνων Κωφών.
Σε αυτό το σηµείο θα θέλαµε ακόµα µια φορά να διευκρινίσουµε ότι, όταν
χρησιµοποιούµε τον όρο «Ελληνική Νοηµατική Γλώσσα» και σε συντοµία ΕΝΓ, θα
εννοούµε πάντα τη νοηµατική γλώσσα που χρησιµοποιούν οι Κωφοί Έλληνες στην
κοινότητά τους. Η γλώσσα αυτή είναι εντελώς διαφορετική από την Ελληνική
οµιλούµενη γλώσσα και υπήρχε από τους αρχαίους χρόνους, όπως φαίνεται από την
αναφορά του Πλάτωνα στον «Κρατύλο». Οι έρευνες στην ΕΝΓ έχουν αρχίσει
πρόσφατα στο Πανεπιστήµιο Πατρών και σε επόµενο πακέτο θα αναφερθούµε
διεξοδικότερα. Γενικότερα από διάφορες µαρτυρίες και ιστορικά ντοκουµέντα
γνωρίζουµε ότι οι Κωφοί σε διάφορες χώρες χρησιµοποιούσαν πάντα τη δική τους
νοηµατική γλώσσα, την οποία µετέδιδαν από γενιά σε γενιά (Lane, 1984, Shein,
1995).
Όµως επειδή ζουν και στην ευρύτερη κοινωνία στην οποία υπάρχει κυρίαρχη
γλώσσα, µαθαίνουν ως ένα βαθµό -ανάλογα µε το επίπεδο εκπαίδευσης που τους
παρέχεται- και τη γλώσσα της ευρύτερης κοινωνίας. Έτσι οι Κωφοί θεωρούνται
δίγλωσσοι και διπολιτισµικοί. Φυσικά λόγω των προβληµάτων που συνήθως έχουν
να κάνουν µε την εκπαίδευση και όχι µε τους ίδιους τους Κωφούς, οι γνώσεις τους
στην οµιλούµενη γλώσσα πολλές φορές είναι ελλιπείς.
Τα τελευταία χρόνια οι Κωφοί πιέζουν µέσα από τις οργανώσεις τους να τους
δοθεί η ευκαιρία να µάθουν στο σχολείο εξίσου καλά και τις δυο γλώσσες, την
οµιλούµενη (Ελληνική) και τη νοηµατική (ΕΝΓ). Επιδιώκουν δηλαδή να
αντιµετωπιστούν και από την εκπαίδευση ως δίγλωσσοι, ώστε να σχεδιαστούν
κατάλληλα προγράµµατα γι’ αυτούς. Πάντως µέσα στην κοινότητα των Κωφών
διακρίνει κανείς στους Κωφούς -ειδικά στις συζητήσεις τους µε ακούοντες-
χαρακτηριστικές συµπεριφορές διγλωσσίας (αλλαγή κώδικα- ανάµιξη κώδικα, κτλ)
Παρόλη την πρόοδο στην έρευνα της γλωσσολογίας στις νοηµατικές γλώσσες,
υπάρχουν ακόµα πολλές προκαταλήψεις για τους Κωφούς και κύρια για τη
νοηµατική γλώσσα. Πολλοί ακούοντες στους οποίους δυστυχώς συµπεριλαµβάνονται
και πολλοί εκπαιδευτικοί κωφών παιδιών, έχουν ελλιπείς γνώσεις και προκατάληψη
για τη νοηµατική. Συνήθως αυτές οι προκαταλήψεις εκφράζονται µε τις παρακάτω
αντιλήψεις: 1ον ότι όλες οι νοηµατικές γλώσσες είναι ίδιες, δηλαδή ότι υπάρχει µια
διεθνής νοηµατική γλώσσα, 2ον ότι η νοηµατική γλώσσα είναι εικονική, 3ον ότι δεν
έχει σύνταξη και γραµµατική, 4ον ότι δεν µπορεί να µεταφέρει αφηρηµένες έννοιες,
5ον ότι είναι υποδεέστερη της οµιλούµενης και 6ον ότι το δακτυλικό αλφάβητο και η
νοηµατική είναι το ίδιο πράγµα.
Αυτές είναι οι πιο συνηθισµένες απόψεις ή µύθοι -όπως ονοµάζονται- για τη
νοηµατική που εκφράζουν την άγνοια του κόσµου για τους Κωφούς και τη γλώσσα
τους. Φυσικά οι έρευνες έχουν δείξει ότι οι νοηµατικές γλώσσες έχουν
συγκεκριµένους γραµµατικούς, συντακτικούς και φωνολογικούς κανόνες και
διαφέρουν από τις οµιλούµενες ως οπτικοχωροθετικές γλώσσες.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 42
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Σ’ αυτό το σηµείο µπορείτε να διαβάσετε τα παρακάτω άρθρα µε την εξής
σειρά: 1. Β. Κουρµπέτης «Η Ελληνική Νοηµατική Γλώσσα στην
Εκπαίδευση Κωφών Παιδιών», 2. J. Schein και D. Stewart «Σύντοµη
Ιστορία της Νοηµατικής Γλώσσας».
7η ∆ραστηριότητα
Με βάση αυτά που διαβάσατε παραπάνω γράψτε την απάντησή σας για κάθε
µια από τις προκαταλήψεις που διατυπώνονται για τη νοηµατική γλώσσα
στην προτελευταία παράγραφο της ενότητας αυτής.

4.4. Eκπαίδευση
Tο σχολείο για τους Kωφούς έχει κοινωνικές διαστάσεις. Tα ειδικά σχολεία για
τα περισσότερα κωφά παιδιά είναι ο τόπος της πρώτης επαφής τους µε τους άλλους
Kωφούς. Eκεί µαθαίνουν πώς να αντιµετωπίζουν την κώφωσή τους. Aποκτούν
φίλους, µαθαίνουν τη γλώσσα τους και τους διάφορους τρόπους προσαρµογής που
διακρίνουν τους Kωφούς ως µια κοινωνική οµάδα. Eιδικά τα σχολεία-οικοτροφεία
όπου τα κωφά παιδιά περνούν ένα µεγάλο διάστηµα της παιδικής ή της εφηβικής
ζωής τους, έχουν ιδιαίτερη σηµασία και σπουδαιότητα για την κοινότητα των Kωφών
και την κουλτούρα τους. Eκεί οι Kωφοί διαµορφώνουν προσωπικότητα, αποκτούν
αίσθηση της οµάδας, σιγουριά, ταυτότητα, αγάπη για τη γλώσσα τους και περηφάνια
(την περηφάνια του Kωφού). Aκόµα στα µεγάλα σχολεία – οικοτροφεία Kωφών
υπάρχουν χαρακτηριστικοί διάλεκτοι της νοηµατικής γλώσσας. Aρκετοί Kωφοί
µαθητές συνεχίζουν τις σπουδές τους σε ανώτερες σχολές και σε Πανεπιστήµια.
Σύµφωνα µε έρευνες που έχουν γίνει στις H.Π.A, το 1/3 των µαθητών που
αποφοιτούν από τα Λύκεια, συνεχίζει τις σπουδές του σε ανώτερα και ανώτατα
εκπαιδευτικά ιδρύµατα (Schein, 1995). Tο Πανεπιστήµιο Gallaudet που ιδρύθηκε και
λειτουργεί στις H.Π.A (Oυάσινγκτον) από το 1864, είναι το µοναδικό Πανεπιστήµιο
στον κόσµο για Kωφούς φοιτητές. Aυτό το Πανεπιστήµιο παρέχει ευκαιρίες για
σπουδές σε Κωφούς αλλά και σε ακούοντες, κύρια σε θεωρητικές επιστήµες και έχει
παίξει σηµαντικό ρόλο στην έρευνα και την προαγωγή της επιστήµης ιδιαίτερα σε
θέµατα κώφωσης, γλωσσολογίας, ψυχολογίας, επικοινωνίας και νοηµατικής
γλώσσας. Έχει επίσης παίξει σηµαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της κοινότητας των
Kωφών στις H.Π.A και σε όλο τον κόσµο. Tο 1965 ιδρύθηκε στην ίδια χώρα το
Πολυτεχνείο των Kωφών (National Technical Institute for the Deaf) γνωστό ως
NTID, που αποτελεί τµήµα του Πολυτεχνείου του Rochester (R.I.T.).
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 43
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Σήµερα σπουδάζουν αρκετοί Kωφοί φοιτητές σε διάφορα Πανεπιστήµια στο
εξωτερικό αλλά και στην Eλλάδα. Για την Eλλάδα δεν υπάρχουν στοιχεία σχετικά µε
το ποσοστό των Kωφών αποφοίτων που συνεχίζουν σε T.E.I ή A.E.I. Πάντως, οι
΄Eλληνες Kωφοί οι οποίοι εγγράφονται σε διάφορες σχολές χωρίς εξετάσεις,
αντιµετωπίζουν αρκετές δυσκολίες, όπως έχει αναφερθεί συχνά από την Oµοσπονδία
Kωφών αλλά και από τους ίδιους τους φοιτητές σε διάφορα υποµνήµατα τους. Oι
δυσκολίες αυτές πηγάζουν από την αδιαφορία και την αδυναµία της Aνώτατης
Eκπαίδευσης να παρέχει υποστηρικτικές υπηρεσίες σε Kωφούς φοιτητές στα
Πανεπιστήµια. Aντίθετα, σε Πανεπιστήµια του εξωτερικού σε Κωφούς φοιτητές
παρέχονται από το Πανεπιστήµιο δωρεάν διερµηνείς νοηµατικής γλώσσας, για να
µπορούν να παρακολουθούν τις διαλέξεις και να συµµετέχουν σε αυτές. Aκόµα
υπάρχουν υπηρεσίες που παρέχουν σηµειώσεις των παραδόσεων στους φοιτητές,
φροντιστηριακά µαθήµατα και συµβουλευτική στήριξη.
Kαθώς πιο πολλοί Kωφοί αποφοιτούν από τα Πανεπιστήµια, η κοινότητα των
Kωφών διαφοροποιείται αποκτώντας περισσότερη δύναµη και ικανότητα για
δυναµικότερη παρουσία στις διεκδικήσεις της.
Σ’ αυτό το σηµείο διαβάστε το άρθρο του J. Woodward «Το εκπαιδευτικό
κατεστηµένο εναντίον της κοινότητας των Κωφών».
4.5. Oικονοµική και Eπαγγελµατική Kατάσταση των Kωφών
Oι Kωφοί σύµφωνα µε έρευνες στις H.Π.A, εργάζονται σε µεγαλύτερο
ποσοστό απ’ ότι οι ακούοντες. Tο ποσοστό ανεργίας µεταξύ των Kωφών είναι
µικρότερο από το αντίστοιχο που ισχύει για τους ακούοντες. Οι Kωφοί δουλεύουν σε
διαφορετικά επαγγέλµατα. Oι περισσότεροι δουλεύουν σε εργοστάσια, σε διάφορες
υπηρεσίες και επιχειρήσεις. Πολύ µικρό ποσοστό έχουν ειδικευµένες επαγγελµατικές
και τεχνικές καριέρες. Oι Kωφοί είναι συνήθως καλοί στην εργασία τους. Προτιµούν
να δουλεύουν εκεί που είναι και άλλοι Kωφοί για παρέα (Kyle & Woll, 1985).
Eπίσης η τάση είναι να παραµένουν στην ίδια θέση χρόνια και δεν εξελίσσονται στον
ίδιο βαθµό µε τους ακούοντες λόγω ελλιπούς εκπαίδευσης και πείρας. H οικονοµική
κατάσταση των Kωφών είναι συνήθως κατώτερη από το µέσο όρο του γενικού
πληθυσµού. Tο 1970 οι Kωφοί στις Η.Π.Α. κέρδιζαν περίπου το 72% του µισθού
ενός µέσου ακούοντος (Schein and Delk,1974). Η διαφορά έχει µειωθεί λίγο,
τελευταία, αλλά ακόµη παραµένει µεγάλη (Schein, 1995).
Στην Eλλάδα δεν υπάρχουν συστηµατικές έρευνες σχετικά µε τη θέση των
Kωφών στην κοινωνία µας. Σε µια έρευνα που έγινε το 1988 (Lampropoulou, 1992)
σε ένα δείγµα 300 Kωφών από Θεσσαλονίκη, Aθήνα και Πάτρα διαπιστώθηκαν τα
εξής:
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 44
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
A) Mορφωτικό επίπεδο. Ένα µεγάλο ποσοστό (39,5%) από τους Kωφούς που πήραν
µέρος στην έρευνα, είχαν τελειώσει µία ή δύο τάξεις του ∆ηµοτικού Σχολείου.
Aπό το ίδιο αυτό δείγµα των Kωφών µόνο το 26,8% είχε τελειώσει το
∆ηµοτικό Σχολείο, ενώ το 9,7% δεν είχε πάει καθόλου σχολείο. Ένα µικρό ποσοστό
(8,7%) είχε τελειώσει το Γυµνάσιο και το Λύκειο και ένα 3,7% είχε τελειώσει ή
σπούδαζε στο Πανεπιστήµιο και σε άλλες ανώτερες σχολές. Oι περισσότεροι από
τους αποφοίτους του ∆ηµοτικού, δηλαδή το 92,1%, είχαν αποφοιτήσει από τα ειδικά
σχολεία Kωφών, ενώ ένα µικρό ποσοστό 7.8% είχαν αποφοιτήσει από τα σχολεία
ακουόντων.
B) ΄Aλλα χαρακτηριστικά των Kωφών. H πλειοψηφία από τους Kωφούς που πήραν
µέρος στην έρευνα ήταν παντρεµένοι (64,5%). Tο ποσοστό των χωρισµένων ήταν
αρκετά χαµηλό (2%). H ηλικία του δείγµατος κυµαινόταν από 20-90 χρόνων µε το
µεγαλύτερο ποσοστό στην ηλικία των 30-40 χρόνων (30,1%). Oι περισσότεροι από
αυτούς (90,4%) χαρακτήριζαν τους εαυτούς τους Kωφούς και µόνο ένα µικρό
ποσοστό (9,6%) βαρήκοους.
Γ) Eπαγγελµατική κατάσταση. H πλειοψηφία από τους συµµετέχοντες (79,7%) ήταν
εργαζόµενοι, ενώ ένα ποσοστό (13,5%) ήταν άνεργοι. H πλειοψηφία από τους
εργαζόµενους, δηλαδή το 83,7%, είχαν µόνιµες δουλειές και δούλευαν σε ιδιωτικές
επιχειρήσεις (36,0%). Ένας µεγάλος αριθµός επίσης (19,8%) δούλευαν σε
εργοστάσια (Kyle & Woll, 1985). Οι υπόλοιποι (2,2%) δούλευαν σπίτι τους
(κοπτική-ραπτική, φασόν), ή σε διάφορα µαγαζιά (5,8%). Λίγοι από αυτούς ήταν στο
δηµόσιο (16,1%), ενώ το 12,5% είχαν δικές τους δουλειές.
H πλειοψηφία από τους Kωφούς εργαζόµενους δούλευαν ως ανειδίκευτοι
εργάτες και ο µισθός τους ήταν αρκετά χαµηλός. Ένα ποσοστό 53% από τους
Κωφούς της έρευνας δήλωσαν µισθό κάτω των 60.000 δραχµές το µήνα. Το 29% είχε
µισθό από 60.000-80.000 δρχ. το µήνα και µόνο το 11% 80.0000-100.000 δρχ. το
µήνα. Ένα µικρό ποσοστό (6,1%) είχε µισθό πάνω από 100.000 δρχ. και ένα ακόµα
µικρότερο ποσοστό (1,7%) περισσότερο από 200.000 δρχ. το µήνα. Σύµφωνα µε
στοιχεία της ίδιας έρευνας οι περισσότεροι Kωφοί φαίνεται ότι βρίσκουν δουλειές
µέσω φίλων ή συγγενών και µόνο ένα µικρό ποσοστό (10%) βρίσκουν δουλειά µέσω
του OAE∆ ή άλλων υπηρεσιών.
Tέλος, οι περισσότεροι Kωφοί έχουν καλές σχέσεις µε τους εργοδότες τους
(60,4%) και συνήθως µέτριες σχέσεις µε τους συναδέλφους τους ακούοντες (54,1%).
Tα µεγαλύτερα προβλήµατα που αντιµετωπίζουν στη δουλειά τους είναι η έλλειψη
επικοινωνίας και οι προκαταλήψεις των ακουόντων συναδέλφων απέναντί τους. H
πλειοψηφία από τους συµµετέχοντες στην έρευνα δήλωσαν ότι οι συνάδελφοί τους
στη δουλειά τους συµπεριφέρονται συνήθως σα να είναι πολίτες δεύτερης
κατηγορίας. Eπίσης, τα προβλήµατα που έχουν στη δουλειά τους τα απέδωσαν στην
έλλειψη ειδίκευσης και εκπαίδευσης.
Συµπερασµατικά, από την έρευνα αυτή προκύπτει ότι οι Kωφοί στην Eλλάδα
αντιµετωπίζουν έντονα προβλήµατα σχετικά µε την κοινωνική και οικονοµική τους
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 45
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
κατάσταση. H εκπαίδευσή τους είναι ελλιπέστατη και περιορισµένη. Ένα πολύ
µεγάλο ποσοστό από τους Kωφούς είναι αγράµµατοι ή έχουν ελάχιστες γραµµατικές
γνώσεις µε αποτέλεσµα να δουλεύουν ως ανειδίκευτοι εργάτες µε χαµηλούς µισθούς
στον ιδιωτικό τοµέα και κύρια σε εργοστάσια ή βιοτεχνίες. Έτσι η οικονοµική τους
κατάσταση είναι αρκετά άσχηµη και οι προοπτικές βελτίωσής της ελάχιστες, αφού
µένουν στην ίδια θέση για χρόνια χωρίς προαγωγή και αλλαγές σε καλύτερες θέσεις.
Kανένας από τους Kωφούς που έλαβαν µέρος στην έρευνα δεν ήταν προϊστάµενος ή
διευθυντής ούτε κατείχε υπεύθυνη θέση στη δουλειά του. Aυτό φυσικά οφείλεται στο
χαµηλό µορφωτικό επίπεδο των Kωφών αλλά και στις προκαταλήψεις που υπάρχουν
στην κοινωνία µας για αυτούς. Eίναι ενδεικτικό της προκατάληψης αυτής ότι από
τους Kωφούς που είχαν σπουδάσει σε ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα, κανένας δεν
είχε υπεύθυνη διευθυντική θέση.
Πάντως παρόλα τα προβλήµατα που έχουν οι Kωφοί στη δουλειά τους, οι ίδιοι
διατηρούν καλές σχέσεις µε τους εργοδότες τους και προσπαθούν να µη δηµιουργούν
ιδιαίτερα προβλήµατα. Tο γεγονός ότι µένουν για χρόνια στη δουλειά τους δείχνει ότι
παρ’ όλες τις δυσκολίες που αντιµετωπίζουν έχουν καλή προσαρµοστικότητα και
είναι καλοί εργάτες (βλέπε στη βιντεοκασέτα την συνέντευξη µε τον εργοδότη των
δύο Κωφών εργατριών στη φαρµακοβιοµηχανία).
Τέλος, οι Kωφοί που πήραν µέρος στην έρευνα ήταν όλοι µέλη της κοινότητας
των Kωφών. Το γεγονός ότι η πλειοψηφία από αυτούς δήλωσαν ότι είναι Kωφοί και
όχι βαρήκοοι, δείχνει ότι έχουν ταυτότητα και υγιή ρεαλιστική εικόνα για τον εαυτό
τους. Aκόµα φάνηκε και σε αυτή την έρευνα, όπως και σε άλλες έρευνες του
εξωτερικού, ότι οι Κωφοί δηµιουργούν σταθερές σχέσεις και παντρεύονται σε
µεγάλο ποσοστό µεταξύ τους.
Στο σηµείο αυτό µπορείτε να διαβάσετε το άρθρο της J. Goodwill «Το
Ηµερολόγιο της Τζάνετ».
4.6. Oργανώσεις και ∆ραστηριότητες της Kοινότητας των
Kωφών
Μέσα στην κοινότητα των Κωφών έχει αναπτυχθεί ένα δίκτυο από λέσχες και
οργανώσεις. Οι λέσχες είναι ένα µέρος όπου δεν υπάρχει επίδραση από τον κόσµο
των ακουόντων και οι πιέσεις από αυτόν είναι ελάχιστες. Οι Κωφοί οργανώνουν
δραστηριότητες, φροντίζουν για τα παιδιά και τους ηλικιωµένους, οργανώνουν
ταξίδια και διεκδικούν τα δικαιώµατά τους. Μέσα από τέτοιου είδους
δραστηριότητες, όπως έχουµε τονίσει, πραγµατοποιείται η αλληλεπίδραση και η
κοινωνικοποίηση ανάµεσα στους Κωφούς.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 46
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Στις λέσχες οι Κωφοί, όπως τονίζουν διάφοροι ερευνητές, συναντούν φίλους,
συντρόφους, «µιλάνε» τη νοηµατική και βιώνουν σε µεγάλο βαθµό την κουλτούρα
τους. Γενικότερα περνούν το χρόνο τους µε ανθρώπους που έχουν παρόµοια
ενδιαφέροντα και χαρακτηριστικά (Higgins, 1980; Kyle & Allsop, 1982). To να είσαι
µέλος της κοινότητας των Κωφών και να συµµετέχεις στις λέσχες τους σηµαίνει
µοίρασµα εµπειριών, στάσης και γλώσσας.
Oι Kωφοί έχουν διάφορες οργανώσεις, αθλητικές, πολιτιστικές, πολιτικές κ.α.
Mερικές από αυτές λειτουργούν σε τοπικό επίπεδο, ενώ µερικές άλλες σε εθνικό.
Aκόµα υπάρχουν διεθνείς οργανώσεις Kωφών, όπως η Παγκόσµια Oµοσπονδία
Kωφών και η Παγκόσµια Aθλητική Oµοσπονδία Kωφών, που αποτελούνται από
οργανώσεις Kωφών-µέλη διαφόρων χωρών. Eπίσης υπάρχουν και περιφερειακές
οργανώσεις Kωφών, όπως η Eυρωπαϊκή Γραµµατεία της Παγκόσµιας Oµοσπονδίας
Kωφών που αποτελείται από τις Oργανώσεις Kωφών στις χώρες της E.Ε., η
Eυρωνεολαία Kωφών κ.α.
Mέσα από όλες αυτές τις οργανώσεις, οι Kωφοί έρχονται σε επαφή µεταξύ
τους, ανταλλάσσουν εµπειρίες και απόψεις γύρω από τα θέµατα που τους αφορούν,
συναντούν φίλους, διοργανώνουν κοινές δραστηριότητες και χαράζουν την πολιτική
τους για την επίτευξη των στόχων τους.
Στην Eλλάδα οι Kωφοί εκπροσωπούνται σε εθνικό επίπεδο από την
Oµοσπονδία Kωφών Eλλάδας (ΟΜΚΕ), η οποία έχει τα γραφεία της στην Aθήνα και
αποτελείται από µέλη - οργανώσεις Kωφών από διάφορες πόλεις. Στόχος της ΟΜΚΕ
είναι να βελτιωθεί η θέση των Kωφών στην Eλληνική κοινωνία µέσα από τη σωστή
εκπαίδευση, κατάρτιση, ειδίκευση, την επαγγελµατική αποκατάσταση και την
πολιτική εκπροσώπησή τους στα κέντρα λήψης αποφάσεων, κύρια αυτών που
αφορούν τους Κωφούς.
Aκόµα η ΟΜΚΕ φροντίζει για την πολιτισµική ανάπτυξη της κοινότητας των
Kωφών, τη διάδοση της ΕΝΓ, την παροχή διερµηνέων ΕΝΓ στις διάφορες κρατικές
υπηρεσίες, την τηλεόραση και τα σχολεία, τη βελτίωση των επικοινωνιακών τους
αναγκών, την παροχή ειδικών τηλεφώνων για Kωφούς από τον OTE, τη δηµιουργία
κρατικής υπηρεσίας για την προσθήκη υπότιτλων σε διάφορα Eλληνικά και ξένα
φιλµ στον κινηµατογράφο και την τηλεόραση, την ανάπτυξη του Εθνικού Θεάτρου
Κωφών όπως και την παροχή ζώνης στην τηλεόραση για εκποµπές Κωφών.
Για την υλοποίηση των στόχων της, η ΟΜΚΕ διοργανώνει διάφορες
εκδηλώσεις, παραστάσεις, κινητοποιήσεις, διαµαρτυρίες, συνέδρια, και συναντήσεις
µε κρατικούς φορείς. Aκόµα εκδίδει σε περιοδική βάση δελτίο, "Tο Bήµα των
Kωφών", για Kωφούς και ακούοντες που περιλαµβάνει τα νέα της κοινότητας των
Kωφών, νέα που αφορούν τους Kωφούς γενικά και διάφορα άλλα ενηµερωτικά
θέµατα. H Oµοσπονδία επίσης συµµετέχει στις διεθνείς και Ευρωπαϊκές συναντήσεις
των Κωφών και έχει εκδόσει φυλλάδια και βιβλία πρακτικών από διάφορα συνέδρια
που έχει οργανώσει. Eκτός από την ΟΜΚΕ, υπάρχουν τα Aθλητικά Σωµατεία
Kωφών και η Αθλητική τους Οµοσπονδία που στόχο έχουν την ανάπτυξη του
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 47
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
αθλητισµού µέσα στην κοινότητα των Kωφών. Oι Kωφοί έχουν διάφορες
ποδοσφαιρικές οµάδες, οµάδες µπάσκετ κ.ά. και οργανώνουν συχνά συναντήσεις και
πρωταθλήµατα τόσο σε εθνικό επίπεδο όσο και σε περιφερειακό (Bαλκανικοί
Aγώνες, Eυρωπαϊκοί ή διεθνείς).
Mια από τις αξιόλογες πολιτιστικές οργανώσεις της ελληνικής κοινότητας
Κωφών είναι το Eθνικό Θέατρο Kωφών, που αποτελείται από Kωφούς ερασιτέχνες
ηθοποιούς. Tο Eθνικό Θέατρο Kωφών δίνει συχνά παραστάσεις στην κοινότητα των
Kωφών αλλά και µεγαλύτερες, τις οποίες παρακολουθούν εκτός από τα µέλη της
κοινότητας και ακούοντες. Aκόµα έχει δώσει παραστάσεις στο εξωτερικό σε
φεστιβάλ που έχουν διοργανώσει Kωφοί και διάφοροι άλλοι φορείς.
Tέλος, υπάρχουν πολλές τοπικές οργανώσεις Kωφών στην Ελλάδα, λέσχες και
καφενεία όπου συγκεντρώνονται οι Kωφοί και οι φίλοι τους καθηµερινά. Στις
τοπικές αυτές λέσχες διοργανώνονται χοροί, πάρτυ, γιορτές, θεατρικές παραστάσεις,
διαλέξεις και άλλες δραστηριότητες που ψυχαγωγούν τους Kωφούς και τους φέρνουν
πιο κοντά µεταξύ τους. Έτσι διατηρείται ζωντανή η κουλτούρα των Kωφών µέσα
στην κοινότητά τους.
Στο σηµείο αυτό µπορείτε να διαβάσετε το άρθρο των L. Hoffmeister και R.
Bahan «Η Κατάσταση των Κωφών ∆ιεθνώς».
4.7. Tα Aκούοντα Παιδιά των Kωφών Γονέων
Oι Kωφοί στην πλειοψηφία τους αποκτούν ακούοντα παιδιά (Walter, 1990). Tα
παιδιά αυτά µεγαλώνουν µέσα στην κουλτούρα των Kωφών και τις περισσότερες
φορές µαθαίνουν πρώτα τη νοηµατική ως µητρική γλώσσα και αργότερα την
οµιλούµενη. Aυτά τα παιδιά συµπεριφέρονται ως Kωφοί και αισθάνονται µέρος της
πολιτισµικής οµάδας των Kωφών. Aπό πολύ νωρίς στη ζωή τους αναλαµβάνουν να
παίξουν το ρόλο του διερµηνέα για την οικογένειά τους, πράγµα που τους δηµιουργεί
πολλές φορές προβλήµατα (Buchino, 1993). Γενικότερα αποτελούν το συνδετικό
κρίκο των Kωφών µε τους ακούοντες.
Πολλά από τα παιδιά αυτά παραµένουν σε όλη τους τη ζωή κοντά στην
κοινότητα των Kωφών, γίνονται διερµηνείς νοηµατικής ή δουλεύουν σε διάφορες
υπηρεσίες για Kωφούς. Μαθαίνουν να ζουν σε δύο κόσµους και δύο κουλτούρες, τον
κόσµο και την κουλτούρα των Kωφών και τον κόσµο και την κουλτούρα των
ακουόντων. Το 1983 ίδρυσαν µια µεγάλη οργάνωση στις Η.Π.Α. τη γνωστή διεθνώς
CODA (Children Of Deaf Adults – Παιδιά Κωφών Ενηλίκων) η οποία τα τελευταία
χρόνια παρουσιάζει αρκετή δραστηριότητα σε ορισµένες χώρες, αλλά και διεθνώς.
Στην Ελλάδα άρχισε πρόσφατα µια προσπάθεια δηµιουργίας παρόµοιας οργάνωσης.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 48
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Σε αυτό το σηµείο µπορείτε να διαβάσετε την εργασία της κας.
Αναστασιάδου µε θέµα: «Ακούοντα Παιδιά Κωφών Γονέων».
4.8. Oργανώσεις για Kωφούς
Eκτός από τις οργανώσεις των Kωφών που αποτελούνται και διοικούνται από
Kωφούς, υπάρχουν και οργανώσεις για Kωφούς. Aυτές είναι φιλανθρωπικού κύρια
χαρακτήρα, αποτελούνται και συνήθως διοικούνται από ακούοντες. Tέτοιες είναι
διάφορες θρησκευτικές οργανώσεις καθώς επίσης και οργανώσεις φίλων των Kωφών
που στόχο έχουν την περίθαλψη των Κωφών και τη χρηµατοδότηση διαφόρων
ιδρυµάτων για Kωφούς κ.α. Oι γονείς και οι δάσκαλοι κωφών παιδιών έχουν επίσης
ιδρύσει οργανώσεις που στοχεύουν στη βελτίωση του εκπαιδευτικού τους επιπέδου.
Στο εξωτερικό οι οργανώσεις γονέων και εκπαιδευτικών είναι πολύ ισχυρές µε
µεγάλη δραστηριότητα και πολιτική δύναµη. Aυτές οι οργανώσεις εκδίδουν
επιστηµονικά περιοδικά σχετικά µε την κώφωση, διοργανώνουν µεγάλες καµπάνιες
ευαισθητοποίησης της κοινής γνώµης για τους Kωφούς, συνέδρια, σεµινάρια
επιστηµονικού επιπέδου και γενικά βοηθούν την προαγωγή της επιστήµης στον
τοµέα της εκπαίδευσης των Kωφών. Στόχος αυτών των οργανώσεων είναι η
βελτίωση και ο εκσυγχρονισµός των κοινωνικών και εκπαιδευτικών παροχών για
Kωφούς. ∆ουλεύουν συνήθως µαζί µε τις οργανώσεις Kωφών και έχουν πετύχει
πολλά σε χώρες, όπως τις H.Π.A, την Aγγλία, τη Σουηδία κ.α.
Στην Eλλάδα δύο µητέρες Kωφών παιδιών, η Hρώ Kοκκέβη και η Σοφία
Σταρόγιαννη, ανέπτυξαν πλούσια δράση από το 1950 και δηµιούργησαν οργανώσεις
µε κύριο στόχο τη βελτίωση του εκπαιδευτικού και του κοινωνικού επιπέδου των
Kωφών. Έφτιαξαν ιδιωτικά σχολεία, βοήθησαν στην ίδρυση σωµατείων και
δούλεψαν µαζί µε τους Kωφούς για να ευαισθητοποιήσουν την κοινή γνώµη γύρω
από τα προβλήµατά τους.
Tελευταία έχουν δηµιουργηθεί οργανώσεις γονέων κωφών παιδιών και
σύλλογοι δασκάλων σε διάφορα σχολεία. H δραστηριότητα των συλλόγων αυτών απ’
ότι φαίνεται δεν είναι ακόµα τόσο µεγάλη και η συνεργασία τους µε την κοινότητα
των Kωφών δεν είναι ισχυρή, όπως σε άλλες χώρες του εξωτερικού. Έτσι τα
προβλήµατα των Kωφών δεν προβάλλονται στο βαθµό που προβάλλονται σε άλλες
χώρες, µε αποτέλεσµα και οι επιθυµητές λύσεις να αργούν να βρεθούν για τη σωστή
εκπαίδευση, την επαγγελµατική και την κοινωνική αποκατάσταση των Eλλήνων
Kωφών.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 49
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Tέλος, υπάρχουν στη χώρα µας θρησκευτικά σωµατεία για Kωφούς. Tα
σωµατεία αυτά τελούν τη Θεία Λειτουργία µε διερµηνεία στην ΕΝΓ. Eπίσης
διοργανώνουν και άλλες δραστηριότητες θρησκευτικού, ψυχαγωγικού και
µορφωτικού περιεχοµένου. Tο πρώτο σωµατείο και το σηµαντικότερο αυτού του
είδους, το οποίο και σήµερα έχει πλούσια δράση στην Kοινότητα των Kωφών, είναι
"O Προφήτης Zαχαρίας" στην Aθήνα. Tο σωµατείο αυτό ιδρύθηκε από τον πρώην
Mητροπολίτη Θηβών και Λεβαδείας Nικόδηµο, ο οποίος διέθεσε όλη του την
περιουσία για τους Kωφούς. Xάρη στις συνεχείς προσπάθειες του πρώην
Mητροπολίτη και των µελών του σωµατείου, παρέχονται πολλά προγράµµατα και
υπηρεσίες στους Kωφούς. Mέλη του "Προφήτη Zαχαρία" ασχολούνται εθελοντικά
µε τα κοινωνικά προβλήµατα που αντιµετωπίζουν οι Kωφοί, προσφέροντας βοήθεια
σε περιπτώσεις ανεργίας, διαζυγίων, κληρονοµικών υποθέσεων, αγορών, γάµων κ.α.
Tα τελευταία µάλιστα χρόνια το σωµατείο αυτό έχει δηµιουργήσει κατασκηνώσεις
για παιδιά και ξενώνες διακοπών για Kωφούς στην Aίγινα.
Στο σηµείο αυτό µπορείτε να διαβάσετε την παρουσίαση του βιβλίου της N.
Groce «Ο καθένας εδώ µιλούσε τη Νοηµατική Γλώσσα. Κληρονοµική
Κώφωση στο Νησί “Martha’s Vineyard”».
2η Εργασία
Με βάση αυτά που διαβάσατε στο βασικό κείµενο αυτού του πακέτου, τα
άρθρα που παρατίθενται, την προτεινόµενη βιβλιογραφία και τα διάφορα
βοηθήµατα (βιντεοκασέτα, δραστηριότητες, κτλ) επιλέξτε τουλάχιστον τρεις
από τους στόχους - προσδοκώµενες γνώσεις που αναφέρονται στην αρχή
του πακέτου (σελίδα ) και αναπτύξτε τους στόχους αυτούς σε 1500-2000
λέξεις δακτυλογραφηµένου κειµένου (5-6 σελίδες).
Την εργασία αυτή παρακαλούµε να τη στείλετε µε πλήρη στοιχεία (όνοµα,
σχολείο, ηµεροµηνία κτλ) ως τα τέλη Οκτωβρίου στη ∆ιεύθυνση του Προγράµµατος
(Πανεπιστήµιο Πατρών, Π.Τ.∆.Ε., Μονάδα Ειδικής Αγωγής/Κωφών).
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 50
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Επίλογος
Η αξία της κώφωσης είναι διαφορετική όταν κάποιος τη δει, όχι ως αρρώστια ή
ως ακουστική απώλεια αλλά ως αφορµή για την ανάπτυξη µιας ολόκληρης
κουλτούρας και µια πλούσιας και όµορφης οπτικής γλώσσας. Οι Κωφοί έχουν µια
µοναδική οπτική σχέση µε τον κόσµο. Αυτό το ταλέντο τους µας βοηθάει να
κατανοήσουµε τη λειτουργία της γλώσσας γενικότερα και τη δύναµη της σχέσης της
µε τον άνθρωπο και την κουλτούρα του. Το γεγονός ότι η νοηµατική γλώσσα και η
κουλτούρα των Κωφών γίνονται όλο και πιο γνωστές σε µας οφείλεται στο γεγονός
ότι οι Κωφοί θέλουν να µοιραστούν µαζί µας το ταλέντο τους και τον πλούτο της
γνώσης και της παράδοσής τους.
Γι’ αυτό το λόγο τους οφείλουµε ένα µεγάλο
ευχαριστώ
Μπορείς να κόψεις τα δάχτυλα των Κωφών
και αυτοί θα κάνουν νοηµατική µε τα χέρια.
Μπορείς να τους κόψεις τα χέρια
και τότε θα κάνουν νοηµατική µε τους ώµους.

(Hans Furth, 1973- Deafness and Learning: A Psychological Approach)
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 51
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Βιβλιογραφία
Ahlgren, I. & Hyltenstam, K. (eds.) (1994). Bilingualism in Deaf Education.
Hamburg: SIGNUM.
Andersson, Y. (1990). The deaf world as a linguistic minority. In Prillwitz, S. &
Vollhaber, T. (eds.), Sign Language Research and Application. Hamburg:
SIGNUM.
________. (1992). Sociological reflections on diversity within the deaf population.
The Deaf American Monograph, 42.
________. (1994). Deaf people as a linguistic minority. In Ahlgren, I. & Hyltenstam,
R. (eds.), Bilingualism in Deaf Education. Hamburg: SIGNUM.
Bahan, B. (1989a). A Night of Living Terror. In Wilcox, S. (ed.), American Deaf
Culture, An Anthology. Silver Spring, MD: Linstok Press
______. (1989b). It's our World Too. In Wilcox, S. (ed.), American Deaf Culture, An
Anthology. Silver Spring, MD: Linstok Press.
Baker, C. & Padden, C. (1978). Focusing on the Non-manual components of
American Sign Language. In P. Siple (ed.), Understanding Language
Through Sign Language Research. London: Academic Press.
Becker, G. (1987). Lifelong socialization and Adaptive Behavior of Deaf People. In
Higgins, P.G. & Nash, J.E. (eds.), Understanding Deafness Socially. Illinois:
Charles C. Thomas, Publisher p.59-80.
Bergam, B. (1982). Studies in Swedish Sign Language. Stockholm: University of
Stockholm.
Bloomfield, L. (1933). Language. New York: Holt
Brennan, M., Colville , M. D. & Lawson, L. K. (1984). Words in Hand. A Structural
Analysis of the Signs of British Sign Language. Edinburgh: Edinburgh BSL
Research Project, Moray House College in association with the British Deaf
Association.
Brooks, N. (1968). Teaching culture in a Foreign language classroom. Foreign
Language Annals, 1(3), 204-17.
Buchino, M.A. (1993). Perceptions of the Oldest Hearing Child of Deaf Parents.
American Annals of the Deaf, 138(1), 40-45.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 52
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Chaika, E. (1989). Language The Social Mirror (2nd edition). Cambridge, MA:
Newbury House Publishers.
Chomsky, N. (1968). Language and mind. New York: Harcourt, Brace and World.
Christiansen, J. (1982). The socioeconomic status of the Deaf community, a review.
In Christiansen, J. and Egleston-Dodd, J. (eds.) Working papers no. 4,
Socioeconomic Status of the Deaf Population. Washington, DC: Gallaudet
College.
Clanet, C. (1990). L' interculturel. Introduction aux approches interculturelles en
Education et Science Humaines. Toulouse: Presses Universitaires du Mirail.
Clayton, L. (1996). Living in a Bilingual-Bicultural Family. In Parasnis, I. (ed.),
Cultural and Language Diversity and the Deaf Experience. Cambridge
University Press.
De Ladebat, L. (1815). Collection of Most Remarkable Definitions of Mossieu and
Clerc. London: Cox and Bayliss.
Erting, C. J. , Johnson, R, C., Smith, D. L. & Snider, B. D. (eds.) (1994). The Deaf
Way. Perpectives from the International Conference of Deaf Culture.
Washington, DC: Gallaudet University Press.
Fitouri, A. (1983). Working with young bilingual children. Early Child Development
and Care 10.
Foster, S. (1986). Employment Experiences of Deaf RIT Graduates, an Interview
Study. Rochester, NY: NTID Occasional Papers.
Furth, H. (1973). Deafness and Learning: A Psychosocial Approach. Belmont, CA:
Wadsworth.
Geertz, C. (1973). The Interpretation of Cultures. New York: Basic Books.
Goodwill, J. (1991). Janet's Diary. In Taylor, G. and Bishop, J. (eds.), Being Deaf:
The Experience of Deafness. London: The Open University.
Gregory, S. (1993). The Language and Culture of Deaf People: Implications for
Education. In M.C. Beveridge and G. Reddiford (eds.), Language, Culture
and Education. Clevedon: Multilingual Matters Ltd.
Groce E. Nora (1985). Everyone Here Spoke Sign Language. Hereditary Deafness on
Martha’s Vineyard. Cambridge, MA: Harvard University Press.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 53
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Groce, N. E. (1985). Everyone Here Spoke Sign Language. Cambridge, MA: Harvard
University Press.
Grosjean, F. (1996). Living with two languages and two cultures. In I. Parasnis (ed.),
Cultural and Language Diversity and the Deaf Experience. Cambridge:
Cambridge University Press.
Habermas, J. (1981). Theorie des Kommunikation Handelns, Vol 2, Frankfurt. As
cited by J. Bolten (1993), Life-World Game: the theoretical foundation of
training courses in intercultural communication. European Journal of
Education, 28 (3): 339- 48.
Hall, E. T. (1959). The Silent Language. New York: Doubleday.
_______. (1966). The Hidden Dimension. New York: Doubleday.
_______. (1976). Beyond Culture. New York: Anchor Books/ Doubleday.
Hall, S. (1989). Train- Gone- Sorry: The Etiquette of Social Conversations in
American Sign Language. In Wilcox, S. (ed.), American Deaf Culture, An
Anthology. Silver Spring, MD: Linstok Press.
Hamers, J. & Blanc, M. (1989). Bilinguality and Bilingualism. Cambridge:
Cambridge University Press.
Higgins, P. C. (1980). Outsiders in a hearing world: A sociology of deafness. Beverly
Hills: Sage Publications.
_______. (1987a). The Deaf Community. In Higgins, P.C. and Nash, J.E (eds.),
Understanding Deafness Socially. Illinois: Charles C. Thomas Publisher,
p.151-170.
________. (1987b). The deaf community. In J.V.Van Cleve (ed.), Gallaudet
Encyclopedia of Deaf People and Deafness, Vol. 1. New York: McGrawHill.

Higgins, P.G & Nash, J.E. (eds.) (1987). Understanding Deafness Socially.
Springfield, IL: Charles C. Thomas Publisher.
Hillery, G.A. Jr. (1955). Definitions of Community: Areas of agreement, Rural
Sociology 20: 111- 123.
Hymes, D. (ed.) (1964). Language in Culture and Society. New York: Harper and
Row.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 54
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Johnson, D. W. & Johnson, F. P. (1994). Joining Together: Group Theory and Group
Skills, 5th Edition. Boston: Allyn & Bacon.
Jones, L. & Pullen, G. (1987). Inside we are all equal: Social policy survey of deaf
people. Bristol: Bristol University School of Education.
Joutselainen, M. (1991). WFD survey of deaf people in the developing world.
Helsinki: World Federation of the Deaf.
Kannapell, B. (1980). Personal awareness and advocacy in the deaf community. In C.
Baker & R. Battison (eds.), Sign Language and the Deaf Community. Silver
Spring, MD: National Association of the Deaf.
_______. (1989). Inside the Deaf Community. In S.Wilcox (ed.), American Deaf
Culture: An Anthology. Silver Spring, MD: Linstok Press.
_______. (1989). Student attitudes toward ASL and English. In C. Lucas (ed.), The
sociolinguistics of the Deaf Community. New York: Academic Press.
Klima, E. & Bellugi, U. (1979). The Sign of Language. Cambridge, MA: Harvard
University Press.
Kyle, J. G. & Woll, B. (1985). Sign Language: The Study of Deaf People and Their
Language. Cambridge: Cambridge University Press.
Kyle, J.G. & Allsop, L. (1982). Deaf People and the Community, Final Report to
MRC. Bristol: Bristol University School of Education.
Kyle, J.G. & Pullen, G. (1985). Young Deaf People in Employment, Final Report to
Nuffield. Bristol: Bristol University School of Education.
Lampropoulou, V. K. (1992). The Socioeconomic status of deaf people in Greece.
The Journal of the British Association of Teachers of the Deaf, 16(4), 90-96.
Lane, H. (1984). The Deaf Experience. Classics in Language and Education.
Cambridge, MA: Harvard University Press,
_______. (1988). When the Mind Hears. London: Penguin Books.
Lane, H., Hoffmeister, R., & Bahan, B. (1996). A Journey into the Deaf- World. San
Diego, CA: Dawn Sign Press.
Lawson, L. (1981). The role of sign in the structure of the Deaf community. In Woll,
B., Kyle, J.G. & Deuchar, M. (eds.), Perspectives on BSL and Deafness,
London: Croom Helm.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 55
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Lucas, C. (1996). Multicultural Aspects of Sociolinguistics in Deaf Communities.
Washington, DC: Gallaudet University Press.
_______. (ed.) (1989). The sociolinguistics of the deaf community. New York:
Academic Press.
Lucas, C. & Valli, Cl. (1992). Language Contact in the American Deaf Community.
San Diego, CA: Academic Press, Inc.
Luckman, B. (1970). The small life-worlds of modern man. Social Research, 31, 580-
96.
Meadow-Orlans, K.P. (1987). Understanding Deafness: Socialization of Children and
Youth. In Higgins, P.G. & Nash, J.E. (eds.), Understanding Deafness
Socially. Illinois: Charles C. Thomas, Publisher.
Moores, D. (1996). Educating the Deaf. Psychology, Principles and Practices, 4th
edition. Boston, MA: Houghton Mifflin Company.
Nemetz Robinson, G. (1990). Crosscultural Understanding. New York: Prentice
Hall.
Nostrand, H. L. (1973). The “Emergent Model”. Seattle, WA: University of
Washington Press.
Padden, C. (1980). The deaf community and the culture of deaf people. In C. Baker
and R. Battison (eds.), Sign Language and the deaf community. Silver
Springs, MD: National Association of the Deaf.
_______. (1989). The Deaf Community and the Culture of Deaf People. In Wilcox,
S. (ed.), American Deaf Culture, An Anthology. Silver Spring, MD: Linstok
Press.
_______. (1996). From the Cultural to the Biculturalism: The Modern Deaf
Community. In I. Parasnis (ed.), Cultural and Language Diversity and the
Deaf Experience. Cambridge: Cambridge University Press.
Padden, C. & Humphries, T. (1988). Deaf in America. Voices from a culture.
Cambridge, MA: Harvard University Press.
Parasnis, I. (ed.). (1996). Cultural and Language Diversity and the Deaf Experience.
Cambridge: Cambridge University Press.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 56
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Pickersgill, M. (1990). Bilingualism and the education of deaf children: Part I
Theories, models and factors. Deafness and Development 1,1.
Prillwitz, S. & Vollhaber, T. (eds.) (1990). Current Trends in European Sign
Language Research. Conference Proceedings. Hamburg: SIGNUM.
RNID (1988). Communication Works: Inquiry into the employment of Deaf people.
London: RNID.
Robinson, J. (1989). Deaf pride: Quest for a place in a hearing world. ECRS Journal,
3 July, pp. 6-7.
Rubin, J. (1983). Bilingual education and language planning. In C. Kennedy (ed.)
Language Planning and Language Education. London: George Allen and
Unwin.
Rutherford, S.D. (1992). The culture of American deaf people. In S. Wilcox (ed.),
Academic Acceptance of American Sign Language. Burtonville, MD:
Linstock Press.
Samovar, L. A. & Porter, R. E. (eds.) (1994). Intercultural Communication A Reader
(7th Edition), Belmont, CA: Wadsworth Publishing Co.
Schein, J. & Stewart, D. (1995). Language in Motion, Exploring the Nature of Sign.
Washington, DC: Gallaudet University Press.
Schein, J. D. & Delk, M.T.(1974). The deaf population in the United States. Silver
Springs, MD: National Association of the Deaf.
Schein, J. D. & Stewart, D. A. (1995). Language in Motion. Exploring the Nature of
Sign. Washington, DC: Gallaudet University Press.
Schein, J.D. (1995). At Home Among Strangers. Washington, DC: Gallaudet
University Press.
Seelye, H.N. (1991). Teaching Culture: Strategies for intercultural communication.
Linwood, IL: National Textbook Company
Siguan, M. & Mackey, W.F. (1987) Education and Bilingualism, London: Kogan
Page for UNESCO.
Σπινθουράκη, Ι.Α., Κατσίλλης, Ι.Μ., και Μουσταϊρας, Π. (1997). Ο ρόλος της
γλώσσας και του πολιτισµού στη ∆ιαπολιτισµική Επικοινωνία. Στου Π.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 57
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Γεωργογιάννη (επµ.), Εκπαίδευση και διαπολιτισµική επικοινωνία. Αθήνα:
Gutenberg.
Stinson, M. (1970). Personality, Family Background and Job Success of Deaf Adults.
Ann Arbor, MI: Unpublished Doctoral Dissertation, University of Michigan.
Stokoe, W.C., Casterline, D., & Croneberg, C. (1965). A dictionary of American Sign
Language on linguistic principles. Silver Spring, MD: Linstok Press.
Sussman, M.B. (1965). Sociological theory and deafness: problems and prospects. In
Research on behavioral aspects of deafness (edited by the United States
Department of Health, Education and Welfare). Washington, DC.
Sutherland, M.B. (1979). Perspectives on education of cultural minorities. In A.E.
Alcock et al. (eds.), The Future of Cultural Minorities. London: Macmillan.
Vernon, Mc. (1974). Psychological aspects in diagnosing deafness in a child. In P.J.
Fine (ed.), Deafness in Infancy and Early Chilhood. New York: Medcom
Press.
Volterra, V., & Erting, C. (1990). From gesture to language in hearing and deaf
children. Berlin: Springer.
Vygotsky, L. (1962). Thought and Language. Cambridge: MIT
Walter, V. (1990). The Ties that Bind. Hearing Children and Deaf Parents Talk about
being a family. Gallaudet Today, 21(1), 2-11.
Wilcox, S. (ed.) (1996). American Deaf Culture: An Anthology. Silver Spring, MD:
Linstok Press.
Woodward, J. (1972). Implications for sociolinguistic research among the deaf. Sign
Language Studies, 1, 1-7.
_________ . (1982). How you gonna get to heaven if you can’t talk to Jesus? On
depathologizing deafness. Silver Spring, MD: TJ Publishers.
Young, J. (1989). Deaf pride: our honorary director responds ECRS Journal, 3 July,
p. 7.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 58
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Jim G. Kyle: Λέκτορας ψυχολογίας στο Κέντρο Σπουδών στην Κώφωση,
Πανεπιστήµιο του Μπρίστολ, Μ. Βρετανία – Εισήγηση στο Σεµινάριο «Οι
Κωφοί, η Εκπαίδευση και η Κοινωνία», 19 και 20 Νοεµβρίου, Αθήνα.
(Εκδόσεις Οµοσπονδίας Κωφών Ελλάδας).
Κουλτούρα Κωφών και Ταυτότητα
Αν και υπάρχει αυξηµένο ενδιαφέρον για την νοηµατική γλώσσα και την
κώφωση γενικότερα, υπάρχει ακόµα έλλειψη κατανόησης για τη ζωή των κωφών. Οι
επιπτώσεις στην ζωή των κωφών των εκπαιδευτικών αποφάσεων που παίρνονται από
τους ακούοντες, είναι συνήθως άγνωστες σ’ αυτούς. Λίγοι εκπαιδευτικοί κωφών
παιδιών σχετίζονται µε τα παιδιά όταν γίνονται ενήλικες και πολύ λίγοι κωφοί
επιστρέφουν στους χώρους που εκπαιδεύονται όπου οι απόψεις τους µπορούν να
γίνουν γνωστές. Οι περισσότεροι κωφοί µπαίνουν στην αγορά εργασίας χωρίς τα
προσόντα που έχουν οι ακούοντες και σαν αποτέλεσµα είναι λιγότερο πιθανό να
βρουν κατάλληλες δουλειές. Τα προβλήµατα στην εργασία που αντιµετωπίζουν οι
κωφοί έχουν ως αποτέλεσµα το χάσιµο της δύναµής τους και της κοινωνικής θέσης
τους. Οι κωφοί τότε ανακαλύπτονται και δηµιουργούν δεσµούς µε άλλους κωφούς.
Οι ακούοντες γνωρίζουν πολύ λίγα για τους κωφούς και υπάρχουν δύο τρόποι
που αντιµετωπίζουν τους κωφούς, είτε σαν οµάδα αναπήρων ή σαν µειονότητα.
Συνήθως, στην Ευρώπη επιλέγουµε την αναπηρία ή την ανικανότητα. Με το να
δηµιουργούµε εικόνες ανικανότητας καλλιεργούµε στους άλλους που ζουν µέσα
στην κοινωνία και στα παιδιά που µεγαλώνουν, την άποψη ότι όλοι οι άνθρωποι θα
ήταν το ίδιο αν µπορούσαν να είναι το ίδιο και ότι είναι καθήκον µας να γιατρέψουµε
την κατάστασή τους (αν είναι δυνατόν να θεραπευθεί ιατρικά) ή να τους
φροντίσουµε αν η ανικανότατά τους αποδεικνύεται επίµονη. Πιστεύουµε ότι, αν οι
κωφοί µπορούσαν µόνο να επικοινωνήσουν θα επέλεγαν να είναι µέρος της
«αρτιµελούς» κοινότητας και ότι πρέπει να αρχίσουµε να πληροφορούµε τα παιδιά
για αυτές τις πιθανότητες µε τρόπους που τονίζουν την αποτυχία τους. Οι γιατροί
προσπαθούν να αποτρέψουν και µετά να αλλάξουν την κατάσταση, οι δάσκαλοι
προσπαθούν να προσφέρουν «φυσιολογικά» πρότυπα για τα παιδιά για να
συναγωνισθούν µε τα ακούοντα και ενεργώντας έτσι τονίζουν τα προβλήµατά τους.
Οι εργοδότες προσπαθούν να βρουν µια κατάσταση η οποία είναι κατάλληλη στους
περιορισµούς του ατόµου, οι κοινωνικοί λειτουργοί έχουν στο παρελθόν
προσπαθήσει να βοηθήσουν στην έρευνα για φυσιολογικότητα. Αλλά αυτή η
επαγγελµατική ανωτερότητα και αδιαφορία, στο όνοµα της φυσιολογικότητας της
κοινωνίας των ακουόντων, δυσανασχετεί βαθιά τους κωφούς.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 59
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Αν θέλουµε να υπάρξει µια σηµαντική κοινωνική συµµετοχή από τους
κωφούς και την κοινότητά τους, πρέπει να απορρίψουµε πολλές από τις αξίες και τα
πιστεύω που φαίνονται τόσο αυτονόητα και είναι βαθιά ριζωµένα. Αν δεν το
κάνουµε, δεν έχουµε κανένα τρόπο να µάθουµε ούτε να αποκτήσουµε αληθινά την
εµπειρία του τι είναι η Κοινότητα των Κωφών και πώς λειτουργεί η κουλτούρα των
Κωφών. Όταν προσπαθούµε να µάθουµε µια ξένη γλώσσα, βρίσκουµε ότι οι πιο
παραγωγικές εµπειρίες είναι αυτές που αποκτούµε στο πλαίσιο της γλώσσας από
τους ίδιους τους χρήστες. Είναι διαµέσου αυτής της γλωσσικής εµπειρίας που
αρχίζουµε να κατανοούµε τους συµµέτοχους σε αυτή την κοινωνία.
Υπάρχουν τρία κύρια θέµατα που θα εξετασθούν σε αυτή την εργασία:
9 Η κοινότητα των Κωφών και πώς είναι δοµηµένη
9 Η κουλτούρα των Κωφών
9 Πώς επιτυγχάνονται αυτά – Ταυτότητα των Κωφών
Η κοινότητα των Κωφών
Η κοινότητα των Κωφών που έχει αναπτυχθεί µέσα από αντιξοότητες, δεν είναι
µια απλή κοινωνία µε ένα σκοπό που ένας µπορεί να «εγγράψει». Είναι µια
πολυποίκιλη συνάθροιση ατόµων που συναντιούνται για πολλούς σκοπούς, αλλά
µοιράζονται µερικά βασικά στοιχεία, όσον αφορά τις εµπειρίες, την επικοινωνία και
τις υποχρεώσεις τους.
Ο πιο αποτελεσµατικός ορισµός έχει δοθεί από τους Baker και Padden (1978):
«Η κοινότητα των Κωφών περιλαµβάνει αυτά τα κωφά και βαρήκοα άτοµα που
µοιράζονται µια κοινή γλώσσα, κοινές εµπειρίες και αξίες και ένα τρόπο
αλληλεπίδρασης του ενός µε τον άλλο και µε τους ακούοντες. Ο πιο βασικός
παράγοντας που προσδιορίζει ποιος είναι µέλος της κοινότητας των Κωφών, φαίνεται
ότι είναι αυτό που ονοµάζεται “στάση απέναντι στην κώφωση”. Αυτό συµβαίνει όταν
ένα άτοµο αναγνωρίζει τον εαυτό του/της ως µέλος της κοινότητας των Κωφών και
τα άλλα µέλη δέχονται αυτό το άτοµο ως µέρος αυτής της κοινότητας» (Baker και
Padden 1978, σελ. 4).
Μερικοί άνθρωποι «γεννιούνται µέσα» στην κοινότητα των Κωφών µε ένα
αυτονόητο τρόπο όπως τα παιδιά Κωφών γονέων. Αυτά είναι µειονότητα από την
στιγµή που µόνο το 5% της κοινότητας προέρχονται από έναν τουλάχιστο γονιό
κωφό. Τα άλλα µέλη των Κωφών προέρχονται από οικογένειες ακουόντων και
συνήθως τα παιδιά είναι αποµονωµένα. Για τα περισσότερα παιδιά από οικογένειες
κωφών, η νοηµατική γλώσσα αποχτιέται νωρίς. Γι' αυτά που προέρχονται από
ακούοντες γονείς και δεν έχουν καµιά επαφή µε άλλους κωφούς στα πρώτα τους
χρόνια, τα προβλήµατα επικοινωνίας µπορεί να είναι έντονα. Αυτό σηµαίνει ότι για
την πλειοψηφία της κοινότητας των Κωφών η ευχέρεια στην νοηµατική γλώσσα
µπορεί να έρθει αργότερα από ότι συνήθως συµβαίνει στους ακούοντες µε την
οµιλούµενη γλώσσα. Σηµαίνει επίσης ότι η πρώιµη εµπειρία της παιδικής ηλικίας δεν
θα είναι ικανοποιητική. Η Βρετανική Νοηµατική Γλώσσα αποκτιέται νωρίς. Ακόµα
και αυτοί σε οικογένειες ακουόντων, σε έρευνες ισχυρίζονται ότι έχουν µάθει την
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 60
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
γλώσσα πριν από την ηλικία των 12 ετών και οι Kyle και Pullen (1985) βρήκαν ότι το
90% των κωφών έχουν µάθει την νοηµατική γλώσσα µέχρι την ηλικία των 12 χρόνων
ακόµα και σε σχολεία µε προγράµµατα προφορικής µεθόδου. Η χρήση της
νοηµατικής γλώσσας όµως είναι κλειδί στην αλληλεπίδραση των παιδιών.
Όταν οι Kyle και Allsop (1982) σε έρευνά τους ρώτησαν 175 Κωφούς σχετικά
µε το τι σηµαίνει µέλος της Κοινότητας υπήρχαν βάσιµες ενδείξεις ότι οι Κωφοί
έβλεπαν την ιδιότητα του µέλους από την άποψη της δηµιουργίας µιας υποχρέωσης
και από την επιθυµία να συναναστρέφονται µε άλλους Κωφούς. Αναφορές σχετικά
µε τις ανικανότητες των κωφών απορρίφθηκαν σταθερά. Αν και η λέσχη των Κωφών
δεν ήταν απολύτως καθοριστικός παράγοντας για να είναι κάποιος µέλος της
κοινότητας, ήταν απολύτως ζωτικός παράγοντας για την κοινοτική ζωή. Από τον
πληθυσµό Κωφών που ερωτήθηκε:
9 58% πήγαιναν στην λέσχη των Κωφών µία φορά την εβδοµάδα ή περισσότερο,
9 Μία αρκετά µεγάλη µερίδα Κωφών (29%) πήγαινε στην λέσχη αρκετά αραιά,
9 αυτοί που πήγαιναν εκεί θεωρούνταν ότι είναι «πολύ περήφανοι που είναι
Κωφοί» (81%),
9 Τους άρεσε η συντροφιά των άλλων Κωφών (97%),
9 Πήγαιναν στη λέσχη επειδή τους συµπεριφέρονταν σαν φυσιολογικούς εκεί
(97%),
9 Όταν ρωτήθηκαν σχετικά µε το ποιοι µπορούσαν να είναι µέλη της κοινότητας,
από τις απαντήσεις φάνηκε ότι ήταν πιθανόν να είναι και αυτοί που έχασαν την ακοή
τους σε µεγάλη ηλικία (74% συµφώνησαν), και ακόµα αυτοί που δεν χρησιµοποιούν
τη νοηµατική γλώσσα (70%), αλλά
9 δεν υπήρχε θέση για αυτούς (τους κωφούς) που ταυτίζονται µε τους ακούοντες ή
για αυτούς που είχαν πάει σε σχολεία ακουόντων. Αυτό που ήταν ξεκάθαρα
καθοριστικό στοιχείο µέλους ήταν η ταύτιση µε την Κοινότητα των Κωφών.
Από πολλές απόψεις η λέσχη των Κωφών λειτουργεί ως η καρδιά του χωριού
των Κωφών. Όµως, θα έπρεπε να συζητήσουµε τα δύο θέµατα κλειδιά που έχουν
αντίκτυπο στην ζωή των Κωφών, την εργασία και την εκπαίδευση.
Εργασία
Η πιο συχνή παρατήρηση όσον αφορά την επαγγελµατική κατάρτιση των
Κωφών, είναι ότι είναι «περισσότερο σε υποαπασχόληση παρά άνεργοι».
Οι Κωφοί είναι πιθανό να αποκτούν κατώτερες δουλειές από τις άλλες οµάδες
του πληθυσµού. Η πρώτη οµάδα αριθµών που παρουσιάζουµε, πάρθηκε από την
µελέτη της συνέντευξης 175 Κωφών στην Κοµητεία του Avon (Kyle και Allsop,
1982).
Στα 1980-'82 η πλειοψηφία των Κωφών στην κοινότητα των Κωφών εργαζόταν
σε εργοστάσιο – περίπου το 50% από όλους όσους δούλευαν. Περίπου ένας στους έξι
είναι υπάλληλος γραφείου και ο ίδιος αριθµός είναι λιανέµποροι – ειδικευµένοι
εργάτες. Περίπου το ίδιο ποσοστό είναι καθαριστές. Κανένας από τους Κωφούς δεν
είναι σε ειδικευµένα επαγγέλµατα. Μπορείτε να το συγκρίνετε αυτό µε το γενικό
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 61
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
πληθυσµό, 21% είναι ηµιειδικευµένοι και ανειδίκευτοι και 21% είναι ειδικευµένοι
επαγγελµατίες. Οι Κωφοί συνωστίζονται στις χειρότερες εργασίες.
Οι Kyle και Allsop (1982) αναφέρουν ανεργία στο 8,6% και οι Kyle και Pullen
(1985) στο 15% (ανάµεσα στα άτοµα ηλικίας 23 ετών). Γενικά η ανεργία των
ενηλίκων στη Μ. Βρετανία κυµαίνεται από 8% έως 15%. Από την άποψη του είδους
της εργασίας, επιβεβαιώνεται σε όλες τις µελέτες η υποαπασχόληση. Οι Κωφοί
γενικά έχουν δουλειές στα ανειδίκευτα ή ηµι-ειδικευµένα επαγγέλµατα (Kyle και
Pullen, 1985) 62%. Πολύ λίγοι βρέθηκαν στην Κοινωνική Τάξη Ι (Επαγγελµατίες -
∆ιευθυντές) – γενικά λιγότερο από 3%.
Οι Kyle και Allsop (1982) βρήκαν ότι πολλοί λίγοι Κωφοί είχαν κάποτε θέση
επιτήρησης πάνω σε άλλους και ότι οι προοπτικές προαγωγής ήταν ζοφερές για τους
περισσότερους.
Έχουµε κοιτάξει τα ίδια νούµερα σε δεύτερη έρευνά µας για τους νέους
Κωφούς στην εργασία. Σε αυτή, η εικόνα είναι χειρότερη. Έχουµε πολύ
περισσότερους Κωφούς σε κατώτερες δουλειές (62%). Αν κοιτάξουµε τους αριθµούς
για άλλες χώρες εµφανίζεται η ίδια µορφή. Έχω εξετάσει την εργασία στις Η.Π.Α.
και στην Αυστραλία και εµφανίζονται τα ίδια πορίσµατα.
Οι Jones και Pullen (1987) σε µια σηµαντική µελέτη για τους Κωφούς στην
Ευρώπη γενικά επιβεβαιώνουν αυτά τα πορίσµατα στην αντίληψη των Κωφών.
Βρήκαν ενδείξεις υποαπασχόλησης, ανατρεπόµενες φιλοδοξίες και ακόµα
επαγγελµατικό διαχωρισµό, που αποδίδονται στο είδος των προσδοκιών που
δηµιουργήθηκαν από το σχολείο. Ενδιαφέρον είναι ότι βρήκαν πως οι δουλειές
συνήθως αποκτιόνταν διαµέσου προσωπικών επαφών παρά από την ανοικτή αγορά ή
διαµέσου των γραφείων ευρέσεως εργασίας. Αυτός µπορεί να είναι ο παράγοντας
που οι Κωφοί «κολλάνε» σε ένα επίπεδο εργασίας, καθώς είναι δύσκολο να δουν πως
οι επαγγελµατικές τους ανάγκες θα µπορούσαν να είχαν αξιολογηθεί κατάλληλα σε
αυτήν την κατάσταση.
Η εικόνα της εργασίας δεν είναι λοιπόν ευχάριστη από πολλές απόψεις και
συνιστά ένα µεγάλο χάσιµο δυναµικού. (Θυµηθείτε ότι η κώφωση δεν παράγει
µείωση στη νοητική ικανότητα και έτσι οι κωφοί είναι τόσο νοητικά ικανοί όσο και
οι ακούοντες). Τέτοια προβλήµατα θα έπρεπε κανονικά να θεωρείται ότι οφείλονται
στην εκπαίδευση και οι περισσότεροι ερευνητές να τη θεωρούν ένα σηµαντικό
παράγοντα.
Εκπαίδευση
Όλες οι σηµαντικές µελέτες των εθνικών οµάδων σε διαφορετικές χώρες
τονίζουν την αποτυχία σε µαζική κλίµακα. Τα κωφά παιδιά έχουν χαµηλό
αναγνωστικό επίπεδο (έχουµε κωφά παιδιά 16 ετών µε µέσο όρο ηλικίας
διαβάσµατος λιγότερο από εννέα χρόνια), µιλούν χωρίς να µπορείς να τα
κατανοήσεις και έχουν περιορισµένες ικανότητες χειλεανάγνωσης (Conard, 1979). Οι
Wolk και Schildroth (1986) σε µελέτη 2.414 παιδιών και νέων στις Η.Π.Α. βρήκαν
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 62
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
ότι το 55% αναφέρθηκε από τους δασκάλους τους ότι µιλούν χωρίς να γίνονται
κατανοητοί. Ο Allsop (1986) αναλύοντας τα αποτελέσµατα του Stanford test σε
σχεδόν 6.000 µαθητές ηλικίας από 8 έως 18 χρόνων, βρήκαν σηµαντική
καθυστέρηση στην ικανότητα ανάγνωσης (π.χ. οι απόφοιτοι Λυκείου είχαν ένα
επίπεδο γνώσεων τρίτης τάξης ∆ηµοτικού – περίπου 9 χρόνων) και στα µαθηµατικά
έχουν επίπεδο κάτω της έκτης ∆ηµοτικού (13 χρόνων). Τα κωφά παιδιά ηλικίας 8
χρόνων ήταν περίπου πίσω από τα πρότυπα ακούοντος παιδιού και το χάσµα
διευρυνόταν όσο µεγάλωνε το κωφό παιδί. Στα µαθηµατικά το χάσµα ήταν
µικρότερο και φάνηκε µια ανάπτυξη µέχρι την ηλικία των 15 χρόνων, όπου τα Κωφά
παιδιά ήταν 3 χρόνια πίσω από τα ακούοντα.
Η εκπαιδευτική επίδοση του κωφού παιδιού είναι πολύ φτωχή σε σχέση µε το
επίπεδο νοηµοσύνης του. Αυτό είναι το πόρισµα που έχει επιβεβαιωθεί από τότε που
το βρήκε ο Binet στην Γαλλία το 1910. Μόλις τα τελευταία πέντε χρόνια έχουµε
αρχίσει να αντιµετωπίζουµε αυτό το πρόβληµα σωστά µε την εισαγωγή µεθόδων στο
σχολείο που χρησιµοποιούν τη νοηµατική γλώσσα, και µε την ανάπτυξη υπηρεσιών
για τους Κωφούς στον τοµέα της εργασίας, που προσφέρεται µε διερµηνεία
νοηµατικής γλώσσας.
Η κουλτούρα των Κωφών
Μέχρι πρόσφατα δεν υπήρχε ένα µόνο Νόηµα για την κουλτούρα. Οι Κωφοί
περιέγραφαν τις διαφορές στον τρόπο της ζωής τους, µε το Νόηµα για «κατοχή»
συνδεδεµένο µε το Νόηµα για «Κωφούς» γενικά σχολιασµένο ως µε τον "ΤΡΟΠΟ
ΤΩΝ ΚΩΦΩΝ" (DEAF WAY). Αυτός είναι ένας από τους πιο δυνατούς τρόπους
σκέψης της κοινότητας, αν και δε µας λέει πώς οι Κωφοί βλέπουν οι ίδιοι την
κουλτούρα τους. Οι πρώτες προσπάθειες περιγραφής της κουλτούρας εστιάστηκαν
στα εξωτερικά νοήµατα συµπεριφοράς. Αυτά είναι εξαιρετικά ενδιαφέροντα, αλλά
δεν είναι όλη η ιστορία. Όµως αξίζει να εξετάσει κανείς αυτές τις απόψεις της
κουλτούρας των Κωφών οι οποίες περιλαµβάνουν:
ª Τραβώντας την προσοχή µε το άγγιγµα
™ Οι Κωφοί αγγίζουν ο ένας τον άλλον πιο συχνά από ότι οι ακούοντες. Το
τράβηγµα της προσοχής γίνεται συχνά µε το άγγιγµα, παρά µε τη χρήση της
κλητικής. Όταν όµως ένα άτοµο είναι µακριά, χρησιµοποιούνται άλλα µέσα, όπως το
γνέψιµο ή ακόµα και το χτύπηµα του πατώµατος ή το χτύπηµα στο τραπέζι. Όταν
απαιτείται η προσοχή ολόκληρου του ακροατηρίου, τα φώτα στις αίθουσες µπορεί να
αναβοσβήσουν.
ª Απόκτηση σειράς
™ Ο άνθρωπος που χρησιµοποιεί τη νοηµατική γλώσσα κατά τη διάρκεια µιας
συζήτησης µπορεί να κοιτάξει µακριά από το θεατή υποδηλώνοντας την επιθυµία να
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 63
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
κρατήσει το λόγο χτυπώντας µε το πόδι το πάτωµα. Ο θεατής µπορεί να προσπαθήσει
να επέµβει στη συζήτηση γνέφοντας µε µια κίνηση του καρπού ή αγγίζοντας το χέρι.
™ Μπαίνοντας σε µια συζήτηση δύο ατόµων έχουµε επίσης κανόνες. Το τρίτο
άτοµο που διακόπτει, πρέπει να απολογηθεί στο δεύτερο που χρησιµοποιεί τη
νοηµατική και όχι στο άτοµο που επιθυµεί να συνδιαλλαγεί: µόνο τότε µπορεί να
δοθεί ένα µήνυµα στο πρώτο άτοµο.
™ Η στροφή του βλέµµατος αλλού είναι γενικώς µια προσβολή και όταν η προσοχή
απουσιάζει, αυτός που χρησιµοποιεί τη νοηµατική πρέπει να υιοθετήσει µια
συµβατικότητα για να εξασφαλίσει ότι ο θεατής δεν είναι στεναχωρηµένος. Αυτό
γίνεται συχνά µε το Νόηµα «ΣΤΑΣΟΥ» ή κρατώντας το χέρι του θεατή, ενώ
ετοιµάζεται να στραφεί αλλού.
™ Η αποµόνωση και η εµπιστευτικότητα είναι πιο δύσκολα να επιτευχθούν στην
κοινότητα των Κωφών λόγω ορατότητας των συζητήσεων. Τα θέµατα τα οποία είναι
προσωπικά, δε θα συζητηθούν σε µια κοινωνική περιοχή της λέσχης των Κωφών
εκτός αν είναι ήδη γνωστά.
Το χιούµορ των Κωφών και τα παιχνίδια είναι επίσης ένα άλλο χαρακτηριστικό
της πολιτιστικής ζωής των Κωφών. Τα πάρτυ δε χαρακτηρίζονται από δυνατή
µουσική αλλά µάλλον από σταδιακά αναπτυσσόµενα και αυξανόµενης πλοκής
παιχνίδια των Κωφών.
Οι όψεις της κουλτούρας των Κωφών είναι πολύ σηµαντικές. ∆ιαφοροποιούν
ένα Κωφό άτοµο από ένα ακούον που έχει µάθει τη νοηµατική γλώσσα. Πολλές
πολιτιστικές συγκρούσεις εµφανίζονται, επειδή οι Κωφοί και οι ακούοντες
αλληλεπιδρούν µε Νοήµατα, αλλά οι ακούοντες δε γνωρίζουν τα πολιτιστικά
χαρακτηριστικά των Κωφών. ∆ηµιουργούνται παρεξηγήσεις και συχνά κάποιο άτοµο
φεύγει µπερδεµένο. Το Κωφό άτοµο µπορεί να φύγει πολύ θυµωµένο.
Όµως, αυτές οι όψεις είναι µέρος της διάστασης κώφωση – ακοή. Η κουλτούρα
προσδιορίζεται από την άποψη του πόσο διαφορετική είναι από αυτή των ακουόντων
και έτσι δεν προκαλεί έκπληξη, δεδοµένης της ιστορίας των Κωφών, της ανατροφής
και της εκπαίδευσής τους. Ωστόσο µπορούµε να προχωρήσουµε περισσότερο.
Η κουλτούρα των Κωφών δεν είναι µία εξωτερική έκφραση για την ανάπτυξη
της ταυτότητας. ∆ιαµορφώνεται από τη γλώσσα και πρέπει να εκφραστεί µέσα στην
κοινότητα και σε µέρη όπου η κοινότητα είναι σε αλληλεπίδραση. Η τέχνη των
Κωφών, το Θέατρο και η Θεατρική παράσταση είναι σχετικά νέα και γι' αυτό δεν
είναι πλήρως κατανοητά από τους Κωφούς και τους ακούοντες. Από την πρώτη
στιγµή λοιπόν φαίνεται η αξία της νοηµατικής γλώσσας και είναι συχνά µια
απόρριψη της δυνατότητας ακοής. Όµως, θα πάω πιο πέρα και θα ξεκινήσω να
τονίζω θέµατα των σχέσεων των Κωφών µε Κωφούς, να εκµεταλλεύοµαι τις
εµπειρίες των Κωφών στις οικογένειες Κωφών µε Κωφούς γονείς και να δείχνω τις
διαφορές που είναι εµφανείς µέσα στην κοινότητα. Έχουµε αρχίσει να τις
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 64
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
εξερευνούµε σε λεπτοµερείς συνεντεύξεις µε Κωφούς, αλλά είναι νωρίς να
προσπαθήσουµε να προσδιορίσουµε τον καλύτερο τρόπο για να τις περιγράψουµε.
Όµως, πιστεύω ότι η κοινότητα των Κωφών θα γίνει µία πολύτιµη πηγή για τους
Κωφούς, όταν θα αρχίσει να ορίζεται η κουλτούρα της µε τους δικούς της όρους και
όχι µόνο ως µία απόρριψη της κοινότητας των ακουόντων.
Η Ταυτότητα των Κωφών και πώς θα επιτευχθεί η κοινοτική ζωή και η
κουλτούρα
Η ταυτότητα είναι το συστατικό κλειδί της ανάπτυξης του ατόµου. Αν η
κοινότητα είναι η συνάθροιση των ατόµων που µοιράζονται εµπειρίες και που
αλληλεπιδρούν, τότε η ταυτότητα είναι η εσωτερική εµπειρία µέλους, αυτή που στην
έρευνα για κοινότητα. Η κουλτούρα που διαµορφώνεται γύρω από την κοινότητα και
τη γλώσσα, προσδιορίζεται από την κοινότητα και την ατοµική ταυτότητα. Οπότε
από πού προέρχεται η ταυτότητα;
Για τους περισσότερους ανθρώπους η ταυτότητά τους προέρχεται από τις εµπειρίες
της ζωής τους. Κάθε άτοµο έχει διαφορετικές εµπειρίες ακόµα και στην ίδια του την
οικογένεια, αλλά τα κύρια θέµατα είναι κοινά και σχετίζονται µε την κοινότητα µέσα
στην οποία το άτοµο γεννιέται. Ένα κλειδί για την ανάπτυξη είναι η γλώσσα που
είναι κοινή για τους γονείς, τα παιδιά και την κοινότητα γενικά. Η µεταφορά της
γνώσης της κοινωνίας και των αξιών πραγµατοποιείται σε όλη την παιδική ηλικία και
µετά την ενηλικίωση. Κατά τη διάρκεια της περιόδου της εφηβείας, συνήθως
δηµιουργείται η ταυτότητα ελέγχοντας τους κανόνες και τα πρότυπα της κοινωνίας.
Για πολλούς αυτή είναι µια επώδυνη διαδικασία, καθώς δηµιουργούνται
οµαδοποιήσεις των νέων ανθρώπων και διαµορφώνονται έσω-οµάδες και έξω-
οµάδες. Η ψυχολογία θεωρεί ότι αυτή η διαδικασία είναι κρίσιµη για την ψυχική
υγεία. Όταν ταράσσεται το άτοµο, δεν προσαρµόζεται καλά και η µελλοντική
συνεισφορά του στην κοινωνία µπαίνει σε κίνδυνο.
Όπου τα κωφά παιδιά γεννιούνται σε οικογένειες Κωφών, αυτή η διαδικασία
µπορεί να συνεχιστεί λιγότερο ή περισσότερο µε τον ίδιο τρόπο, όπως γίνεται για
κάθε παιδί που ανήκει σε οικογένειες µειονοτήτων. Η διαφορά είναι ότι οι γονείς
µπορεί να αντιλαµβάνονται πως η κοινωνία δεν εκτιµά την κατάστασή τους και
επιχειρούν να το αποκρύψουν από τα παιδιά τους. Έτσι µπορεί η Νοηµατική Γλώσσα
να µη γίνεται αποδεκτή και οι γονείς να προσπαθούν να συναναστρέφονται
περισσότερο µε τους ακούοντες και να αποκηρύσσουν τους άλλους Κωφούς. Αν και
η ταυτότητα έχει διαµορφωθεί, µπορεί να είναι έµφυτα αρνητική.
Όµως, στις οικογένειες ακουόντων όπου υπάρχουν κωφά παιδιά, το σύστηµα
αξιών είναι ξεκάθαρο. Τα ακούοντα παιδιά είναι ολοκληρωµένα και τα κωφά έχουν
χάσει ένα από τα συστατικά για την προσωπική ζωή – την κοινή γλώσσα. Οι γονείς
δεν είναι σε θέση να επικοινωνούν αποτελεσµατικά – συχνά τους λένε ότι αυτή είναι
η νόρµα και αυτοί αυτό περιµένουν. Σαν αποτέλεσµα το κωφό παιδί έχει εµπειρίες
µεγάλης στέρησης σε γλώσσα και σε πληροφορίες. ∆εν είναι έκπληξη το γεγονός ότι
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 65
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
υπάρχει διαταραχή σε αυτό το κανάλι επικοινωνίας, µε το οποίο το παιδί κανονικά θα
αποκτούσε ταυτότητα, και επηρεάζει την ανάπτυξή του.
Τα κωφά παιδιά συχνά πιστεύεται ότι είναι ανώριµα ή ότι δείχνουν
συµπεριφορά βίαιη ή διαφορετική κατά κάποιο τρόπο. Αυτό είναι αποτέλεσµα
συνήθως των δυσκολιών από αυτές τις εµπειρίες. Συχνά υποστηρίζεται ότι αυτό είναι
το τίµηµα που πρέπει να πληρωθεί για την απόκτηση της κουλτούρας των
ακουόντων. Η πραγµατικότητα είναι ότι η κουλτούρα των ακουόντων ποτέ δεν
αποκτιέται. Οι Κωφοί βρίσκουν τελικά την κοινότητα των Κωφών. Αλλά τα
προβλήµατα είναι έντονα. Η Sue Gregory (1994) υποστηρίζει ότι περίπου 10% των
νέων κωφών δεν είναι σε θέση να επικοινωνούν µε άλλους κωφούς. Αυτό είναι ένα
υψηλό ποσοστό και είναι ενδεικτικό των προβληµάτων που έχει προκαλέσει η
προφορική µέθοδος.
Μπορούµε να αναφέρουµε µε λεπτοµέρειες αρκετά χαρακτηριστικά της
διαδικασίας της ανάπτυξης και µπορούµε να δούµε πως σε κάθε στάδιο το κωφό
παιδί µε περιορισµένη πρόσβαση µειονεκτεί. ∆ουλεύουµε επί του παρόντος σε
διαφορετικές πλευρές της ταυτότητας του κωφού παιδιού και σκοπεύουµε να
αρχίσουµε να δουλεύουµε στην ψυχική υγεία. Η εικόνα δεν είναι καλή και οι πιθανές
αλλαγές δε θα γίνουν µέχρι οι πολιτισµικές εµπειρίες προσδιοριστούν νωρίς. Και
αυτό µπορεί να συµβεί µόνο όταν η γλώσσα είναι διαθέσιµη σε αυτό το παιδί.
Οι κοινότητες των Κωφών έχουν διαφορετικά στάδια ανάπτυξης σε διάφορες
χώρες. Παντού υπάρχει µια αυξανόµενη συνειδητοποίηση και αναπτυσσόµενη
περηφάνια του να είναι κανείς Κωφός, αλλά αυτό ακόµη βασίζεται σε µια
ακατάλληλη βάση γνώσεων (όσον αφορά τους ακούοντες). Μία τέτοια έλλειψη
αναγνώρισης και πίστης στις δυνατότητες και τις ικανότητες των Κωφών θα έπρεπε
να ήταν του παρελθόντος, από την άποψη των δικαιωµάτων που παρέχονται στους
Κωφούς στη Σουηδία και την πρόσφατη αναγνώριση από το Ευρωπαϊκό
Κοινοβούλιο της νοηµατικής γλώσσας των χωρών- µελών (Ιούνιος 1988).
Είναι δικιά µας ευθύνη να αξιοποιήσουµε την έρευνα και να εξασφαλίσουµε
καλύτερες συνθήκες για τους Κωφούς στην κοινωνία. Υπάρχουν πολλά που
µπορούµε να µάθουµε από τους Κωφούς αρκεί να αναγνωρίσουµε τη δύναµη και τη
σηµασία της γλώσσας τους και της κουλτούρας τους.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 66
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Ladd P. (1994). Deaf Culture: Finding it and Nurturing it. In Erting, C.,
Johnson, R., Smith, D., Snider, B. (eds), The Deaf Way. Perspectives from the
International Conference on Deaf Culture. Gallaudet University Press.

Η Κουλτούρα των Κωφών: Η Ανακάλυψη και η Ανάδειξή της
Το αντικείµενο της κουλτούρας των Κωφών είναι τεράστιο και ο χώρος
περιορισµένος, γι' αυτό θα αναφέρω µόνο κάποια παραδείγµατα από το ∆υτικό
κόσµο (ειδικότερα από τη Βρετανία).
Η γνώµη µου είναι, ότι όταν συγκρίνουµε τις διαφορετικές εµπειρίες µας, τότε
θα αρχίσουµε να κατανοούµε τι είναι η κουλτούρα των Κωφών. Οι χώρες του τρίτου
κόσµου ειδικά, παίζουν µεγάλο ρόλο στην ανάπτυξη και κατανόηση της έννοιας της
κουλτούρας των Κωφών. Στην Αγγλία πολλοί ακούοντες πιστεύουν ότι η κουλτούρα
είναι ειδικό προνόµιο των µελών της άρχουσας τάξης. Αυτό όµως είναι λάθος. Με
την πλατύτερη έννοια, κουλτούρα είναι ο τρόπος ζωής µιας οµάδας ανθρώπων, ο
τρόπος που αντιµετωπίζουν τον κόσµο, τα αισθήµατά τους, τα αντικείµενα που
δηµιουργούν, τις ιστορίες που λένε.
Ένα από τα πιο δύσκολα πράγµατα που αντιµετωπίζει κανείς όταν µελετά µια
κουλτούρα, είναι ότι τις περισσότερες φορές η οµάδα δεν ξέρει ότι την έχει. Η
κουλτούρα είναι µέρος της ζωής µας και γι΄ αυτό πολλές φορές δεν το
συνειδητοποιούµε. Για παράδειγµα, αν πεις σε πολλούς Κωφούς ότι οι αφηγήσεις
τους είναι µέρος της κουλτούρας τους, σε κοιτούν πολύ περίεργα. Συχνά δεν
συνειδητοποιούν ότι αφηγούνται ιστορίες. Στη λέσχη των Κωφών όµως το κάνουν
κάθε βράδυ.
Εµείς οι Κωφοί δεν χρειάζεται να ψάξουµε πολύ για να αποδείξουµε την
κουλτούρα µας. Όταν είµαστε µαζί για παράδειγµα, χρησιµοποιούµε τη δική µας
γλώσσα, µια γλώσσα τόσο καλή όπως όλες οι άλλες οµιλούµενες γλώσσες. Όταν
πρωτοδείτε Κωφούς, τους βλέπετε να χρησιµοποιούν νοήµατα και έτσι τους
αναγνωρίζετε.
Αν και η νοηµατική γλώσσα έχει υποβαθµιστεί από πολλούς, έχει καταπιεστεί
σαν γλώσσα, πολλοί Κωφοί ζουν χαρούµενα και µε περηφάνια. Πώς το έχουν
πετύχει αυτό; Μέσα από τη γλώσσα τους και την κουλτούρα τους.
Αν προσέξετε τους ανθρώπους που έχασαν την ακοή τους αργότερα, θα δείτε
πόσο άθλια είναι η ζωή τους. Μπορεί ακουολογικά να µην είναι περισσότερο ή
λιγότερο κωφοί από εµάς, αλλά ενώ εµείς επικοινωνούµε µε τη γλώσσα µας και την
κουλτούρα µας, αυτοί αποξενώνονται από την κοινωνία µε την οποία είχαν ταυτιστεί.
Αυτό που µας χωρίζει από τη δική τους µοίρα είναι η συντροφικότητά µας και το ότι
ο τρόπος της ζωής µας χτίζεται γύρω από τη γλώσσα µας. Πρώτα εµείς -και µετά οι
άλλοι- αναγνωρίζουµε την αξία της γλώσσας µας και ανακαλύπτουµε και εκτιµούµε
την κουλτούρα µας.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 67
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Ένας λόγος που η κουλτούρα των Κωφών τείνει να µην αναγνωρίζεται, είναι
το γεγονός ότι οι ακούοντες γενικά θεωρούν ότι η κώφωση είναι η ανικανότητα να
ακούς ήχους. Στη Βρετανία για παράδειγµα, η κώφωση περιγράφεται ως "αδυναµία
να ακούς το κελάηδηµα των πουλιών". Στις κουλτούρες των ακουόντων η κώφωση
ταυτίζεται µε αδυναµία-ανικανότητα, έλλειψη. ∆εν είναι όµως τόσο απλό. Αυτό που
εµποδίζει την ολοκλήρωσή µας µέσα από την κουλτούρα των ακουόντων είναι ότι
δεν είναι δυνατό να χρησιµοποιούµε τον ήχο για την αντίληψη της οµιλίας. Ακόµα κι
αν γράφουµε, δεν µπορούµε να παρακολουθήσουµε καµία συζήτηση µε τους γονείς
µας ή τους συναδέλφους µας ούτε µπορούµε να παρακολουθήσουµε τηλεόραση,
τηλέφωνα, ραδιόφωνο, σινεµά, θέατρο ή κοινωνικές συναντήσεις. Είναι φανερό ότι
αυτά είναι πιο σπουδαία από το κελάηδηµα των πουλιών.
Έτσι, µέχρι να αναγνωριστούµε ως οµάδα µειοψηφίας µε τη δική µας γλώσσα,
οι δυνατότητές µας θα παραµένουν κρυµµένες µαζί µε την ιδέα της κουλτούρας µας.
Η στάση της κοινωνίας βεβαίως ενισχύεται από την επιρροή του ιατρικού
κατεστηµένου. Οι γιατροί βλέπουν τους κωφούς σαν αρρώστους ή σαν ελλιπείς
ακούοντες και αρνούνται να δεχτούν ότι έχουν γλώσσα και κουλτούρα.
Φυσικά, οι κωφοί έχουν αναγνωριστεί ως ''ανάπηροι'' και αυτό τεχνικά είναι
σωστό. Υπάρχουν σηµαντικοί λόγοι για να το αποδεχτούµε. Αλλά επίσης είµαστε
διαφορετικοί από τις πιο πολλές οµάδες αναπήρων λόγω της γλώσσας και της
κουλτούρας µας. Ξεκινώντας από τα χωριά µας και τις φυλές µας πηγαίνουµε σ' όλο
τον κόσµο, ανταµώνουµε τους άλλους Κωφούς και γινόµαστε µία κοινότητα.
Πολλές οµάδες αναπήρων ονειρεύονται µια θεραπεία για την αναπηρία τους· τέτοιο
όνειρο είναι αδιανόητο για τους περισσότερους από εµάς τους Κωφούς. ∆εν θέλουµε
να γίνουµε ακούοντες, γιατί µέσα µας είµαστε Κωφοί. Σκεφτόµαστε ως Κωφοί. Αυτό
γίνεται γιατί βλέπουµε τον κόσµο από διαφορετική οπτική γωνία, µέσα από τη
γλώσσα µας και την κουλτούρα µας. Ένα απλό παράδειγµα για να δούµε πως οι
Κωφοί ως οµάδα διαφέρουν από τις άλλες οµάδες αναπήρων, είναι να δούµε "στην
καρδιά της κουλτούρας των κωφών'': τους Κωφούς γονείς µε κωφά παιδιά.
∆υστυχώς, επειδή το 90% των κωφών προέρχονται από ακούουσες οικογένειες,
είναι δύσκολο να αποδείξουµε ότι υπάρχει κουλτούρα Κωφών. Αυτοί που έδωσαν
ζωή σε µας δεν είναι σαν εµάς και ούτε κι εµείς σαν κι αυτούς και έτσι απειλείται η
όλη ιδέα της οικογένειας. Η οικογένεια είναι αυτή που µας δίνει τη γενική
κουλτούρα. Όσο η κουλτούρα των Κωφών δεν είναι αναγνωρισµένη είµαστε
υποσυνείδητα διχασµένοι.
Ένα από τα πιο δύσκολα πράγµατα που χρειάζεται να εξηγήσουµε, είναι η
αντίληψη (ιδέα) του τρόπου σκέψης του Κωφού. Κάτι γίνεται όταν είµαστε µικροί.
Αντιλαµβανόµαστε τον κόσµο µ' ένα διαφορετικό τρόπο, από µια άλλη οπτική γωνία.
Όταν συναντάµε ένα κωφό παιδί ή έναν Κωφό ξένο στο δρόµο, κάτι γίνεται βαθιά
µέσα µας. Μπορούµε να καταλάβουµε τον άνθρωπο, όχι µόνο γιατί µπορούµε να
επικοινωνήσουµε ή γιατί "ξέρουµε πως αισθάνεσαι να είσαι Κωφός". Είναι κάτι πολύ
βαθύ µέσα µας που µας κάνει να καταλαβαίνουµε πώς βλέπουν τον κόσµο οι Κωφοί.
H κουλτούρα των Κωφών κρατιέται ζωντανή από τους Κωφούς απογόνους
Κωφών γονιών. Ποιος ξέρει πώς θα είµαστε χωρίς αυτό το 10%. Το γεγονός ότι η
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 68
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
κουλτούρα των Κωφών µορφοποιείται στα σχολεία ή µαθαίνεται από άλλα παιδιά,
είναι ασυνήθιστο. Με κάνει να αναρωτιέµαι πόσο πιο δυνατή θα ήταν η κουλτούρα
µας, εάν επιτρεπόταν στους Κωφούς να την σχεδιάζουν πλήρως.
Μερικές οικογένειες Κωφών γνωρίζουν την ιστορία τους µέχρι και επτά γενιές
πίσω, µέχρι και τη Γαλλική επανάσταση, την ώρα που η εκπαίδευση των Κωφών
ήταν κάτι καινούριο. Θα µπορούσαµε να µάθουµε πολλά αν γνωρίζαµε την εξέλιξη
της κουλτούρας µας από γενιά σε γενιά. Όµως η ιστορία των Κωφών δεν είναι
αποδεκτή, γιατί οι Κωφοί έχουν αντιµετωπιστεί ιατρικά και όχι ως πολιτιστική
οµάδα. Πρέπει να ασχοληθούµε για να βρούµε και να παρουσιάσουµε την ιστορία
µας. Χωρίς ιστορία, η κουλτούρα είναι αδύνατη. Η ιστορία είναι κουλτούρα.
Ευτυχώς µπορείτε να βρείτε στοιχεία της ιστορίας µας από περιοδικά Κωφών, που σε
µερικές χώρες υπάρχουν εδώ και 150 χρόνια. ∆ιαβάζοντας παίρνουµε µια ιδέα για το
πώς αισθάνονταν και σκέφτονταν οι Κωφοί στο παρελθόν, ειδικά αν οι εκδότες
αυτών των περιοδικών ήταν Κωφοί.
Ένας άλλος λόγος που µερικοί δεν µπορούν να δουν την Κοινότητα των
Κωφών ως οµάδα κουλτούρας, είναι γιατί δεν έχουµε δικιά µας θρησκεία, κουζίνα ή
δική µας αρχιτεκτονική. Η κουλτούρα µας έχει δηµιουργήσει την δική της τέχνη, π.χ.
νοηµατική ποίηση, νοηµατικά τραγούδια και θέατρο.
Η αναγκαιότητα της νοηµατικής γλώσσας έχει ήδη περιγραφεί και όσο πιο
πολλοί Κωφοί µελετητές υπάρχουν, τόσο πιο εύκολα θα περιγραφεί η κουλτούρα των
Κωφών από την παρουσίαση αυτών που γνωρίζουν και χρησιµοποιούν τη νοηµατική
γλώσσα.
Ακόµα έχουµε λέσχες, σχολεία, οργανώσεις, αθλητικά κέντρα, ακόµα και
πολιτιστικές δραστηριότητες. Όλα αυτά είναι η κουλτούρα των Κωφών.
Κουλτούρα επίσης είναι και οι ηθικοί και κοινωνικοί κώδικες που έχουµε και
που συχνά διαφέρουν από τους κώδικες των ακουόντων. Για παράδειγµα, Κωφοί και
ακούοντες έχουν διαφορετικούς τρόπους συµπεριφοράς όσο αφορά τη φυσική επαφή.
Στην κουλτούρα µας υιοθετούµε συνήθειες, όπως το να καθόµαστε απέναντι και όχι
δίπλα στους ανθρώπους και χρησιµοποιούµε την περιφερειακή όραση. Επίσης
αγγίζουµε και αγκαλιάζουµε ο ένας τον άλλο περισσότερο από τους ακούοντες.
Μια άλλη διαφορετική συµπεριφορά που έχει επισηµανθεί, είναι το γεγονός ότι
οι Κωφές µητέρες είναι πιο δυναµικές από τις ακούουσες και ορκίζονται
περισσότερο. Αυτό συµβαίνει κυρίως, επειδή ακόµα δεν έχουν δεχτεί έντονα την
επίδραση του φεµινισµού.
Χρειάζεται να περιγράψουµε µερικές διαφορετικές συµπεριφορές ώστε να
γνωρίσουµε την πολιτιστική µας ταυτότητα και να µην είµαστε ευάλωτοι σε επιρροές
άλλων. Ένα µικρό παράδειγµα: Μια κοινωνική λειτουργός επισκέφθηκε το σπίτι µιας
οικογένειας κωφών. ∆ιαπίστωσε ότι ενώ η γυναίκα ήταν στην κρεβατοκάµαρα νεκρή,
ο άνδρας παρ' όλο που το ήξερε, καθόταν ήσυχος στο σαλόνι και συµπλήρωνε
δελτία ΠΡΟΠΟ. Αυτή την ιστορία την έχουν αναφέρει και σε άλλους κοινωνικούς
λειτουργούς για να δείξουν πόσο σκληροί είναι οι Κωφοί. Έχει παραλειφθεί όµως το
γεγονός ότι η γυναίκα ήταν άρρωστη για πολύ καιρό και ότι ο σύζυγός της την
περιποιόταν υποµονετικά. Εποµένως δεν πρόκειται για σκληρότητα αλλά για
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 69
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
διαφορετική στάση απέναντι στο θάνατο, που ίσως αποτελέσει παράδειγµα και για
τους ακούοντες.
Από την άλλη, τέτοια παραδείγµατα έχουν και δυσάρεστα αποτελέσµατα:
Κωφοί γονείς διώχνουν τα παιδιά τους ή Κωφοί ενήλικες µπαίνουν σε ιδρύµατα. Οι
Κωφοί γενικά συµπεριφέρονται µε βάση τους κανόνες της κουλτούρας τους που
φαίνονται σκληροί στους ακούοντες. Συχνά συµβαίνει και το αντίστροφο. Κωφοί που
παραβαίνουν τους κανόνες αντιµετωπίζονται µε συµπάθεια από τους ακούοντες. Για
παράδειγµα, κάποτε προέκυψε µια δικαστική υπόθεση που αφορούσε έναν Κωφό που
είχε απαγάγει Κωφά κορίτσια. Χρειαζόταν πολύ κουράγιο για να φτάσεις µια τέτοια
υπόθεση στα δικαστήρια. Τελικά κηρύχθηκε αθώος από τους ενόρκους, που ήταν
ακούοντες, ύστερα από παράκληση της υπεράσπισης να δείξουν συµπάθεια σε έναν
άνθρωπο που δεν µπορούσε να ακούσει. Σε διαφορετική περίπτωση, που οι ένορκοι
θα ήταν Κωφοί, θα µπορούσαν να κατανοήσουν σηµάδια της κουλτούρας και να
διαπιστώσουν την ενοχή του. Το ίδιο θα συνέβαινε αν µια συνέντευξη για δουλειά
την διηύθυνε ένας Κωφός: θα καταλάβαινε αν ο Κωφός που εξεταζόταν ήταν
κατάλληλος ή όχι.
Καθώς η κοινότητα των Κωφών διανύει µια περίοδο αλλαγής και συνεχούς
εξέλιξης, ορισµένοι κοινωνικοί και ηθικοί κανόνες δεν έχουν αλλάξει συνειδητά.
Επειδή η κουλτούρα µας είχε αποδυναµωθεί από τους προφοριστές, τώρα την
ανοικοδοµούµε και έχουµε την ευκαιρία να την αλλάξουµε και να την
διαµορφώσουµε µε βάση τις νέες αντιλήψεις του 21ου αιώνα. Οι προφοριστές
επιµένουν να µας επιβάλουν ένα σύστηµα επικοινωνίας στο οποίο δεν µπορούµε να
επιτύχουµε.
Η γλώσσα και η κουλτούρα δεν µπορούν εύκολα να διαχωριστούν. Μερικοί
υποστηρίζουν ότι γλώσσα καθορίζει το πώς βλέπουν οι άνθρωποι τον κόσµο. Για
παράδειγµα, οι Εσκιµώοι χρησιµοποιούν πολλές λέξεις για το "χιόνι", ενώ οι
άνθρωποι που ζουν στην έρηµο χρησιµοποιούν πολλές λέξεις για την "άµµο". Εµείς
έχουµε µόνο µια λέξη για κάθε µια από τις παραπάνω έννοιες. Αν πάµε στις χώρες
που προαναφέραµε θα συνεχίσουµε να βλέπουµε το χιόνι ή την άµµο σαν ένα είδος.
Όταν όµως µάθουµε τις διαφορετικές λέξεις θα αρχίσουµε να βλέπουµε και τις
διαφορές στις παραπάνω έννοιες.
Υπάρχουν πολλά παραδείγµατα που δείχνουν την σύνδεση µεταξύ της γλώσσας
και της κουλτούρας των Κωφών. Στη Βρετανία "Κωφός" στη νοηµατική γλώσσα
είναι "Κωφός και άλαλος". Στους ακούοντες όµως δεν επιτρέπουµε να µας λένε έτσι,
όπως οι µαύροι µεταξύ τους λέγονται "νέγροι", αλλά δεν επιτρέπουν στους λευκούς
να τους αποκαλούν έτσι. Αν οι ακούοντες γράψουν τη λέξη "κωφάλαλος"
αισθανόµαστε σαν ζώα στο ζωολογικό κήπο, ενώ εµείς χρησιµοποιούµε την ίδια λέξη
και αισθανόµαστε περήφανοι που είµαστε Κωφοί.
Έχουµε µιλήσει για την κουλτούρα των Κωφών. Αν και αισθανόµαστε ότι οι
Κωφοί στον κόσµο είµαστε "ένα", πρέπει να προσέχουµε να µην υπερβάλουµε
ροµαντικά. Η αλήθεια είναι ότι είµαστε "νησιά σε µια ακούουσα θάλασσα" γιατί
ζούµε σε διάφορες χώρες.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 70
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Στην εκπαίδευση των Κωφών η πορεία είναι ακόµα πιο κρίσιµη, µια και τα πιο
πολλά παιδιά δεν µαθαίνουν την κουλτούρα των Κωφών µέχρι να πάνε στο σχολείο.
Την µαθαίνουν πρωτίστως µεταξύ τους και όχι από Κωφούς ενήλικες.
Όπως γνωρίζουµε, η κουλτούρα µας έχει κακοποιηθεί τα τελευταία 100 χρόνια.
Η απορία είναι πώς έχει επιζήσει. Πρέπει να την επανεξετάσουµε για να δούµε ποιες
αξίες έχουν υιοθετηθεί από τους προφοριστές (oralists) και ποιες από εµάς.
∆εχόµαστε για παράδειγµα, ότι οι Προτεστάντες πρέπει να πολεµούν τους
Καθολικούς, οι Χριστιανοί τους Μουσουλµάνους, οι λευκοί τους µαύρους; Ποια
κουλτούρα µας έδωσε τέτοια αντίληψη; Είναι αληθινά δική µας;
Πολλά παραδείγµατα περιέχουν την έννοια της επιτυχίας και της αποτυχίας.
Μεγάλο µέρος της εκπαίδευσης των κωφών στηρίζεται στο ότι αν ένας Κωφός έχει
συµπεριφορές χαρακτηριστικές των απλών κωφών, έχει περισσότερες πιθανότητες
να αποτύχει. Όσο πιο πιστά ακολουθεί τους κανόνες συµπεριφοράς των ακουόντων
τόσο πιο πολύ επιτυγχάνει. Αυτή η προοπτική όµως αποµακρύνει από την κουλτούρα
των Κωφών εν δυνάµει ηγέτες.
Χρειάζεται να καταγράψουµε αρκετά στοιχεία της κουλτούρας των Κωφών
που συναντάµε στα σχολεία, όχι µόνο τις συνήθειες και τις παραδόσεις αλλά και τους
τρόπους συµπεριφοράς τους στις συγκρούσεις τους µε τους προφοριστές. Όλα αυτά
που θα πρέπει να τους κάνουν υπερήφανους.
Είναι αναγκαίο να µελετήσουµε την διπολιτισµικότητα, να συνεργαστούµε µε
άλλες οµάδες που αγωνίζονται για τα πολιτικά τους δικαιώµατα και να πετύχουµε
την αναγνώρισή µας ως γλωσσική µειονότητα. Πολλοί από µας χάρηκαν και
ανακουφίστηκαν όταν εξεγέρθηκε το Gallaudet µετά από την κινητοποίηση του
προέδρου των Κωφών. Αλλά η απόδειξη ότι έχουµε δυνατή κουλτούρα, θα έρθει
όταν αγωνιστούµε για τα εκπαιδευτικά δικαιώµατα των κωφών παιδιών και όχι µόνο
για τους εαυτούς µας.
Χρειάζεται να αρχίσουµε πάλι να αντιµετωπίζουµε τους εαυτούς µας όπως
ανοικοδοµείται µία πόλη µετά από έναν πόλεµο. Αν συνεχίσουµε όπως τα τελευταία
15 χρόνια, να προσπαθούµε να αλλάξουµε τα πράγµατα βήµα προς βήµα, χάσαµε το
στόχο. Αυτό ακριβώς έγινε και µε την Ολική Επικοινωνία (T.C). ∆ε λειτούργησε
γιατί αγνόησε τον τρόπο σκέψης του Κωφού, που είναι ο πυρήνας της κουλτούρας
του.
Μια και µιλάµε για την ανοικοδόµηση της κουλτούρας µας, πρέπει να ξέρουµε
όσο πιο πολλά µπορούµε για το τι είναι κουλτούρα, γι' αυτό θα δώσω µερικά
παραδείγµατα. Ο ρόλος της τέχνης στην κουλτούρα των Κωφών είναι ζωτικός.
Πρώτον, µπορεί να δείξει την κουλτούρα µας και δεύτερον µπορεί να δραµατοποιεί
τις συγκρούσεις. Προς το παρόν στην κουλτούρα µας είναι λίγες οι δικές µας
εκφράσεις και µεγάλη η αντιγραφή από τα µοντέλα των ακουόντων. Μερικά
παραδείγµατα από τις δικές µας εκφράσεις είναι η ποίηση στη νοηµατική της Miles,
το Αµερικάνικο Εθνικό Θέατρο Κωφών, οι προφορικές ιστορίες και παραδόσεις.
Η διήγηση ιστοριών είναι χαρακτηριστικό µέρος της κουλτούρας των Κωφών.
Οι Κωφοί έχουν µεγάλο ταλέντο σ' αυτό τον τοµέα, όµως πολλοί από αυτούς ούτε
που το αντιλαµβάνονται. Γι' αυτούς η διήγηση ιστοριών είναι "απλώς συζήτηση
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 71
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Κωφών". Η ∆υτική κοινωνία τελευταία αρχίζει να δέχεται την διήγηση ιστοριών σαν
µια τέχνη που συνεχίζει να µεταφέρει την ιστορία. Με τη σύγχρονη τεχνολογία αυτό
µπορεί να µεταφερθεί στις νέες γενιές. Μέχρι πρόσφατα, πολύ λίγο έχουµε
χρησιµοποιήσει το βίντεο και τα φιλµ, για να καταγράψουµε την κουλτούρα µας. H
τεχνολογία είναι τόσο χρήσιµη για τους Κωφούς, λες και έγινε για µας. ∆εν υπάρχει
καλύτερος τρόπος από τη χρήση της για την ανάπτυξη και την αναγνώριση της
κουλτούρας των Κωφών. Με την τηλεόραση τα πράγµατα είναι διαφορετικά. Τα
προγράµµατα για Κωφούς είναι τα ίδια µε των ακουόντων, µόνο που αντί για φωνή
έχουµε νοήµατα. Η κουλτούρα της TV δεν έχει ξεφύγει από το µοντέλο του λευκού
ακούοντα ανθρώπου.
Οι Κωφοί δεν έχουν ακόµα τη δύναµη να πολεµήσουν για την αναγνώριση της
γλώσσας και της κουλτούρας µέσα από τους νόµους και την πολιτική. Η Σουηδία
έχει ανοίξει αυτό το δρόµο, αλλά οι Κωφοί θα πρέπει να κινητοποιηθούν µέσω
διεθνών οργανισµών για την επίτευξη των στόχων τους.
Όσο µεγαλύτερη επιτυχία έχουµε στη µάχη για τα ανθρώπινα δικαιώµατα, τόσο
µικρότερη επιρροή θα έχει πάνω µας η ιατρική και η παθολογική άποψη για τους
κωφούς.
Όσο πιο σίγουροι αισθανόµαστε για τη δική µας κουλτούρα, τόσο πιο σύντοµα
θα µπορέσουµε να αναπτύξουµε µια άλλη µεγάλη δυνατότητα για µας τους Κωφούς,
να µπορούµε να κάνουµε διεθνείς συναντήσεις. ∆εν θα πρέπει όµως να ξεχνάµε ότι
σε κάθε χώρα η νοηµατική γλώσσα υπάρχει και πρέπει να αναπτυχθεί αυτόνοµα.
Τα 20 τελευταία χρόνια οι ακούοντες άρχισαν να καταλαβαίνουν ότι όλοι
πρέπει να ζήσουµε σ' αυτόν τον πλανήτη και να τον κρατήσουµε ζωντανό. ∆υστυχώς
η αντίληψη αυτή ξεκίνησε όταν το περιβάλλον είχε ήδη καταστραφεί. Τα 100
τελευταία χρόνια η δυτική κουλτούρα έχει αναπτύξει εργοστάσια, εξοπλισµούς, που
όµως απειλούν το περιβάλλον µας. Αυτό που πρέπει να καταλάβουµε είναι ότι όλοι
είµαστε πολίτες αυτού του κόσµου και οφείλουµε να προστατεύσουµε τον πλανήτη
συνολικά. Το να ανήκεις µόνο σε µία φυλή ή σε ένα έθνος δεν είναι αρκετό.
Ο κόσµος µας χρειάζεται ένα παράδειγµα για να το αντιγράψει. Εµείς
µπορούµε να του το δώσουµε. Στο συνδυασµό των πολιτισµών µας αναπτύσσεται το
έµβρυο µιας παγκόσµιας κουλτούρας-µπορούµε να αγαπάµε άλλους Κωφούς που
δεν έχουµε συναντήσει ποτέ. Είµαστε ο τέταρτος κόσµος, µε την τάση να ενωθούµε
µε τους άλλους τρεις. Αυτό µπορεί να φαίνεται µακρινό, αλλά έχουµε τη δύναµη να
το κάνουµε πραγµατικότητα.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 72
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Rutherford D., S. (1992). The Culture of American Deaf People. Κεφάλαιο από το
βιβλίο του Wilcox, S (Ed): Academic Acceptance of American Sign Language.Linstok
Press.
Η Κουλτούρα των Αµερικανών Κωφών
Το θέµα της αποδοχής της Αµερικάνικης Νοηµατικής Γλώσσας (ΑΝΓ) ως
ισότιµης µε τις άλλες προφορικές γλώσσες συχνά εγείρει ερωτήµατα όπως: Έχει η
ΑΝΓ τα χαρακτηριστικά εκείνα που θα µας επέτρεπαν να πούµε ότι είναι φορέας
πολιτισµού; Υπάρχει λογοτεχνία στην ΑΝΓ; Είναι οι χρήστες της ΑΝΓ κοµµάτι του
γενικότερου πολιτισµού;
∆εν µας κάνουν εντύπωση αυτά τα ερωτήµατα γιατί η ιδέα της αντιµετώπισης
της ΑΝΓ ως πλήρους γλώσσας είναι πρόσφατη και µόλις έχει αρχίσει να γίνεται
ευρύτερα αποδεκτή στο κοινό. Συχνά οι άνθρωποι αντιλαµβάνονται αρνητικά τόσο
τη γλώσσα όσο και τους ίδιους τους Κωφούς, ως αποµονωµένες υπάρξεις µε
προβλήµατα ακοής και δεν τους θεωρούν ως πολιτισµική οντότητα.
Η φύση του πολιτισµού
Ας εξετάσουµε καταρχήν τη φύση του πολιτισµού. Ο άνθρωπος για να
επιβιώσει χρειάζεται τροφή, καταφύγιο – προστασία και εκπαίδευση. Ο µηχανισµός
αυτός που παρέχει τις εγγυήσεις για επιβίωση είναι αυτό που ονοµάζουµε πολιτισµό.
Ο πολιτισµός µεταδίδεται και τον µαθαίνουµε µέσω της γλώσσας. Γλώσσα και
πολιτισµός έχουν σχέση αλληλεπίδρασης µε αδιευκρίνιστα όρια. Ο πολιτισµός είναι
που µας τοποθετεί στην κορυφή της φυλογενετικής κλίµακας των όντων και η
ικανότητα για γλώσσα είναι αυτή που κάνει το ανθρώπινο είδος µοναδικό.
Σύµφωνα µε τον Geertz (1973) ο πολιτισµός είναι ένα σχέδιο που καθορίζει τον
τρόπο ζωής µας. Είναι το σύνολο των γνώσεων, των αξιών και της συσσωρευµένης
εµπειρίας που µεταδίδεται στα µέλη µιας οµάδας ανθρώπων.
Παρ' όλες τις διαφορές ανάµεσα στους πολιτισµούς και τις κοινωνίες, όλοι οι
πολιτισµοί έχουν δύο βασικά στοιχεία. Το πρώτο είναι η επιτυχής προσαρµογή και
επιβίωση των µελών µιας οµάδας στο πέρασµα του χρόνου.
Υπάρχουν πολλά παραδείγµατα που µας δείχνουν ξεκάθαρα µε ποιο τρόπο η
ανάγκη για προσαρµογή σε διαφορετικό περιβάλλον δηµιουργεί µια µεγάλη ποικιλία
διαφορών ανάµεσα στους πολιτισµούς του πλανήτη µας. Εύκολα αντιλαµβανόµαστε
ότι η προσαρµογή ενός Εσκιµώου στις κλιµατολογικές συνθήκες της Αρκτικής,
διαφέρει από αυτή των µελών της φυλής των Γιακαµάµο που ζουν στα τροπικά δάση
της Βραζιλίας. Κάθε φορά το κλίµα, τα αγαθά και οι πόροι µιας ορισµένης περιοχής
καθορίζουν την τροφή, το ρουχισµό και το καταφύγιο ή τον τρόπο προστασίας για
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 73
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
κάθε µέλος µιας οµάδας. Ανάλογα δε µε το πόσο διαθέσιµα είναι τα αγαθά, η οµάδα
υιοθετεί συµπεριφορές και ενσταλάζει παραδόσεις που σκοπό έχουν την επιβίωση
της οµάδας στο αντίστοιχο περιβάλλον, είτε πρόκειται για την έρηµο της Σαχάρα είτε
για τις Σκανδιναβικές τούνδρες.
Από αυτά τα παραδείγµατα είναι εύκολο να καταλάβουµε πώς ο πολιτισµός
λειτουργεί ως µηχανισµός προσαρµογής. Στη βιοµηχανική κοινωνία µας πολλές
φορές δεν εξετάζουµε τον πολιτισµό ως µηχανισµό προσαρµογής. Πολλοί άνθρωποι
αντίθετα, φθάνουν στο σηµείο να θεωρούν ως πολιτισµό µόνο αυτό των ιθαγενών
όπως παρουσιάζεται στις σελίδες των διάφορων περιοδικών. Θα πρέπει να µάθουµε
να εξετάζουµε τον πολιτισµό ως συνδυασµό πολλών παραµέτρων.
Σκοπός της ανθρωπολογίας είναι η κατανόηση της ανθρώπινης φύσης. Κατά
συνέπεια, οι άνθρωποι δεν πρέπει να υποτιµούν τον πολιτισµό του τόπου τους ή της
χώρας τους. Μπορούµε ακόµα να µάθουµε πολλά για την ανθρώπινη φύση µε τη
µελέτη των µηχανισµών προσαρµογής στη βιοµηχανική κοινωνία. Πιο συγκεκριµένα,
µελετώντας την εκβιοµηχάνιση των χωρών του Τρίτου κόσµου µπορούµε να
αποκτήσουµε σηµαντικές γνώσεις σχετικά µε την κατανόηση των ανθρώπων.
Επιµένουµε σε αυτό διότι αποτελεί µέρος της προκατάληψης που συχνά συναντάµε
όταν µιλάµε για κουλτούρα Κωφών. Οι άνθρωποι έχουν την τάση επίσης, να
θεωρούν αξιόλογο µόνο ένα πολιτισµό που προσφέρεται για σοβαρές έρευνες και
σπουδές. Επιπλέον οι άνθρωποι ως περιβάλλον θεωρούν το κλίµα, τα οικονοµικά
αγαθά και άλλα παρεµφερή. Εκτός αυτών όµως, περιβάλλον είναι όλες οι
καταστάσεις ή το σύνολο των περιστάσεων που καλείται να αντιµετωπίσει ο
άνθρωπος, όπως, στην περίπτωση µας, ένα περιβάλλον χωρίς τη χρήση ήχων.
Η προσαρµογή των κωφών
Μιλήσαµε πριν για τον περιορισµό της χρήσης ήχων όχι για να πούµε ότι οι
κωφοί δεν ακούν ήχους αλλά για να υπογραµµίσουµε το γεγονός ότι οι κωφοί δεν
ακούν τους συγκεκριµένους ήχους που εµπίπτουν στις συχνότητες παραγωγής του
λόγου. Πρόκειται για πολύ σηµαντικό διαχωρισµό αφού έτσι καταδεικνύεται η
ανάγκη ανάπτυξης µιας γλώσσας που δεν θα βασίζεται σε ήχους.
Ο άνθρωπος είναι κοινωνικό ον. ∆εν µπορεί να υπάρξει από µόνος του χωρίς
να ανήκει σε µια οµάδα ή να είναι µέλος µιας κοινωνίας. Για την κοινωνικοποίηση
του ανθρώπου είναι απαραίτητη η γλώσσα. Μέσω της γλώσσας αποκτούµε
ταυτότητα, µαθαίνουµε, επικοινωνούµε, συµµετέχουµε στα κοινωνικά δρώµενα. Η
πρώτιστη, λοιπόν, και πιο σηµαντική προσαρµογή των ανθρώπων στο περιβάλλον
είναι η εξέλιξη και ανάπτυξη της γλώσσας. Από όσα είπαµε είναι φανερό ότι οι
κωφοί δεν µπορούν να έχουν πρόσβαση στην προφορική γλώσσα. Έτσι η ίδια η
ανάγκη των Κωφών για µια προσαρµοσµένη γλώσσα στις δικές τους ανάγκες, είναι
που τους καθιστά πολιτισµική οµάδα, και όχι η απώλεια της ακοής τους καθεαυτή.
Για παράδειγµα η απώλεια της όρασης για τους τυφλούς µπορεί να σηµαίνει πολλές
κοινές εµπειρίες για τα µέλη της κοινότητας των τυφλών, όµως η απώλεια µιας
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 74
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
αίσθησης αποκλειστικά και µόνο δεν χαρακτηρίζει από µόνη της µια κοινωνική
οµάδα ως πολιτισµική.
Εκείνο το οποίο µορφοποιεί, τελικά, αυτό που ονοµάζουµε κουλτούρα Κωφών
είναι το γεγονός, ότι η προσαρµογή των Κωφών σε ένα «οπτικό» κόσµο εµπεριέχει,
λόγω ανθρώπινης αναγκαιότητας µία οπτική γλώσσα. Στην περίπτωσή µας την
Αµερικάνικη Νοηµατική Γλώσσα (ΑΝΓ).
Η Γλώσσα
Η ΑΝΓ δεν προέρχεται από καµιά άλλη γλώσσα προφορική ή µη. Όµως, όπως
και οι προφορικές γλώσσες, έχει τη δική της φωνολογία , σύνταξη, γραµµατική και
σηµασιολογία. Σύµφωνα µε τον Friedman (1977) η νοηµατική έχει την απαραίτητη
εκείνη δηµιουργική ευελιξία ώστε να µπορεί να αναπτύσσει νέο λεξιλόγιο και
καινούργιες γραµµατικές δοµές. Εξυπηρετεί τις ίδιες κοινωνικές και νοητικές
λειτουργίες όπως και οι προφορικές γλώσσες. Η νοηµατική γλώσσα δεν είναι διεθνής
γλώσσα και κάθε πολιτισµική κοινότητα Κωφών ανά τον κόσµο έχει τη δική της
οπτική γλώσσα, δηλαδή τη δική της νοηµατική γλώσσα.
Εξετάζοντας διαχρονικά την ΑΝΓ βλέπουµε ότι έχει επιρροές από τη Γαλλική
Νοηµατική Γλώσσα (ΓΝΓ). Αυτό συνέβει διότι στις αρχές του 19ου αιώνα ένας
Γάλλος Κωφός δάσκαλος, o Laurent Clerc, συνεργάστηκε στην Αµερική µε τον
Thomas Gallaudet και µαζί ίδρυσαν το Αµερικανικό Άσυλο για τους Κωφούς στο
Χάρτφορτ του Κοννέκτικατ. Τότε συνέβει και η µίξη της ΑΝΓ που ήδη
χρησιµοποιούσαν οι Κωφοί της Αµερικής µε την ΓΝΓ. Περίπου το 60% των
νοηµάτων της ΑΝΓ έχει στοιχεία ή κάποια κοινή ρίζα από την ΓΝΓ .Αν και οι δύο
γλώσσες αναπτύχθηκαν προς διαφορετικές κατευθύνσεις, αντίστοιχα προς την
κουλτούρα των δύο κοινοτήτων, είναι κατά κάποιο τρόπο κατανοητές η µία στην
άλλη. Αντίστοιχο παράδειγµα στις οµιλούµενες γλώσσες έχουµε µε την «οµοιότητα»
των Ιταλικών µε τα Ισπανικά. Η ΑΝΓ και η ΓΝΓ έχουν αναπτυχθεί ανεξάρτητα από
τις αντίστοιχες οµιλούµενες γλώσσες, δηλαδή τα Γαλλικά και τα Αγγλικά. Έτσι δύο
µαθητές, ένας στην Αµερική που µαθαίνει την ΑΝΓ και ένας στην Γαλλία που
µαθαίνει την ΓΝΓ, θα µπορούσαν θεωρητικά να επικοινωνήσουν µεταξύ τους µε τις
νοηµατικές γλώσσες, χωρίς να γνωρίζουν καθόλου τις αντίστοιχες οµιλούµενες
γλώσσες.
Η Αµερικάνικη Νοηµατική Γλώσσα έχει, όπως και όλες οι οµιλούµενες
γλώσσες διαλέκτους και αργκό. Είναι µία γλώσσα µοναδική, ζωντανή, σε συνεχή
εξέλιξη και ποτέ δεν υπήρξε ένας κώδικας των Αγγλικών που απλώς χρησιµοποιεί τα
χέρια. Σύµφωνα δε µε τους Baker & Cokely (1980) πρόκειται για µια γλώσσα όπως
και όλες οι άλλες που χρησιµοποιούν οι άνθρωποι, για να επικοινωνούν µεταξύ τους,
να αλληλεπιδρούν µεταξύ τους, να εκφράζουν τα συναισθήµατα και τις διαθέσεις
τους και τέλος να µεταφέρουν τον πολιτισµό τους από γενιά σε γενιά.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 75
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Πολιτισµικά χαρακτηριστικά
Ο πυρήνας της κουλτούρας των Κωφών είναι η νοηµατική γλώσσα. Η δε χρήση της
είναι το κύριο χαρακτηριστικό γνώρισµα που µας επιτρέπει να αναγνωρίσουµε ένα
µέλος της κοινότητας των Κωφών. Όπως αναφέρουν οι Baker & Padden η κοινότητα
αποτελείται από Κωφούς και βαρήκοους οι οποίοι χρησιµοποιούν µία κοινή γλώσσα,
έχουν κοινές εµπειρίες, κοινές αξίες και κοινό τρόπο αλληλεπίδρασης τόσο µεταξύ
τους όσο και µε την κοινωνία των ακουόντων στην οποία ζουν. Η κοινότητα των
Κωφών δεν περιλαµβάνει αναγκαστικά όλους τους ανθρώπους που είναι κωφοί. Η
αναγνώριση κάποιου ως µέλους της κοινότητας δεν καθορίζεται από το βαθµό
απώλειας της ακοής τους. Οι Baker & Padden (1978) αναφέρουν ότι κάποιος είναι
µέλος της κοινότητας των Κωφών όταν ο ίδιος αναγνωρίζει κατ’ αρχήν, τον εαυτό
του ως µέλος της κοινότητας και ταυτόχρονα η ίδια η κοινότητα τον αναγνωρίζει ως
µέλος της. Οι Baker & Padden ορίζουν µε τον τρόπο αυτό την έννοια της
''συµπεριφοράς κώφωσης''. Σε ελεύθερη απόδοση του όρου θα λέγαµε ότι µέλη της
κοινότητας δεν είναι όσοι έχουν απώλεια ακοής αλλά όσοι είναι « θέση και στάση
Κωφοί ». ∆ηλαδή Κωφοί µε Κ κεφαλαίο. Το κυριότερο χαρακτηριστικό µε το οποίο
κάποιος αναγνωρίζεται ως µέλος της κοινότητας των Κωφών είναι η γνώση και η
χρήση της νοηµατικής γλώσσας. Αυτοί που είναι κωφοί αλλά δεν χρησιµοποιούν τη
νοηµατική γλώσσα δεν θεωρούνται µέλη της κοινότητας.
Εκτός όµως από τη γλώσσα υπάρχουν και άλλα πολιτισµικά χαρακτηριστικά
που µας βοηθούν να αναγνωρίσουµε κάποιον ως µέλος της κοινότητας των Κωφών.
Ένα από αυτά είναι ο ενδογαµικός χαρακτήρας της κοινότητας των Κωφών. Ως
ενδογαµική χαρακτηρίζεται µια κοινωνία όταν τα µέλη της κοινωνίας αυτής
παντρεύονται µέλη από την ίδια κοινωνική οµάδα και όχι εκτός αυτής. Έτσι, λοιπόν
και οι Κωφοί παντρεύονται αποκλειστικά άλλους Κωφούς µέλη της κοινότητας σε
ποσοστό 85% µε 95% (Rainier, Altschuler & Kallman, 1963; Schein &Deck ,1974;
Fay 1898).
Ένα ακόµα πολιτισµικό χαρακτηριστικό είναι η επίσηµη κοινωνική δοµή που
υπάρχει στην κουλτούρα των Κωφών. Η δοµή αυτή φαίνεται από το πλήθος των
οργανώσεων των Κωφών. Υπάρχουν οργανώσεις σε τοπικό επίπεδο, σε επίπεδο
πολιτείας, σε εθνικό επίπεδο και σε διεθνές επίπεδο. Έτσι έχουµε την Εθνική Ένωση
Κωφών (National Association of the Deaf) που ιδρύθηκε το 1880 και την Παγκόσµια
Οµοσπονδία Κωφών (World Federation of the Deaf) που ιδρύθηκε το 1951. Και οι
δύο ασχολούνται µε τα προβλήµατα των Κωφών σε εθνικό και παγκόσµιο επίπεδο
αντίστοιχα. Υπάρχει ακόµα η Αµερικάνικη Αθλητική Ένωση Κωφών (American
Athletic Association of the Deaf) η οποία οργανώνει αθλητικούς αγώνες για Κωφούς
από το 1935 και συµµετέχει στους Παγκόσµιους Ολυµπιακούς Αγώνες για Κωφούς.
Τέλος, υπάρχουν άρθρα που αναφέρονται στα ιδιαίτερα τεχνικά βοηθήµατα που
επινόησε και ανέπτυξε η κουλτούρα των Κωφών για την καλύτερη προσαρµογή
τους στο περιβάλλον. Έτσι έχουµε συσκευές τηλεοµοιοτυπίας, που βοηθούν στην
επικοινωνία των Κωφών µέσω τηλεφωνικών συσκευών, κατασκευές µε λάµπες που
µπορούν να αναβοσβήνουν προσαρµοσµένες ανάλογα είτε ως κουδούνι πόρτας είτε
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 76
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
ως ξυπνητήρι, είτε για να δηλώσουν το χτύπηµα του τηλεφώνου. Σε ένα από τα
Smithsonian (Μουσεία που βρίσκονται στην Ουάσιγκτον) υπάρχει µία συλλογή µε
κατασκευές που χρησιµοποιούσαν οι Κωφοί πριν από τη χρήση του ηλεκτρισµού.
Μία από αυτές λειτουργούσε ως κουδούνι είχε στην µια της άκρη µια µπάλα
κανονιού δεµένη µε σχοινί. Η µπάλα βρισκόταν µέσα στο σπίτι. Το σχοινί έφτανε ως
την εξώπορτα του σπιτιού. Ο επισκέπτης έπρεπε να τραβήξει το σχοινί και η µπάλα
αναπηδούσε επαναλαµβανόµενα στο δάπεδο του σπιτιού. Οι δονήσεις που
προκαλούσε έκαναν τον Κωφό να αντιληφθεί ότι υπάρχει κάποιος στην εξώπορτα.
Βλέπουµε, λοιπόν, ότι οι «εφευρέσεις» αυτές υπήρξαν µέρος των πολιτιστικών
χαρακτηριστικών των Κωφών πριν από την διάδοση του ηλεκτρισµού.
Όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά, ενδογαµία, κοινωνική δοµή, κατασκευές
για προσαρµογή στο περιβάλλον καθορίζουν µία πολιτισµική οµάδα ως τέτοια.
Περίπου το 10% των µελών της κοινότητας των Κωφών µεγάλωσαν σε οικογένειες
µε Κωφούς γονείς, όπου η αρχική γλώσσα ήταν η Νοηµατική. Το υπόλοιπο 90%
προέρχεται από οικογένειες µε ακούοντες γονείς και είναι συνεπώς µέλη µιας
διαφορετικής πολιτισµικής οµάδας σε σχέση µε τους γονείς τους. Εδώ, λοιπόν,
έχουµε ένα µοναδικό χαρακτηριστικό της κοινότητας των Κωφών. Το γεγονός ότι η
πλειοψηφία των Κωφών αποκτά τη γλώσσα, που είναι και το κυριότερο πολιτισµικό
χαρακτηριστικό, όχι από τους γονείς τους αλλά από τους συµµαθητές τους ή τους
φίλους τους.
Τα σχολεία και τα οικοτροφεία κωφών είναι τα µέρη όπου κυρίως µυούνται και
µαθαίνουν τα κωφά παιδιά τα πολιτισµικά χαρακτηριστικά της κοινότητας. Η
µεταβίβαση, λοιπόν, του πολιτισµού και της γλώσσας γίνεται είτε από τους Κωφούς
γονείς είτε από τους Κωφούς ενήλικες. Για την πλειοψηφία των Κωφών η
µεταβίβαση αυτή συντελέστηκε στα οικοτροφεία των σχολείων των κωφών.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 77
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Padden C. (1989). The Deaf Community and the Culture of Deaf People. Κεφάλαιο
από το βιβλίο: American Deaf Culture, An Anthology, S. Wilcox (ed.), Linstok Press,
Silver Spring, Maryland
Η Κοινότητα και η Κουλτούρα των Κωφών
Το λεξικό της Αµερικάνικης νοηµατικής γλώσσας των Stokoe, Groneberg, και
Casterline που εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1965, ήταν µοναδικό για δυο λόγους:
Πρώτον, γιατί έδειχνε ότι η νοηµατική γλώσσα ήταν βασισµένη σε γλωσσολογικές
αρχές, και δεύτερον, γιατί περιέγραφε τα ‘‘κοινωνικά’’ και ‘‘πολιτιστικά’’
χαρακτηριστικά των Κωφών που χρησιµοποιούν τη νοηµατική γλώσσα. Για πρώτη
φορά οι κωφοί αντιµετωπίζονται ως πολιτισµικό σύνολο και όχι ως άτοµα µε κάποια
πάθηση, δηλαδή την απώλεια ακοής.
Υπάρχουν πολλές µελέτες που αναλύουν τους τύπους, την έκταση και τις
αιτιολογίες της ακουστικής απώλειας και πώς αυτές οι φυσικές ελλείψεις µπορούν να
επηρεάσουν τη συµπεριφορά τους. Σπάνια όµως έχουν λάβει υπόψη άλλα ισοδύναµα
σε σηµαντικότητα χαρακτηριστικά των κωφών. Όπως το γεγονός ότι οι κωφοί είναι
µια κοινωνική οµάδα, της οποίας οι βασικές ανάγκες µε τις ατοµικές ιδιαιτερότητες
των µελών της είναι ίδιες όπως σε κάθε πολιτισµική οµάδα. Έτσι η ονοµασία των
Κωφών ως ‘‘γλωσσική κοινότητα’’ στο λεξικό της Αµερικάνικης Νοηµατικής
Γλώσσας, αντιπροσωπεύει την αποµάκρυνση από την παραδοσιακή άποψη της
‘‘παθολογίας’’ των κωφών και θέτει το θέµα της προβολής της κουλτούρας τους.
Η Κοινότητα των Κωφών
Για να κατανοήσουµε την έννοια «κοινότητα των Κωφών», πρώτα πρέπει να
ορίσουµε τι είναι κοινότητα και τι είναι κουλτούρα. Μια κοινότητα είναι ένα γενικό
κοινωνικό σύστηµα στο οποίο µια οµάδα ανθρώπων ζουν µαζί, µοιράζονται κοινούς
στόχους και ο καθένας δουλεύει γι’ αυτούς. Κουλτούρα είναι ένα σύνολο
συµπεριφορών µιας οµάδας ανθρώπων, οι οποίοι έχουν τη δικιά τους γλώσσα, κοινές
αξίες, κανόνες συµπεριφοράς και παραδόσεις. Ένα άτοµο µπορεί να µεγαλώσει
σύµφωνα µε τις αξίες αυτής της κουλτούρας και η συµπεριφορά του και η
προσωπικότητά του να είναι απόρροια αυτών των αξιών, ή µπορεί να µεγαλώσει σε
µια κουλτούρα, αλλά αργότερα να µάθει τη γλώσσα, τις αξίες και τις πρακτικές µιας
διαφορετικής και να ενσωµατωθεί σ’ αυτή. Μέσα σε µια κοινότητα µπορούν να
συνυπάρχουν κοινωνικές οµάδες µε διαφορετικές κουλτούρες, όπως π.χ. στη Ν.
Υόρκη ζουν άσπροι, µαύροι, Εβραίοι, Πορτορικανοί….
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 78
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Η κοινότητα των Κωφών είναι µια οµάδα ανθρώπων, οι οποίοι ζουν µε
ιδιαιτερότητα. Μοιράζονται τους στόχους της οµάδας και εργάζονται για την
επίτευξή τους. Μια κοινότητα Κωφών δεν αποτελείται µόνο από Κωφά µέλη αλλά
επίσης και από ακούοντα και από Κωφούς που δεν έχουν την κουλτούρα των
Κωφών. Όλοι όµως υποστηρίζουν τους στόχους της κοινότητας και βλέπουν τους
εαυτούς τους να συνεργάζονται µε τους Κωφούς σε κοινές υποθέσεις. Η κουλτούρα
των Κωφών είναι πιο κλειστό σχήµα από την κοινότητα. Μέλη της κουλτούρας των
Κωφών συµπεριφέρονται σαν Κωφοί, χρησιµοποιούν τη νοηµατική γλώσσα και
µοιράζονται τα πιστεύω τους µεταξύ τους και µε ακούοντες.
Χαρακτηριστικά κοινοτήτων Κωφών
Στις Η.Π.Α υπάρχουν πολλές κοινότητες Κωφών. Στην Ουάσιγκτον και στο
L.A. υπάρχουν µεγάλες και δυναµικές κοινότητες Κωφών που έχουν καταφέρει
πολλά και στο επίπεδο της εκπαίδευσης και της εργασίας, και έτσι δίνεται η
δυνατότητα σε µεγάλο αριθµό κωφών να εκπαιδευτούν και να εργαστούν. Σε άλλες
πόλεις οι κοινότητες είναι µικρότερες σε µέγεθος, είναι πιο κλειστές και µερικές δε
δέχονται ακούοντες. Υπάρχουν λοιπόν πολλές κοινότητες, αλλά µια είναι η
Αµερικάνικη κουλτούρα Κωφών µε µέλη της από όλες τις κοινότητες.
Γλώσσα
Η γλώσσα της κουλτούρας των Κωφών είναι η Αµερικάνικη Νοηµατική
Γλώσσα. Μερικοί Κωφοί προτιµούν να χρησιµοποιούν τη νοηµατική γλώσσα και
στις κοινωνικές τους συναλλαγές µε ακούοντες, µε τη βοήθεια διερµηνέα. Άλλοι πάλι
κάνουν χρήση Νοηµατικής-Αγγλικής. Γενικά, η χρησιµοποίηση της γλώσσας στο
κοινοτικό επίπεδο είναι ευέλικτη, ενώ στην οµάδα κουλτούρας είναι αυστηρή. Η
διάκριση µεταξύ κοινότητας και κουλτούρας µας δίνει τη δυνατότητα να
κατανοήσουµε πώς µερικοί Κωφοί µπορεί να δέχονται, να σέβονται και να
χρησιµοποιούν σε µερικές δραστηριότητές τους τη γλώσσα της πλειοψηφίας -
Αγγλικά- αλλά την ίδια στιγµή να προτιµούν τη γλώσσα της κουλτούρας τους.
Οι Κωφοί ταυτίζονται µε τη νοηµατική γλώσσα η οποία είναι µέρος του
πολιτιστικού τους υπόβαθρου, αλλά όταν εµπλέκονται σε κοινωνικές δραστηριότητες
µε ακούοντες, αναγκάζονται να χρησιµοποιήσουν άλλη γλώσσα για να
επικοινωνήσουν µαζί τους.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 79
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Στόχοι
Ένας κυρίαρχος στόχος της εθνικής κοινότητας Κωφών είναι να πετύχουν την
δηµόσια αποδοχή ως ισότιµα µέλη, ισότιµα στην εργασία, στην πολιτική
αντιπροσώπευση, στον έλεγχο των σχολείων και ιδρυµάτων που αφορούν τους
κωφούς. Άλλος, εξίσου σηµαντικός στόχος, είναι η αποδοχή και η αναγνώριση της
ιστορίας τους και η χρησιµοποίηση της νοηµατικής γλώσσας ως µέσο επικοινωνίας.
Για παράδειγµα, ο εθνικός σύνδεσµος Κωφών τύπωσε στους φακέλους του το
µήνυµα «Προσέλαβε Κωφούς - είναι καλοί εργαζόµενοι». Το µήνυµα είναι µια
δηµόσια προτροπή ενός πολύ σηµαντικού στόχου της κοινότητας: να πείσει το κοινό
ώστε να δοθούν ίσες εργασιακές ευκαιρίες στους Κωφούς. Όπως επίσης µέσα από
προγράµµατα της τηλεόρασης και από άρθρα εφηµερίδων, πιέζουν για τη σηµασία
της αναγνώρισης και της αποδοχής της νοηµατικής γλώσσας ως µέσου επικοινωνίας.
Κωφοί
Τι σηµαίνει να είσαι Κωφός; Ποιοι είναι οι Κωφοί; Κωφοί µπορούν να
γεννηθούν και να µεγαλώσουν µέσα στην κουλτούρα τους, όπως είναι τα παιδιά
Κωφών γονέων. Μαθαίνουν τη νοηµατική γλώσσα, τα πιστεύω και τις συµπεριφορές
της πολιτιστικής οµάδας των γονιών τους. Όταν πηγαίνουν στο σχολείο,
ανταλλάσσουν πολιτιστικά και γλωσσολογικά µοντέλα µε ένα µεγαλύτερο αριθµό
κωφών παιδιών και παιδιών από ακούοντες γονείς που γίνονται µέλη της κουλτούρας
αργότερα. Κωφός, συνήθως σηµαίνει άνθρωπος που έχει κάποιο βαθµό ακουστικής
απώλειας. Το ουσιαστικό κριτήριο όµως, είναι η ταύτιση µε τους άλλους Κωφούς και
η συµπεριφορά ως Κωφός. Το κύριο χαρακτηριστικό της κουλτούρας των Κωφών
είναι οι πολιτιστικές αρχές τους.
Πολιτιστικές αρχές
Γλώσσα: Πάνω απ’ όλα απαραίτητη αξία της κουλτούρας τους είναι ο
σεβασµός της Αµερικάνικης νοηµατικής γλώσσας (ΑΝΓ). Όλοι οι Κωφοί δεν έχουν
µάθει την ΑΝΓ ως µητρική γλώσσα. Πολλά άτοµα που εντάσσονται αργότερα στην
κοινότητα φέρνουν µαζί τους και µια άλλη γλώσσα, συνήθως την Αγγλική. Πολλοί
δυσκολεύονται να χρησιµοποιήσουν την ΑΝΓ, αλλά την σέβονται και την δέχονται
και σιγά-σιγά αρχίζουν να τη χρησιµοποιούν. Επειδή η νοηµατική γλώσσα
χρησιµοποιεί χέρια, υπάρχει µια «ιερότητα» για το πώς πρέπει να χρησιµοποιούνται
τα χέρια στην επικοινωνία.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 80
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Οι Κωφοί πιστεύουν ότι οι χειρονοµίες πρέπει να µεταφέρουν οπτικά νοήµατα
και έχουν εναντιωθεί στη χρήση των χεριών χωρίς νόηµα, όπως για παράδειγµα είναι
η υποβοηθητική οµιλία (Cued Speech). Μερικά νοήµατα φαίνονται πιο εικονικά απ’
ότι άλλα, π.χ. για το νόηµα «ΣΠΙΤΙ» φαίνεται σα να σχεδιάζει το σχήµα ενός
τυπικού σπιτιού. Άλλα νοήµατα δεν έχουν καµιά εικονικότητα π.χ. το νόηµα
«ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ». Για το νόηµα δεν έχει σηµασία η προέλευση αλλά η ακρίβεια
και ο ρυθµός.
Οµιλία: Μερικοί Κωφοί µπορεί να χρησιµοποιούν οµιλία σε δραστηριότητες της
κοινότητας, όταν συµµετέχουν και ακούοντες, ή σε προγράµµατα εκπαίδευσης
γονιών. Αλλά στο επίπεδο της κουλτούρας, η οµιλία δεν είναι αποδεκτή
συµπεριφορά. Τα παιδιά που έχουν µεγαλώσει στην κουλτούρα των Κωφών
εκπαιδεύονται να περιορίζουν τις κινήσεις του στόµατός τους, χρησιµοποιώντας
µόνο αυτές που είναι µέρος της γλώσσας τους.
Η χρήση της οµιλίας σηµαίνει καταπίεση για τους Κωφούς. Παραδοσιακά η
οµιλία είχε επιβληθεί στους κωφούς από τους ακούοντες δασκάλους τους σαν
υποκατάστατο της γλώσσας. Έχει δηλαδή συνδεθεί µε αρνητικές εµπειρίες και
θεωρείται υπεύθυνη για την καταπίεση και τον περιορισµό των Κωφών στην πιο
βασική ανθρώπινη ανάγκη τους, την ανάγκη να επικοινωνήσουν, ακόµα και µεταξύ
τους µέσα από τη γλώσσα τους.
Οι Κωφοί αισθάνονται ότι πάντα θα µειονεκτούν ως προς την οµιλία σε σχέση
µε τους ακούοντες και ότι δεν θα µπορέσουν ποτέ να επικοινωνήσουν µαζί τους
Κοινωνικές σχέσεις: Όπως κάθε µειοψηφία, δίνουν µεγάλη έµφαση στους
οικογενειακούς και κοινωνικούς δεσµούς. Ο Croneberg σχολιάζει στο λεξικό της
ΑΝΓ, ότι οι Κωφοί θεωρούν τις κοινωνικές δραστηριότητες ένα σηµαντικό µέσο για
να επικοινωνούν µε άλλους κωφούς. Αισθάνονται υποστήριξη και εµπιστοσύνη
µεταξύ τους αναπτύσσουν φιλίες και µοιράζονται την ίδια κουλτούρα, τις ίδιες
πεποιθήσεις και τα ίδια ενδιαφέροντα.
Ιστορίες και Λογοτεχνία της κουλτούρας
∆εν υπάρχουν βιβλία µέσα από τα οποία τα κωφά παιδιά να µαθαίνουν τις
αξίες της κουλτούρας τους. Τις µαθαίνουν µέσω της συναναστροφής µε άλλους
Κωφούς, που ενισχύουν ή αποθαρρύνουν τα σχόλιά τους ή τις πράξεις τους. Αυτές
τις αξίες τις βρίσκουν µέσα στην παράδοση της κουλτούρας της κοινότητας.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 81
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Εισαγωγή στην κουλτούρα των Κωφών
Πολλοί Κωφοί που µεγαλώνουν ως µέρος της κουλτούρας των ακουόντων,
θεωρούν τους εαυτούς τους ακούοντες µε απώλεια ακοής. Όταν όµως συναντούν τη
νέα και διαφορετική κουλτούρα των Κωφών, καταλαβαίνουν ότι δεν είναι αποδεκτές
όλες οι πεποιθήσεις και οι αξίες τους. Αντιµετωπίζουν µια σύγκρουση µεταξύ του τι
πίστευαν και του τι πρέπει να αποδεκτούν ως µέλη της κουλτούρας. Ένα παράδειγµα
µιας τέτοιας σύγκρουσης είναι η οµιλία. Ο κωφός που χρησιµοποιούσε την οµιλία
για να επικοινωνήσει, τώρα µαθαίνει ότι η οµιλία δεν έχει την ίδια βαρύτητα και
ανάµεσα στους Κωφούς, όπως είχε στους ακούοντες. Η οµιλία δεν είναι αποδεκτή
συµπεριφορά στην κουλτούρα τους. Ο κωφός καταλαβαίνει ότι πρέπει να αλλάξει τη
συµπεριφορά του, που πάντα πίστευε ότι είναι κανονική, αποδεκτή και θετική.
Ένα άλλο παράδειγµα σύγκρουσης παλιάς και νέας συµπεριφοράς είναι η
χρησιµοποίηση των µατιών. Στην αµερικάνικη κουλτούρα των ακουόντων, οι
άνθρωποι διδάσκονται ότι το να κοιτάζει κανείς κάποιον συνέχεια είναι απρεπές και
πολλοί κωφοί έχουν µάθει να κοιτούν τα πρόσωπα των ακουόντων για µικρό χρονικό
διάστηµα, µετά να κοιτούν αλλού για λίγο, για να µη χαρακτηριστούν «χαζοί» ή ότι
προκαλούν. Στη χρησιµοποίηση της νοηµατικής γλώσσας για συνοµιλία, ο ένας
πρέπει να κοιτάζει το πρόσωπο του άλλου. Η διακοπή της οπτικής παρακολούθησης
νοηµατιστή και συνοµιλητή, µπορεί να θεωρηθεί από τους κωφούς ανάγωγη
συµπεριφορά ή ότι «προσποιείται ότι παρακολουθεί».Υπάρχουν πολλοί κανόνες για
το πώς χρησιµοποιούνται τα µάτια στις συνοµιλίες µε την ΑΝΓ.
Το ίδιο ισχύει και για το πώς χρησιµοποιούν την έκφραση του προσώπου. Οι
εκφράσεις του προσώπου µεταξύ των ακουόντων είναι αρκετά συγκρατηµένες, όταν
συγκριθούν µε των κωφών νοηµατιστών. Κινήσεις µατιών, προσώπου, κεφαλιού
είναι απαραίτητο µέρος της ΑΝΓ. Χρησιµοποιούνται ως µέρος της γραµµατικής ή για
τη µεταφορά πληροφοριών απαραίτητων για να ελέγχονται οι συζητήσεις, όπως
επίσης και για την άντληση πληροφοριών σχετικά µε την ευαισθησία του
νοηµατιστή.
Μια άλλη διαφορά υπάρχει στον τρόπο µε τον οποίο κάποιος συστήνεται. Οι
ακούοντες πολλές φορές συστήνονται µόνο µε το µικρό τους όνοµα, πράγµα που
µπορούν να κάνουν και οι Κωφοί. Όµως οι Κωφοί προτιµούν να συστήνονται µε
ονοµατεπώνυµο και δεν είναι ασυνήθιστο να συµπληρώνουν την πόλη ή την περιοχή
από τις οποίες προέρχονται. Αυτή η πληροφορία είναι απαραίτητη γι’ αυτούς, γιατί οι
οµάδες κουλτούρας είναι µικρές και η ανάγκη για επαφή µε άλλα µέλη σηµαντική.
Όπως επίσης το «από πού είσαι» σηµαίνει και σε ποιο σχολείο πήγες και πού
πέρασες την παιδική σου ηλικία.
Τέλος, µια απαραίτητη συµπεριφορά είναι να µάθει πώς να ονοµάζει τον εαυτό
του. Στην κουλτούρα των ακουόντων είναι συνηθισµένο να χρησιµοποιούνται οι
διαβαθµίσεις της ακουστικής απώλειας (βαρήκοος κ.τ.λ). Άτοµο µε «δυσκολία
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 82
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
ακοής» είναι περισσότερο αποδεκτό γεγονός, που σηµαίνει ότι το άτοµο είναι κοντά
στο να ακούει και είναι πιο ικανό να αντιδρά σε µια ίση βάση µε τους ακούοντες.
Ενώ «κωφός», είναι πιο αρνητικό και δηµιουργεί την εντύπωση ότι είναι δύσκολο να
επικοινωνεί και ότι δεν µπορεί να µιλήσει καθόλου. Έτσι ένας κωφός µεταξύ
ακουόντων, µάλλον θα αγνοηθεί αν δηλώσει κωφός. Αλλά µεταξύ των Κωφών οι
διακρίσεις της ακουστικής απώλειας δεν θεωρούνται σηµαντικές. «Κωφός» δεν είναι
τόσο µια ετικέτα της κώφωσης, όσο µια ετικέτα πολιτιστικής αναγνώρισης. Το νόηµα
«κωφός» στην ΑΝΓ µπορεί να σηµαίνει «οι φίλοι µου» που περιλαµβάνει την έννοια
της κουλτούρας του «Κωφού». Έτσι η κουλτούρα των Κωφών είναι µοναδική και
διαφορετική από όλες τις άλλες κουλτούρες. Είναι µια οµάδα ανθρώπων που
µοιράζονται κωδικούς συµπεριφοράς και αξιών που µαθαίνονται και περνούν από
γενιά σε γενιά. ‘‘Εισδύω στην κουλτούρα των Κωφών και γίνοµαι Κωφός’’ σηµαίνει
ότι µαθαίνω όλους τους απαραίτητους τρόπους για να συµπεριφέροµαι ως Κωφός.
Ακούοντα παιδιά από Κωφούς γονείς
Κωφός, συνήθως σηµαίνει άνθρωπος που έχει απώλεια ακοής. Υπάρχουν όµως
ακούοντα παιδιά Κωφών γονέων που έχουν µεγαλώσει µε την κουλτούρα των γονιών
τους και αισθάνονται ένα πολύ προσωπικό δεσµό µε τους Κωφούς. Πολλές φορές
όµως αισθάνονται τους εαυτούς τους να παίζουν τον ρόλο του συνδέσµου µεταξύ της
οικογένειας και της πλειοψηφίας. Από πολύ µικροί γίνονται διερµηνείς της
οικογένειας και επικοινωνούν µε τους ακούοντες για λογαριασµό της. Ακόµα και
όταν έχουν φύγει από την οικογένεια, έχουν τον ρόλο του ενδιάµεσου ή ως
επαγγελµατίες διερµηνείς ή ως µέλη οργάνωσης Κωφών για να επικοινωνούν µε
ακούοντες. Για να γίνουν µέλη της οµάδας κουλτούρας είναι απαραίτητο να
γνωρίζουν τη νοηµατική γλώσσα. Πολλές φορές την χρησιµοποιούν τόσο καλά ώστε
οι Κωφοί λένε: «κάνει νοήµατα σαν Κωφός».
Μερικά ακούοντα παιδιά Κωφών γονέων είναι ενήµερα ότι η συµπεριφορά που
πρέπει να χρησιµοποιούν µε την οµάδα Κωφών είναι διαφορετική από εκείνη που
χρησιµοποιούν µε τις οµάδες ακουόντων. Όταν επικοινωνούν µε Κωφούς, αλλάζουν
τη γλώσσα που χρησιµοποιούν, τα αστεία που λένε ή τη χρήση των µατιών. Άλλα
όµως συνήθως δεν φαίνεται να είναι ενήµερα για τη σύγκρουση µεταξύ της
κουλτούρας των ακουόντων και αυτής των Κωφών. Αυτά τα παιδιά υποστηρίζουν ότι
όταν είναι µε κωφούς, συµπεριφέρονται µε ένα συγκεκριµένο τρόπο (certain way),
αλλά όταν είναι µε ακούοντες βρίσκουν ότι διαφοροποιούν την συµπεριφορά τους
ασυναίσθητα.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 83
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Περίληψη
Ο όρος «κοινότητα Κωφών» χρησιµοποιείται µε πολλούς διαφορετικούς
τρόπους. Η λέξη «κοινότητα» έχει διαφορετικούς ορισµούς, πόσο µάλλον ο όρος
«κοινότητα Κωφών». Ο όρος «κοινότητα Κωφών» χρησιµοποιείται για να
περιγράφει µια οµάδα ανθρώπων που επιδρά και συνεισφέρει στους τελικούς
σκοπούς της κοινότητας ως σύνολο.
Η κουλτούρα των Κωφών δεν έχει ακόµα µελετηθεί ουσιαστικά. Ένας λόγος
µέχρι τώρα, ήταν ότι οι κωφοί στο παρελθόν δεν ορίζονταν σαν µια κοινότητα µε
κοινή κουλτούρα, αν και συχνά παρατηρήθηκε ότι έτειναν να ζητούν την συντροφιά
άλλων κωφών. Συχνά οι περιγραφές των ειδικών επικεντρώνονται στις ελλείψεις και
όχι στις θετικές απόψεις για την ζωή τους, δηλαδή ότι και αυτοί, όπως και κάθε
άνθρωπος, είναι µέλη κοινοτήτων και οµάδων κουλτούρας.
Οι αξίες των Κωφών αντανακλούν τα πιστεύω και τους τρόπους µε τους
οποίους κάθε κωφός αντιδρά στο κοινωνικό περιβάλλον. Αυτές οι αξίες είναι συχνά
διαφορετικές από εκείνες της κουλτούρας της πλειοψηφίας και πρέπει να τις µάθει ο
Κωφός για να ενταχθεί. Αυτό είναι ένα πρόβληµα που το αντιµετωπίζουν κωφοί που
έχουν µεγαλώσει σαν ακούοντες. Η άποψη του Stokoe για τη γλώσσα και την
κουλτούρα των κωφών, µας έδειξε ότι οι κωφοί δεν είναι ανώµαλες παθολογικές
περιπτώσεις, αλλά προσωπικότητες που έχουν πολιτιστική και γλωσσική ταυτότητα.
Η εργασία του ευτυχώς ξεκίνησε την εποχή που τα θέµατα για τους κωφούς δεν
κρύβονταν ούτε αγνοούνταν, αλλά αναδεικνύονταν για να φτάσουν σε ένα νέο
στάδιο ενηµέρωσης και αποδοχής των Κωφών, ώστε να κατορθώσουν να πετύχουν
την ισότητα που καιρό διεκδικούν.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 84
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Hall, S. (1989). Train-Gone-Sorry: The Etiquette of Social Conversations in
American Sign Language.Κεφάλαιο από το βιβλίο του Wilcox (Ed): American
Deaf Culture, An Anthology. Linstok Press, Silver Spring, Maryland
Οι κανόνες των κοινωνικών συζητήσεων στην Αµερικάνικη Νοηµατική Γλώσσα.
Οι Κωφοί Αµερικανοί που χρησιµοποιούν την Αµερικάνικη Νοηµατική
Γλώσσα, συχνά βιώνουν συγκρούσεις και προστριβές µε τους ακούοντες
Αµερικανούς λόγω των διαφορετικών κανόνων ευγένειας που διέπουν τις δύο
γλώσσες.
Θα αναφερθούµε στην εθνογραφία των τύπων ευγένειας που ισχύουν στην
κοινότητα των Κωφών. Στους τύπους αυτούς περιλαµβάνονται ο χαιρετισµός, η
αποχώρηση, η κατανόηση, ο χαιρετισµός µε τα χέρια, το µοίρασµα πληροφοριών και
ο αποχαιρετισµός.
Θα εξεταστεί ο τρόπος συζήτησης Κωφών (που γνωρίζονται µεταξύ τους), έτσι
ώστε να κατανοηθεί η διαφορά στους κανόνες που ακολουθούν οι Κωφοί στη
γλώσσα τους σε σύγκριση µ’ αυτούς των ακουόντων.
Οι ιδιαιτερότητες που απορρέουν από τις διαφορετικές ανάγκες των Κωφών
είναι άγνωστες σε ανθρώπους που ακούν. ∆εν είναι εύκολο να τραβήξεις την
προσοχή κάποιου που θα ήθελες να του µιλήσεις, όταν αυτός δεν ακούει. Εάν είναι
σχετικά κοντά, συνήθως τον κοιτάζεις στο πρόσωπο έως ότου στρέψει το βλέµµα
του. Αν δεν στρέψει το βλέµµα του, µπορείς να τον χτυπήσεις ελαφρά στον ώµο.
Η σωµατική επαφή είναι ένα σηµαντικό µέρος της επικοινωνίας των Κωφών.
Συνήθως, άνδρες και γυναίκες αγγίζουν και αγκαλιάζουν άτοµα του ίδιου και του
άλλου φύλου. Εάν αυτός που θέλουµε να συνοµιλήσουµε είναι αρκετά µακριά, είναι
πιο δύσκολο να του τραβήξουµε την προσοχή. Κάποιοι χρησιµοποιούν νεύµατα. Εάν
δεν τα καταφέρουν, τότε µπορούν να χτυπήσουν τα πόδια τους ή τα χέρια τους στο
τραπέζι για να προκαλέσουν κραδασµούς, έτσι ώστε ο άλλος να ανταποκριθεί. Η
παραπάνω µέθοδος δεν είναι ιδιαίτερα αγαπητή στους ακούοντες, γιατί µ’ αυτό τον
τρόπο ενοχλείται ο περίγυρος.
Ένας άλλος τρόπος είναι να βρεθεί κάποιος τρίτος που να βρίσκεται ανάµεσα σ'
εµάς και στο πρόσωπο που επιθυµούµε να µιλήσουµε, ο οποίος θα τον προσεγγίσει
για να τον ενηµερώσει.
Επιπλέον, οι παραπάνω τρόποι χρησιµοποιούνται για να δείξουν σε κάποιον
που ήδη µιλάει ότι κάποιος άλλος θέλει να µιλήσει στη συνέχεια. Άλλος τρόπος να
ζητήσει κάποιος τη σειρά του για να µιλήσει, είναι να σταθεί πολύ κοντά στον
οµιλητή αγγίζοντας τους ώµους του.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 85
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Το άτοµο που ήδη µιλάει, αναγνωρίζει την παρουσία και το σκοπό αυτού που
θέλει να µιλήσει µε το να βάλει το χέρι του πάνω στο ώµο του και/ ή νεύοντάς του
“Ναι” ή “Μισό λεπτό”.
Ο οµιλητής µπορεί να κάνει κάτι από τα παραπάνω, χωρίς όµως να πάρει το
βλέµµα του από το συνοµιλητή του (έως ότου τελειώσουν), γιατί κάτι τέτοιο θα
µπορούσε να διαταράξει τη συζήτηση.
Για να χαιρετήσουµε κάποιον, αφού ήδη έχουµε τραβήξει την προσοχή του,
µπορούµε να του σφίξουµε το χέρι ή να τον αγκαλιάσουµε ή να κάνουµε το νεύµα
“γεια”.
Το σήκωµα των ώµων ή τα ανοιχτά χέρια από κάποιον, δηλώνουν ότι δεν έχει
τίποτα να πει και δίνει τη σειρά του στον επόµενο. Ανύψωση των φρυδιών µε
χαµόγελο ή ανοιχτό στόµα από κάποιον, σηµαίνει ότι επιθυµεί να µιλήσει γιατί είχε
ξαφνικά µια ιδέα ή έµπνευση.
Κατά την διάρκεια µιας µακράς συνοµιλίας, ο οµιλητής συχνά σταµατά και
ρωτάει αυτούς που τον παρακολουθούν αν καταλαβαίνουν. Ταυτόχρονα, ο οµιλητής
µπορεί να χρησιµοποιεί διάφορους τρόπους για να σιγουρευτεί ότι όλοι τον
προσέχουν. Εάν κάποιος συγκεκριµένα σταµατήσει να προσέχει, ο οµιλητής θα
σταµατήσει έως ότου ο άλλος τον ξανακοιτάξει και τότε θα συνεχίσει. Εάν ο
οµιλητής εκνευριστεί µε κάποιον που δεν προσέχει, ίσως τον αγγίξει στον ώµο και
του πει µε νόηµα “πρόσεχε”.
Επειδή η οπτική επαφή παίζει σηµαντικό ρόλο στη νοηµατική γλώσσα, εάν
κάποιος επιθυµεί να προσβάλει τον άλλον, φτάνει να γυρίσει το κεφάλι του. Όταν
απαραίτητα κάποιος πρέπει να φύγει, θα πρέπει να πει “ένα λεπτό” και να εξηγήσει τι
πρόκειται να κάνει (να φύγει).
Αν και είναι αποδεκτό να σφίξεις το χέρι κάποιου όταν τον χαιρετάς, είναι πολύ
αγενές να του πιάσεις τα χέρια για να τον σταµατήσεις την ώρα που µιλάει. Είναι
ισοδύναµο µε το να βάλεις το χέρι σου στο στόµα ενός ακούοντος την ώρα που
µιλάει.
Είναι δύσκολο σε µια κοινότητα Κωφών να κρατήσεις ιδιωτικές τις συνοµιλίες.
Όταν αρχίσει κάποιος να µιλάει, όποιος θέλει παρακολουθεί ή συµµετέχει. Η
µυστικότητα δεν θεωρείται κατάλληλη σε ένα κοινωνικό πλαίσιο.
Ο αποχαιρετισµός είναι συνήθως µακρύς. Όταν κάποιος τελειώσει την
συνοµιλία, πρέπει να εξηγήσει πού πάει και τι θα κάνει. Ο αποχαιρετισµός
(καληνύχτα, θα σε δω την άλλη εβδοµάδα, χάρηκα που σε είδα) συχνά συνοδεύεται
µε αγκαλιάσµατα, φιλιά και σφίξιµο των χεριών.
Βασική αρχή στην κοινότητα των Κωφών είναι ότι όλοι θα πρέπει να ενεργούν
µε τρόπο που να διευκολύνεται η επικοινωνία και να παρέχονται πληροφορίες.
Οτιδήποτε εµποδίζει την επικοινωνία είναι αγένεια
Αγένεια είναι να κρατάς µυστικά ή να γυρίζεις την πλάτη σου ή να φεύγεις
βιαστικά ή να εµποδίζεις τα χέρια κάποιου νοηµατιστή.
Μια δεύτερη αρχή ευγένειας είναι να συµπεριφέρονται όλοι στην κοινότητα µε
τέτοιο τρόπο που να προωθείται η ενότητα µεταξύ των Κωφών.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 86
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Οι ακούοντες θα κατανοήσουν κάποιες πλευρές της κουλτούρας των Κωφών,
όπως τους κανόνες επικοινωνίας, µέσα από εµπειρίες και µετά από δοκιµές και λάθη.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 87
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Bahan, B. (1989). A Night of Living Terror Κεφάλαιο από το βιβλίο του
Wilcox, S (Ed): American Deaf Culture, An Anthology. Linstok Press, Silver
Spring, Maryland.
“Νυχτερινοί Εφιάλτες”
Ήταν βράδυ αποκριάς γύρω στις 8. Για εκατοστή φορά το φως του κουδουνιού
µου άναψε. Αναστέναξα και σκέφτηκα: “Ποιος βλάκας έστειλε επίσκεψη τα παιδιά
του τόσο αργά;’’ Άρπαξα λίγες καραµέλες, πήγα προς την πόρτα περίεργος για τη
στολή που θα φορούσε το παιδί. Μέχρι τώρα η πιο τροµακτική µάσκα που είχα δει
ήταν του Ronald Reagan. Καθώς άνοιξα την πόρτα και είδα το παιδί ντυµένο, δεν
πίστευα στα µάτια µου. Ούρλιαξα, µου έπεσαν οι καραµέλες και έτρεξα στο δωµάτιό
µου κλείνοντας την πόρτα πίσω µου. Το παιδί φορούσε στολή ακούοντος ανθρώπου.
Ξύπνησα γρήγορα ιδρωµένος. Έτρεξα στο συγκάτοικό µου και άναψα το φως
στο δωµάτιό του. Ξύπνησε από ένα βαθύ ύπνο και κάθισε στο κρεβάτι του. Άρχισα
να του διηγούµαι τον εφιάλτη µου. Αυτός ερµήνευσε το όνειρό µου σαν µια “
επίθεση ανησυχίας’’ και µε καθησύχασε.
Ήταν δύο η ώρα το πρωί. Ξύπνησα ξανά και έτρεξα στο δωµάτιο του
συγκάτοικού µου. Ήταν λίγο εκνευρισµένος αυτή τη φορά και ρώτησε:
) Τι ονειρεύτηκες πάλι;
) Το κορίτσι µου πήγε στο Gallaudet College και γύρισε διαφορετική. Ήταν σαν να
µην την ήξερα, δεν µπορούσα να την καταλάβω. ∆εν µπορούσα να κατανοήσω τη
νοηµατική της. Έκανε νοήµατα τόσο παράξενα. Χρησιµοποιούσε νοήµατα όπως: το,
η, -µενος, ήταν…
) -Τα όνειρά σου δείχνουν ότι φοβάσαι το διαφορετικό, φοβάσαι την αλλαγή, µου
λέει ο συγκάτοικός µου. Ξεκουράσου, είναι µόνο ένα όνειρο, µε παρηγόρησε.
Τα νοήµατά της στο όνειρό µου ήταν τόσο παράξενα, τόσο µηχανικά που
φαινόταν σαν να παρίστανε το ροµπότ. Αργότερα θυµήθηκα ότι ήταν αγγλικά µε
νοήµατα σαν µια επιδηµία µόλυνσης της ΑSL [Αµερικάνικη Νοηµατική Γλώσσα]
Η ώρα ήταν 3 το πρωί. Ξύπνησα ξανά και έτρεξα στο δωµάτιο του φίλου µου
να του πω τις λεπτοµέρειες από το τελευταίο µου όνειρο.
- Ονειρεύτηκα ότι ήµουν σε τάξη ενσωµάτωσης, µε έναν διερµηνέα, ο οποίος έκανε
διερµηνείες µετά από 3 µαθήµατα νοηµατικής γλώσσας που είχε πάρει Στο όνειρό
µου, σήκωσα το χέρι µου και ρώτησα τον καθηγητή χρησιµοποιώντας αµερικάνικη
νοηµατική γλώσσα: ‘‘ Εννοείς ότι ο Πόε έγραψε ιστορίες τρόµου;’’
Ο διερµηνέας αλληθωρίζοντας µε υγρά χείλη και τραυλίζοντας το µετέφρασε
σε σωστά αγγλικά λέγοντας: ‘‘ Εσύ πιρούνι αδύνατον Πόε έγραψε προτάσεις
τρόµου;’’
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 88
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Στην τάξη ακούστηκε µια βουή από γέλια και ο καθηγητής µε κοίταξε σαν να ήµουν
ηλίθιος.
Ο συγκάτοικός µου συνειδητοποιώντας ότι ήταν 3 το πρωί, φώναξε: ‘‘Τι;’’
Η ώρα ήταν 4 το πρωί, όταν ξαναµπήκα στο δωµάτιό του και ρώτησα: “Πότε το
Gallaudet College θα έχει Κωφό πρόεδρο;’’
- Καλά µε ξύπνησες στις 4 το πρωί να µε ρωτήσεις γι’ αυτό; είπε ο καλός µου
συγκάτοικος.
- Ονειρεύτηκα ότι πήγα στο Gallaudet College για την 65η συνάντηση αποφοίτων.
Μπήκα στο χώρο του πανεπιστηµίου και µε χαιρέτησε ο καινούργιος πρόεδρος, ο
οποίος ήταν ακούων και δεν ήξερε νοηµατική γλώσσα. Εκλέχτηκε ανάµεσα σε τρεις
Κωφούς υποψηφίους. Στο κολέγιο µια οµάδα Κωφών καθηγητών είχαν συνεδρίαση.
Αποκαλούσαν τους εαυτούς τους “Επιτροπή για τα δικαιώµατα των Κωφών”. Με
ενοχλούσε το ότι ένα κολέγιο για Κωφούς είχε µια τέτοια επιτροπή περιφρούρησης,
ώστε να είναι σίγουροι ότι η κουλτούρα των Κωφών δεν θα εκριζωθεί. Έγινα
έξαλλος.
- Ηρέµησε, ηρέµησε ένα όνειρο ήταν. Τι ήπιες πριν πέσεις για ύπνο; Ήπιες γάλα; µου
λέει ο συγκάτοικος µου.
Το ρολόι µου έδειχνε 5 το πρωί. Ξύπνησα µέσα σε φρίκη, έπιασα µε το χέρι
µου το πρόσωπό µου για να δω αν είµαι καλά. Σηκώθηκα, έτρεξα στο δωµάτιο του
“θεραπευτή” µου και κούνησα δυνατά το κρεβάτι του. Σηκώθηκε απότοµα µε
κλειστά µάτια. Τον ξύπνησα και τον ρώτησα: “Έχει παραµορφωθεί το πρόσωπό
µου;’’
- Τι σε έπιασε αυτή τη φορά; µου λέει.
- Βλέπεις κάτι διαφορετικό στο πρόσωπό µου;
- Όχι, τι είναι πάλι; ρώτησε, ελπίζοντας ότι θα φύγω.
- Είδα έναν απαίσιο εφιάλτη…. Τον χειρότερο µέχρι τώρα.
- Τι είδες τέλος πάντων; µε ρωτάει.
- Ονειρεύτηκα ότι συµφώνησα να λάβω µέρος σε ένα πείραµα µιας εταιρίας που
παράγει κοχλιακά εµφυτεύµατα. ∆εν ξέρω πώς το αποφάσισα αλλά το έκανα. Πήγα
στο νοσοκοµείο να µου τοποθετήσουν τον µηχανισµό στο πίσω µέρος του αυτιού
µου. Όπως ήµουν ατάραχος µε έκοψαν, µου άνοιξαν το κεφάλι και πέταξαν µέσα τα
καλώδια και τα µηχανήµατα. Όταν ξύπνησα, οι γιατροί και οι νοσοκόµες στέκονταν
δίπλα µου περιµένοντας να απολογηθούν για το ατύχηµα που συνέβη κατά την
επέµβαση. Ο γιατρός µου εξήγησε ότι το µηχάνηµα τοποθετήθηκε πάρα πολύ καλά,
αλλά µου’ πε ότι ο βοηθός του έκανε ένα λάθος κόβοντας λίγο πιο βαθιά και έκοψε
το νεύρο του προσώπου µου, µε αποτέλεσµα η µια πλευρά του προσώπου µου να
γέρνει.
- Το πρόσωπό σου είναι µια χαρά. Νοµίζω ο εφιάλτης σου σηµαίνει ότι αρνιέσαι σε
ένα βαθµό να δεχτείς την κώφωση σου και η επιθυµία σου να γίνεις ακούων
υπερισχύει του φόβου σου για αλλαγή, µε παρηγορεί σαρκαστικά ο συγκάτοικός µου.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 89
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
-Τι; εγώ αρνούµαι την κώφωσή µου; Είµαι πολύ υπερήφανος, ώστε να µη θέλω να
υποστώ µια χειρουργική επέµβαση!
Τέλος πάντων, αισθάνθηκα προσβεβληµένος και γύρισα στο κρεβάτι µου.
Ξύπνησα και αισθάνθηκα το αίµα µου να έχει φύγει όλο από το πρόσωπό µου.
Φοβισµένος, µε το βλέµµα µου να γυρίζει µέσα στο δωµάτιο, κοιτάζοντας και
περιµένοντας κάποια ένδειξη ότι αυτό το τελευταίο όνειρο έγινε πραγµατικότητα,
ξαναπηγαίνω στο δωµάτιο του συγκάτοικού µου και τον χτυπώ απαλά στον ώµο.
Πετάγεται από το κρεβάτι, µε κοιτάζει τροµαγµένος και λέει:
- Είσαι πολύ χλωµός σαν φάντασµα. Τι συµβαίνει;
∆εν απάντησα. Απλά στεκόµουν εκεί σε πλήρη σύγχυση. Με έβαλε να καθίσω κάτω
και ρώτησε ξανά:
- Τι πρόβληµα υπάρχει;
Έκανα νοηµατική. Ένα νόηµα αυτή τη φορά, πολύ αργά: «Εγώ ακούων.»
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 90
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.

Bahan, B. (1989). Its our World Too. Κεφάλαιο από το βιβλίο του Wilcox (Ed):
American Deaf Culture, An Anthology. Linstok Press, Silver Spring, Maryland
«Eίναι και δικός µας ο κόσµος»
Αναρωτιόµουν για ποιο θέµα να γράψω αυτό το µήνα στο περιοδικό «Νέα της
Κοινότητας Κωφών». Για λίγα λεπτά πανικοβλήθηκα, σκεπτόµενος ότι δεν υπάρχουν
άλλες ιστορίες στο µυαλό µου.
Τελικά, µε έσωσε µια κατσαρίδα. Θα σας πω τι συνέβη. Καθώς πήγαινα στους
γονείς µου, στη µέση περίπου του δρόµου σταµάτησα σε ένα εστιατόριο. Όταν ήρθε
η σερβιτόρα να πάρει την παραγγελία, της έδειξα στον κατάλογο τι ήθελα. Αυτή
συνέχισε να µιλάει. Ίσως έλεγε ποιο ήταν το πιάτο της ηµέρας. Την διέκοψα, της
έκανα χειρονοµία ότι δεν ακούω και έδειξα ξανά την παραγγελία µου.
Ενοχλήθηκε και είπε δείχνοντας τα χείλη της:«Γιατί δεν µιλάς;». Όταν πρόφερα
µε δυσκολία «ένα χάµπουργκερ µε τυρί», ταράχτηκε και έφυγε. ∆εκαπέντε λεπτά
αργότερα ξαναγύρισε φέρνοντας το φαγητό µου και ένα σηµείωµα που ήταν
γραµµένο µε πολλά λάθη. Καθώς το διάβαζα αναρωτήθηκα πού έµαθε να γράφει·
ήταν τόσο ανορθόγραφη. Το σηµείωµα έλεγε: «Έχω ένα κωφό αδελφό ο οποίος
παρακολούθησε ένα πολύ καλό σχολείο στα βόρεια. Τώρα µιλάει καλά. Πρέπει να
µάθεις να µιλάς, ποτέ δεν είναι αργά. Τελοσπάντων, ζεις σε ένα κόσµο ακουόντων.»
Θύµωσα, σκεφτόµενος µε ποιο δικαίωµα υποστήριζε ότι δεν έκανα
λογοθεραπεία. Παρακολούθησα σχολείο που ενσωµάτωνε την λογοθεραπεία στην
φιλοσοφία του. Εκτός του ότι αφιέρωσα πολλές ώρες προσπαθώντας να προφέρω τον
ήχο Π αντί για ΜΠ, στοιχείο το οποίο -σύµφωνα µε την παραπάνω φιλοσοφία- θα
µου επέτρεπε να επικοινωνώ επιτυχώς στον «Κόσµο των Ακουόντων».
Ήµουν τόσο εκνευρισµένος µε το σηµείωµα, που δεν κατάλαβα ότι η
σερβιτόρα στεκόταν και περίµενε για την απάντηση µου. Καθώς την κοίταξα, τα
µάτια και το στόµα της άνοιξαν τροµαγµένα και έφυγε γρήγορα. Επέστρεψε αµέσως
µε ένα αεροζόλ. Σηκώθηκα αµέσως να τρέξω, να προφυλάξω τον εαυτό µου,
σκεπτόµενος «τι έκανα που πρέπει να µε ψεκάσει;». Πέρασε γρήγορα από µπροστά
µου κατευθυνόµενη στο τραπέζι πίσω από µένα όπου περπατούσε µια κατσαρίδα.
Άδειασε σχεδόν το µισό µπουκάλι για να τα καταφέρει. Παρακολουθούσα την σκηνή
έκπληκτος. Φυσικά, δεν µπόρεσα να τελειώσω το φαγητό µου. Πλήρωσα και έφυγα
όσο πιο γρήγορα µπορούσα παίρνοντας το σηµείωµα µαζί µου.
Στο δρόµο ξαναδιάβασα το σηµείωµα και αυτή τη φορά κόλλησα στη φράση:
«Είναι ένας κόσµος ακουόντων».
Με ποιο δικαίωµα οι ακούοντες επιβάλλουν σε µας την επικράτηση του
κόσµου τους; Το χειρότερο είναι ότι υπάρχουν κωφοί, οι οποίοι υποστηρίζουν τις
αξίες του κόσµου των ακουόντων σε µας τους κωφούς, λέγοντας συνεχώς ότι πρέπει
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 91
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
να µάθουµε να µιλάµε γιατί ζούµε σε κόσµο ακουόντων. Είναι αξιοπερίεργο, γιατί µε
αυτό τον τρόπο αρνούνται την δική τους ύπαρξη ως κωφά άτοµα. Εάν ο κόσµος δεν
είναι δικός τους, τότε ποιανού είναι;
Προτείνω σε όλους εµάς να διαλαλούµε ότι «είναι και δικός µας ο κόσµος».
Βέβαια, δεν µπορώ να αρνηθώ το γεγονός ότι υπάρχουν περισσότεροι ακούοντες από
ότι κωφοί, αλλά αρνούµαι το δικαίωµα τους να διεκδικούν τον κόσµο. Εγώ ως κωφός
έχω τα δικά µου δικαιώµατα και την δική µου θέση σε αυτό τον πλανήτη. Το να
διαλαλώ ότι «ο κόσµος ανήκει στους ακούοντες» είναι µια δήλωση ηττοπάθειας.
Εµείς που µιλάµε τη νοηµατική γλώσσα, λειτουργούµε εξίσου καλά σε όλες τις
πτυχές της ζωής.
Υπάρχουν µερικοί κωφοί δάσκαλοι κωφών/βαρηκόων, οι οποίοι διδάσκουν ότι
πρέπει να παραµείνουµε στις αξίες της πλειοψηφίας του κόσµου, που είναι οι
ακούοντες. Αυτοί δηλητηριάζουν το µυαλό των κωφών παιδιών που διδάσκουν, των
παιδιών που θα είναι οι αυριανοί κωφοί ενήλικες. Κατά συνέπεια, αυτοί οι ενήλικες
θα πιστεύουν και θα λένε στους άλλους ότι πρέπει να µάθουµε να µιλάµε, γιατί ζούµε
σε ένα κόσµο ακουόντων.
Εάν διαλαλούµε ότι είναι και δικός µας ο κόσµος, θα δείξουµε ότι έχουµε και
εµείς θέση σε αυτό τον κόσµο. Οι ακούοντες θα πρέπει να µοιραστούν τον κόσµο
µαζί µας και είναι ευπρόσδεκτοι στον κόσµο µας µε την προϋπόθεση να σεβαστούν
το δικαίωµα µας να επικοινωνούµε µε τη νοηµατική γλώσσα. Γιατί µέσα από την
νοηµατική γλώσσα, µαθαίνουµε τα πάντα γύρω από τον κόσµο, το καλό και το κακό,
το όµορφο και το άσχηµο.
Κερδίζοντας τη θέση µας σ’ αυτό τον κόσµο, θα πρέπει να διδάξουµε τη
νοηµατική γλώσσα στους ακούοντες. Με αυτό τον τρόπο γεφυρώνουµε τους δυο
κόσµους.
Φτάνοντας στο σπίτι των γονιών µου, αντιλήφθηκα ότι είχα ένα θέµα για το
περιοδικό: «Ο κόσµος ανήκει σε όλους µας».
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 92
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Κουρµπέτης Β. (1998). Η Ελληνική Νοηµατική Γλώσσα στην Εκπαίδευση των
Κωφών Παιδιών. Αδηµοσίευτο άρθρο.
Η Ελληνική Νοηµατική Γλώσσα στην Εκπαίδευση Κωφών Παιδιών
Οι κωφοί στην Ελλάδα, όπως και στον υπόλοιπο κόσµο, εκτός από το ότι
θεωρούνται άνθρωποι µε ειδικές ανάγκες, είναι και µια γλωσσική µειονότητα και µια
ιδιαίτερη κοινωνική οµάδα. Στο άρθρο αυτό υιοθετούµε την ορολογία του James
Woodward (1982) και γράφουµε το ''κωφός'' µε µικρό κ όταν αναφερόµαστε σε
ανθρώπους µε ακουστική απώλεια και το ''Κωφός'' µε Κ κεφαλαίο όταν
αναφερόµαστε σε ένα συγκεκριµένο σύνολο Κωφών ανθρώπων που έχουν κοινή
γλώσσα- την Ελληνική Νοηµατική Γλώσσα στην Ελλάδα- και κοινή κουλτούρα.
Η νοηµατική γλώσσα είναι η µόνη µορφή γλώσσας που επιτρέπει στους
κωφούς να επικοινωνούν αβίαστα, εύκολα, φυσικά, αµφίδροµα και αποτελεσµατικά
(Wilbur 79, Kourbetis 82, Woodward 90). Αφού η ΕΝΓ είναι µία φυσική γλώσσα µε
όλα τα χαρακτηριστικά µιας φυσικής γλώσσας, τότε δεν είναι αναγκαία ή δυνατή η
αντικατάστασή της από ένα άλλο κώδικα επικοινωνίας. Τουναντίον είναι αναγκαία η
χρήση της δοµής της για την εκπαίδευση των κωφών.
Η φυσική γλώσσα των Κωφών στην Ελλάδα είναι η Ελληνική Νοηµατική
Γλώσσα (ΕΝΓ) για την οποία ξέρουµε πολύ λίγα πράγµατα Ο κυριότερος λόγος είναι
η έλλειψη συστηµατικής επιστηµονικής µελέτης της. Η ΕΝΓ έχει κατά καιρούς
ονοµασθεί λανθασµένα Μιµική Γλώσσα (Λαζανάς 68), Σύστηµα Ελληνικών
Νευµάτων ή Νευµατική (Τριανταφυλλίδης, 87), Νοηµατική Γλώσσα (χωρίς τον
προσδιορισµό της (Ελληνικής) (Λογιάδη και Λογιάδη 85, Κωνσταντινίδου, 89),
Κινηµατική (Παπασπύρου, 96). Οι ονοµασίες αυτές είναι είτε ελλιπείς ή τελείως
λανθασµένες και οφείλονται στην έλλειψη εξειδικευµένης γνώσης ή σε νεωτερισµούς
που είναι συνηθισµένα φαινόµενα στο χώρο της κώφωσης. Ο όρος Ελληνική
Νοηµατική Γλώσσα είναι ο µόνος αποδεκτός από την Κοινότητα των Κωφών
(Οµοσπονδία Κωφών Ελλάδος, 97) και από την ακαδηµαϊκή κοινότητα που
ασχολείται µε την κώφωση (Λαµπροπούλου, 96). ∆εν υπάρχει αµφιβολία πια ότι η
ΕΝΓ είναι γλώσσα και ότι πρέπει να διαφοροποιείται από τις άλλες εθνικές
νοηµατικές γλώσσες µε τον όρο Ελληνική. Εκεί που υπάρχει δυσκολία κατανόησης
είναι στην διπλή σηµασία της λέξης ''νόηµα''. Αυτή η διπλή σηµασία και του
νοούµενου και του νεύµατος είναι επιλέξιµη για την περιεκτικότητά της ιδιαίτερα
επειδή µιλάµε για µια γλώσσα.
Η πλειοψηφία των κωφών παιδιών (90-95%) έχουν ακούοντες γονείς οι οποίοι
δεν γνωρίζουν την ΕΝΓ. Τα παιδιά µαθαίνουν την ΕΝΓ σε σχολική ηλικία, όχι µέσω
της εκπαίδευσης αλλά έµµεσα από άλλους µεγαλύτερους µαθητές και κωφούς
ενήλικες, όταν αυτοί υπάρχουν στην σχολική κοινότητα. (Lambropoulou 86,
Κουρµπέτης 87, Hoffmeister 80, Bellugi & Fischer 72). Το αναγνωστικό επίπεδο των
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 93
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
κωφών µαθητών κατά την αποφοίτησή τους από το ∆ηµοτικό Σχολείο είναι πολύ
χαµηλό (Κουρµπέτης 87, 'Εκθεση του Ιατροπαιδαγωγικού Κέντρου του ΕΙΠΚ 1997).
Η διδασκαλία της ΕΝΓ κάτω από αυτές τις προϋποθέσεις είναι αναγκαίο να
γίνεται από Κωφό δάσκαλο της ΕΝΓ ως πρώτη γλώσσα. Είναι βασική υπόθεση ότι
εάν οι µαθητές µάθουν καλά µια γλώσσα (την ΕΝΓ), τότε θα µπορούν να αναπτύξουν
τις γλωσσικές τους δεξιότητες και στην δεύτερη γλώσσα που στην προκειµένη
περίπτωση είναι η Ελληνική (γραπτή γλώσσα).
Η πλειοψηφία των σχολείων για κωφούς µαθητές στις Ηνωµένες Πολιτείες και
την Ευρώπη έχει προχωρήσει από την προφορική µέθοδο διδασκαλίας σε µία µέθοδο
περισσότερο προσαρµοσµένη στις ανάγκες των παιδιών και η οποία περιλαµβάνεται
στη Φιλοσοφία της Ολικής Επικοινωνίας (Jordan, Gustason και Rose, 1977) και της
∆ίγλωσσης Εκπαίδευσης (Lane, Hoffmeister, Behan 96).
Η εκπαίδευση των κωφών παιδιών στην Ελλάδα είναι βασισµένη σε εµπειρικές
εκπαιδευτικές πρακτικές χωρίς την απαιτούµενη οργάνωση, εποπτεία και
καθοδήγηση αναγκαία για την κάλυψη των εκπαιδευτικών αναγκών των κωφών
παιδιών. Η ΕΝΓ δεν υπάρχει σαν γνωστικό αντικείµενο στο σχολικό πρόγραµµα.
Η διδασκαλία της Ελληνικής Νοηµατικής Γλώσσας προβλέπεται στο
Αναλυτικό Πρόγραµµα της Ειδικής Αγωγής µε συγκεκριµένες µάλιστα
δραστηριότητες. Ο σχεδιασµός της διδασκαλίας της ΕΝΓ πρέπει να βασίζεται στις
αρχές της ∆ίγλωσσης Εκπαίδευσης, τις οδηγίες της Οµοσπονδίας Κωφών Ελλάδος
και την εµπειρία µας από προγράµµατα διδασκαλίας της ΕΝΓ.
Για την διδασκαλία της ΕΝΓ απαιτείται η διεύρυνση του ωρολογίου
προγράµµατος και η χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών και οπτικών µέσων, όπως
video και τηλεόραση. Στόχος µας πρέπει να είναι ο εκσυγχρονισµός του ελληνικού
σχολείου και της ποιότητας της παρεχόµενης εκπαίδευσης. Η ειδική αγωγή είναι
αυτονόητο ότι δεν πρέπει να περιθωριοποιείται σε µια τέτοια προσπάθεια.
Οι γλώσσες είναι πολύ σηµαντικές για τις δοµές των κοινωνιών του κόσµου.
∆ιαφορετικές γλώσσες χαρακτηρίζουν την πολιτική, κοινωνική και οικονοµική δοµή
του κόσµου µας. Πολλές φορές τα συναισθήµατα παίζουν µεγαλύτερο ρόλο από την
αλήθεια, όταν συζητάµε για µία γλώσσα. Αυτό γίνεται εµφανές όταν η γλώσσα παίζει
µικρό ρόλο στις δοµές που προαναφέραµε. Η Ελληνική Νοηµατική Γλώσσα (ΕΝΓ)
είναι ένα ζωντανό παράδειγµα αυτής της κατάστασης.
Η ΕΝΓ δεν εκτιµάται ιδιαίτερα από την κοινότητα των ακουόντων και διέπεται
από πολλούς µύθους όπως π.χ. ότι είναι διεθνής, ότι δεν έχει γραµµατική και
συντακτικό, ότι έχει φτωχό λεξιλόγιο και ότι µαθαίνεται εύκολα (Κουρµπέτης 1997,
Kourbetis & Hoffmeister 96). Στόχος µας σε αυτήν την εργασία είναι να
αναγνωρίσουµε αυτούς τους µύθους και να εξετάσουµε την πραγµατικότητα για την
ΕΝΓ.
Είναι επιθυµία πολλών ανθρώπων, για πολύ καιρό, να θέλουν τη νοηµατική
γλώσσα ως διεθνή: Από τον πρώτο Γάλλο δάσκαλο των κωφών τον Abbe de l'Epee
στο τέλος του 18ου αιώνα έως την προηγούµενη δεκαετία (Markowicz, 87). Η
νοηµατική γλώσσα δεν είναι διεθνής. Υπάρχουν πολλές νοηµατικές γλώσσες στον
κόσµο. Υπάρχει η Αµερικάνικη Νοηµατική Γλώσσα που χρησιµοποιείται στις ΗΠΑ
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 94
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
και τον Καναδά, η Αγγλική Νοηµατική Γλώσσα της Μ. Βρετανίας, η Ιαπωνική
Νοηµατική Γλώσσα, κ.ά. Αν και οι νοηµατικές γλώσσες έχουν κοινό χαρακτηριστικό
την οπτική και κινητική δοµή τους, δεν είναι αµοιβαία κατανοητές. Κάθε µία
νοηµατική γλώσσα έχει διαφορετικές ή παρόµοιες χειροµορφές, οι οποίες σηµαίνουν
διαφορετικά πράγµατα.
Για παράδειγµα, στην Αµερικάνικη Νοηµατική Γλώσσα (ΑΝΓ) η ερώτηση
"Πώς σε λένε;" γίνεται µε τρία νοήµατα που υπάρχουν στην ΕΝΓ αλλά σηµαίνουν
διαφορετικά πράγµατα. Αυτά τα νοήµατα στην ΕΝΓ σηµαίνουν ΣΠΡΩΧΝΩ,
ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ, ΓΙΑΤΙ. Τα νοήµατα της ΕΝΓ στην ΑΝΓ σηµαίνουν ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΑ,
ΠΙΑΝΩ ΤΟ ΑΥΤΙ, ΤΙ. Και οι δύο προτάσεις δεν έχουν καµία σηµασία στην άλλη
γλώσσα και ούτε µπορούν να γίνουν κατανοητές από τους χρήστες των γλωσσών.
(∆εν αναφερόµαστε εδώ στην έκφραση του προσώπου που δηλώνει ερώτηση και
είναι κοινή και στις δύο γλώσσες ούτε στην συντακτική δοµή της πρότασης). Η ΕΝΓ
είναι µια οπτικό-κινητική γλώσσα και όχι συµβολική. Το ότι η ΕΝΓ παρουσιάζεται
στον αέρα, χρησιµοποιώντας το σώµα, τα χέρια και το πρόσωπο, οδηγεί µερικούς
ανθρώπους στην λανθασµένη εντύπωση ότι η ΕΝΓ είναι εικονική. Η γλώσσα δεν
δηµιουργεί "εικόνες" και "σύµβολα" για να αναφερθεί σε ένα αντικείµενο, αλλά
δηµιουργεί νοήµατα (σύµβολα), που είναι όπως οι λέξεις ή ακόµα και οι φράσεις των
οµιλούµενων γλωσσών. Οι εικόνες είναι κατανοητές από όλους, οι λέξεις ή τα
νοήµατα όµως χρειάζονται εκµάθηση για να γίνονται κατανοητά.
Η ικανότητα των νοηµατικών γλωσσών να αποδίδουν ευδιάκριτα κάποια
στοιχεία ενός αντικειµένου δεν θα πρέπει να έχει αρνητικό χαρακτήρα. Είναι µια
δυνατότητα της νοηµατικής γλώσσας που έχει µεγάλη διδακτική αξία και για την
διδασκαλία της αλλά και για την κατανόηση της διαδικασίας απόκτησής της.
Όποιος νοµίζει ότι µπορεί να καταλάβει την ΕΝΓ λόγω της ''εικονικής ή
συµβολικής της βάσης'', δεν έχει παρά να παρακολουθήσει δύο Κωφούς να ''µιλάνε".
Θα πεισθεί σύντοµα για το αντίθετο. Υπάρχουν ετυµολογικά χαρακτηριστικά ενός
νοήµατος που πολλές φορές υπαγορεύουν µια εικονική εξήγηση µερικών νοηµάτων.
Αυτά τα ετυµολογικά χαρακτηριστικά υπάρχουν και στις οµιλούµενες γλώσσες. Η
λέξη ΓΑΥΓΙΣΜΑ έχει ηχητική εικονική ετυµολογία όπως και πολλές άλλες λέξεις.
Το ότι µια γλώσσα έχει µερικά εικονικά χαρακτηριστικά δεν κάνει την γλώσσα
εικονική ούτε εύκολα κατανοητή. Η εικονική σχέση ενός νοήµατος µε ένα
αντικείµενο είναι ένα σύνηθες ερώτηµα των ακουόντων που πρωτοµαθαίνουν την
Ελληνική Νοηµατική Γλώσσα. Αυτό είναι αναπόφευκτο λόγω της οπτικοκινητικής
δοµής της γλώσσας (Bellugi & Klima 72).
Τέλος, εάν οι νοηµατικές γλώσσες ήταν εικονικές, συµβολικές και µη λεκτικές,
τότε θα έπρεπε να είναι οι ίδιες σε όλο τον κόσµο, να µαθαίνονται εύκολα και η
επικοινωνία µε αυτές να περιορίζεται σε απλή, καθηµερινή και µη αφηρηµένη. Αυτό
όµως απέχει πολύ από την αλήθεια .
Η Ελληνική Νοηµατική Γλώσσα χρησιµοποιείται στην ίδια χώρα µε την
Ελληνική Γλώσσα, δεν είναι όµως η αναπαράσταση της οµιλούµενης γλώσσας µε
άλλη µορφή, όπως είναι η γραπτή γλώσσα. Όταν η ΕΝΓ χρησιµοποιείται από
ακούοντες, φαίνεται να παρουσιάζει µια άλλη δοµή που µοιάζει µε αυτή των
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 95
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Ελληνικών, αλλά αυτό δεν είναι ΕΝΓ. Είναι, στην καλύτερη περίπτωση, µια συλλογή
νοηµάτων της ΕΝΓ, σε µια σειρά που για να είναι κατανοητή, πρέπει κάποιος να
ξέρει και ΕΝΓ και ελληνικά. Η ΕΝΓ είναι η γλώσσα της Κοινότητας των Κωφών και
όχι µια κατασκευή των ακουόντων . Όταν κάποιος ξέρει και καλά Ελληνικά και καλά
ΕΝΓ µπορεί να κάνει “αλλαγή κώδικα” (Code-swiching) και να καταλήξει σε
δανεισµό λεξιλογίου (borrowing) που συνήθως είναι από την ισχυρή γλώσσα
(Hoffmeister & Shettle, 84).
Η ΕΝΓ έχει και γραµµατική και συντακτικό. Φανταστείτε µια γλώσσα χωρίς
αυτά. Κανένας δεν θα µπορούσε να καταλάβει κανέναν. Όλες οι γλώσσες του
κόσµου έχουν συντακτικό και γραµµατική. Απλώς η ΕΝΓ έχει διαφορετικό
συντακτικό και γραµµατική από τα Ελληνικά όπως τα Ελληνικά από τα Αγγλικά. Η
διαφορά ακόµα και η έλλειψη καταγεγραµµένων κανόνων µιας γλώσσας δεν
σηµαίνει ότι αυτοί δεν υπάρχουν. Η ΕΝΓ χρησιµοποιεί το χώρο και την κίνηση για
την οριοθέτηση των κανόνων της γραµµατικής και του συντακτικού της και η
διαφορά αυτή είναι ο λόγος της ύπαρξης αυτού του µύθου.
Η ΕΝΓ δεν έχει ανάγκη την χρήση της φωνής. Είναι µια οπτικοκινητική
γλώσσα. Οι κινήσεις των χειλιών είναι επικουρικές και έχουν σχέση µε τους
µορφασµούς του προσώπου. Η ταυτόχρονη επικοινωνία (νοηµατική και προφορική)
δεν ενδείκνυται, γιατί η ΕΝΓ έχει διαφορετική σύνταξη και γραµµατική από τα
Ελληνικά.
Οι µορφασµοί του προσώπου είναι λεκτικά και γραµµατικά κοµµάτια της ΕΝΓ,
αναγκαίοι για την πλήρη κατανόησή της. Μπορεί να ξενίζουν µερικούς, σίγουρα
όµως δεν είναι προσβλητικοί για τους χρήστες µίας άλλης γλώσσας που δεν τους
χρησιµοποιεί.
Το λεξιλόγιο της ΕΝΓ είναι αρκετά πλούσιο, αν και δεν υπάρχουν
επιστηµονικές έρευνες για την καταγραφή του. Η ΕΝΓ χρησιµοποιείται από µια
µικρή σχετικά κοινότητα και κυρίως για κοινωνικούς λόγους. Όταν µια γλώσσα δεν
χρησιµοποιείται ευρύτερα όπως στον επαγγελµατικό, αλλά κυρίως στον λογοτεχνικό
τοµέα, τότε δεν αναπτύσσεται έντονα και σε µεγέθη που µπορούν να χαρακτηριστούν
πλούσια. Η ΕΝΓ έχει τις δυνατότητες να χρησιµοποιείται σε οποιοδήποτε τοµέα
(φυσικά εκτός του ραδιοφώνου) και να αναπτυχθεί περισσότερο. Η ΕΝΓ δεν έχει
γραπτή µορφή, αλλά τα λογοτεχνικά έργα της Κοινότητας των Κωφών
καταγράφονται σε βιντεοκασέτες.
Η µορφολογία της ΕΝΓ όπως και όλων των γνωστών νοηµατικών γλωσσών,
έχει ένα χαρακτηριστικό που δεν έχουν τα Ελληνικά όπως και άλλες οµιλούµενες
γλώσσες: Τους Ταξινοµητές ή Classifiers. Οι ταξινοµητές είναι χειροµορφές µε
οµαδοποιηµένες σηµασιολογικές έννοιες, π.χ. αντικείµενα συγκεκριµένης µορφής,
µεταφορικά µέσα, άτοµα κλπ., που χρησιµοποιούνται για την έκφραση κίνησης,
θέσης, σειράς κλπ., µόνοι τους ή σε συνδυασµό µε άλλους δευτερεύοντες
ταξινοµητές δοµώντας έτσι µια πολύπλοκη αλλά κατανοητή γλώσσα (Hoffmeister
77,78, Kantor 80).
Η εκµάθηση της ΕΝΓ δεν είναι ευκολότερη από την εκµάθηση µιας άλλης
γλώσσας. ∆εν υπάρχουν ευκολότερες ή δυσκολότερες γλώσσες. Όλες οι γλώσσες
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 96
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
µαθαίνονται από τα µικρά παιδιά στο ίδιο χρονικό διάστηµα σε όλο τον κόσµο. Τα
στάδια εκµάθησης µιας νοηµατικής γλώσσας είναι αντίστοιχα των άλλων φυσικών
γλωσσών του κόσµου, και σαν πρώτη γλώσσα αλλά και σαν δεύτερη γλώσσα.
Η διδασκαλία της ΕΝΓ είναι πάρα πολύ δύσκολη, όχι γιατί η γλώσσα είναι
δύσκολη, αλλά γιατί δεν υπάρχουν οι ψυχογλωσσολογικές έρευνες που είναι
αναγκαίες για την ανάπτυξη αναλυτικών προγραµµάτων που θα βοηθούσαν την
διδασκαλία της ΕΝΓ. Ένας δάσκαλος της ΕΝΓ πρέπει να είναι Κωφός, µέλος της
Κοινότητας, µε ειδική εκπαίδευση στην διδασκαλία της ΕΝΓ.
Οι επιστηµονικές έρευνες των τελευταίων τεσσάρων δεκαετιών (και στην
Ελλάδα) έχουν αποδείξει ότι η χρήση της νοηµατικής γλώσσας βοηθάει στην
καλύτερη ανάπτυξη των κωφών παιδιών γλωσσικά, εκπαιδευτικά και κοινωνικο -
συναισθηµατικά. (Moores 85, Kourbetis 87). Αυτό οφείλεται κατ' αρχήν στο ότι η
Νοηµατική είναι η φυσική γλώσσα των κωφών και κατ' επέκταση πιο εύκολη στην
εκµάθησή της, και στο ότι η επικοινωνία µε τη νοηµατική εξασφαλίζει την αποδοχή
και την υποστήριξη των κωφών παιδιών. Η αλήθεια είναι ότι τα κωφά παιδιά δεν
µιλάνε καλά, κυρίως επειδή δεν ακούν και επειδή δεν έχουν εκπαιδευτεί κατάλληλα.
Σίγουρα όµως η χρήση µιας γλώσσας δεν είναι εµπόδιο στην εκµάθηση µιας άλλης.
Αν αυτό γινόταν, καταλαβαίνεται ότι τα παιδιά που µεγαλώνουν δίγλωσσα δεν θα
µάθαιναν τη δεύτερη γλώσσα καλά. Συµβαίνει ακριβώς το αντίθετο στα δίγλωσσα
ακούοντα και κωφά παιδιά.
Η γνώση και χρήση της ΕΝΓ από τους δασκάλους κωφών παιδιών και γενικά
από τους ειδικούς που ασχολούνται µε κωφά παιδιά είναι ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΗ.
Ανεξαρτήτως φιλοσοφίας ή µεθοδολογίας εκπαίδευσης, η γνώση της ΕΝΓ αλλά και
της κουλτούρας των Κωφών είναι µεγάλης σηµασίας όταν θέλουµε να λέµε ότι
εκτελούµε εκπαιδευτικό έργο. Οι γνώσεις αυτές είναι επίπονες και χρονοβόρες.
Ευτυχώς και αυτό το σκηνικό αλλάζει και στο µέλλον θα δούµε την πλειοψηφία των
ειδικών που ασχολούνται µε τα κωφά παιδιά να τηρούν αυτές τις προϋποθέσεις. Η
εισαγωγή κωφών εκπαιδευτικών στην εκπαιδευτική κοινότητα γεννά ελπίδες
αλλαγής στο χώρο.
Η ΕΝΓ δεν είναι η έσχατη λύση στην εκπαίδευση των κωφών. Αυτό δυστυχώς
χαρακτηρίζει την πραγµατικότητα και είναι ισχυρά εδραιωµένο στο µυαλό πολλών
ακουόντων. Βασίζεται στη ανάγκη µας να βλέπουµε τους κωφούς σαν συνέχεια του
ακούοντα εαυτού µας αλλά και στη ελλιπή επιστηµονική κατάρτιση. Η ΕΝΓ πρέπει
να χρησιµοποιείται στην εκπαίδευση των κωφών σαν πρώτη προτεραιότητα και σαν
βάση για την διδασκαλία της Ελληνικής Γλώσσας ως δεύτερης γλώσσας. Αυτή είναι
η ουσία της ∆ίγλωσσης Εκπαίδευσης, η οποία έχει προταθεί σαν µεθοδολογία εδώ
και δύο δεκαετίες στις ΗΠΑ και την Ευρώπη.
Η Ελληνική Νοηµατική Γλώσσα δεν είναι αναγνωρισµένη από το Ελληνικό
κράτος ως επίσηµη γλώσσα της Ελληνικής Κοινότητας των Κωφών και κατ'
επέκταση της Ελλάδας, µε όλα τα πλεονεκτήµατα στην διερµηνεία, διδασκαλία και
έρευνα. Είναι ανάγκη να αναγνωρισθεί η ΕΝΓ ως επίσηµη γλώσσα, επειδή είναι η
γλώσσα της Ελληνικής Κοινότητας των Κωφών. Είναι ανάγκη να καταγραφεί το
λεξικό, η γραµµατική και το συντακτικό της ΕΝΓ, έτσι ώστε να αναγνωρισθεί το
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 97
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
δικαίωµα της διερµηνείας, της διδασκαλίας και της σπουδής της γλώσσας. Η
επιστήµη της Γλωσσολογίας έχει πολλά να µάθει από µια τέτοια σπουδή. Η
Κοινότητα των Κωφών έχει να ωφεληθεί και γενικά η Ελλάδα έχει πολλά να κερδίσει
από µια τέτοια αναγνώριση.
Η αναγνώριση της ΕΝΓ είναι εύκολο πράγµα. Θα µπορούσε να γίνει και µε µια
απόφαση της Βουλής των Ελλήνων. Αυτό που έχει σηµασία- και πιστεύουµε ότι το
δείξαµε εδώ- είναι η θεσµοθετηµένη αντιµετώπιση της Ελληνικής Νοηµατικής
Γλώσσας. Είναι αναγκαία η δηµιουργία τοµέα στην τριτοβάθµια εκπαίδευση ή
ερευνητικού κέντρου που να ασχολείται µε την σπουδή της γλώσσας και να
συνεργάζεται άµεσα µε όλους τους φορείς που ασχολούνται µε την κώφωση στην
Ελλάδα. Εάν κανείς δει την βιβλιογραφία αυτής της εργασίας, θα καταλάβει πόσο
ανάγκη έχουµε για µια επιστηµονική αντιµετώπιση της ΕΝΓ.
Μια τελευταία σηµείωση: Η Ουγκάντα έχει αναγνωρίσει την νοηµατική της
γλώσσα ως επίσηµη γλώσσα του κράτους. Είναι καιρός να το κάνει και η Ελλάδα.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Bellugi, U. & Klima, E. 1972. The Roots of Language in Sign Talk of the Deaf.
Psychology Today, 6, 61-76.
Bellugi, U. & Fischer, S. 1972. Acomparison of Sign language and spoken language.
Cognition, 1, 173-200
Hoffmeister, R. 1977. The Acquisition of American Sign Language by Deaf Children
of Deaf Parents: The Development of the Demonstrative Pronouns, Locatives,
and Personal Pronouns. Unpublished doctoral dissertation. University of
Minnesota, Minneapolis.
Hoffmeister, R. 1978.The Influential Point. Temple University, Philadelphia, PA.
Hoffmeister, R. 1980. The Acquisition of Sign Language. In H. Lane & F. Grosjean
(Eds.), Recent perspectives on American Sign Language., Erlbaum, N.J:
Hillsdale.
Hoffmeister, R. & Shettle, C. 1984. Adaptations in Communication Made by
Deaf Signers to Different Audience Types. In Hoffmeister, R. and Gee, J. (Eds.),
Special Edition on ASL in Discourse Processes: A Multidisciplinary Journal.
Jordan, I., G. Gustason, and R.Rosen, 1979. An Update on Communication Trends in
Programs for the Deaf. American Annals of the Deaf, 125, 3, 350-357.
Kantor, R. 1980. The acquisition of classifiers in American Sign Language. Sign
Language Studies, 28, 193-208
Kourbetis, V.& Hoffmeister R. 1985. Greek Sign Language and its Use in Greece.
The International Congress on Education of the Deaf, Manchester, England,
August 4-9.
Kourbetis, V. 1987. Deaf children of Deaf parents and Deaf children of hearing
Parents in Greece: a comparative study. Doctoral dissertation, Boston
University, Boston.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 98
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Κουρµπέτης 1997. Ελληνική Νοηµατική Γλώσσα , Μύθοι και Πραγµατικότητα
ΕΙΠΚ, Αθήνα.
Κωνσταντινίδου, Μ., 1989. Το Πρώτο µου βιβλίο στην νοηµατική γλώσσα. Ελληνικά
Γράµµατα, Αθήνα.
Lambropoulou, V. 1986. A Needs Assessment Study for the Education of Deaf
Children in Greece. Doctoral dissertation, New York University.
Λαµπροπούλου, Β. 1997.Η Έρευνα της Ελληνικής Νοηµατικής Γλώσσας.
Παρατηρήσεις Φωνολογικής Ανάλυσης. Γλώσσα, 43, 50-72
Lane, H. Hoffmeister, R Behan B. 1996. A Journey in the Deaf- World.. San Diego,
CA: DawnSign Press.
Λαζανάς Β. 1968. Η Μιµική Γλώσσα και οι Κωφάλαλοι. Αθήνα
Λογιάδη, Μ & Λογιάδης Ν., 1985. Λεξικό Νοηµατικής Γλώσσας. Αθήνα
Markowicz, Η. 1987. American Sign Language: Fact and Fancy. Washington, D.C.:
Gallaudet College Press.
Moores, D. 1987. Educating the Deaf: Psychology, Principles, and Practices, (3rd
ed.)., Boston, MA: Houghton Mifflin
Οµοσπονδία Κωφών Ελλάδος, 1997. Επιτροπή Ελληνικής Νοηµατικής Γλώσσας,
Αποτελέσµατα.
Τριανταφυλλίδης, Γ. 1987. Σύστηµα Ελληνικών Νευµάτων, Θεσσαλονίκη
Παπασπύρου, Χ. 1997. Κινηµατική Γλώσσα και Καθολική Γλωσσική Θεωρία.
Ελληνικά Γράµµατα, Αθήνα.
Wilbur, R. 1979. American Sign Language and Sign Systems., Baltimore, MD:
University Park Press.
Woodward, J. 1990. Sign English in the education of deaf students. In H. Borsnstein,
Maual communication in America.. Washington DC.: Gallaudet University
Press.
Woodward, J. 1982. How You Gonna Get to Heaven if You Can't Talk to Jesus? On
Depathologizing Deafness. Silver Spring, Md.: TJ Publishers.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 99
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
A Brief History of Sign Language: Κεφάλαιο από το βιβλίο των Schein, J. and
Stewart, D. (1995). Language in Motion, Exploring the Nature of Sign.
Gallaudet University Press
ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΟΗΜΑΤΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ
Η αρχή της νοηµατικής γλώσσας χάνεται στα βάθη των αιώνων. Οι µαρτυρίες
για την ύπαρξη της όµως φανερώνουν ότι είναι τόσο παλιά όσο και το ανθρώπινο
είδος ή και παλιότερη.
Στο χώρο της ανθρωπολογίας δύο είναι οι θεωρίες που αφορούν την αρχή της
γλώσσας. Η µία δέχεται την έννοια της εξέλιξης στην ανάπτυξή της. Η δεύτερη
υποστηρίζει ότι βγήκε ολοκληρωµένη από το στόµα των προϊστορικών ανθρώπων.
Στη δεύτερη αποφεύγονται ερωτήµατα σχετικά µε την εξέλιξη και τη γενετική
αλλαγή που συνόδευσε την έλευση των πρώτων ανθρώπων.
Οι ανθρωπολόγοι που δέχονται την πρώτη υποστηρίζουν ότι στην ανθρώπινη
επικοινωνία χρησιµοποιήθηκαν πρώτα τα χέρια και µετά η φωνή. (1)
Πολλοί πιστεύουν ότι οι γλώσσες, προφορικές ή νοηµατικές, ακολούθησαν µια
κανονική ανάπτυξη και ότι “ίσως ο γλωσσικός δεσµός µεταξύ ανθρώπων και άλλων
ζώντων οργανισµών να βρίσκεται στα χέρια”.
Μαρτυρίες για την ύπαρξη νοηµάτων
Σχετικές µαρτυρίες προέρχονται από το χώρο διαφόρων επιστηµών.
Από την παλαιοντολογία: Η εξέταση του κρανίου του αυστραλοπίθηκου και
του ραµαπίθηκου (πρώτων ανθρώπων) έδειξε ότι ο χώρος που υπήρχε για τη φωνή
δεν επαρκούσε ώστε να εξυπηρετήσει τον πολύπλοκο µηχανισµό του προφορικού
λόγου που έχουµε εµείς τώρα. Επιπλέον από την ανατοµία των οστών φαίνεται ότι
είχαν άνεση στα χέρια τους. (2)
Από τις ζωγραφιές και τις γραπτές µαρτυρίες των σπηλαίων οι ανθρωπολόγοι
ερµήνευσαν κάποια ευρήµατα ως απεικονίσεις ανθρώπων που κάνουν νοήµατα.
Η εικονογραφική γραφή φανερώνει µια πρώτη προσπάθεια των ανθρώπων να
“µεταφράσουν” τα νοήµατα, συµπληρώνοντας την οµιλία ή συνοδεύοντάς την.
Από την επικοινωνία µεταξύ ζώων: Η µελέτη της επικοινωνίας ζώντων
οργανισµών από ψυχολόγους παρουσιάζει έναν άλλο δεσµό ανάµεσα στους
ανθρώπους και τους προδρόµους τους. ∆ιατυπώθηκε η υπόθεση ότι αν κάποιοι
πρωτεύοντες οργανισµοί, ιδιαίτερα γορίλες ή χιµπαντζήδες, µπορούν να
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 100
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
επικοινωνούν µε τα χέρια, τότε µπορούσαν να κάνουν το ίδιο και οι πρώτοι
άνθρωποι, δηλαδή να χρησιµοποιούν νοήµατα.
Έχουν γίνει τέτοιες µελέτες όπου φαίνεται πόσο σηµαντικός είναι ο
ανθρώπινος παράγοντας, οι προκαταλήψεις του ερευνητή και ο τρόπος που
οργανώνει το πλαίσιο του πειράµατός του, π,χ. όσο περισσότερη ελευθερία υπάρχει
στο πλαίσιο του πειράµατος τόσο πιο ενδιαφέροντα είναι τα αποτελέσµατα και πιο
εντυπωσιακές οι µαρτυρίες που υπάρχουν για υψηλής τάξης γνωστικές πράξεις των
χιµπατζήδων.
Η επίδραση από τις προϋπάρχουσες ή µη προκαταλήψεις των ερευνητών
φαίνεται χαρακτηριστικά στα διαφορετικά συµπεράσµατα δύο ανθρωπολόγων τα
οποία αφορούν το ίδιο πείραµα, την ανάπτυξη λόγου στο χιµπατζή Νim· του Herbert
Terrace που είχε την ευθύνη του πειράµατος και του Gregory Gattstad που
αναθεώρησε το βιβλίο του πρώτου. Αν και ο Nim χρησιµοποιούσε τα νοήµατα µε
συνέπεια, ο Terrace συµπέρανε ότι “τα νοήµατά του ήταν µιµητικές πράξεις και δεν
αντανακλούσαν κατοχή γλωσσικών αρχών”.
Ο Terrace υποτίµησε την επιτυχία του Nim λόγω της αρνητικής του στάσης
απέναντι στην επικοινωνία µεταξύ ζώων. Εκείνο που υποκρύπτεται όµως εδώ είναι ο
φόβος για την υποβάθµιση της ανθρώπινης γλώσσας.
H Jane Hill, µια ανθρωπολόγος, «µας προτρέπει να δεχτούµε την έννοια της
εξέλιξης για την ανάπτυξη της γλώσσας, κάτι που συµβαίνει και µε άλλα συστήµατα
συµπεριφοράς». Επιπλέον τονίζει ότι το να παραδεχτούµε ότι τα ζώα µπορούν να
χρησιµοποιούν γλώσσα στην επικοινωνία τους δεν υποβαθµίζει την ανθρώπινη
γλώσσα, κάτι που φαίνεται να προκαλεί θυµό σε αρκετά άτοµα, επιστήµονες ή µη.
Από τη βιολογική προσέγγιση: Το παρελθόν µπορεί να εξεταστεί µέσω
κάποιων ιδεών - υποθέσεων. Μια τέτοια ιδέα είναι αυτή που θεωρεί την ανάπτυξη
του ατόµου, από τη σύλληψη ως την ενηλικίωση, ως µια πορεία εξελικτική.
Μελετώντας τα στάδια ανάπτυξης του ατόµου οι επιστήµονες εξέτασαν διάφορες
απόψεις γύρω από την πιθανή συµπεριφορά των ανθρώπων στα προϊστορικά χρόνια.
Έτσι οι γλωσσολόγοι πρόσεξαν κάποιες ενδιαφέρουσες κανονικότητες στην πρώιµη
γλωσσική ανάπτυξη των πολύ µικρών παιδιών. Αντίστοιχες κανονικότητες
παρουσιάζει και η ανάπτυξη της νοηµατικής γλώσσας στα κωφά παιδιά.
Η εξέλιξη της γλώσσας φαίνεται ότι συνδέεται µε τον ανθρώπινο οργανισµό.
Οι γλωσσολόγοι συµφωνούν ότι υπάρχει ακολουθία ανάπτυξης των καθολικών
στοιχείων κατά την απόκτηση της γλώσσας. Μελέτες επίσης δείχνουν ότι οι
χειρονοµίες έχουν τη θέση τους στη γλωσσική ανάπτυξη όλων των παιδιών. Και οι
λέξεις και οι χειρονοµίες παρουσιάζουν µια παρόµοια πορεία ανάπτυξης: ρουτίνες
συνδεόµενες µε ένα συγκεκριµένο περιεχόµενο προχωρούν σε γενικευµένη χρήση
ενός ολοένα διευρυνόµενου υλικού αναφοράς και καταστάσεων.
Η έρευνα έχει επίσης αποκαλύψει ότι µπορεί να υπάρχουν καθολικά
χαρακτηριστικά σ’ όλες τις νοηµατικές γλώσσες, όπως δείχνει η εξέταση
σηµαδεµένων και µη σηµαδεµένων χειροµορφών, που υπονοούν ότι ίσως υπάρχει
“µια φυσική θεωρία φωνολογίας για όλες τις νοηµατικές γλώσσες.”
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 101
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Είναι πιθανό η µελέτη της απόκτησης των νοηµατικών γλωσσών από τα κωφά
παιδιά καθώς και η αντίστοιχη των οµιλουµένων γλωσσών από τα ακούοντα να
τονίσει καθολικά γλωσσικά στοιχεία που εµφανίζονται σ’ όλα τα µέσα επικοινωνίας
(δηλ. οµιλία, νοήµατα) καθώς και αυτά που ισχύουν µόνο για το συγκεκριµένο µέσο.
(19) Σηµαντικός είναι ο ρόλος της χειρονοµιακής συµπεριφοράς κωφών και
ακουόντων παιδιών κατά την επικοινωνία τους µε ενήλικες στα πρώτα στάδια της
επικοινωνιακής διαδικασίας.
Από τη φύση: Είναι εγγενής στον άνθρωπο η ικανότητα απόκτησης γλώσσας.
Η απόδειξη γι’ αυτό µας έρχεται από τη φύση, από το νησί Ρένελ της Πολυνησίας,
όπως µας πληροφορεί ο Rolf Kushel, ο οποίος βρήκε ότι ένας κωφός άνδρας, ο
Kangobai, ο µοναδικός Κωφός του νησιού εδώ και εικοσιτέσσερις γενιές, σύµφωνα
µε τα αρχεία, ανέπτυξε µε συστηµατικό τρόπο νοήµατα για να επικοινωνεί µε τους
συµπατριώτες του. Το έκανε µε τον ίδιο τρόπο που οι ακούοντες Ρενελέζοι
ανέπτυξαν τη γλώσσα τους. Για παράδειγµα, για το ψάρεµα, την πιο ζωτική
δραστηριότητα του νησιού, δεν είχαν µια γενική έννοια. Το ίδιο και στη νοηµατική
του Kangobai, δεν υπήρχε ένα νόηµα γενικής έννοιας αλλά τουλάχιστο δέκα
διαφορετικά νοήµατα που ποίκιλαν σε σηµασία από “ψαρεύω µε καµάκι” ως
“ψαρεύω χελιδονόψαρα µε φακό”...
Από την Πολιτισµική Ανθρωπολογία: Ο Gordon Hewes, ανακεφαλαιώνοντας
τις καταγραφές για τις πρώτες επαφές των εξερευνητών µε τους αυτόχθονες που
συναντούσαν, βρήκε ότι µε µέσο τα νοήµατα µπόρεσαν να επικοινωνήσουν µε
µεγάλη ακρίβεια και θεώρησε τη µελέτη αυτών των αρχικών επαφών µεταξύ
ανθρώπων που δεν είχαν κοινή γλώσσα, πολύ σηµαντική για την κατανόηση των
αρχών της γλώσσας.
Από τη Νευρολογία: Ο Pierre Paul Broca προσδιόρισε ότι το αριστερό
ηµισφαίριο του εγκεφάλου έχει τον κύριο έλεγχο της οµιλίας στα δεξιόχειρα άτοµα.
Πρόσφατα πειράµατα έδειξαν ότι στα δεξιόχειρα άτοµα οι κύριες λειτουργίες της
γλώσσας τοποθετούνται στο αριστερό ηµισφαίριο, ενώ οι δευτερεύουσες γλωσσικές
λειτουργίες στο δεξιό.
Τι συµβαίνει µε τη νοηµατική γλώσσα;
Επειδή η νοηµατική γλώσσα λειτουργεί σ’ ένα µέσο χώρο-οπτικό και οι
λειτουργίες χώρου φαίνονται να τοποθετούνται στο δεξιό ηµισφαίριο, διατυπώθηκε η
υπόθεση ότι αν υπήρχε βλάβη στο δεξιό ηµισφαίριο, θα επηρεαζόταν η ικανότητα
στη χρήση της νοηµατικής γλώσσας. Αυτό όµως δε συµβαίνει στην πράξη. Χρήστες
της νοηµατικής µε βλάβη στο δεξιό ηµισφαίριο έδειξαν σοβαρή αδυναµία στην
οργάνωση του χώρου και στο να αντιληφθούν την προοπτική, και παραµέλησαν το
αριστερό µέρος της σελίδας παρουσιάζοντας τις κλασικές χώρο-οπτικές ανεπάρκειες
των ασθενών µε βλάβη στο δεξιό ηµισφαίριο. Τα ίδια αυτά άτοµα δεν ήταν αφασικά,
δηλαδή δεν έδειξαν καµιά ανεπάρκεια στις γλωσσικές τους ικανότητες. Αντίθετα,
χρήστες της νοηµατικής µε βλάβη στο αριστερό ηµισφαίριο “δεν έδειξαν ανεπάρκεια
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 102
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
σε χώρο-οπτικές ενέργειες, αλλά έδειξαν µεγάλη ανεπάρκεια σε γλωσσικές
λειτουργίες” (26). Κωφοί χρήστες της νοηµατικής µε βλάβη στο δεξιό ηµισφαίριο
του εγκεφάλου δεν έδειξαν καµιά γλωσσική ανεπάρκεια στη νοηµατική τους.
Αντίθετα κωφοί µε βλάβη στο αριστερό ηµισφαίριο έδειξαν σοβαρή ανεπάρκεια στις
γλωσσικές λειτουργίες. (27)
Οµάδα σπουδαίων ερευνητών ύστερα από έρευνες συµπέρανε ότι “το αριστερό
ηµισφαίριο... είναι το κυρίαρχο για τη νοηµατική γλώσσα, αν και η επεξεργασία της
νοηµατικής γλώσσας εµπεριέχει επεξεργασία σχέσεων χώρου σε όλα τα γλωσσικά
επίπεδα”. (28)
Από την Προϊστορική Επικοινωνία: ∆ράση, αντίδραση, αλληλεπίδραση είναι οι
συνθήκες που ευνοούν και διαµορφώνουν τη γλωσσική ανάπτυξη. Έτσι
ανθρωπολόγοι τοποθετούν την αρχή της νοηµατικής γλώσσας στην αρχή του Homo
Erectus (του όρθιου ανθρώπου), διότι τότε ελευθερώθηκαν τα χέρια για τη χρήση
εργαλείων και την επικοινωνία. Επιπλέον οι συνθήκες στις οποίες ζούσαν οι πρώτοι
άνθρωποι επηρέασαν την επιλογή του γλωσσικού µέσου. Για παράδειγµα, το κυνήγι
σ’ ανοιχτή πεδιάδα ευνοούσε τη χρήση της νοηµατικής καθώς µπορούσαν να
επικοινωνούν σιωπηλά βλέποντας ο ένας τον άλλο, χωρίς να ειδοποιούν το θήραµά
τους για την παρουσία τους. Αντίθετα, το κυνήγι στο δάσος ή σε ψηλό χόρτο
ευνοούσε τη χρήση της φωνής χωρίς να αποκλείει τη χρήση φωνής και χειρονοµιών
µαζί. Στα προϊστορικά χρόνια, όπως και σήµερα, πιθανότατα οι άνθρωποι έκαναν
χρήση και της οµιλίας και των χειρονοµιών.
Το ερώτηµα που δεν απαντήθηκε και ίσως δεν µπορεί να απαντηθεί, είναι αν η
χρήση των χειρονοµιών έφτασε στο επίπεδο µιας επίσηµης, χωρίς χρήση φωνής
γλώσσας.
Η Νοηµατική Γλώσσα από τα προ Χριστού Χρόνια µέχρι το Μεσαίωνα
Ο Αριστοτέλης θεωρώντας ότι οµιλία και γλώσσα είναι το ίδιο πράγµα,
συµπέρανε ότι αυτοί που δεν µπορούσαν να µιλήσουν δεν µπορούσαν και να
εκπαιδευτούν. Η επίδραση των απόψεων του Αριστοτέλη είχε ως αποτέλεσµα οι
κωφοί να κρατηθούν µακριά από την εκπαίδευση πολλά χρόνια και σε πολλές χώρες.
Αρνητική στάση απέναντι στους κωφούς έχουµε και αργότερα, π.χ. στην
αρχαία Ρώµη αρνούνταν το δικαίωµα του Ρωµαίου πολίτη σε άτοµα εκ γενετής
κωφά. Εξάλλου, οι αρχαίοι Εβραίοι αρνούνταν την πλήρη θρησκευτική θέση σε
κωφά άτοµα που δεν µπορούσαν να µιλήσουν. Το Ταλµούδ τοποθετεί τους κωφούς
στην ίδια οµάδα µε τους καθυστερηµένους που δεν είχαν το δικαίωµα να
υπογράφουν συµβόλαια.
Τα πλεονεκτήµατα όµως της νοηµατικής γλώσσας δεν ήταν άγνωστα στα
αρχαία χρόνια. Ο Σωκράτης (470 – 399 π.Χ) µελετώντας τη γλώσσα απούσης της
οµιλίας δήλωσε: “Εάν δεν είχαµε ούτε φωνή ούτε γλώσσα και παρόλα αυτά
επιθυµούσαµε να δηλώσουµε πράγµατα ο ένας στον άλλο, δε θα προσπαθούσαµε να
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 103
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
δηλώσουµε όσα εννοούµε µε τα χέρια, το κεφάλι και τα άλλα µέρη του σώµατος,
όπως κάνουν όσοι είναι άλαλοι;"
Στην αρχαία Ελλάδα δύο ήταν οι σηµαντικές παρατηρήσεις που αναφέρονταν
στα κωφά άτοµα:
Η µία, η άποψη του Αριστοτέλη, που θεωρούσε ότι οι κωφοί δεν µπορούν να
εκπαιδευτούν, είχε αρνητικές επιδράσεις στη σκέψη άλλων λαών.
Αντίθετα, η παρατήρηση του Σωκράτη που έστρεφε την προσοχή στα
πλεονεκτήµατα της νοηµατικής γλώσσας, δεν κέρδισε τη δέουσα προσοχή. Έτσι
επικράτησαν στάσεις αρνητικές απέναντι στους Κωφούς.
Παρ' όλη την ύπαρξη αρνητικής στάσης, η αποδοχή της νοηµατικής γλώσσας
προχώρησε αρκετά. Ο Louigi Romeo εφιστά την προσοχή µας στο γεγονός ότι
υπήρχαν αρχεία µε νοήµατα που χρησιµοποιούσαν θρησκευτικά τάγµατα κατά τη
διάρκεια του 12ου αιώνα και νωρίτερα.
Ο Romeo πιστεύει ότι υπάρχουν στα αρχαία κείµενα της Ελληνορωµαϊκής
εποχής µαρτυρίες για την γλώσσα των χειρονοµιών και ότι καινούριες µελέτες αυτών
των χρόνων καθώς και των µεσαιωνικών, θα δώσουν περισσότερες πληροφορίες για
την κατανόηση της φύσης των νοηµάτων και των καθολικών γλωσσικών στοιχείων
καθώς και των διαχρονικών γενικοτήτων, τουλάχιστον για το ∆υτικό πολιτισµό.
Η Αναγέννηση
Ο Ιταλός γιατρός Girolamo Gardano το 16ο αιώνα αµφισβήτησε µε τα γραπτά
του την άποψη του Αριστοτέλη για τους κωφούς. Αν και δεν πέτυχε πολλά,
σηµαντικά ήταν τα λόγια του: “Οι άλαλοι µπορούν να ακούσουν διαβάζοντας και να
µιλήσουν γράφοντας”. Με τις επαναστατικές του ιδέες κέρδισε την εκτίµηση των
Ισπανών ιερέων Juan Pablo Bonet και Pedro Ponce de Leon. Επικοινωνία µε νοήµατα
χρησιµοποιούσαν και τα θρησκευτικά σιωπηλά τάγµατα.
Ο Robert Barakat µελέτησε την επικοινωνία στα µοναστήρια των
Κιστερκιανών, όπου η σιωπή ήταν προϋπόθεση για να ζήσει κάποιος εκεί. Επέτρεπαν
όµως τα νοήµατα, το λιγότερο από το 328 µ.Χ., τα οποία και οδήγησαν σε νοηµατική
γλώσσα. Αυτή ήταν µείγµα φυσικών και αυθαίρετων στοιχείων. Μερικά
χαρακτηριστικά της έµοιαζαν µε τις νοηµατικές γλώσσες γενικά, και άλλα είχαν
σχέση µε τις προφορικές γλώσσες των χωρών όπου βρίσκονταν τα µοναστήρια.
Τελικά αυτή η ανάπτυξη της νοηµατικής οδήγησε στην εκπαίδευση των κωφών
παιδιών.
Στο µοναστήρι του San Salvador de Ona (όπου είχε πάει νωρίτερα ο Pedro
Ponce de Leon ), ιδρύθηκε το πρώτο σχολείο για κωφά παιδιά που κατέγραψε η
ιστορία. Το σχολείο ξεκίνησε µε τα δύο κωφά αγόρια του µαρκήσιου Juan Fernandez
de Velasco. Ο µοναχός που τα εκπαίδευσε, έγραψε βιβλίο για τη µέθοδό του, η οποία
όµως δε σώθηκε. Η µέθοδός του είχε τόση επιτυχία ώστε και άλλοι ευγενείς έφεραν
τα κωφά παιδιά τους στο µοναστήρι. Για τη µέθοδο του Ponce de Leon µαθαίνουµε
από δευτερογενείς πηγές, π.χ. το γιατρό του Ισπανού βασιλιά Φιλίππου ΙΙ.
Πώς δίδασκε ο de Leon;
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 104
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Ο Ponce de Leon δίδασκε ανάγνωση χρησιµοποιώντας δακτυλοσυλλαβισµό.
(Υπήρχε ήδη ένα δακτυλικό αλφάβητο σε χρήση στο θρησκευτικό τάγµα του Ponce
de Leon.) Μετά τη θεµελίωση των εννοιών της γλώσσας δίδασκε οµιλία. Ακόµη είναι
βέβαιο ότι χρησιµοποιούσε νοήµατα (νοήµατα ήδη υπήρχαν στο περιβάλλον του
µοναστηριού). Όλα τα κωφά άτοµα που δίδαξε, αγόρια και κορίτσια οικογενειών
ευγενών και σηµαντικών προσώπων, απέκτησαν κάποια άνεση στην Ισπανική
γλώσσα. Ένα σπάνιο κείµενό του που διασώθηκε αναφέρει τι δίδαξε, αλλά όχι πώς το
δίδαξε: “Τους δίδαξα πώς να διαβάζουν και να γράφουν, να λογαριάζουν, να
προσεύχονται, να προσφέρουν υπηρεσίες κατά τη θεία Λειτουργία, να κατανοούν το
χριστιανικό δόγµα, να εξοµολογούνται προφορικά. Σε µερικούς δίδαξα Λατινικά, και
σε άλλους Λατινικά και Ελληνικά και σε ένα µαθητή ακόµα και Ιταλικά. Επιπλέον
απέκτησαν πολύ καλή γνώση της Ισπανικής ιστορίας και άλλων χωρών και
χρησιµοποιούσαν το δόγµα, την πολιτική και την επιστήµη που ο Αριστοτέλης τους
αρνήθηκε.”
Το έργο του θα χανόταν, αν δεν το διέσωζε δηµοσιεύοντας τις µεθόδους αυτές
ο ισπανός ιερέας Juan Pablo Bonet. Στους ευγενείς και πλούσιους µαθητές του ο
Bonet δίδασκε ανάγνωση, χειλανάγνωση και οµιλία. Το έκανε χρησιµοποιώντας
δακτυλοσυλλαβισµό και νοήµατα. Το δακτυλικό αλφάβητο που χρησιµοποιούσε
έφτασε ως τις µέρες µας ελάχιστα αλλαγµένο. Tους τελευταίους τρεις αιώνες οι
διδακτικές µέθοδοι έχουν αλλάξει. Η µεγάλη κληρονοµιά όµως που άφησαν οι
Gardano, Ponce de Leon και Bοnet σε όλους µας είναι η πίστη των Κωφών απόκτηση
γλώσσας, όχι απαραίτητα οµιλίας, αλλά γλώσσας οπωσδήποτε. Το µήνυµά τους είναι
ότι η απώλεια ακοής από µόνη της δεν αποκλείει την γλωσσική ανάπτυξη.
Από το 18ο αιώνα ως το 1880
Το όνοµα ενός άλλου ιερέα, του Charles Michel de L’ Epee, φωτίζει επίσης την
εκπαίδευση των κωφών ατόµων. Μια τυχαία επίσκεψη σε µία ενορίτισσά του τον
έκανε να αναλάβει την εκπαίδευση των διδύµων κωφών κοριτσιών της. Αυτή η
πράξη άλλαξε την ιστορία της εκπαίδευσης των κωφών.
Μυαλό επινοητικό ο de L’ Epee αµφισβήτησε την ισχύουσα άποψη ότι οι
κωφοί είναι ανεπίδεκτοι µάθησης και υιοθέτησε την άποψη ότι «η φυσική γλώσσα
των κωφών είναι η γλώσσα των νοηµάτων, η φύση και οι διαφορετικές ανάγκες τους
είναι οι µοναδικοί δάσκαλοί τους...”
Ο de L’ Epee δεν ήξερε νοηµατική. Λένε ότι τη δηµιούργησε και αφιέρωσε την
ζωή του στη διδασκαλία των κωφών µαθητών του, µαθαίνοντάς τους τον τρόπο µε
τον οποίο θα επικοινωνούν χρησιµοποιώντας αυτό το µέσο. Πέθανε το 1789 και το
έργο του συνέχισε βελτιώνοντας τις ιδέες του ο Abbe Sicard.
Στην πραγµατικότητα ο de L’ Epee µελέτησε τα υπάρχοντα νοήµατα των
παριζιάνων κωφών. ∆ηµιούργησε µια οµάδα κωφών και µε τη βοήθειά τους ανέπτυξε
µια νοηµατική “έκδοση” της οµιλούµενης γαλλικής γλώσσας. Ονόµασε τη µέθοδό
του “Μεθοδικά Νοήµατα”, ενώ σήµερα οι επιστήµονες αναφέρονται σ’ αυτή ως
Γαλλική Νοηµατική.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 105
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Ο de L’ Epee µπόρεσε να καταλάβει ότι µια σκέψη µπορεί να αναπαρασταθεί
µε ένα αυθαίρετο νόηµα, τόσο εύκολα όσο και µια λέξη της προφορικής γλώσσας,
αλλά απέτυχε να καταλάβει ότι η νοηµατική των παριζιάνων κωφών ήταν γλώσσα.
Έτσι επέβαλε τη γαλλική γραµµατική στην επιλεγµένη οµάδα νοηµάτων που
δηµιούργησε. Το έργο του ξάφνιασε τους συµπατριώτες του και πολλούς
µορφωµένους σ’ όλη την Ευρώπη. Έκανε επιδείξεις σε εκπαιδευτικούς και
κυβερνητικούς αξιωµατούχους από ξένες χώρες. Οι µαθητές του απέδειξαν ότι
µπορούσαν να µάθουν τη Γαλλική γλώσσα. Η φήµη του απλώθηκε σ’ όλη την
Ευρώπη και πήγαν κοντά του επιστήµονες για να µάθουν τη µέθοδό του.
Μερικοί από τους µαθητές του de L’ Epee ταξίδεψαν σε άλλες χώρες όπου
ίδρυσαν σχολεία: στην Ολλανδία, Πολωνία, Σουηδία, Ιρλανδία (όχι όµως στην
Αγγλία και τη Σκωτία). ∆ιάδοχός του στη Σχολή (Εθνικό ίδρυµα για κωφούς) ο
Roche-Ambroise Cucurron Sicard.
O Sicard προχώρησε το έργο του de L’ Epee: Μέσω ενός ικανού µαθητή, του
βοσκού Jean Massieu, προχώρησε από ένα σύστηµα που ήταν σχεδιασµένο να
αναπαριστά τη γραµµατική της γαλλικής προφορικής γλώσσας, στην εκµάθηση της
νοηµατικής που στηριζόταν στο λεξιλόγιο και τη γραµµατική της κοινότητας των
Κωφών. Και το κλίµα µέσα στο οποίο συνέβαινε αυτή η εκπαιδευτική επανάσταση;
Ένας πολιτικός αναβρασµός.
Ας σηµειωθεί ότι η Γαλλική Εθνική Συνέλευση είχε ανακηρύξει το σχολείο του
de L’ Epee το 1782 σε Εθνικό Ίδρυµα. Παρ' όλα αυτά ο Sicard το 1796 κατά τη
διάρκεια της Τροµοκρατίας σύρθηκε από τον όχλο στο δικαστήριο µε την κατηγορία
του αντεπαναστάτη. Φυλακίστηκε και περίµενε την εκτέλεση του στην γκιλοτίνα,
όταν εµφανίστηκε ο Jean Massieu, κωφός εκ γενετής, χωρίς επίσηµη εκπαίδευση ως
τα 12 του χρόνια, µε µια συγκινητική αίτηση αποφυλάκισης του δασκάλου του. Η
Εθνική Συνέλευση χειροκρότησε και συναίνεσε. Τελικά µια επαναστατική επιτροπή
τον αναγνώρισε ως δάσκαλο των κωφών και τον άφησε ελεύθερο. Ο Sicard
τραυµατισµένος ψυχικά από αυτή την εµπειρία πήρε δυο επίλεκτους µαθητές του και
έφυγε σε περιοδεία έξω από τη Γαλλία.
Στο Λονδίνο ένας νέος κληρικός από τις Η.Π.Α. πήγε να ακούσει τη διάλεξή
του. Ήταν ο Thomas Hopkins Gallaudet από το Κονέκτικατ. Είχε αναλάβει τη
διδασκαλία της Αλίκης, κόρης του γιατρού Mason Fitch Cogswell από το Χάρτφορντ
του Κονέκτικατ. Ο Cogswell ήθελε να ιδρύσει σχολείο για κωφά παιδιά και έστειλε
τον Gallaudet στην Αγγλία για να βρει το απαραίτητο πληροφοριακό υλικό, αφού η
Αγγλία ήταν µητρόπολη και πολιτιστικό πρότυπο για τη Ν. Αγγλία στην οποία ανήκε
το Χάρτφορντ. Επιπλέον ο Samuel Braidwood είχε ιδρύσει σχολείο για κωφά παιδιά
στο Εδιµβούργο και η φήµη του προσέλκυσε τον Gallaudet.Στο σχολείο του
Braidwood δίδασκαν οµιλία και χειλεανάγνωση. Ο Braidwood για να επιτρέψει στον
Gallaudet να παρακολουθήσει τις µεθόδους του, ζήτησε είτε να εργαστεί τρία χρόνια
ως δάσκαλος στη σχολή του είτε να συνεταιριστεί µαζί του για την ίδρυση
παρόµοιου σχολείου στις Η.Π.Α.
Αντίθετα µε τον Braidwood, ο Sicard φέρθηκε µε γενναιοδωρία. Τον
προσκάλεσε να τον συνοδέψει στο Παρίσι, όπου θα ξανάνοιγε το σχολείο. Ο
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 106
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Gallaudet ήξερε για τις µεθόδους του και δέχτηκε την πρόσκληση, όταν του δήλωσε
ότι δεν θα τον χρεώσει για την εκπαίδευσή του. Μ’ αυτή την πράξη συνδέθηκαν οι
ΗΠΑ µε τη Γαλλία και την Ιρλανδία, χώρα που επίσης ασπάστηκε τη χρήση της
Νοηµατικής Γλώσσας για εκπαιδευτικούς σκοπούς, αντίθετα µε την Αγγλία και τη
Σκοτία που διάλεξαν την προφορική µέθοδο του Braidwood. Πέντε µήνες έµεινε στη
Γαλλία ο Gallaudet . Φεύγοντας προσκάλεσε τον Laurent Clerc να µεταναστεύσει
στις ΗΠΑ. Ο Laurent Clerc ήταν ένας από τους καλύτερους δασκάλους στο σχολείο
του Sicard, κωφός ο ίδιος, ζωντανή απόδειξη της επιτυχίας της µεθόδου Sicard. Η
έλευση του Clerc στην Αµερική σηµατοδότησε την χρήση της Νοηµατικής Γλώσσας
στην εκπαίδευση των κωφών παιδιών.
Μετά την επίσκεψη των Clerc - Gallaudet στο Νοµοθετικό Σώµα του
Κονέκτικατ, δόθηκε για πρώτη φορά δηµόσια χρηµατική στήριξη στην ειδική αγωγή
στην Αµερική, µια δωρεά 5000 δολαρίων στο σχολείο του Χάρτφορντ. Μαζί µε
ιδιωτικές συνεισφορές το ποσό επέτρεψε στον Gallaudet το 1817 να ανοίξει ένα
σχολείο στο Χάρτφορντ, που υπάρχει µέχρι σήµερα και ονοµάζεται American School
for the Deaf (Αµερικανικό σχολείο για κωφά παιδιά).
Οι Κωφοί, όπως συµβαίνει µε άλλες πολιτισµικές κοινότητες που στηρίζονται
στην προφορική εξιστόρηση, παρέδιδαν την κληρονοµιά τους, τις λαϊκές παραδόσεις
και τα πολιτισµικά τους στοιχεία από γενιά σε γενιά µέσω της νοηµατικής γλώσσας.
Η νοηµατική γλώσσα που οι Clerc - Gallaudet έφεραν, δεν κάλυψε κανένα
κενό, διότι οι Κωφοί στις ΗΠΑ ήδη χρησιµοποιούσαν την Αµερικάνικη Νοηµατική
Γλώσσα. Κωφοί µετανάστες από τις Ευρωπαϊκές χώρες έφεραν κι αυτοί τα δικά τους
νοήµατα. Αυτά αναµίχθηκαν πιθανά µαζί µε τα νοήµατα των ιθαγενών Αµερικάνων
µε αποτέλεσµα να ενσωµατωθούν στη Αµερικάνικη Νοηµατική Γλώσσα.

Το Νησί της Martha’s Vineyard
Το νησί της Martha’ Vineyard βρίσκεται έξω από τις ακτές τις Μασαχουσέτης.
Αποικίστηκε το 1640 από µια µικρή οµάδα Άγγλων µεταναστών που ήρθαν σε
επιµειξία µε τους ιθαγενείς Ινδιάνους Γουαµπανάγκ. Ο αριθµός γεννήσεων ήταν
υψηλός και υπήρχαν οικογένειες που είχαν ως 20 παιδιά, πολλά από τα οποία ήταν
κωφά. Ήταν τόσοι πολλοί οι κωφοί, ένας κωφός ανά 25 άτοµα, ώστε η κώφωση δεν
ήταν κάτι το αξιοπρόσεχτο.
Πώς προσαρµόστηκαν οι νησιώτες στο γεγονός ότι υπήρχαν τόσοι πολλοί
κωφοί; Είναι χαρακτηριστική η απάντηση που έδωσε ένας γέρος νησιώτης από τον
οποίο πήρε συνέντευξη η ερευνήτρια των Κωφών στο νησί Groce : “Α, δεν υπήρχε
απολύτως κανένα πρόβληµα. Ξέρετε όλοι εδώ χρησιµοποιούσαν νοηµατική
γλώσσα”.
Έγινε προσπάθεια για να αναπαρασταθεί η µορφή της νοηµατικής που
χρησιµοποιούνταν στο νησί αυτό και φάνηκε ότι δεν ήταν διαφορετική από τη
Γαλλική ή την Αµερικάνικη Νοηµατική Γλώσσα. Η νοηµατική γλώσσα του νησιού
όπως και η κουλτούρα των κατοίκων είχε αναπτυχθεί αποκοµµένα και δηµιούργησε
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 107
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
µοναδικά στοιχεία. Αυτό το φαινόµενο παρατηρήθηκε και σε αναρίθµητες άλλες
κοινότητες στις ΗΠΑ, όπου ήταν συγκεντρωµένοι Κωφοί. Οι Κωφοί στην Αµερική
χρησιµοποιούσαν νοηµατική γλώσσα αρκετά χρόνια πριν από την εισαγωγή της
Γαλλικής Νοηµατικής Γλώσσας. Αυτό βέβαια δε σηµαίνει ότι η επίδραση του
σχολείου του Χάρτφορντ στην ανάπτυξη της νοηµατικής γλώσσας δεν ήταν
σηµαντική.
Τι προσέφερε το σχολείο;
Ένα κλίµα, όπου η νοηµατική χρησιµοποιούνταν για κοινωνικούς καθώς και
εκπαιδευτικούς σκοπούς και προωθούσε την πρόσληψη κωφών δασκάλων, άριστων
χρηστών της Αµερικανικής Νοηµατικής Γλώσσας. Επιπλέον εισήγαγε τις νέες γενιές
κωφών παιδιών στη νοηµατική γλώσσα και την κουλτούρα των Κωφών. Το
αποτέλεσµα ήταν να δηµιουργηθεί το πρότυπο της Αµερικάνικης Νοηµατικής
Γλώσσας.
Την ίδρυση του σχολείου του Χάρτφορντ ακολούθησε η ίδρυση σχολείων στις
γειτονικές πολιτείες: το 1820 στη Ν.Υόρκη, το 1821 στη Μασαχουσέτη, 1822 στην
Πενσυλβάνια, το 1823 στο Οχάϊο και στο Κεντάκυ.
Σήµερα ο οµοσπονδιακός νόµος διέπει την εκπαίδευση των κωφών που
εκτείνεται σ’ όλη την Αµερική (ΗΠΑ), σε ιδιωτικά και δηµόσια σχολεία µε
περισσότερο από 60 χιλιάδες κωφούς µαθητές και µαθήτριες.
Σύντοµα ο Gallaudet διαφώνησε µε το διοικητικό συµβούλιο του σχολείου του
Χάρτφορντ και έφυγε. Αντίθετα ο Clerc έµεινε περισσότερο από 40 χρόνια. Το έργο
του: δίδασκε µαθητές, δίδασκε νοηµατική στους νέους δασκάλους καθώς και σε
άλλους από άλλα σχολεία που επιθυµούσαν να τη µάθουν. Επιπλέον εγκατέλειψε τη
µεθοδική προσέγγιση του de L’Epee και ασπάστηκε τη γραµµατική της
Αµερικάνικης Νοηµατικής Γλώσσας. Χρησιµοποίησε δηλαδή την Αµερικάνικη
Νοηµατική Γλώσσα για εκπαιδευτικούς σκοπούς αξιοποιώντας την ικανότητα των
κωφών δασκάλων.
Το Πανεπιστήµιο GALLAUDET
Το Gallaudet είναι το µοναδικό Πανεπιστήµιο θεωρητικών Σπουδών για
Κωφούς στον κόσµο. Ο Edward Miner Gallaudet είχε πατέρα τον Thomas Hopkins
Gallaudet και µητέρα τη Sophia Fowler που ήταν κωφή και αποφοίτησε από το
Αµερικάνικο Σχολείο Κωφών του Χαρτφορντ. Είκοσι χρονών έγινε διευθυντής ενός
σχολείου Κωφών στην Ουάσιγκτον, το οποίο ίδρυσε ο Amos Kendall, ένας πολιτικός
φιλάνθρωπος. Μαζί του πήγε η µητέρα του Σοφία, µε απαίτηση του Kendall, για να
φροντίσει τις συνθήκες διαβίωσης των µαθητών, αγοριών και κοριτσιών. Ο ρόλος της
Σοφίας ήταν καθοριστικός στο ξεκίνηµα του δηµοτικού σχολείου Kendall καθώς και
στο να εµπνεύσει στο γιο της να αγωνιστεί για ένα ίδρυµα ανώτερης εκπαίδευσης για
τους κωφούς. Επιπλέον συνεισέφερε στην όλη προσπάθεια του γιου της µε την
ικανότητά της στην Αµερικάνικη Νοηµατική Γλώσσα και τις γνώσεις της γύρω από
την κουλτούρα των Κωφών.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 108
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Στις 8 Απριλίου 1864 ο πρόεδρος Αβραάµ Λίνκολν υπέγραψε το νόµο που
έδινε το προνόµιο να ιδρυθεί το Εθνικό Κολέγιο Κωφαλάλων (National Deaf Mute
College), που αργότερα άλλαξε το όνοµά του σε Gallaudet College προς τιµήν του
Thomas Hopkins Gallaudet. Ως το 1910 ο Edward Miner Gallaudet ήταν πρόεδρος
του Κολεγίου, ενός ιδρύµατος που είναι ως σήµερα το προπύργιο της Αµερικάνικης
Νοηµατικής Γλώσσας στις ΗΠΑ.
1880: Η Νέµεση της Νοηµατικής Γλώσσας
Η χρήση της νοηµατικής αµφισβητήθηκε σ’ όλη την ιστορία της. Τον 16ο
αιώνα ο Bonet χρησιµοποίησε εκτός από τα Νοήµατα και το δακτυλικό αλφάβητο,
την οµιλία και τη χειλανάγνωση. Η Αγγλία και η Γερµανία, από τον 17ο ως το
δεύτερο µισό του 20ου αιώνα είχαν ισχυρά εκπαιδευτικά συστήµατα µε κύριο µέσο
επικοινωνίας την οµιλία. Ήταν υπέρµαχοι της προφορικής µεθόδου και διαφωνούσαν
µε τους υπερασπιστές της Νοηµατικής για το πώς θα επιτύχουν περισσότερο στην
εκπαίδευση αυτή.
Έτσι ο Abbe de l’ Epee διαφωνούσε δι’ αλληλογραφίας µε τον Γερµανό
εκπαιδευτικό Samuel Heinecke για το ρόλο των Νοηµάτων και της οµιλίας στην
εκπαίδευση.
Στο ∆ιεθνές Συνέδριο του Μιλάνου το 1880, υψώθηκαν οι τόνοι στο επίµαχο
ζήτηµα και κορυφώθηκαν οι επιθέσεις στη νοηµατική. Το αποτέλεσµα ήταν µια
απόφαση που επικύρωνε «την αναµφισβήτητη ανωτερότητα της άρθρωσης στην
αποκατάσταση του κωφάλαλου ατόµου στην κοινωνία και στον εφοδιασµό του µε
πληρέστερη γνώση της γλώσσας». Τόσο µεγάλος ήταν ο φανατισµός ώστε µετά την
ευνοϊκή ψήφο για την προφορική µέθοδο, ένας εκπρόσωπος φώναξε: «Ζήτω η
Λέξη!»
Το Συνέδριο του Μιλάνου επηρέασε την εκπαίδευση του κωφού παιδιού όχι
µόνο στην Ευρώπη αλλά και στις ΗΠΑ: η διδασκαλία του προφορικού λόγου έγινε ο
κύριος εκπαιδευτικός στόχος.
Η νοηµατική γλώσσα ως εκπαιδευτικό εργαλείο, καταργήθηκε. Η διδασκαλία
της γλώσσας πέρασε σε δεύτερη µοίρα µετά τη διδασκαλία της οµιλίας και δεν
αναγνωρίστηκε η διάκριση µεταξύ των δύο.
Στο επόµενο Συνέδριο, στο Παρίσι, ο E.M.Gallaudet, έκανε µια συµβιβαστική
πρόταση: τα εκπαιδευτικά εργαλεία να είναι προσαρµοσµένα στις ανάγκες και τις
ικανότητες των κωφών παιδιών, δηλαδή στήριξε και τις δυο µεθόδους, και την
προφορική και τη νοηµατική. Η πρότασή του όµως καταψηφίστηκε: επτά υπέρ,
εκατό κατά.
Πώς αντέδρασαν οι Κωφοί της Αµερικής στην πρόκληση του Μιλάνου;
Απάντησαν άµεσα, το 1880, µε την ίδρυση της Εθνικής Ένωσης των Κωφών
(National Association of the Deaf). Ποιος ήταν ο στόχος των αρχηγών των Κωφών
που συγκάλεσαν την πρώτη συνεδρίαση της εταιρείας; Ήταν διπλός: η συνέχιση της
χρήσης της Αµερικανικής Νοηµατικής στη διδασκαλία καθώς και η διατήρηση των
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 109
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
θέσεων των κωφών δασκάλων στα σχολεία των κωφών. Η µείωση του αριθµού των
κωφών δασκάλων-µετά το 1900-στα σχολεία, έδειξε πόσο σοβαρή και βάσιµη ήταν η
ανησυχία τους.
Η Εθνική Ένωση Κωφών των ΗΠΑ, όπως πολλές άλλες οργανώσεις Κωφών
στον κόσµο, είναι «µια οργάνωση των Κωφών, όχι µια οργάνωση για τους Κωφούς».
Ξεπέρασε τα εκατό χρόνια ζωής και µάχεται για τα δικαιώµατα των κωφών ατόµων
που αφορούν όλες τις πλευρές της ζωής, όχι µόνο την εκπαίδευση. Ένα τέτοιο
δικαίωµα είναι η άµυνα της νοηµατικής γλώσσας και η ενίσχυσή της ώστε να γίνει το
κύριο µέσο επικοινωνίας των κωφών ατόµων στις ΗΠΑ. Το κύριο επιχείρηµα των
πολέµιων της νοηµατικής ότι τα κωφά παιδιά δε θα µάθουν να µιλούν, αν
χρησιµοποιούν νοηµατική, διότι η νοηµατική είναι πιο εύκολη γι’ αυτούς και ο
προφορικός λόγος είναι δύσκολος, δεν ευσταθεί. Η νοηµατική γλώσσα βοηθάει στην
απόκτηση γλωσσικών δεξιοτήτων προφορικού λόγου ή νοηµατικής.
1960: Η Νοηµατική επιστρέφει
Τα χρόνια από το 1880 µέχρι το 1960 ήταν µια περίοδος κατά την οποία η
νοηµατική γλώσσα καταπιεζόταν στα σχολεία. Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του
κύριου οµιλητή σε ένα συµπόσιο για τη νοηµατική γλώσσα στην Αγγλία, τον
Απρίλιο του 1980: «Είµαστε τώρα τελικά ή ίσως για µια φορά ακόµα σ’ ένα σηµείο
της ιστορίας στη Βρετανία, όπου είναι σχετικά ασφαλές να συζητάµε για τη χρήση
της νοηµατικής από τους περισσότερους εκπαιδευτικούς».
Οι υπέρµαχοι της προφορικής µεθόδου εξακολουθούν όµως να υπάρχουν και
είναι το ίδιο αφοσιωµένοι στην εκπαίδευση του κωφού παιδιού όσο κι αυτοί που
δέχονται τη νοηµατική. Χρησιµοποιούν τον προφορικό λόγο ως θεµέλιο της
εκπαιδευτικής τους προσέγγισης, πράγµα που έχει απήχηση και στην κουλτούρα της
πλειοψηφίας του κοινωνικού συνόλου. Ας µην ξεχνάµε ότι η χειλανάγνωση και η
διδασκαλία του προφορικού λόγου γινόταν ακόµη και από σχολεία που
χρησιµοποιούσαν νοηµατική. Η αναγνώριση όµως της Αµερικανικής Νοηµατικής
Γλώσσας ως αληθινής γλώσσας, είναι το κρίσιµο σηµείο που έδωσε τη δυνατότητα
στους Κωφούς να νιώσουν περηφάνια για τον εαυτό τους και για τη γλώσσα τους, να
διώξουν το συναίσθηµα που τους δηµιουργούσε η κουλτούρα της πλειοψηφίας, ότι
δηλαδή έκαναν κάτι κακό, όταν χρησιµοποιούσαν νοήµατα. Εξάλλου το στίγµα του
Κωφού συνδεόταν στενά µε τη γλώσσα του.
Το 1960 άρχισε µια αλλαγή στάσης απέναντι στη νοηµατική γλώσσα µε το
έργο του William Stokoe, καθηγητή της νοηµατικής γλώσσας στο Κολέγιο του
Gallaudet. Τότε ο Stokoe εξέδωσε µια µονογραφία που παρουσίαζε την καινοτόµο
θέση του ότι η νοηµατική γλώσσα είναι µια αληθινή γλώσσα και όχι ένα «σύστηµα
κωδικοποίησης αναπαραστάσεων της προφορικής γλώσσας δια των χειρών». Ο
τίτλος της µονογραφίας ήταν: ∆οµή της Νοηµατικής Γλώσσας. Το έργο προκάλεσε
έντονη αντίδραση και επιθέσεις, που προήλθαν πρώτα από τους καθηγητές του
Gallaudet εναντίον του Stokoe, της Γλωσσολογίας και της έρευνας της νοηµατικής
γλώσσας (µε εξαίρεση τον κοσµήτορα του Κολεγίου και δυο στενούς συναδέλφους
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 110
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
του), και µετά από το χώρο της Εκπαίδευσης που είχε άγνοια της γλωσσολογίας και
εχθρική στάση απέναντι στη νοηµατική Γλώσσα. Αντιδράσεις ακόµη υπήρξαν και
από το κοινωνικό σύνολο. Έτσι δηµοσιεύθηκαν δυο επιθετικά γράµµατα στην
εφηµερίδα Washington Post, όταν το Εθνικό Ίδρυµα Επιστηµών χρηµατοδότησε το
Stokoe και τους συνεργάτες του για την έρευνα της νοηµατικής γλώσσας.
Ένα δεύτερο έργο του W. Stokoe και των συνεργατών του, το Λεξικό της
Αµερικανικής Νοηµατικής Γλώσσας ισχυροποίησε τη θέση της Αµερικανικής
Νοηµατικής Γλώσσας.
Η απήχηση του έργου του Stokoe στην κοινότητα των Κωφών ήταν µεγάλη. Η
βελτίωση της θέσης της Αµερικανικής Νοηµατικής Γλώσσας είχε ευνοϊκό αντίκτυπο
στην αυτοεκτίµηση της κοινότητας των Κωφών, «η γλώσσα της κοινότητας, η
νοηµατική, είχε ισότιµη θέση µε τις προφορικές γλώσσες, η επικοινωνία που
προτιµούσαν τα µέλη της ήταν νόµιµη και εποµένως τα µέλη της νοµιµοποιούνταν. Η
δουλειά του Stokoe συνέβαλε σηµαντικά στην αναγνώριση της γλωσσικής
µοναδικότητας της Νοηµατικής Γλώσσας, κάτι που αρχικά δε µπορούσαν να δουν οι
Κωφοί».
Οι γλωσσολόγοι στην πλειοψηφία τους εκτίµησαν και ενθάρρυναν το έργο του
Stokoe. Η κοινότητα των Κωφών, µε τη συµπλήρωση 100 χρόνων από την ίδρυση
της Εθνικής Ένωσης Κωφών, επίσηµα απέτισε φόρο τιµής και ευγνωµοσύνης στον
W. Stokoe µε την έκδοση µιας γιορταστικής συλλογής δοκιµίων µε τίτλο Νοηµατική
Γλώσσα και Κοινότητα των Κωφών (Baker,C.and Battison,R.(1980). Sign Language
and the Deaf Community, Essays in Honor of William C. Stokoe, National
Association of the Deaf, U.S.A.).
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 111
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Woodward J.(1989). Πώς θα πας στον Παράδεισο αν δεν µπορείς να µιλήσεις
µε τον Ιησού; Κεφάλαιο από το βιβλίο του Wilcox, S. (Ed): American Deaf
Calture, An Anthology. Linstok Press, Silver Spring, Maryland.
Το εκπαιδευτικό κατεστηµένο εναντίον της κοινότητας των Κωφών
H Aµερικάνικη κοινότητα των Κωφών µας προσφέρει µοναδικές ιδέες για το
πώς µια πληθυσµιακή µειονότητα µπορεί να διατηρήσει τη γλωσσική και πολιτιστική
της ταυτότητα και ενότητα παρ’όλες τις πιέσεις που δέχεται.
Η κοινότητα των Κωφών εκτός από τις πιέσεις που δέχεται, όπως και οι άλλες
µειονότητες της Αµερικής, βρίσκεται αντιµέτωπη µε τρεις επιπλέον κοινωνικές
ανισότητες:
™ Λόγω του ότι η κώφωση έχει θεωρηθεί παθολογική κατάσταση, η κοινότητα των
Κωφών έχει µεγαλύτερες -από άλλες µειονότητες- δυσκολίες να ξεπεράσει την
κατωτερότητα που της επιβλήθηκε από το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο.
™ Στην κοινότητα των Κωφών, λιγότερο από το 10% των κωφών παιδιών έχει
Κωφούς γονείς. Το στοιχείο αυτό σηµαίνει ότι η πλειοψηφία των κωφών παιδιών
ανήκει σε µια διαφορετική πολιτισµική οµάδα. Άρα θα πρέπει να ενσωµατωθούν σε
µια κοινωνική µειονότητα διαφορετική από των γονιών τους.
™ Ο επικοινωνιακός κώδικας της κοινότητας των Κωφών διαφέρει, όχι µόνο στην
δοµή του ίδιου του γλωσσικού κώδικα αλλά και στη διάρθρωση της οδού
πρόσληψης/ κατάκτησής του από την γλώσσα της πλειοψηφίας.
Σε αντίθεση µε την εθνοκεντρική άποψη των ακουόντων ότι οι Κωφοί είναι
αποµονωµένα άτοµα, οι Κωφοί έχουν σχηµατίσει µια κοινότητα που αυτονοµείται
από παράγοντες όπως: ταύτιση ως µέλος της κοινότητας, χρήση ενός ιδιαίτερου
επικοινωνιακού κώδικα, ενδογαµική συµπεριφορά, συµµετοχή σε εθνικές,
περιφερειακές και τοπικές οργανώσεις.
Οι κωφοί και οι βαρήκοοι δεν ανήκουν όλοι στην κοινότητα των Κωφών. Στην
πραγµατικότητα, ο βαθµός κώφωσης ελάχιστα σχετίζεται µε το αν κάποιος ανήκει ή
όχι στην κοινότητα των Κωφών .
Η ταύτιση κάποιου µε την κοινότητα των Κωφών και η αναγνώρισή του από
τα άλλα µέλη, φαίνεται ότι είναι ο πιο σηµαντικός παράγοντας που καθορίζει την
ιδιότητα του µέλους στην κοινότητα των Κωφών. Ο παραπάνω παράγοντας εξηγεί
γιατί κάποιοι ακούοντες θεωρούν τον εαυτό τους Κωφό ή γιατί κάποιοι κωφοί ή
βαρήκοοι θεωρούν τον εαυτό τους ακούοντα, ή γιατί κάποια ακούοντα παιδιά
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 112
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Κωφών γονιών αρνούνται να µιλήσουν ακόµα και αν µπορούν. Επιπλέον, το γεγονός
αυτό µπορεί να εξηγήσει το υψηλό ποσοστό γάµων ανάµεσα στους κωφούς.
Το εκπαιδευτικό κατεστηµένο το οποίο ελέγχεται από τους ακούοντες, σε
γενικές γραµµές δεν αναγνωρίζει τους Κωφούς ως µειονότητα. Η θέση αυτή του
εκπαιδευτικού κατεστηµένου των ακουόντων τους εµποδίζει να αναγνωρίσουν ότι
διαθέτουν ανεπαρκείς γνώσεις γα το πώς διαρθρώνεται µια κοινότητα Κωφών.
Επιπλέον, η άρνηση του εκπαιδευτικού κατεστηµένου των ακουόντων να
αναγνωρίσει την κοινότητα των Κωφών ως µια νόµιµη κοινότητα, οδηγεί στην
υιοθέτηση της άποψης ότι µόνο οι ακούοντες µπορούν να βοηθήσουν εκπαιδευτικά
τους κωφούς.
Αυτός ο απολυταρχισµός υπάρχει από την αρχή της εκπαίδευσης των κωφών
και συχνά εκφράζονται µε θρησκευτικό ζήλο απόψεις για το πώς θα «σωθούν» οι
κωφοί από τους ακούοντες. Ο τίτλος αυτού του άρθρου αντικατοπτρίζει τις απόψεις
αυτές.
Οι στάσεις γύρω από την ανωτερότητα των ακουόντων και την κατωτερότητα
των Κωφών έχει οδηγήσει σε διακρίσεις σχετικά µε την πρόσληψη Κωφών
δασκάλων, ειδικά για τα κωφά παιδιά, αφού στα περισσότερα σχολεία η εκπαίδευση
των κωφών παιδιών στηρίζεται στην οµιλία, εις βάρος των άλλων µαθηµάτων.
Ενώ τέτοιες διακρίσεις έχουν υποστεί αρκετές µειονότητες, φαίνεται ότι η
ανισότητα εις βάρος των Κωφών, που είχε σαν αποτέλεσµα την γλωσσική καταπίεση,
είναι ιδιαίτερα σοβαρή και πιθανόν δύσκολο να αντισταθµιστεί.
Τα περισσότερα κωφά παιδιά δεν έχουν πολιτισµική ενηµέρωση για την
κοινότητα των Κωφών από τους δασκάλους και τους γονείς τους. Αυτό είναι
κατανοητό, αφού οι περισσότεροι δάσκαλοι και γονείς είναι ακούοντες. Κάτω από
αυτές τις συνθήκες, είναι πάρα πολύ εύκολο να οδηγηθούµε σε καταστάσεις
απολυταρχικής γλωσσικής καταπίεσης. Τα σχολεία έχουν την τάση να υποβαθµίζουν
την γλωσσική επάρκεια της νοηµατικής.
Το κυρίαρχο ζήτηµα σε σχέση µε την χρήση της γλώσσας στην εκπαίδευση των
κωφών είναι η διαµάχη ανάµεσα στην οµιλούµενη γλώσσα και στη γλώσσα των
χεριών, η οποία διαµάχη ξεκίνησε και συνεχίστηκε από τους ακούοντες. Η
υποστήριξη της άποψης ότι οι Κωφοί θα πρέπει να µιλάνε µε το στόµα, ξεκίνησε το
1880 στο Μιλάνο, στο Παγκόσµιο Συνέδριο ∆ασκάλων των Κωφών, όπου η
προφορική µέθοδος ανακηρύχθηκε ως η µόνη σωστή και ενδεδειγµένη για την
εκπαίδευση των Κωφών.
Πώς κατάφερε η κοινότητα των Κωφών να διατηρήσει την γλώσσα της παρ’
όλες τις διακρίσεις εις βάρος των Κωφών και της γλώσσας τους, παρά το γεγονός ότι
η πλειοψηφία των γονιών των κωφών παιδιών είναι ακούοντες; Υπάρχουν διάφοροι
πιθανοί λόγοι γι’ αυτό.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 113
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Ένας λόγος φαίνεται να είναι η καταπίεση που έχει υποστεί η κοινότητα των
Κωφών. Αυτή δυνάµωσε τους εσωτερικούς δεσµούς που ενώνουν τους ανθρώπους
που διάλεξαν να ταυτιστούν µε την κοινότητα των Κωφών. Επίσης τα κωφά παιδιά
φαίνεται ότι σχηµατίζουν δυνατούς δεσµούς µε τους κωφούς συνοµηλίκους τους για
να αντιµετωπίσουν τις κοινωνικές απειλές ενάντια στην αυτοπεποίθηση και στην
ταυτότητά τους.
Άλλος πιθανός λόγος σχετίζεται µε το κανάλι και την δοµή του κώδικα της
νοηµατικής. Οι Κωφοί προτιµούν να χρησιµοποιούν τη γλώσσα που περνά µέσα από
την οπτικο-χειρονοµική, παρά από την ακουστικο-στοµατική οδό. Το οπτικό-
χειρονοµικό κανάλι εµποδίζει την επίδραση άλλων γλωσσών, µη οπτικών.
Οι παράγοντες που έχουν επιτρέψει στην κοινότητα των Κωφών να διατηρήσει
την γλώσσα της παρ’ όλη την γενική πίεση, είναι κυρίως κοινωνικοί και γλωσσικοί.
Η ενδυνάµωση των δεσµών είναι ένα κοινωνικό φαινόµενο που συνδέεται άρρηκτα
µε την χρήση κοινού γλωσσικού κώδικα. Ένα από τα βασικά κριτήρια για την
αναγνώριση κάποιου ως µέλους της κοινότητας των Κωφών είναι η χρήση της
νοηµατικής. Τέλος το οπτικο-χειρονοµικό κανάλι που χρησιµοποιείται από τους
Κωφούς, δεν επιτρέπει την εύκολη µεταφορά πληροφοριών σε ή από ένα κώδικα που
µεταδίδεται µε ακουστικο-στοµατικό τρόπο.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 114
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
The World Deaf Scene: Κεφάλαιο από το βιβλίο των Lane H. Hoffmeister, R.
Bahan, B. (1996). A Journey into the Deaf World, Dawn Sign Press, San
Diego,CA.
Η Κατάσταση των Κωφών ∆ιεθνώς
Οι συνθήκες για τα κωφά παιδιά και τους ενήλικες ποικίλουν ευρέως σ’ όλο
τον κόσµο και αυτό δεν πρέπει να µας εκπλήσσει. Οικονοµικά κάποιες κοινωνίες
είναι κυρίως πρωτόγονες ενώ άλλες έχοντας ωφεληθεί από τη βιοµηχανική
επανάσταση είναι στη µέση της τεχνολογικής επανάστασης. Οι πολιτισµοί των εθνών
του κόσµου ανταποκρίνονται στην ποικιλία, σε γενικές γραµµές και στους Κωφούς
συγκεκριµένα, κατά διαφορετικούς τρόπους όπως και οι νόµοι τους.
Πολλά έθνη έχουν ιδρύσει αποικίες και διαφορετικές ιστορίες το αποικισµού
έχουν αφήσει πίσω τους διαφορετικές πρακτικές συµπεριφοράς απέναντι σε όλες τις
µειονότητες συµπεριλαµβανοµένων και των Κωφών.
Όλοι οι παραπάνω παράγοντες συνδυασµένοι µε τη γεωγραφία επηρεάζουν την
ικανότητα των κωφών ανθρώπων να συναθροίζονται, να δηµιουργήσουν µια κοινή
γλώσσα, να διακηρύξουν τα δικά τους συµφέροντα και συµµετέχουν στην εθνική
πολιτική ζωή.
Παρακάτω θα µελετήσουµε (case studies) την κατάσταση δυο Ευρωπαϊκών
χωρών, της Γαλλίας και της Σουηδίας, και αργότερα δυο αναπτυσσόµενων κρατών
της Αφρικής, την Κένυα και το Μπουρούντι.
Γαλλία
Η Γαλλία είναι υποχρεωτικός σταθµός σε οποιαδήποτε παγκόσµια περιοδεία
των Κωφών του κόσµου (deaf-world).Η Γαλλία ήταν η κοιτίδα το δυτικού κόσµου
στην εκπαίδευση των Κωφών. Οι περισσότερες νηµατικές γλώσσες στο δυτικό
κόσµο σήµερα συµπεριλαµβανοµένης και ΑΝΓ (Αµερικάνική Νοηµατική Γλώσσα)
έχουν τις ρίζες τους στη Γαλλική Νοηµατική Γλώσσα.
Ένας κωφός Γάλλος, ο Laurent Clerk, καθιέρωσε την επιµόρφωση των Κωφών
στις ΗΠΑ µαζί µε τον Thomas Gallaudet και ίδρυσαν ένα εθνικό δ΄΄ικτο σχολείων-
οικοτροφεία τα οποία έχουν κάνει τους κωφούς Αµερικάνους υτό που είναι σήµερα.
Το πρώτο δηµόσιο σχολείο για τους Κωφούς στην ιστορία- η έµπνευση και το
µοντέλο για τα εκατοντάδες σχολεία που δηµιουργήθηκαν µετά από αυτό- ιδρύθηκε
στο Παρίσι από τον Abbe de l’ Epee το 1760 . Το σχολείο ανέδειξε µορφωµένους
ηγέτες ανάµεσα στους Κωφούς, εµφυτεύοντας την αυτοπεποίθηση στους εαυτούς
τους κι τη γλώσσα τους. Επίσης τους έδωσε ένα µεγάλο όραµα, πώς θα πρέπει να
είναι η πορεία τους στο µέλλον, πώς θα πρέπει να εξελιχθούν οι Κωφοί.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 115
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Το 1789 το καινούριο έθνος αισθάνθηκε να απειλείται από την ποικιλία των
γλωσσών εντός των συνόρων του. Η νοµοθετική εξουσία δηµιούργησε τα
πρωτοβάθµια σχολεία όπου όλα τα παιδιά θα µαθαίνουν Γαλλικά και µόνο τα
Γαλλικά θα χρησιµοποιούνται σαν γλώσσα στην εκπαίδευση.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 116
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Ακούοντα Παιδιά Κωφών Γονέων
Αδηµοσίευτη Εργασία της Ουρανίας Αναστασιάδου
«ΜΑΜΑ ΜΠΑΜΠΑΣ ΚΩΦΟΣ» είναι η φράση στη νοηµατική γλώσσα που
χρησιµοποιείται από τους Κωφούς όταν αναφέρονται στα ακούοντα παιδιά Κωφών
γονέων. Τα παιδιά αυτά µεγαλώνουν ανάµεσα σε δύο κουλτούρες, την κουλτούρα
των ακουόντων και την κουλτούρα των Κωφών και οι ζωές τους ενσωµατώνουν το
παράδοξο του να είναι κάποιος πολιτιστικά «Κωφός» και εν τούτοις λειτουργικά
ακούων (Preston,1994).
Μέσα στην κοινότητα των Κωφών, η οµάδα των ακουόντων παιδιών από
οικογένειες Κωφών θέτει ιδιαίτερα προβλήµατα πολιτισµού παρουσιάζοντας µία
αντίφαση: κληρονοµούν από τους γονείς τους εκτός των δεσµών αίµατος, τη
δεξιότητα στη νοηµατική γλώσσα και την κοινωνική συµπεριφορά των κωφών,
σηµαντικούς παράγοντες κατά τους Markowicz και Woodward (1978) µοριοδότησης
της αναγνώρισης και της αποδοχής ενός ατόµου εκ µέρους της κοινότητας των
κωφών ως πολιτιστικά κωφό άτοµο και όχι απλά, άτοµο µε απώλεια ακοής.
Ως φυσικοί χρήστες λειτουργούν το ίδιο άνετα και στον κόσµο των ακουόντων
και στον κόσµο των Κωφών. Συχνά γίνονται επαγγελµατίες διερµηνείς, ενεργά µέλη
της κοινότητας των Κωφών και είναι σε θέση να διερµηνεύουν όχι µόνο τη γλώσσα
αλλά και την κουλτούρα του ενός κόσµου στον άλλο.
Περίπου 88% των παιδιών που γεννιούνται από Κωφούς γονείς είναι ακούοντα
(Walter, 1990).
Η κώφωση οποιουδήποτε µέλους µίας οικογένειας επηρεάζει τις
διαπροσωπικές σχέσεις σε όλη την οικογένεια. Τα ζητήµατα που προκύπτουν όταν
µία οικογένεια έχει κωφό παιδί έχουν επαρκώς ερευνηθεί. Όµως τα θέµατα που
προκύπτουν όταν ένα ακούων παιδί έχει Κωφούς γονείς, έως πρόσφατα, δεν έτυχαν
της δέουσας προσοχής. Οι ερευνητές, κατ’ ουσίαν, αγνόησαν τα Κωφά άτοµα ως
γονείς και το κατά πόσο η κώφωση και οι συνεπακόλουθες ψυχολογικές και
κοινωνικές επιδράσεις, µπορεί να επενεργούν στην ανάπτυξη των παιδιών τους.
Οι Κωφοί γονείς των δεκαετιών 1960 και 1970 ήταν εξαιρετικά εξαρτηµένοι
από τα ακούοντα παιδιά τους (Harris, 1983). Σε έρευνα µε ερωτηµατολόγια, 95% των
ερωτηθέντων παιδιών λειτουργούσαν ως διερµηνείς για τους γονείς τους (Bunde,
1979). Χαρακτηριστικά, το πρωτότοκο παιδί αναλαµβάνει, σχεδόν πάντοτε, το ρόλο
του διερµηνέα για όλη την οικογένεια (Buchino, 1993). Έχουν εκφραστεί
επιστηµονικές αντιρρήσεις για τον κρίσιµο ρόλο που καλείται να παίξει ένα ακούων
παιδί ως διαµεσολαβητικός σύνδεσµος ανάµεσα στους Κωφούς γονείς του και τον
κόσµο των ακουόντων, εξαναγκαζόµενο από τις συνθήκες να λειτουργεί ως ενήλικας
(Hoffmeister, 1985). Όπως παρατηρεί ο Rienzi (1990) τα ακούοντα παιδιά Κωφών
γονέων ασκούν, σαφώς, σηµαντικά µεγαλύτερη επιρροή στους γονείς τους σε σχέση
µε τα παιδιά που έχουν ακούοντες γονείς και έχουν πολύ υψηλότερο ποσοστό
αποδοχής των απόψεων τους. Σηµαντική παράµετρος διαφοροποίησης φάνηκε να
είναι η συµπεριφορά του πατέρα.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 117
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Έρευνες παρουσιάζουν πρόσφατη αλλαγή στη συµπεριφορά των Κωφών
γονέων έναντι των ακουόντων παιδιών τους εξαιτίας της ανάπτυξης των ειδικών
τεχνολογικών παροχών (ειδικό τηλέφωνο, φαξ, e-mail, κ.ά.) και της ύπαρξης
επαγγελµατιών διερµηνέων (Harris, 1983).
Είναι ίσως σηµαντικό να τονιστεί ότι τα ακούοντα παιδιά που έχουν Κωφούς
γονείς µε µη καταληπτή οµιλία, παρ’ όλα αυτά, αναπτύσσουν τις κατάλληλες
δεξιότητες λόγου (Schiff & Ventry, 1976). Τα παιδιά δεν αναπαράγουν τον
ιδιοσυγκρασιακό τύπο οµιλίας των γονέων (Schiff-Myers & Klein). Η έκθεση των
παιδιών σε ακούοντες ενήλικους δεν θεωρείται σηµαντικός παράγοντας. Η Maestas y
Moores (1980) αναφέρει κοινά στοιχεία ανάµεσα σε Κωφές και ακούουσες µητέρες
στον τρόπο επικοινωνίας µε τα βρέφη τους, όπως και χρήση από τις Κωφές µητέρες
όλων των γλωσσικών συστηµάτων, ήτοι προφορικό λόγο ή νοηµατική, ανάλογα µε
την επικοινωνιακή λειτουργία.
Τα ακούοντα παιδιά κωφών γονέων, που µαθαίνουν τη νοηµατική ως πρώτη
γλώσσα, και επιδεικνύουν αξιοπρόσεκτα αυξηµένες οπτικές ικανότητες παρόλο που
είναι ακούοντα, ίσως δεν θα έπρεπε να θεωρούνται µόνο δίγλωσσα µε την έννοια της
δυνατότητας πρόσβασης και της χρήσης δύο αρκετά διαφορετικών τρόπων νοητικής
λειτουργίας. Ορισµένοι ενήλικες, ακούοντα παιδιά Κωφών γονέων, µιλούν όχι µόνο
για εναλλαγή γλωσσών, αλλά τρόπου σκέψης, ανάλογα µε τη χρήση νοηµατικής ή
προφορικής γλώσσας, µετάβασης από ένα κυρίως ακουστικό σε ένα κυρίως οπτικό
τρόπο, και τ’ανάπαλιν (Sacks,1990).
H CODA ( ακρωνύµιο του Children of Deaf Adults) είναι µία οργάνωση που
αποτελείται από ακούοντα παιδιά Κωφών γονέων µε µέλη από όλο τον πλανήτη. Η
οργάνωση επικεντρώνεται στις εµπειρίες που βιώνουν τα ακούοντα παιδιά Κωφών
γονέων και στόχο έχει να παρέχει διαπολιτισµικές εµπειρίες οργανώνοντας συνέδρια
και υποστηρικτικές οµάδες. Ιδρύθηκε το 1983 από την Millie Brother στις Η.Π.Α.
και το ακρωνύµιο CODA έχει επικρατήσει διεθνώς ως λέξη µε την οποία
αποκαλούµε τα παιδιά αυτά (Βull, 1990). Η ίδρυση της οργάνωσης έφερε στο
προσκήνιο τον ιδιαίτερο χαρακτήρα αυτού του πληθυσµού της ευρύτερης κοινότητας
των Κωφών: Τα ακούοντα παιδιά Κωφών γονέων µοιράζονται µία κοινή διπλή
πολιτιστική ταυτότητα ακροβατώντας κάπου ανάµεσα στον κόσµο των ακουόντων
και την κοινότητα των Κωφών, εκεί που συναντιούνται οι δύο κουλτούρες,
ενσωµατώνοντας τις συγκρούσεις αλλά και την επίλυσή τους, και αναζητώντας το
δικαίωµα να βιώνουν αυτή την διαλεκτική διαδικασία και την αποδοχή της
διπολικότητάς τους.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Buchino, M. A. (1993). Perceptions of the oldest hearing child of deaf parents.
American Annals of the Deaf, 138(1), 40-45.
Bull, T. H. (Ed.). (1990). Reflection: Codas and Cultures, Proceedings of the Second
National CODA Conference, Rochester, New York, August 21-23, 1987 (3rd
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 118
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
rev. ed. Feb. 1990). Santa Barbara, CA: Children of Deaf Adults. (92 pages)
[DEAF 306.874 N3,1987]
Bunde, L. (1979). Deaf parents-hearing children. Signograph Series # 1. Washington,
DC: Registry of Interpreters for the Deaf, 1979.
Harris, R. S. (1983). Deaf parents’ perceptions of family life with deaf and/or hearing
children. In G. D. Tyler (Ed.), Rehabilitation and Human Services: Critical
Issues for the Eighties, Proceedings of the 1980 Conference of the American
Deafness and Rehabilitation Association, Cincinnati, 1980, 5-9. Silver Spring,
MD: American Deafness and Rehabilitation Association. (Reading in Deafness:
Monograph No. 6).
Hoffmeister, R. (1985). Families with deaf parents: A functional perspective. In K.
Thurman, (Ed.), Children with handicapped parents: Research and perspectives.
New York: Academic Press.
Maestas y Moores, J. (1980). Early linguistic environment. Sign Language Studies,
26, 1-13.
Markowicz, H., & Woodward J. (1978). Language and the maintenance of ethnic
boundaries in the Deaf community. Communication and Cognition, 11, 29-38.
Preston, P. (1994). Mother father deaf: Living between sound and silence.
Cambridge, MA: Harvard University Press.
Rienzi, B. M. (1990). Influence and adaptability in families with deaf parents and
hearing children. American Annals of Deaf, 135(5), 402-408.
Sacks, O. W. (1990). Seeing voices: A journey into the world of the deaf. New York:
Harper Perennial ed.
Schiff, N. B., & Ventry, I. M. (1976). Communication problems in hearing children
of deaf parents. Journal of Speech and Hearing Disorders, 41(3), 348-358.
Schiff-Myers, N. B., & Klein, H. B. (1985). Some phonological characteristics of the
speech of normal-hearing children of deaf parents. Journal of Speech and
Hearing Research, 28(4), 466-474.
Walter, V. (1990, Fall). The ties that bind: Hearing children and deaf parents talk
about being a family. Gallaudet Today, 21(1), 2-11.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 119
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Groce, E. Nora. 1985. Everyone Here Spoke Sign Language. Hereditary Deafness on
Martha’s Vineyard. Harvard University Press.
Παρουσίαση του βιβλίου µε τίτλο: Ο καθένας εδώ µιλούσε τη Νοηµατική
Γλώσσα. Κληρονοµική Κώφωση στο Νησί ‘‘Martha’s Vineyard”.
Το βιβλίο αυτό αναφέρεται στο νησί Martha's Vineyard, που βρίσκεται στις
ακτές της Νέας Αγγλίας και ανήκει στην Πολιτεία της Μασαχουσέτης. Στο νησί
αυτό, για περισσότερο από 200 χρόνια, ζούσε ένας µεγάλος πληθυσµός κωφών λόγω
κληρονοµικότητας. Παρ’ όλο που ο τελευταίος κωφός στο νησί πέθανε το 1952,
µερικοί από τους ηλικιωµένους κατοίκους ακόµα θυµούνται τις µέρες που όλοι
µιλούσαν την Νοηµατική Γλώσσα. Το βιβλίο αυτό βασίζεται στις ζωντανές
αναµνήσεις των κατοίκων (πληροφοριοδοτών) και στον πλούτο των αρχείων του
νησιού, για να µας δώσει λεπτοµερείς και ζωντανές περιγραφές της καθηµερινής
ζωής κωφών και ακουόντων στις πρώτες µέρες του αιώνα µας. Περιγράφει µια
κοινότητα, όπου η κώφωση δεν θεωρείτο αναπηρία και όπου τα κωφά µέλη της ήταν
πλήρως ενσωµατωµένα σε κάθε όψη της ζωής.
Οι πρώτοι κάτοικοι του νησιού µετανάστευσαν από το Κέντ της Αγγλίας κατά
τον 17ο αιώνα. Το µεγάλο ποσοστό κώφωσης στους κατοίκους αυτούς και η ευρεία
χρήση της Νοηµατικής γλώσσας είναι αποτέλεσµα του τρόπου µε τον οποίο
παντρεύονταν οι πρώτοι µετανάστες. Υπάρχει µια περίοδος, πριν από την
εκβιοµηχάνιση και την αστικοποίηση της κοινωνίας µας, όπου οι άνθρωποι ζούσαν
σε µικρές κοινότητες των 10 - 20 οικογενειών και ζούσαν στο ίδιο µέρος για πολλές
γενιές. Γνωρίζουµε ότι ο γάµος µέσα σ' αυτές τις κοινότητες ήταν κάτι που το
προτιµούσαν και το ενθάρρυναν· µιλάµε λοιπόν για αυτό που οι ανθρωπολόγοι
αποκαλούν ενδογαµικές κοινωνίες. Ένα παιδί σε µια τέτοια κοινότητα θα µεγάλωνε
µαζί µε τους τέσσερις παππούδες και γιαγιάδες και τις οικογένειες τους, µε τα σπίτια
να βρίσκονται σε πολύ µικρή απόσταση το ένα από το άλλο. Αυτό βέβαια
δηµιουργούσε και ένα πολύ ισχυρό κοινωνικό δίκτυο υποστήριξης και
αλληλοβοήθειας, µέσα στο οποίο ο γάµος µεταξύ των µελών της ίδιας οικογένειας
ήταν κάτι πολύ συνηθισµένο. Ιστορικά αυτό το βρίσκουµε να ισχύει και στην
περιοχή Weald του Κέντ της Αγγλίας από όπου προέρχονται οι πρώτοι άποικοι. Έτσι
µε αυτό τον τρόπο πολύ σύντοµα µετά από µερικές γενιές, όλοι ήταν συγγενείς
µεταξύ τους.
Η συγγραφέας του βιβλίου υποστηρίζει ότι περισσότεροι από ένας από τους
πρώτους αποίκους είχαν κληρονοµική κώφωση και καθώς οι γάµοι µεταξύ των
οικογενειών αυξάνονταν, η κώφωση παρουσιάστηκε ανάµεσα στα µέλη της
κοινότητας. Επειδή η θεωρία της κληρονοµικότητας και οι νόµοι του Μέντελ δεν
ήταν γνωστοί ή αποδεκτοί στην κοινωνία µας µέχρι της αρχές του αιώνα, η κώφωση
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 120
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
αποδιδόταν σε πολλές αιτίες, όπως: το θέληµα του Θεού, η αµαρτία των γονέων,
φόβος στη διάρκεια της εγκυµοσύνης. Ο Alexander Graham Bell, ο οποίος
επισκέφτηκε πολλές φορές το νησί, έγραψε σε διάφορα άρθρα του ότι η κώφωση
µπορεί να οφείλεται σε ένα στρώµα αργίλου που υπήρχε κάτω από το έδαφος των
πόλεων του Chilmark και του West Tisbury, όπου η κώφωση ήταν συχνότερη απ’
ότι στις άλλες πόλεις του νησιού.
Αντιλήψεις για την Kώφωση- µια Ιστορική Aνασκόπηση
Είναι πολύ σηµαντικό, πριν προχωρήσουµε στην παράθεση των ντοκουµέντων,
γεγονότων και αφηγήσεων για τη ζωή στο νησί Martha's Vineyard, να δούµε ποια
ήταν η στάση της κοινωνίας απέναντι στην κώφωση στις υπόλοιπες Η.Π.Α.
Η στάση των ανθρώπων απέναντι στην κώφωση-το ίδιο χρονικό διάστηµα που
ερευνάται στο βιβλίο-ήταν πολύ διαφορετική απ' ότι στο νησί, λόγω των
προκαταλήψεων και της παραπληροφόρησης που επικρατούσε στην ηπειρωτική
Αµερική. Οι εµπειρίες των κωφών που κατοικούσαν στο νησί διέφεραν και
διαφέρουν σηµαντικά, ακόµη και από τις εµπειρίες των σηµερινών Αµερικάνων
κωφών.
Στα 1890, ενώ ο Gillett ισχυριζόταν ότι η εποχή που οι κωφοί θεωρούντο
κτήνη και χαρακτηρίζονταν σαν ηλίθιοι έχει περάσει ανεπιστρεπτί, παρ’ όλο που
οµολογούσε ότι υπήρχε µεγάλη άγνοια στην κοινωνία σε σχέση µε τους κωφούς-που
ήταν αδύνατον να απαλειφθεί-ο στρατηγός του Εµφυλίου Πολέµου B. F. Butler
δήλωνε ότι οι κωφοί είναι µόνο κατά το ήµισυ άνθρωποι. Στην πραγµατικότητα, η
στάση της κοινωνίας απέναντι στους κωφούς µπορεί να χαρακτηρισθεί σαν
Μεσαιωνική. Σε παρά πολλά µέρη οι κωφοί δεν απολάµβαναν τα ίδια δικαιώµατα και
υποχρεώσεις µε τους άλλους πολίτες, παρ’ όλο που είχαν εκπαιδευθεί. Η στάση
απέναντι στους κωφούς στις Η.Π.Α. µπορεί να φανεί από το γεγονός ότι στην
απογραφή που έγινε στις αρχές του αιώνα µας (1830-1900), οι κωφοί κατατάσσονταν
στην κατηγορία των ελαττωµατικών (defective). Ακόµη και σήµερα, αναφέρει η
συγγραφέας, οι κωφοί ως οµάδα παραµένουν αποµονωµένοι από την ευρύτερη
κοινωνία των ακουόντων είτε γιατί είναι δική τους επιλογή είτε λόγω της
προκατάληψης και της άγνοιας των ακουόντων που πολύ συχνά τους θεωρούν
παθολογικά άρρωστους, τόσο σε επίπεδο φυσιολογίας, όσο και κοινωνικότητας και
γλωσσικής ανάπτυξης. Αυτή η στάση βασίζεται σε παραπληροφόρηση, παρανόηση
και παρεξήγηση αιώνων.
Ακόµη και σήµερα ο περισσότερος κόσµος δεν είναι καλά πληροφορηµένος
γύρω από τα πορίσµατα της επιστηµονικής έρευνας, σύµφωνα µε τα οποία οι Κωφοί
αποτελούν µια ξεχωριστή κοινωνική οµάδα. Στον ∆υτικό πολιτισµό η Ιστορία
γράφεται µε βάση σπουδαία γεγονότα και διάσηµες προσωπικότητες. Το ίδιο γίνεται
και στην ιστορία "των κωφών". Παρ’ όλο που υπάρχουν αναφορές ατοµικά σε
κωφούς, δεν ξέρουµε τίποτα για τη ζωή των κωφών πριν τους καιρούς µας. Μόνο
στις δύο τελευταίες δεκαετίες έχει αρχίσει µε σοβαρότητα η έρευνα των
ψυχολογικών κοινωνικών και πολιτισµικών όψεων της κώφωσης στην κοινωνία µας.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 121
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Η Ζωή στο νησί
Το 1978, όταν η συγγραφέας επισκεπτόταν το νησί, συνάντησε τον G.
Huntington που η γερή µνήµη του τον έκανε να θυµάται πράγµατα που είχαν γίνει
στο νησί πριν 80 χρόνια. Του G. Huntington του άρεσε να ξεναγεί τους
φιλοξενούµενούς του µε το αυτοκίνητό του σε διάφορα µέρη. Περνώντας λοιπόν έξω
από ένα σπίτι, το έδειξε στη συγγραφέα και της είπε πως εκεί ζούσε ο Jedidiah.
"Ήταν πολύ καλός γείτονας" είπε, "ήταν ένας από τους καλύτερους ψαράδες στο
νησί, εάν σκεφτείς ότι είχε µόνο ένα χέρι".
-‘Τι έγινε µε το άλλο;’ ρώτησε η συγγραφέας.
-‘Το έχασε σε ένα ατύχηµα που είχε όταν ήταν έφηβος, από µια µηχανή που
έκοβε το γρασίδι.’
Ύστερα από λίγο αφού το ξανασκέφτηκε πρόσθεσε "Α! Επίσης ήταν κωφός".
- "Εξαιτίας του ατυχήµατος;" ρώτησε η συγγραφέας.
- "Ω! όχι" είπε ο Gale "γεννήθηκε έτσι".
Στη συνέχεια λίγο παρακάτω της έδειξε ένα άλλο σπίτι "ο αδελφός του Jedidiah
ζούσε εδώ. Ο Nathaniel ήταν ιδιοκτήτης µιας φάρµας γαλακτοκοµικών προϊόντων.
"Και", είπε µε έµφαση "ήταν πολύ πλούσιος για τα στάνταρ του νησιού. Και καθώς
το σκέφτοµαι ήταν κι' αυτός κωφός".
Καθώς η συγγραφέας αναρωτιόταν φωναχτά γιατί τα δύο αδέλφια είχαν
γεννηθεί κωφά, ο Gale της είπε ότι δεν γνώριζε το λόγο· υπέθετε ότι η κώφωση είχε
κληρονοµηθεί. Η Groce του πρότεινε ότι θα µπορούσε να είχε προκληθεί από κάποια
αρρώστια. Ο Gale δεν συµφώνησε, γιατί υπήρχαν τόσοι πολλοί κωφοί στο νησί και
ήταν όλοι συγγενείς µεταξύ τους. Υπήρχαν πάντα κωφοί στο Vineyard, όσο
µπορούσε να θυµηθεί οποιοσδήποτε.
- "Πόσοι κωφοί υπήρχαν;" τον ρωτά η συγγραφέας.
- "Ω!" είπε ο Gale "µπορώ έτσι γρήγορα να θυµηθώ έξι,.. όχι επτά".
- "Πόσοι άνθρωποι ζούσαν στην πόλη τότε;"
- "Ίσως 200" απάντησε ο Gale " µπορεί 250, όχι περισσότεροι".
Όταν η συγγραφέας του τόνισε ότι υπήρχαν πολλοί κωφοί σε µια τόσο µικρή
κοινότητα, ο Gale εξεπλάγη. Πρόσθεσε όµως ότι και αυτός κάποιες φορές το είχε
σκεφτεί, αλλά κανείς άλλος στο νησί δεν το αντιµετώπιζε σαν ένα παράξενο γεγονός
και γι αυτό δεν του έδωσε περισσότερο σηµασία.
Η Groce επισκέφθηκε πολλές φορές το νησί και είχε πολύωρες συναντήσεις
µε τον Gale, µια και η γερή µνήµη του τη βοηθούσε στην προσπάθειά της να
συγκεντρώσει στοιχεία για την ιστορία και τη γενεαλογία του νησιού, ώστε να
µπορέσει να προσδιορίσει τους λόγους που η κώφωση εµφανιζόταν σε τόσο µεγάλο
ποσοστό.
Ένα απόγευµα και αφού είχε ξοδέψει όλη τη µέρα καταγράφοντας ονόµατα
που αφορούσαν την γενεαλογία του νησιού, τον ρώτησε τι σκέφτονταν οι κάτοικοι
του χωριού για τους κωφούς.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 122
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
- "Ω!" είπε "δεν σκέφτονταν τίποτα για αυτούς, ήταν σαν οποιοιδήποτε άλλοι
στο χωριό".
- "Ναι αλλά πώς επικοινωνούσαν µαζί τους; Γράφανε οτιδήποτε σε χαρτί;"
- "Όχι" είπε ο Gale, έκπληκτος που του έκανε µια τόσο προφανή ερώτηση.
"Βλέπεις, όλοι εδώ µιλούσαν τη Νοηµατική Γλώσσα".
- "Εννοείς και οι οικογένειες των κωφών, και οι άλλοι;" τον ρώτησε η
συγγραφέας.
- "Σίγουρα" απάντησε ο Gale "όλοι στην πόλη µιλούσαν τη Νοηµατική
Γλώσσα. Συνήθιζα να τη µιλάω και εγώ, η µητέρα µου, όλοι".
Μέσα από αυτόν τον διάλογο βγήκε και ο τίτλος του βιβλίου που πραγµατικά
εκφράζει τη ζωή και το κλίµα που επικρατούσε στο νησί. Στις σύγχρονες ∆υτικές
κοινωνίες απαιτείται από "τους ανάπηρους’’ να προσαρµοστούν στον τρόπο ζωής
"των µη αναπήρων". Βέβαια το πώς αντιλαµβανόµαστε "την αναπηρία" και πώς την
συσχετίζουµε µε φυσικούς και κοινωνικούς περιορισµούς, σχετίζεται και
χαρακτηρίζεται από την στάση της κοινότητας στην οποία ζούµε. Η αντιµετώπιση
των κωφών στο νησί της Martha’s Vineyard είναι ένα πολύ ενδιαφέρον παράδειγµα
για το πώς µπορεί να ανταποκριθεί µια κοινότητα.
Οι κωφοί στο Vineyard ήταν ενταγµένοι στη ζωή της κοινότητας, στη δουλειά,
στη διασκέδαση, σε κάθε κοινωνική εκδήλωση. Ήταν ελεύθεροι να παντρευτούν είτε
µε κωφό είτε µε ακούον άτοµο. Τα αρχεία της εφορίας στο νησί δείχνουν ότι γενικά
οι κωφοί είχαν εισοδήµατα πάνω από τον µέσο όρο, αρκετοί ήταν πλούσιοι και
συµµετείχαν ενεργά στη θρησκευτική ζωή της κοινότητας. Από τις διάφορες πηγές
και αρχεία του νησιού µπορούµε πολύ εύκολα να συµπεράνουµε ότι αυτό που
περιγράφεται στο βιβλίο σαν τρόπος ζωής στα τέλη του 19ου αιώνα και αρχές του
20ου, ήταν τρόπος ζωής για περισσότερο από τρεις αιώνες. Αυτό σηµαίνει ότι η
κοινωνική στάση που βρίσκουµε να ισχύει στο νησί στις αρχές του αιώνα µας και
που ήταν η πλήρης αποδοχή των κωφών και η ένταξη τους στη ζωή της κοινότητας,
είναι κάτι που έγινε από την πρώτη στιγµή, όταν ο πρώτος κωφός άποικος
εγκαταστάθηκε στα 1690.
Στάσεις Απέναντι στην Κώφωση

Οι κάτοικοι του νησιού δεν είχαν πραγµατικά κατανοήσει για ποιο λόγο
υπήρχαν στις οικογένειες τους κωφοί, ούτε πώς αυτό συνεχιζόταν από γενιά σε γενιά.
Για αυτούς ήταν κάτι φυσικό, κάτι που έγινε. Ο καθένας θα µπορούσε να έχει κωφό
παιδί. Απλά αποδεχόντουσαν το γεγονός ότι κάποιος δεν µπορούσε να ακούσει. Από
τις συνεντεύξεις και τις αντιδράσεις των ανθρώπων του νησιού, βλέπουµε ότι δεν
έδιναν καµιά ιδιαίτερη σηµασία στο γεγονός ότι κάποιος ήταν κωφός και του
συµπεριφέρονταν όπως σε κάθε άλλον στην κοινότητα. Ήταν σαν να έχει κάποιος
γαλανά µάτια σε µια περιοχή που οι περισσότεροι είχαν µαύρα ή καστανά. Αυτό
ήταν που χαρακτήριζε τη στάση της κοινότητας.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 123
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Το τελευταίο επιβεβαιώνεται από το γεγονός ότι η συγγραφέας αναγκαζόταν
να τους κάνει συγκεκριµένες ερωτήσεις πάνω σ’ αυτό το θέµα, µια και ποτέ δεν
πρόσεχαν την διαφορά. Οι περισσότεροι πληροφοριοδότες δεν θεώρησαν ότι
συµβαίνει κάτι το ασυνήθιστο ή παράξενο γύρω από τον τρόπο που οι κωφοί
συµπολίτες τους είχαν ενταχθεί στην ζωή της κοινότητας και πραγµατικά δεν είχαν
ξεδιαλύνει και κατανοήσει το γεγονός ότι διάφοροι ερευνητές είχαν δείξει τόσο
ενδιαφέρον γύρω από αυτό το θέµα. Οι περισσότεροι νόµιζαν ότι το ίδιο συµβαίνει
σε όλες τις πόλεις και τα χωριά της Αµερικής, δηλαδή ότι υπήρχε ανάλογος αριθµός
κωφών και ότι ήταν ενταγµένοι µε ανάλογο τρόπο. Η συγγραφέας διαπίστωνε την
έκπληξη στα πρόσωπά τους κάθε φορά που τους έλεγε ότι υπήρχαν κωφοί σε
µεγαλύτερο ποσοστό από αυτό που συναντάµε σε άλλα µέρη των Η.Π.Α.
Η Groce διαπίστωσε µια κοινή στάση από όλους τους κατοίκους
‘πληροφοριοδότες’. Παρ’ όλο που οι άνθρωποι όταν θυµούνται ή εξιστορούν
ιστορίες από το παρελθόν, τις παλιές καλές µέρες-όπως συνήθως λέγεται-, έχουν την
τάση να ωραιοποιούν τον τρόπο ζωής εκείνων των εποχών, δεν συνέβη το ίδιο µε τις
προφορικές µαρτυρίες που βρίσκουµε στο βιβλίο. Φαίνεται, από τις µαρτυρίες αυτές,
ότι η ζωή στο νησί δεν ήταν πάντα αρµονική, οι άνθρωποι δεν ήταν πάντα καλοί και
ευγενικοί ο ένας µε τον άλλο, υπήρχαν βεντέτες, διχόνοιες και ανταγωνισµοί
ανάµεσα στους κατοίκους. Συνέβη ακόµη και ένας φόνος. Από τις ιστορίες που
κατέγραψε η συγγραφέας, φαίνεται ότι η στάση της κοινότητας απέναντι σ’ αυτούς
που έχουν νοητική καθυστέρηση ή ψυχικές ασθένειες ήταν αρνητική.
Οι ντόπιοι δεν προσπαθούν να εξιδανικεύσουν τον τρόπο µε τον οποίο
αντιµετώπιζαν και φέρονταν στους κωφούς. Απλώς δεν θεωρούσαν το γεγονός ότι
κάποιος δεν µπορούσε να ακούσει τόσο σοβαρό, ώστε να µείνει εκτός κοινότητας.
∆εν γνωρίζουµε τίποτα για το πώς ένοιωθαν οι ίδιοι οι κωφοί σχετικά µε την έλλειψη
ακοής τους. Κανείς από αυτούς δεν ζούσε την περίοδο που πραγµατοποιήθηκε η
έρευνα. Γι’ αυτό το θέµα, οι µόνες µαρτυρίες που υπάρχουν µας έρχονται από
συγγενείς κωφών.
Οι περισσότεροι πληροφοριοδότες θυµούνται ότι οι κωφοί αντιµετώπιζαν
θετικά την αδυναµία τους ν’ ακούσουν. Σύµφωνα µάλιστα µε µια µαρτυρία, όταν
ρωτήθηκε ένας κωφός εάν ένοιωθε ότι έχανε τίποτα που δεν µπορούσε να ακούσει,
απάντησε όχι, µια και δεν ήταν υποχρεωµένος να ακούει δυσάρεστα πράγµατα. Το
τελευταίο επιβεβαιώνεται και από ένα ρεπορτάζ στην εφηµερίδα Boston Sunday
Herald το 1895, όπου ο δηµοσιογράφος αναφέρει ότι οι ευγενικοί και καλά
πληροφορηµένοι κωφοί που συνάντησε στο νησί φαινόντουσαν υπερήφανοι γι’ αυτό
που ήταν. Έδειχναν φωτογραφίες της οικογένειας που περιελάµβαναν 4 γενιές.
Γράφει χαρακτηριστικά: "Έχεις την αίσθηση ότι έχει γίνει µια εισβολή της κώφωσης
στο νησί". Οι περισσότεροι κάτοικοι θυµούνται ότι οι κωφοί θεωρούσαν την
κώφωσή τους σαν µια επιπλέον σκοτούρα, σαν µπελά και όχι σαν πραγµατικό
πρόβληµα. Την ίδια στάση βλέπουµε να έχουν και σήµερα οι ίδιοι οι κωφοί. Στο
Vineyard κωφοί και ακούοντες προτιµούσαν να γεννήσουν ακούοντα παιδιά, αλλά
δεν έβλεπαν τη γέννηση ενός κωφού παιδιού σαν την µεγαλύτερη ατυχία, ή σαν
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 124
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
χτύπηµα της µοίρας. Φαίνεται ότι η τοπική κοινωνία είχε αποδεχθεί και
προσαρµοσθεί σ' αυτήν τη γενετική πραγµατικότητα.
H Nοηµατική Γλώσσα στο Νησί
Στο ρεπορτάζ της Boston Sunday Herald αναφέρεται ότι η κοινωνία του νησιού ήταν
δίγλωσση, στα Αγγλικά και τη Νοηµατική Γλώσσα. Στα απογευµατινά τσάγια η
συζήτηση δεν σταµατούσε και µπορούσες να παρατηρήσεις ότι η οµιλούµενη
γλώσσα ανακατευόταν µε την Νοηµατική και ενώ τα µισά από τα µέλη της παρέας
ήταν κωφοί, συµµετείχαν άνετα στις συζητήσεις και έδειχναν ευχαριστηµένοι και
ικανοποιηµένοι που βρισκόντουσαν εκεί. Χαρακτηριστική είναι η αναφορά: "Η
κοινωνία έχει προσαρµοστεί σ’ αυτή την κατάσταση τόσο τέλεια". Οι κάτοικοι του
νησιού µάθαιναν την Νοηµατική Γλώσσα κατά την παιδική ηλικία. Όλα τα παιδιά
µάθαιναν µε τον ίδιο φυσικό τρόπο τη Νοηµατική και τα Αγγλικά. Τα ακούοντα
παιδιά µάθαιναν την Νοηµατική από τους κωφούς γείτονες. Ένας ηλικιωµένος
άνδρας θυµάται ότι η ακούουσα ανιψιά του, που είχε κωφό πατέρα και ακούουσα
µητέρα, χρησιµοποίησε πρώτα την Νοηµατική και µετά µίλησε. Αυτή η µαρτυρία δεν
προκαλεί καµία έκπληξη, γιατί διάφορες επιστηµονικές έρευνες έχουν δείξει, ότι εάν
ένα κωφό βρέφος εκτεθεί από πολύ µικρό σ’ ένα περιβάλλον που οµιλείται η
Νοηµατική, θα κάνει τα πρώτα Νοήµατα την ίδια εποχή που ένα ακούον βρέφος λέει
τις πρώτες λέξεις. Συγκριτικές έρευνες έχουν δείξει µάλιστα, ότι στις περισσότερες
περιπτώσεις το βρέφος που κάνει Νοήµατα, κάνει τα πρώτα αρκετούς µήνες πριν το
ακούον παιδί µιλήσει. Ο ρυθµός που ένα τέτοιο νήπιο αποκτά λεξιλόγιο, είναι
ακριβώς ο ίδιος µ’ αυτόν που συναντάµε σ’ ένα ακούον νήπιο. Στην ηλικία των πέντε
χρόνων και τα δύο έχουν αποκτήσει ένα λεξιλόγιο που περιλαµβάνει πάνω από 1.000
λέξεις. Σε αντίθεση, βρίσκουµε ότι το κωφό παιδί, στο οποίο όλες οι οδηγίες δίνονται
σε προφορική γλώσσα, στην ίδια ηλικία έχει λειτουργικό λεξιλόγιο µόνο λίγων
εκατοντάδων λέξεων. Τέλος, οι έρευνες έχουν δείξει ότι τα ακούοντα παιδιά κωφών
γονέων αποκτούν και τις δύο γλώσσες ταυτόχρονα.
Στο νησί λοιπόν, τα ακούοντα παιδιά µάθαιναν την Νοηµατική ακόµη κι αν δεν
είχαν κωφούς συγγενείς, γιατί συναντούσαν παντού κωφούς ενήλικες ή γιατί όταν
έπαιζαν µε τους κωφούς φίλους τους έπρεπε να επικοινωνήσουν µαζί τους. Στις
οικογένειες ακουόντων αλλά και σ’ αυτές µε κωφά µέλη, η χρήση της Νοηµατικής
ενθαρρυνόταν και η άνεση στη χρήση της αποχτιόταν µέσα από την καθηµερινή της
χρήση στη ζωή της κοινότητας. Απ’ ότι θυµούνται οι πληροφοριοδότες, δεν υπήρχαν
µαθήµατα Νοηµατικής Γλώσσας σε οργανωµένη µορφή και βάση. Η κατάκτησή της
γινόταν µέσα από τη χρήση της. Χαρακτηριστικά, κάποιος από αυτούς αναφέρει:
"Ακόµη και για αυτούς που ζούσαν σε περιοχές του νησιού που δεν υπήρχαν κωφοί,
ήταν απαραίτητο να ξέρουν Νοηµατική, ήταν αναγκαίο". Κάποιος άλλος τονίζει:
"Έπρεπε να µάθεις Νοηµατική. Ο καθένας την γνώριζε. Έπρεπε να την γνωρίζεις για
να ζήσεις στο νησί". Σε κανέναν δεν προκαλούσε εντύπωση η χρήση της
Νοηµατικής. ∆εν ήταν παράξενο να δεις κάποιους στο δρόµο να µιλάνε στη
Νοηµατική. Το θεωρούσαν δεδοµένο να την γνωρίζεις.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 125
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Το 1931, στην τοπική εφηµερίδα Vineyard Gazette, δίνεται µια σύντοµη
βιογραφία ενός από τους πιο παλιούς κατοίκους και σ’ αυτήν χαρακτηριστικά
σηµειώνεται: "Υπήρχε ένας σηµαντικός αριθµός κωφών ανθρώπων στο Chilmark
όταν ο κύριος North ήταν παιδί, και αυτό το γεγονός -χωρίς αµφιβολία-έκανε τη ζωή
του λιγότερο µοναχική, παρά εάν είχε γεννηθεί σε µια κοινότητα χωρίς κωφούς. Είχε
αδελφό και αδελφή που ήταν κωφοί, είχε βέβαια και ακούοντα αδέλφια που
µπορούσαν να ακούσουν και να µιλήσουν τέλεια. Υπήρχαν όµως και τόσοι άλλοι
κωφοί, παιδιά και ενήλικες και για αυτό το λόγο οι περισσότεροι στην πόλη
χρησιµοποιούσαν την Νοηµατική Γλώσσα". Ακόµη και αυτοί που έρχονταν για
εγκατάσταση στο νησί ενήλικες -συνήθως µετά από ένα γάµο- µάθαιναν Νοηµατική.
Μια γυναίκα που ήρθε στο Chilmark το 1920, επειδή παντρεύτηκε, λέει: "Έµαθα τη
Νοηµατική γλώσσα στο Chilmark µετά το γάµο µου. Ο άντρας µου µου την δίδαξε.
Αυτός µεγάλωσε στο Chilmark και ήξερε όλους τους κωφούς στην πόλη. Μπορούσα
να επικοινωνήσω αρκετά καλά µε τους κωφούς για να µπορώ να κουβεντιάζω µαζί
τους. Ήθελα να µιλάω µαζί τους γιατί ήταν γείτονές µου".
Κοντά στο Chilmark υπήρχε µια πόλη, που την κατοικούσαν Ινδιάνοι και παρ’
όλο που ήταν αρκετά κοντά, ήταν πολύ διαφορετικοί από τους κατοίκους του
Chilmark. Οι Ινδιάνοι δεν είχαν τακτικές επαφές µε τις πόλεις των λευκών. Ένας
Ινδιάνος που έδωσε συνέντευξη στη συγγραφέα, αναφέρει ότι ένοιωθε πολύ
παράξενα που δεν µιλούσε τη Νοηµατική Γλώσσα όταν επισκεπτόταν το µαγαζί
γενικού εµπορίου του Ernest Mayhew στο Chilmark. "Κάθε φορά που πήγαινα στο
µαγαζί του Mayhew ένοιωθα πικρία που δεν µπορούσα να µιλήσω τη Νοηµατική…
Ένοιωθα τόσο άλαλος. Λέγανε πράγµατα, κάνανε νοήµατα και έδειχναν τόσο
ευχαριστηµένοι και…θεέ µου… ένοιωθα τόσο αµήχανα που δεν µπορούσα να
καταλάβω".
Οι Κωφοί συµµετείχαν πλήρως στη ζωή της κοινότητας, σε κάθε εκδήλωση και
γιορτή. Η µόνη περίπτωση που χρειάζονταν κάποια βοήθεια, ήταν στην Κυριακάτικη
λειτουργία, όπου συνήθως κάποιος συγγενής µετέφραζε τη λειτουργία στην
Νοηµατική Γλώσσα. Έβλεπες τη χρήση της Νοηµατικής παντού: στο Ταχυδροµείο,
στην παραλία, στο δρόµο. Πολλές φορές, σύµφωνα µε µαρτυρίες, πολλοί ακούοντες
χρησιµοποιούσαν την Νοηµατική όταν βρισκόντουσαν µακριά ο ένας από τον άλλο
και η φωνή τους δεν µπορούσε να ακουστεί. Μια κυρία θυµάται τον πατέρα της, µια
µέρα µε δυνατούς ανέµους να κάνει Νοήµατα από ένα βράχο σ’ ένα φίλο του που
βρισκόταν στη βάρκα του στην ακτή.
Όπως σε πολλές δίγλωσσες κοινότητες, η χρήση της Νοηµατικής ήταν ένας
τρόπος για να ξεχωρίζουν ποιος ήταν µέλος της κοινότητας και ποιος όχι. Η αλλαγή
κώδικα επικοινωνίας και γλώσσας ήταν πολύ συνηθισµένο φαινόµενο. Πολλές φορές
η συζήτηση ανάµεσα σε ακούοντες µπορούσε να αρχίσει στα Αγγλικά και µετά-
σχεδόν αυτόµατα-να συνεχιστεί στη Νοηµατική. Άλλες φορές, η τελευταία πρόταση
που κάποιος ήθελε να προσεχθεί ή για να δώσει έµφαση, µπορούσε να είναι στη
Νοηµατική. Σύµφωνα µε µια µαρτυρία, πολλές φορές οι άντρες όταν λέγανε πονηρά
ανέκδοτα, τα συνεχίζανε στη Νοηµατική, όταν ξαφνικά έµπαινε µια γυναίκα στο
µαγαζί γενικού εµπορίου που συνήθιζαν να µαζεύονται. Μια κυρία θυµάται-όταν η
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 126
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
µητέρα της αρρώστησε και πήγε στο νοσοκοµείο µετά από µια σοβαρή εγχείρηση-
τον πατέρα της να την επισκέπτεται καθηµερινά. Ο γιατρός του ζήτησε να µην της
µιλάει για να µπορεί να ξεκουραστεί. Ο πατέρας της δεν έβγαλε λέξη, αλλά
συνοµίλησαν στη Νοηµατική για περισσότερο από µισή ώρα, πράγµα που
αποδείχθηκε το ίδιο εξαντλητικό για την µητέρα της και ανάγκασε την νοσοκόµα να
τον διώξει από το νοσοκοµείο.
Τέλος, από τα στοιχεία που έχουν ερευνηθεί, διαπιστώνεται ότι η Νοηµατική
γλώσσα του νησιού ήταν µια τοπική γλώσσα, στοιχεία της οποίας βρίσκουµε
αργότερα στην Αµερικάνικη Νοηµατική Γλώσσα. Ο λόγος είναι απλός: όταν οι
οικογένειες του νησιού, στα τέλη του προηγούµενου αιώνα, αποφάσισαν και άρχισαν
να στέλνουν τα παιδιά τους στα σχολεία κωφών της Ηπειρωτικής Αµερικής σαν
οικότροφους, αυτά σίγουρα µετέφεραν τη γνώση της Νοηµατικής του νησιού και η
χρήση της επηρέασε και την Αµερικάνική Νοηµατική Γλώσσα που αναπτυσσόταν
την εποχή εκείνη σαν εθνική γλώσσα.
Μεγαλώνοντας στο νησί της Martha’s Vineyard ως Κωφός

Στην εφηµερίδα Boston Sunday Herald στα 1895, υπάρχει το ερώτηµα πώς
είναι µια κοινωνία όπου κάθε ένας πρέπει να µάθει δυο γλώσσες, τη Νοηµατική και
τα Αγγλικά και να τις χρησιµοποιεί και τις δύο κάθε στιγµή και ώρα της ηµέρας. Σ’
αυτό το ερώτηµα προσπαθεί να απαντήσει η συγγραφέας του βιβλίου. Το γεγονός ότι
η Νοηµατική ήταν τόσο διαδεδοµένη, επηρέαζε κάθε όψη της ζωής στο νησί. Το
ερώτηµα δεν αφορά απλώς τη χρήση µιας άλλης γλώσσας, αλλά έχει σχέση µε την
στάση των ακουόντων απέναντι στους κωφούς, καθώς και µε την ικανότητα τους να
επικοινωνήσουν µε ευκολία µαζί τους. Στο νησί δεν υπήρχαν διαχωριστικές γραµµές
ούτε ανάµεσα στη Νοηµατική και τα Αγγλικά αλλά ούτε και σε κοινωνικό επίπεδο.
Οι πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι τα κωφά παιδιά κωφών γονέων,
συγκρινόµενα µε κωφά παιδιά ακουόντων γονέων, έχουν καλύτερη κοινωνική
ανάπτυξη και ακαδηµαϊκή πρόοδο. Οι κωφοί γονείς αποδέχονται το γεγονός ότι
απέκτησαν ένα κωφό παιδί, επικοινωνούν µαζί του µε την Νοηµατική, λειτουργούν
σαν θετικό µοντέλο για το παιδί τους, έχουν την υποστήριξη και την βοήθεια από την
κοινότητα των Κωφών και τέλος τη γνώση πώς να λύσουν καθηµερινά προβλήµατα
που προκύπτουν. Όλα αυτά είναι ιδιαίτερα σηµαντικά για το παιδί τα πρώτα χρόνια
της ανάπτυξής του. Από την άλλη µεριά, αυτά τα πρώτα χρόνια είναι ιδιαίτερα
δύσκολα για τα κωφά παιδιά ακουόντων γονέων, µια και οι γονείς τους προσπαθούν
να προσαρµοστούν στο καινούργιο γι’ αυτούς γεγονός της κώφωσης του παιδιού
τους, αγωνίζονται να επικοινωνήσουν µαζί του, να δεχτούν την αναπηρία του και να
φροντίσουν για την εκπαίδευσή του.
Όλες αυτές τις δυσκολίες δεν τις αντιµετώπιζε η κοινωνία του νησιού. Όταν
ένα ζευγάρι ακουόντων γεννούσε ένα κωφό παιδί, ήδη γνώριζε πάρα πολλά για την
κώφωση. Υπήρχε πάντα κάποιος κωφός ανάµεσα στους συγγενείς. Και το τελευταίο
να µην υπήρχε, η κοινωνία γινόταν η ευρύτερη οικογένεια που αγκάλιαζε το ζευγάρι
αυτό. Ένα κωφό παιδί που γεννιόταν είχε ισοτιµία και πλήρη κοινωνική αποδοχή από
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 127
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
τους κατοίκους του νησιού. Ονόµατα κωφών αναφέρονται στα αρχεία του νησιού για
διάφορους λόγους, όπως γέννηση (χωρίς να σηµειώνεται η κώφωση), γάµος,
θάνατος, αγορά γης, εγγραφές στο στρατό, συµβολαιογραφικές πράξεις, καθώς και
σε διάφορα δηµόσια ή ιδιωτικά έγγραφα. Η σύνθεση όλων αυτών των ντοκουµέντων
µαζί µε προσωπικές µαρτυρίες, που η συγγραφέας κατέγραψε, µας δίνουν µια γενική
εικόνα για το πώς ήταν η ζωή των κωφών στο νησί. Και φαίνεται ότι αυτή ήταν η
ζωή για τους κωφούς από τα µέσα του 17ου αιώνα έως τις αρχές του 20ου.
Τα Παιδικά Χρόνια

Συνήθως το νέο ζευγάρι έφτιαχνε νέο σπιτικό πολύ κοντά στο πατρικό κτήµα.
Έτσι υπήρχε καθηµερινή επικοινωνία και πολλές φορές συνεργασία στις γεωργικές
δουλειές ή στο ψάρεµα, µοιραζόντουσαν πολλές φορές τα αγαθά της γης µε τον ίδιο
τρόπο που δάνειζαν τα διάφορα εργαλεία για διάφορες δουλειές. Υπήρχε
αλληλοβοήθεια και υποστήριξη στο µεγάλωµα των παιδιών. Ο καθένας στο νησί είχε
κάποιον συγγενή που το σπίτι του ήταν τόσο κοντά, ώστε µπορούσε να πάει εκεί
περπατώντας. Αυτό δεν συνέβαινε µόνο στο Vineyard αλλά και στη Ηπειρωτική
Αµερική. Αυτός ο τρόπος ανάπτυξης των κοινοτήτων συνεχίστηκε για πολλές γενιές
στο διάβα των αιώνων. Η ανάπτυξη της κοινότητας πάνω σε µια στέρεη βάση και οι
στενοί οικογενειακοί δεσµοί βοηθούσαν τα κωφά παιδιά να προσαρµοστούν και να
ενταχθούν στην ζωή της κοινότητας. Σε µια κοινότητα που είχε συµφιλιωθεί µε τα
κωφά µέλη της, η γέννηση ενός κωφού παιδιού δεν ήταν τραγικό γεγονός ούτε λόγος
αναστάτωσης αλλά αντίθετα, απλά κάτι που έγινε. Ακριβώς επειδή η Νοηµατική
ήταν τόσο διαδεδοµένη, το κωφό παιδί από πολύ νωρίς µπορούσε να επικοινωνήσει
µε οποιονδήποτε ερχόταν σε επαφή. Η ζωή ενός κωφού παιδιού στο νησί δεν
φαίνεται να διαφέρει από αυτήν ενός ακούοντος. Η συγγραφέας από τις προφορικές
αφηγήσεις, δεν καταγράφει ιστορίες που αφορούσαν κωφά βρέφη και νήπια, µια και
οι πληροφοριοδότες δεν έβρισκαν τίποτε διαφορετικό σ’ αυτά και δεν είχαν να πουν
κάποια ασυνήθιστη ιστορία που τα αφορούσε.
Εκπαίδευση

∆εν υπάρχουν στοιχεία για το αν οι κωφοί φοιτούσαν στα σχολεία κατά τον 17ο
και 18ο αιώνα και ο λόγος είναι ότι δεν βρέθηκαν αντίστοιχα σχολικά αρχεία· αλλά
αυτό δεν είναι απόδειξη ότι δεν συνέβη κάτι τέτοιο. Γνωρίζουµε όµως ότι οι άποικοι
ίδρυσαν δηµόσια σχολεία αµέσως µετά την εγκατάσταση τους. Από τα πρώτα γραπτά
κείµενα βλέπουµε τους κωφούς να υπογράφουν διάφορα έγγραφα, όπως διαθήκες,
αγοροπωλησίες γης, καθώς και άλλα, και αυτό µας οδηγεί στο συµπέρασµα ότι είχαν
εκπαιδευθεί σε ικανοποιητικό βαθµό.
Το πρώτο σχολείο για κωφά παιδιά λειτούργησε στο Hartford του Connecticut
το 1817. Για την εποχή του, το θεωρούσαν πάρα πολύ καλό σχολείο και είχε
αποκτήσει µεγάλη φήµη σε εθνικό επίπεδο ανάµεσα σε κωφούς και ακούοντες.
Θεωρείτο µεγάλη ευκαιρία να µπορέσεις να φοιτήσεις εκεί. Μετά το 1817 όλα τα
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 128
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
κωφά παιδιά του νησιού πήγαιναν στο σχολείο αυτό. Το κράτος επιδοτούσε τις
σπουδές των παιδιών. Τα κωφά παιδιά έφευγαν από το νησί περίπου στην ηλικία των
9-10 ετών και φοιτούσαν για 5 περίπου χρόνια. Το σχολείο είχε υιοθετήσει την
Νοηµατική Γλώσσα ως τρόπο διδασκαλίας των µαθηµάτων και παρ’ όλο που
αργότερα εφάρµοζε µικτή µέθοδο (Νοηµατική και Χειλεανάγνωση), τα κωφά παιδιά
του νησιού συνέχισαν να πηγαίνουν στο σχολείο.
Το νησί της Martha’s Vineyard θεωρείτο σχετικά φτωχό νησί και πολλά παιδιά
ήταν υποχρεωµένα να διακόψουν τη φοίτησή τους στο σχολείο στην ηλικία των 9 ή
10 χρονών για να δουλέψουν µαζί µε τον πατέρα τους στα χωράφια, ή σαν ψαράδες.
Την εποχή εκείνη το ποσοστό αναλφάβητων στην Αµερική ήταν πολύ υψηλό,
υπολογίζεται ότι ήταν γύρω στο 75%. Επειδή η πολιτεία πλήρωνε τα δίδακτρα ώστε
τα κωφά παιδιά του νησιού να µπορούν να φοιτήσουν στο σχολείο κωφών του
Hartford, που πρόσφερε εκπαίδευση πολύ υψηλών προδιαγραφών, είχε σαν συνέπεια
αυτά να εκπαιδεύονται για µεγαλύτερο χρονικό διάστηµα και καλύτερα από τα
ακούοντα παιδιά στο νησί. Ένας άνδρας θυµάται ότι όλοι οι κωφοί στο νησί
µπορούσαν να γράψουν και να διαβάσουν και ότι ήταν καλύτερα εκπαιδευµένοι από
τον µέσο όρο, -θεωρούνταν «µορφωµένοι»- όπως χαρακτηριστικά είπε. Αρκετοί
πληροφοριοδότες θυµούνται πως αναλφάβητοι ακούοντες, σε κάποιες περιπτώσεις,
έφερναν δικαστικά έγγραφα ή εφηµερίδες στους κωφούς γείτονες τους για να τους τα
διαβάσουν.
Γάµος

Οι Κωφοί στο νησί παντρευόντουσαν ελεύθερα. Το ποσοστό των παντρεµένων
κωφών ήταν ίδιο µε το αντίστοιχο των ακουόντων στο νησί (80%). Όταν όµως
συγκρίνουµε αυτό το ποσοστό µε το ποσοστό γάµων των κωφών στην Ηπειρωτική
Αµερική, βλέπουµε ότι ήταν και παραµένει στο 45%. Η δίγλωσση κοινότητα δεν
αποθάρρυνε το γάµο ανάµεσα σε κωφούς και ακούοντες και έτσι το ποσοστό γάµων
µεταξύ κωφών ήταν µόλις στο 39%. Σήµερα στις Η.Π.Α. οι γάµοι µεταξύ κωφών
είναι σε ποσοστό 80%. Οι κωφοί άνδρες στο νησί παντρευόντουσαν κατά µέσο όρο
περίπου στα 22 τους και οι κωφές γυναίκες σε ηλικία 20 χρόνων, κάτι που συνέβαινε
αντίστοιχα στον τα πληθυσµό των ακουόντων. Στην περίπτωση θανάτου του
συντρόφου τους, οι περισσότεροι ξαναπαντρεύονταν. ∆εν ήταν δύσκολο για τους
κωφούς να βρουν καινούργιο σύντροφο. Το διαζύγιο τον 17ο και 18ο αιώνα θεωρείτο
σκάνδαλο και συνέβαινε σπάνια. Αλλά στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου
αιώνα βρίσκουµε δύο ζευγάρια κωφών να χωρίζουν. Στην Ηπειρωτική χώρα όµως, το
ποσοστό διαζυγίων ανάµεσα σε ζευγάρια κωφών ήταν κατά πολύ υψηλότερο, λόγω
των κοινωνικών και οικονοµικών πιέσεων που ασκούνταν στα ζευγάρια.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 129
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Οικογένειες

Σε όλη την διάρκεια της ιστορίας του νησιού τα ποσοστά γεννήσεων,
συγκρινόµενα µε τα αντίστοιχα από την ηπειρωτική χώρα, είναι ιδιαίτερα υψηλά.
Έτσι λοιπόν ενώ ένα ζευγάρι στην Μασαχουσέτη είχε κατά µέσο όρο 4.1 παιδιά, στο
Vineyard το ποσοστό ήταν 6.1 παιδιά. Επειδή οι κωφοί του νησιού είχαν ενταχθεί
κοινωνικά και οικονοµικά, µπορούσαν να δηµιουργήσουν πολυµελείς οικογένειες και
να τις στηρίξουν. Σε αντίθεση, τα ζευγάρια κωφών στην υπόλοιπη Αµερική είχαν
κατά µέσο όρο 2.1 παιδιά. Τα ζευγάρια στο νησί ανεξάρτητα εάν ήταν και οι δύο
κωφοί ή κωφός µε ακούοντα, είχαν τον ίδιο κατά µέσο όρο αριθµό παιδιών µε τα
αµιγώς ακούοντα ζευγάρια.
∆ουλειά

Από τον πρώτο κωφό άποικο και στην συνέχεια, όλοι οι κωφοί στο νησί
κατάφερναν να συντηρούν µε επιτυχία τις οικογένειες τους και να µην διαφέρουν σε
τίποτα -και σ’ αυτόν τον τοµέα- από τους ακούοντες κατοίκους του νησιού.
Γνωρίζουµε ότι ανάµεσα στους πρώτους αποίκους που ήρθαν στο νησί ήταν ο
Jonathan Lambert, ο οποίος ήταν κωφός. Ήρθε στο Vineyard το 1692 και δούλεψε
σαν ξυλουργός, αγρότης και πιθανά σαν βαρελοποιός. Ο ίδιος ήταν πλοίαρχος του
πλοίου Tyral που στάλθηκε στο Κεµπέκ του Καναδά για να συλλέξει τους
φυλακισµένους που απελευθερώθηκαν µετά την περιβόητη εκστρατεία του Κεµπέκ
το 1690. Γι’ αυτήν του την πράξη µάλιστα, τιµήθηκε. Το 1694 αγόρασε 60
στρέµµατα από έναν ντόπιο Ινδιάνο και από τότε µέχρι σήµερα η περιοχή είναι
γνωστή µε το όνοµά του. Ο Lambert πέθανε σε ηλικία 80 ετών και από την διαθήκη
του φαίνεται ότι υπήρξε αρκετά πλούσιος για την εποχή του. Στην περιουσία του,
εκτός άλλων, καταγράφονται και βιβλία, πράγµα που δηλώνει ότι ο Lambert
µπορούσε να διαβάσει. Υπηρέτησε πλοίαρχος, παντρεύτηκε, απόκτησε πολυµελή
οικογένεια και είχε µια αξιοσέβαστη θέση στην κοινωνία του νησιού. Όλα αυτά µας
δείχνουν ότι είχε ενταχθεί και λειτουργούσε σαν παραγωγικό µέλος της.
Η οικονοµία του νησιού στηριζόταν στην καλλιέργεια της γης και στο ψάρεµα.
Πολλοί ψαράδες είχαν την δική τους γη, που την καλλιεργούσαν και αντίστροφα
πολλοί αγρότες ασχολούντο µε το ψάρεµα. Από την απογραφή του 1840, φαίνεται ότι
όλοι οι κωφοί που ήταν παντρεµένοι ήταν ιδιοκτήτες γης και αρκετοί από αυτούς
ήταν ψαράδες. Οι γυναίκες γενικά ασχολούνταν µε δουλειές του σπιτιού και του
κτήµατος. Οι χήρες ή οι ανύπαντρες µπορούσαν να ασχοληθούν µε άλλες δουλειές,
όπως ράψιµο, καθαρισµό σπιτιών, φύλαξη και επίβλεψη παιδιών. Οι κωφές γυναίκες
του νησιού δεν ξεχώριζαν σε τίποτα από τις ακούουσες. Μια µάλιστα, αναφέρεται ότι
είχε µαγαζί όπου έφτιαχνε ρούχα.
Από τις φορολογικές καταστάσεις και τα εκκαθαριστικά της εφορίας βλέπουµε
ότι οι κωφοί δεν διέφεραν σε οικονοµικό επίπεδο από τους ακούοντες. Ιδιαίτερα οι
κωφοί βρισκόντουσαν στο µέσο της κλίµακας και θα λέγαµε ότι ανήκαν στη µεσαία
τάξη του νησιού, παρ’ όλο που υπήρξαν και περιπτώσεις πολύ πλούσιων κωφών. Οι
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 130
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
περισσότεροι από τους κωφούς δηµιούργησαν από µόνοι τους την περιουσία τους-
πολλές φορές µάλιστα από το µηδέν-και γνωρίζουµε πολύ λίγους που κληρονόµησαν
σηµαντικά περιουσιακά στοιχεία από τους γονείς τους. Χαρακτηριστική περίπτωση
είναι τα αδέλφια Nathaniel και Jedidiah, που αναφερθήκαµε στην αρχή, που ενώ
έχασαν τον ακούοντα πατέρα τους όταν ήταν πολύ µικροί, κατάφεραν να
δηµιουργήσουν αξιόλογη περιουσία. Στις καταστάσεις ΄που έχουν καταγραφεί οι
φτωχοί και άποροι του νησιού, δεν βρίσκουµε ούτε έναν κωφό. Αντίθετα στην
Ηπειρωτική Αµερική η οικονοµική κατάσταση των κωφών ήταν πολύ χειρότερη.
Ακόµη και σήµερα οι κωφοί στις Η.Π.Α., κατά µέσο όρο έχουν εισοδήµατα 35%
µικρότερα από αυτά των ακουόντων.
Συµµετοχή στα Κοινά

Ο νόµος των Η.Π.Α. και της Κοινοπολιτείας της Μασαχουσέτης δεν αφαιρούσε
το δικαίωµα των ενήλικων κωφών να συµµετέχουν στα κοινά, να θέτουν
υποψηφιότητα και να ψηφίζουν. Πριν, αλλά και κατά την διάρκεια του 19ου αιώνα,
αυτό ήταν σηµείο αµφιλεγόµενο στις περισσότερες πόλεις και χωριά των Η.Π.Α., µια
και η στάση γενικότερα είναι ότι οι κωφοί δεν µπορούν να πάρουν µέρος στα κοινά.
Στο νησί της Martha’s Vineyard αυτές οι διαχωριστικές γραµµές δεν υπήρχαν. Οι
κωφοί συµµετείχαν ενεργά στα κοινά της πόλης, στη διακυβέρνηση του νησιού και
στην πολιτοφυλακή. Για την ακρίβεια, πολλοί από αυτούς συµµετείχαν ενεργά στην
πολιτική. Όχι µόνο ασκούσαν το δικαίωµα της ψήφου, αλλά είχαν εκλεγεί στο
δηµοτικό συµβούλιο καθώς και σε άλλα συµβούλια, όπως σε σχολικά. Αρκετοί
συµµετείχαν και στην τοπική κυβέρνηση του νησιού. Τα ονόµατα κωφών
εµφανίζονται σε έγγραφα διαµαρτυρίας προς την κυβέρνηση της Μασαχουσέτης ή
προς τις δικαστικές αρχές για αλλαγή συγκεκριµένων νόµων, και η υπογραφή τους
είναι ανάµεσα σε άλλες, όταν οι κάτοικοι του νησιού έκαναν αιτήσεις για έργα στην
κεντρική κυβέρνηση. Τέλος, ενώ τα ονόµατα τους υπάρχουν στις καταστάσεις
πολιτοφυλακής, δεν γνωρίζουµε εάν οι κωφοί υπηρέτησαν στην διάρκεια του
πολέµου, µε εξαίρεση τον Lambert που αναφέραµε παραπάνω. Ο λόγος είναι ότι οι
κάτοικοι του νησιού που πάντα βοήθησαν την κεντρική κυβέρνηση εν καιρώ
πολέµου, το έκαναν χρησιµοποιώντας τα πλοία τους υποστηριχτικά και δεν βρέθηκαν
αρχεία για τις ενέργειες αυτές.
Νοµικές Υποχρεώσεις

Όλοι οι κωφοί στο νησί από το 1694 απολάµβαναν πλήρη νοµική προστασία,
ισοτιµία και είχαν τις ίδιες υποχρεώσεις µε τους ακούοντες. Θεωρούνταν ικανοί να
αντεπεξέλθουν στις νοµικές τους υποχρεώσεις και να αναλάβουν τον έλεγχο των
νοµικών τους υποθέσεων. Όπως αναφέραµε, µπορούσαν να αγοράσουν γη, να
υπογράψουν συµβόλαια και διαθήκες µε το όνοµα τους. Υπάρχει µόνο µια
περίπτωση κωφού που κρίθηκε από το δικαστήριο σαν ψυχικά άρρωστος και
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 131
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
ανίκανος να διαχειριστεί οικονοµικά το µέρος της περιουσίας που κληρονόµησε από
τον ακούοντα πατέρα του. Την αίτηση για την απαλλαγή του από νοµικές ευθύνες
υπογράφουν µεταξύ άλλων και κωφοί γείτονες του. Το δικαστήριο όρισε ως
επιµελητή των οικονοµικών του υποθέσεων τον κωφό αδελφό του. Στα δικαστικά
έγγραφα περιγράφεται σαν «κωφός χωρίς εκπαίδευση που δεν µπορούσε να γράψει
το όνοµά του». Αυτή η τεκµηριωµένη απόφαση δείχνει για µια ακόµη φορά ποια
ήταν η στάση της τοπικής κοινωνίας απέναντι στους κωφούς.
Κοινωνική Ζωή

Η αίσθηση που αποκοµίζει κάποιος διαβάζοντας τις µαρτυρίες των κατοίκων,
είναι ότι κωφοί και ακούοντες ήταν γείτονες, φίλοι, συγγενείς, δίπλα ο ένας στον
άλλο σε κάθε στιγµή της ζωής, στο σπίτι στο µαγαζί, στην εκκλησία, στα πάρτι.
Η έκθεση µιας κωφής µαθήτριας 16 χρονών από το Vineyard περιλαµβάνεται
στο περιοδικό που εξέδιδε το σχολείο κωφών του Hartford το 1861 για να δείξει την
πρόοδο των µαθητών του. Το κοµµάτι αυτό συµπεριλήφθηκε για να τονίσει την
πρόοδο της γραφής µετά από 4 χρόνια εκπαίδευσης. Ο τίτλος είναι «Πικ-νικ» και θα
µπορούσε να γραφτεί από οποιαδήποτε κωφό παιδί του νησιού. Γράφει λοιπόν:
«Όταν ήµουν µικρό κορίτσι επτά ή οχτώ χρονών, µου είπε η µητέρα µου ότι θα πάµε
για πικ-νικ και ήµουν πολύ περήφανη που θα πήγαινα µε την µητέρα µου και τα
µικρότερα αδέλφια µου τον Samuel, τον George και τον Daniel, o Daniel ήταν πολύ
µικρός. Αλλάξαµε τα ρούχα µας, φορέσαµε τα καλύτερα κι εγώ φόρεσα ένα ροζ
φόρεµα…». Συνεχίζει και περιγράφει µια υπέροχη µέρα στην εξοχή, όπου
συναντήθηκε στο δάσος µε τα ξαδέλφια της και άλλα παιδιά από το χωριό. Καθίσανε
όλοι µαζί και µοιραστήκανε κέικ και άλλες λιχουδιές και φαγητά. Τελειώνει
περιγράφοντας την βόλτα στην ακτή, όπου αφού κοίταζαν για λίγο τη θάλασσα
συνέχιζαν να κουβεντιάζουν για διάφορα θέµατα όλοι µαζί.
Μια άλλη κυρία θυµάται την Sarah και την Abigail-τις δύο τελευταίες κωφές
στο νησί- να οδηγούν µε το αυτοκίνητό τους από την άλλη µεριά του νησιού και να
την επισκεφθούν την Κυριακή το απόγευµα όπου και συζητούσαν για ώρες στην
Νοηµατική πίνοντας τσάι. Στις ιστορίες που οι πληροφοριοδότες περιγράφουν, δεν
υπάρχει αναφορά στο γεγονός ότι οι κωφοί δεν µπορούσαν να ακούσουν. Οι ιστορίες
αυτές έχουν σαν θέµα διάφορα γεγονότα, εκδηλώσεις και πάρτι που συµµετείχαν και
οι κωφοί. Άλλοτε σαν πρωταγωνιστές κι άλλοτε είναι εκεί, συµµετέχουν ενεργά,
παίζουν οργανωµένα παιγνίδια και µερικοί απ’ αυτούς ήταν άσσοι στα χαρτιά,
σκληροί διαπραγµατευτές στις αγοροπωλησίες ζώων. Μερικοί µάλιστα ήταν γνωστοί
για την ικανότητα τους να διηγούνται ιστορίες που διασκέδαζαν και κρατούσαν το
ενδιαφέρον όλης της κοινότητας, παρ’ όλο που λεγόντουσαν στην Νοηµατική. Οι
κωφοί είναι παντού, συµµετέχουν σ’ όλες τις κοινωνικές εκδηλώσεις, στα κοινά
δείπνα στο δηµαρχείο, χορεύουν στα πάρτι που γινόντουσαν συνήθως µετά την
λειτουργία. Από τα αστεία, τα ανέκδοτα και τα πειράγµατα δεν εξαιρούνται οι κωφοί.
# 1ο Εκπαιδευτικό Πακέτο Επιµόρφωσης 132
Η Kοινωνία και οι Κωφοί. Κοινότητα και Κουλτούρα Κωφών.
Μερικοί µάλιστα από αυτούς έχουν µείνει ζωντανοί στην µνήµη των
‘’πληροφοριοδοτών’’ σαν άνθρωποι µε µεγάλη αίσθηση χιούµορ.
Αλλά δεν ήταν όλοι καλοί και ευγενικοί. Υπάρχουν µαρτυρίες για κάποιους
που είχαν δηµιουργήσει προβλήµατα όπως και κάποιοι ακούοντες. ∆εν υπήρχε όµως
ούτε µια κοινωνική εκδήλωση που να συµµετέχουν αποκλειστικά µόνο κωφοί. Όπως
όλοι γνωρίζουµε, το αντίθετο συµβαίνει σήµερα. Η λέσχη είναι το κέντρο της
κοινότητας των Κωφών και στις κοινωνικές εκδηλώσεις τους σπάνια συµµετέχουν
ακούοντες. Οι φιλίες στο νησί δεν είχαν κριτήριο την ακουστική ικανότητα του
άλλου. Οι κωφοί δεν ήταν απαραίτητα φίλοι µεταξύ τους. Άλλα ήταν τα κριτήρια
επιλογής φίλων. Όπως για παράδειγµα, µε ποιον µεγάλωναν µαζί, ποιος έµενε κοντά
τους κτλ. Φαίνεται πως δεν συνέχιζαν τις φιλίες τους µε τους κωφούς που
συνάντησαν σαν συµµαθητές στο σχολείο του Hartford. ∆εν συµµετείχαν στις
εθνικές οργανώσεις κωφών που ήταν καθοριστικές για την ζωή των Κωφών στην
Ηπειρωτική Αµερική. Φαίνεται πως οι κωφοί στο νησί δεν ένοιωθαν ότι αποτελούν
µια ξεχωριστή κοινωνική οµάδα.
Το 1952 πέθανε η τελευταία κωφή κάτοικος του νησιού. Το νησί είχε ήδη
αρχίσει να αλλάζει και σταδιακά να µετατρέπεται σε καλοκαιρινό θέρετρο για
ευκατάστατες οικογένειες της Βοστόνης. Σήµερα θεωρείται ένα από τα πιο όµορφα
νησιά και βρίσκει κανείς τις βίλες και τις καλοκαιρινές κατοικίες των πλου