Notes

Panahon ng Kolonisasyon at Treaty of Tordesillas

Noong mga dekada ng ika-14 hanggang ika-15 siglo, nagkaruon ng malalaking pagbabago sa buhay ng mga Pilipino dahil sa pagdating ng mga Europeo sa kanilang mga bayan. Maraming ekspedisyon ang ipinadala ng mga hari ng mga bansang tulad ng Espanya at Portugal, na nagnanais na mapalawak ang kanilang teritoryo. Dahil sa ganitong patuloy na pangangamkam ng mga bansa, nag-alsa ang mga ninuno natin na pumalag sa mga dayuhang mananakop.

Noong 1494, ang Pangulo ng Simbahang Katolika, na si Papa Alexander VI, ay namagitan upang itaguyod ang kapayapaan. Bunga nito, nabuo ang Treaty of Tordesillas. Ayon dito, itinadhana kung aling mga teritoryo ang mapupunta sa Espanya at Portugal. Sa pamamagitan nito, nailahad ang hangganan ng kanilang mga nasasakupan.

Pagbabago sa Ekonomiya

Noong 1834, binuksan ang mga daungan ng Pilipinas sa pandaigdigang kalakalan. Dahil dito, nagkaroon ng malaking pag-usbong sa ekonomiya ng bansa. Dumami ang demand para sa mga produktong tulad ng abaka, asukal, indigo, palay, at tabako. Labis na nakinabang dito ang mga Pilipino at mga mestizo na negosyante, na kumikita mula sa pag-aani at pag-aalok ng mga naturang produkto sa pandaigdigang merkado.

Nagbago rin ang halaga ng piso laban sa dolyar, at nagkaruon ng mahigit na kalakasan ang ekonomiya ng bansa. Nagbukas ang serbisyong koreo o pahatiran ng liham at pakete sa Maynila at Cavite noong 1839, na nagamit para sa komersiyo at kalakalan. Bumukas din ang El Banco Español-Filipino de Isabel II, ang unang bangko na naglabas ng papel na pera sa Pilipinas noong 1851. Ang dalawang iba pang bangkong pagmamay-ari ng mga Ingles ay kasabay na nagbukas.

Nag-angkat rin ang Pilipinas ng mga dayuhang manlalakbay at kalakal. Ipinakita nito ang pagiging makatanggap ng mga Pilipino sa mga dayuhang dumayo sa bansa. Dahil dito, nagbukas ang mga bahay-tuluyan sa Maynila, kabilang ang Hotel de Oriente at Fonda de Lala sa Binondo.

Pagbabago sa Lipunan

Nagkaruon din ng mga pagbabago sa lipunan noong panahon na ito. Umusbong ang klase media o gitnang uri, kinabibilangan ng mga mestizo ng Espanyol at Tsino. Sila ang nakinabang sa pag-usbong ng ekonomiya, na nagresulta sa pag-angat ng kanilang pamumuhay at edukasyon. Ang mga gitnang uri ay kadalasang may mga titulong "Don" at "Doña," isang pagpapakilala sa kanilang mataas na katayuan sa lipunan.

Ang mga titulong ito ay unang iginawad sa mga maharlika sa Espanya, at itinuring itong simbolo ng karangalan at kapangyarihan. Noong una, ginamit ito sa mga Principalia tulad ng mga gobernadorcillo at cabeza de barangay. Sa kabila nito, ang mga miyembro ng gitnang uri ay naging bantog sa larangan ng pananalapi at edukasyon, na nag-ambag sa kanilang impluwensiya sa lipunan.

Sa panahong ito, naganap ang pagbabago sa kalagayan ng buhay ng mga tao batay sa kanilang lugar ng tinitirahan. Ang Intramuros ay para lamang sa mga Espanyol at kanilang pamilya, samantalang ang mga Pilipino, Tsino, at mestizo ay nakatira sa labas nito. Ang Binondo ang naging sentro ng kalakalan sa Maynila, kung saan nagkaruon ng malalaking pamayanang Tsino.

Buhay-Libangan

Dahil sa pag-angat ng ekonomiya, nagkaruon din ng mga bagong libangan ang mga tao. Popular ang karera ng kabayo sa Manila Jockey Club noong huling bahagi ng ika-19 siglo, at itinaguyod ang pakikipaglaban ng torero sa toro sa may Paco, Maynila. Para sa mga may mas mapanuring panlasa, naging libangan ang mga zarzuela at mga opera sa iba't ibang teatro gaya ng Teatro Filipino, Teatro Circo de Bilibid, Teatro Circo de Zorilla, at Teatro de Colón.

Ang mga kababaihang may edukasyon ay nagsilbing inspirasyon sa paglikha ng mga tula. Isa sa mga kilalang manunulat ay si Gregoria De Jesus, maybahay ni Andres Bonifacio, na lumikha ng mga tula sa wikang Tagalog. Sa ibang bahagi ng bansa, naging kilala si Leona Florentino ng Vigan bilang manunulat sa Ilocos.

Panahon ng Pagkamulat

Sa kalagitnaan ng ika-17 siglo, nagsimulang makilala ang Panahon ng Pagkamulat, na tumagal hanggang ika-18 siglo. Ito ay yugto kung kailan naganap ang malawakang pagbabago sa mga aspeto ng agham, pilosopiya, araling panlipunan, at agham pampolitika. Dinala nito ang mga tao mula sa nakagisnang tradisyon patungo sa makabagong mundo, kung saan itinataguyod ang kalayaan sa pag-iisip, pagpili, at pantay-pantay na karapatan.

Sa Panahon ng Pagkamulat, nagsilbing inspirasyon ang mga pilosopo tulad nina Voltaire, Baron de Montesquieu, Adam Smith, at Immanuel Kant. Itinag