Notes

KAVRAMLAR

Genelleme (Uyarıcı Genellemesi)
Köpekten korkan bir çocuğun diğer bütün tüylü hayvanlardan da korkması uyarıcı genellemesine örnektir.
Evlerindeki köpeklerine “kuçu kuçu” demeyi öğrenen Şevket, gördüğü bir kuzuya da “kuçu kuçu” demiştir.

Ayırt Etme
Genellemenin tam tersidir. Bir tepkinin tek bir nesne ya da durum karşısında sergilenmesi ve bunun dışındaki hiçbir nesne ya da duruma karşı sergilenmemesidir.
Anaokulunda azar işittiği için oyuncakları toplayan Emre’nin eve geldiğinde oyuncakları toplamaması.
Sahipsiz bir köpek tarafından ısırılan bir çocuk önceleri tüm köpeklerden, bir süre sonra da sadece sahipsiz köpeklerden korkmaktadır.

Sönme
Koşulsuz uyarıcının ortamdan çekilmesi durumunda davranışın bırakılmasıdır.
Zil sesinden sonra et verilmemesi durumunda bir süre sonra köpek salya salgılamaz. Sönme gerçekleşir.

Kendiliğinden Geri Gelme
Sönmüş bir tepkinin sonra tekrardan ortaya çıkmasıdır. Yani koşulsuz uyarıcı verilmeden davranışın gerçekleştirilmesidir.
Kendiliğinden geri gelme sönmüş bir tepkinin yok olmadığının da kanıtıdır.
Zil sesine salya tepkisi vermeyi bırakan köpek uzun bir süre sonra zil sesine salya tepkisi verirse kendiliğinden geri gelme gerçekleşir.

Olumlu Habercilik
Olayın başlayacağını belirtir.
Zil + Et (Koşulsuz uyarıcı) > Olumlu habercilik.
Zil + Elektrik Şoku (Koşulsuz uyarıcı) > Olumlu habercilik.

Olumsuz Habercilik
Olayın bittiğini belirtir.
Zil çalınca dersin biteceğinin haber verilmesi > Olumsuz habercilik.

Gölgeleme
Aynı anda ortama giren iki uyarıcıdan birisinin şiddetinin daha fazla olması ve organizmanın şiddetli olan uyarıcıya tepki vermesidir. (Koşullu Uyarıcı) İki uyarıcı aynı anda verilmek zorunda ve bunlardan birisi daha baskın olmak zorundadır.
Hem zil sesi hem de ışık aynı anda verildikten sonra ortama et konur. Birkaç denemeden sonra köpek sadece zil sesine salya salgılarsa gölgeleme gerçekleşir.
Kırmızı ve mavi kazak var. Mavide karar kılıyon, kırmızıyı gölgeliyon.

Engelleme
İki uyarıcı ortama sırayla verilirken şiddetli olan uyarıcı ya da ilk koşullanılan uyarıcı (ilk uyarıcı değil dikkat) ikincisine izin vermez. Engellemede baskınlık değil ket vurma söz konusudur.
Zil sesine salya tepkisi için koşullanan köpeğe önce zil sesi sonra ışık verilirse köpek ışığa koşullanmaz. Çünkü zil sesi ışığı engeller.
Kırmızı kazak var. Adam mavisi de var diyor. Sen gerek yok diyip bakmazsan maviyi engelliyon.

İtici Uyarıcıya Koşullanma
Uyarıcının çekiciliğinin azaltılması için organizmadan habersiz, uyarıcının başka bir itici uyarıcıyla birlikte verilmesidir.
Alkol bağımlısı olan birinin alkolünün içine habersiz bir şekilde mide bulantısı hapının atılması.

Karşıt Koşullanma (Ters Koşullanma)
Belli bir tepkiye neden olan koşullu uyarıcının, karşıt bir tepkiye neden olan bir uyarıcıyla bağlantı kurulması sonucu istenmeyen tepkinin tersine çevrilmesini sağlar. Nötr uyarıcı yoktur, sönme de yoktur. Tepki değişmesi vardır.
Asık suratlı öğretmenlerden dolayı okuldan nefret eden bir öğrencinin, güler yüzlü başka bir öğretmen sayesinde okulunu sevmesi karşıt koşullanma örneğidir.
Öcü kötüdür diye öğreniyor. Öcü iyidir, şeker verir diyorlar. Sevmeye başlıyor.

Öğrenilmiş Çaresizlik
Organizmanın göstermiş olduğu tepkilerin sonuca ulaşmaması durumunda, sonucu değiştiremeyeceğine karşı oluşan inançtır.
Ne kadar ders çalışırsa çalışsın sınavdan düşük not alan birinin nasıl olsa yüksek not alamayacağım deyip ders çalışmaktan vazgeçmesi öğrenilmiş çaresizlik için örnektir.
Örneğin; bir tıp öğrencisi mezun olduktan sonra TUS sınavına girsin.Birdir, ikidir, üçtür derken önceki başarısız davranışlarına sığınarak başarısız olmayı kabulleniyor ve sınava girmekten vaz geçiyor.
Gs'nin zaten feneri kadıköyde yenemicez diyip beraberliğe yatması

Psikolojik Tepkisellik
Var olan seçeneğin, var olan hakkın ortadan kalkma ihtimaline karşı tepki göstermektir.
Örnek olarak: Baba, “Çocuklar ödevlerinizi yapmadığınız için önümüzdeki yıl tatile gitmeyeceğiz” diyor.Çocuklar babalarına küsüyor.İşte buna psikolojik tepkisellik denir.

Alışma
Klasik koşullanmada pekiştireç verilmediği için davranışta azalma olmasıdır. Edimsel koşullanmada pekiştireç fazla verildiği için olabilir.
Çocuğun elektrik çarpan prizden eskisi kadar korkmaması.
İlk kez tüfek sesi duyarsan korkarsın. Ama avcılar çok attıkları için alışıyor.
Sabiha Gökçen'de uçaklar arada bir kalkıyor. O sese alışmak

Duyarsızlaşma
Duygusal bir durumun yaşantıyla ortadan kalkmasıdır. İnsani niteliklerin, vicdanın yok olması.
Kan görmekten korkan birinin mezbahanede çalışmaya başlayınca artık çok etkilenmemesi.
Bir doktor düşünelim.Yeni mezun olduktan sonra ilk ameliyatında oldukça heyecanlanıyor.Zamanla ameliyata gire gire gire ilk heyecanı azalıyor ve ortadan kalkıyor.Yani duyarsızlaşıyor.
Hemşire ilk seferde ölüm haberini üzülerek veriyor, daha sonraları üzülmeyi bırakıyor.

Duyusal Uyum
Fizyolojik olarak duyu sinirlerinin çerveye uyum sağlamasıdır. Öğrenmeyle ilgisi yoktur.
Burnumuzun kokuya alışması, denize ilk girdiğimizde üşüyüp daha sonra üşümememiz
Örnek olarak, doktor hastaneye gittiği ilk zamanki kokuyu duymuyor. Haliyle o kokuya duyusal uyum sağlıyor.
Atatürk Havalimanı durmadan uçak kalkıyor. O sese alışmak.

Duyarlılaşma
Hassasiyet demektir. En ufak seslere aşırı tepki vermekte diyebiliriz. Daha önce göstermediğimiz uyarana aşırı tepki göstermeye başlamaktır.
Örnek olarak, bir annenin çocuğunun gık sesine uyanması.
Anne olmayanlar bebek sesine tepki vermezken, ne zaman anne olur o zaman tepki vermeye başlarlar.Duyarlılık kazanırlar.
Üst katta oturan çocuk elinden bir şey düşürüyor ve takur tukur ses çıkıyor.Alttaki oturan öküz bu ufak duruma sinirleniyor ve üst kata çıkıyor.

En Son - En Sık İlkesi
Bir uyarıcıya en son gösterdiği tepki veya en sık gösterdiği tepki neyse o uyarıcıyla bir daha karşılaştığında aynı tepkiyi vermesidir.
Askerde güzel günler geçiren birisi bir arkadaşıyla kavga edip ondan nefret duyarak teskeresini almıştır.Yıllar sonra yine o arkadaşına denk geldiğinde vereceği ilk tepki, en son olan tepkisi olan nefret olacaktır.
Bir KPSS öğrencisi, tahsil hayatı boyunca matematik dersini zorluğundan dolayı sevmemiş ve tüm okul hayatı boyunca bu böyle gitmiştir.Gün gelir KPSS’ye çalışma sürecine girdiği zaman matematik dersini gene sevmemekte ve zorlanmaktadır.Yani gördüğünüz gibi, en sık matematiği sevmediği için ve en son bu tepkiyi verdiği için gün gelince matematiği gene sevmemektedir.

Sistematik Duyarsızlaşma
Organizmanın korku duyduğu, istemediği uyarıcının zaman içinde yavaş yavaş ve aşama aşama organizmaya yaklaştırılması sonucu korkunun ya da istenmeyen davranışın ortadan kaldırılmasıdır.
Topluluk önünde konuşma yapmaktan korkan bir öğrenciye önce 2-3 kişi önünde konuşma yaptırılır, daha sonra 5-6 kişi, daha sonra 10 ve en son 20 kişi önünde konuşma yaptırılarak bu korkusu ortadan kaldırılmaya çalışılır.

NOT: Sistematik duyarsızlaştırma ile kademeli yaklaşma (eşik) birbiriyle karıştırılmamalıdır. Kademeli yaklaşma edimsel koşullanma içinde geçer ve bir davranışın kazandırılması olarak ifade edilir. Ayrıca sistematik duyarsızlaştırma pekiştirme içermez ve belli bir davranışın ortadan kaldırılmasını hedefler. Ancak kademeli yaklaşma pekiştirme içerir ve bir davranışın kazandırılması hedeflenir.
Sistematik Duyarsızlaştırma’da yaşantı sonucunda öğrenilmiş “korku” ortadan kaldırılır.
Eşik Yönteminde ise yaşantı sonucunda öğrenmediği ama bir şekilde var olan “korku” ortadan kaldırılır.

Eşik (Kademeli Yaklaşma)
İstenmeyen bir davranışı hissettirmeden gizlice ve yavaş yavaş yapma vardır. Tek uyarıcı olmalı. 2 olmaz.
Örneğin : Hastalandığında doktorun önerilerine rağmen meyve yemek istemeyen Ezgi'ye annesi yediği gıdaların içerisine koyduğu meyvenin miktarını azar azar arttırarak yedirmiştir. Böylece Ezgi'nin meyve yemesini sağlamıştır.
Çocuk yumurtayı pek sevmiyor. Azdan çoka doğru verirsen sevmeye başlayabilir.
Zeytini sevmeyen çocuğa zeytini sevdirmek için azar azar zeytin vermek.

Karşı Karşıya Getirme (Maruz Bırakma)
Organizmanın korku duyduğu bir uyarıcıyla bir süre aynı ortamda kalması sağlanır. Böylece korku tepkisi ortadan kaldırılmaya çalışılır. Korkuyla yüzleştirme
Köpeklerden korkan bir çocuk köpeklerle dolu bir odada belli bir süre bırakılır ve belli aralıklarla bu tekrarlanır. Böylece çocuğun köpeklerden korkması ortadan kalkabilir.
Asansöre bindirme ve susana kadar durdurmamama.

Bıktırma
İstenmeyen davranışı bıktırıncaya kadar yaptırmaktır. Organizmayı yorana kadar yaptırmaktır.
Örneğin, çocuk duvarları boyuyorsa eğer komple evi boyattırın ve sonra bakın nasıl bir daha yapmıyor.
Sigara içene bir günde dört paket bitirtirsen bıkkınlıktan bir daha zor içecektir.

Zıt Tepki Yöntemi
Aynı anda biri olumlu diğeri olumsuz iki uyarıcı verilerek istenmeyen tepki ortadan kaldırılır.
Matematik sevmiyor. Karikatür seviyor. Mat terimleri karikatürle veriliyor mat'ı da seviyor.
Okulu sevmez. PC sever. Okul PC ile donatılıyor. Okulu da seviyor

Alışkanlığın Bastırılması
Birey istenmeyen davranışı meydana getiren uyarıcılardan uzak tutulur. Yani organizmanın istenmeyen alışkanlıkları ortaya çıkaran uyaranlarla karşılaşması engellenerek (ortam da değiştirilebilir) bu uyarıcılardan uzak durması sağlanır.
Kocası evde içki içiyor. Kadın da içki şişelerini saklıyor. İçme sayısı azalıyor.

Bağlaşımcılık Kuramı (Thorndike)
Problemleri deneme – yanılma ile çözmeye çalışır.
Uyarıcı – Tepki arasındaki sinirsel bağdan yararlanır.
Haz ilkesi önemlidir.Bir organizma davranışın sonucunda haz alıyor ise davranış devam eder.
Ceza yoktur. Ödül ve haz ilkesi vardır.

Deneme Yanılma
Başarılı oluncaya kadar rastgele deneyerek yapmak. Bilimsellik yok.
Kimse düşmeden bisiklet kullanmayı öğrenemez.
Su yutmadan yüzme öğrenilmez.
Kurulum kılavuzuna bakmadan dolabı kurmak.

Thorndike Yasaları (Hazırbulunuşluk - Tekrar - Etki)
Hazırbulunuşluk Kanunu
Bir kişi etkinlik göstermeye hazır ise, etkinliği yapması mutluluk verir.
Kişi etkinliği göstermeye hazır fakat etkinliği yapmasına izin verilmiyorsa bu durum bireyde kızgınlık yaratır.
Kişi etkinliği göstermeye hazır değil ancak yine de etkinliği yapmaya zorlanıyorsa durum bireyde kızgınlık yaratır.
Ör/ 2 yaşındakinin bisiklet kullanması bu kanuna aykırıdır. 10 yaşındakine uygundur.

Tekrar Kanunu:
Uyarıcı tepki arasındaki bağ kullanıldıkça güçlenir.
Tekrar devam etmediğinde ya da sinirsel bağ kullanılmadığında uyarıcı durumlar ve tepkiler arasındaki bağ zayıflar.

Etki Kanunu:
Tepkinin sonucu tatmin edici, haz verici ise uyarıcı ve tepki arasındaki bağın gücü artar.
Tepkinin sonucu rahatsız edici ise uyarıcı ve tepki arasındaki bağın gücü zayıflar.
Ör/ Ödev yapana çaklıt. ✔
Ödev yapmayana tenefüse çıkmama cezası X Bu yasaya aykırıdır.

Etkinin Yayılması
Doğru davranış pekiştirilmek isterken yanlışlıkla yanlış davranışta pekiştirilebilir.
Ör: Ders çalıştıktan sonra odaya gelip TV izleyen çocuğa annesi gelip aferin demesi . Burada anne aslında çocuğuna ders çalıştığı için aferin demiş olabilir fakat çocuk tv seyrettiği için aferin aldığını düşünmüş de olabilir.
Ör/ Kopya çekerek başarılı olan bir öğrencinin öğretmenden övgü dolu sözler alması onun kopya çekme davranışını da pekiştirmiştir. Çocuk daha sonradan da bu şekilde kopya çekip övgü dolu sözler almak isteyecektir. Bu öğrencinin kopya çektiği anlaşılır ve öğretmen tarafında ceza verilir. Ceza sonucunda öğrenci kopya çekmeye övgü almak için kopya çekme davranışını sergilemeye devam edecektir. Çünkü haz duygusu davranışı tekrarlamada etkilidir.

Çağrışımsal Geçiş
Reklamlarda uygulanmaktadır.Organizma daha önceden bir eyleme tepki verir ve ortama yeni bir olgu eklenir bunların ikisini aynı anda bizlere sunarlar aynı tepkiyi ona da veririz.
Ör: Burak Özçivit + Heden Şoldırs : Burak’ın saçlarını beğenen erkekler heden şoldırs ile Burak’ı aynı reklamda görünce onu da beğenirler.

Çağrışımsal Zıtlık
Burada organizma belli sırayla öğrenir bilgileri. Mesela alfabe öğrenirken aslında ” a ” bize “b” harfini çağrıştırır. Fakat bu alfabeyi tersten okurken sorun yaşarız bunun sebebidir. İngilizce bir sınava çalışan kız Türkçe karşılıklarını ezberlerken sınavda İngilizce karşılıkları çıkması onu zorlar .

Tepki Analojisi (Benzetme)
Organizmanın yeni karşılaştığı bir duruma daha önceden karşılaştığındaki durumları transfer ederek tepki vermesi
Ör: Katı , Sıvı ve Gaz konusunu işleyen bir öğrenci evde yemek yaparken bunları ayırt ederek uygulayabilir.

Ait Olma Yasası
İki ögenin bitişik ve yakın olması aralarında bağ kurmak için yeterli değildir. Aynı zamanda bu ögelerin anlamlı bir şekilde bir arada olmaları gerekir. Eğitim açısından: Konular arasında bağ kurulmalıdır.
Örnek: Rize – Çay – Aydın – İncir – Antalya – Muz.

Salınım Etkisi
Tepkinin ortaya çıkmasının engellenmesinin durumdan duruma, zamandan zamana farklılığı.
Her ortamda ağlanılmaz.

Crespi Etkisi
Pekiştirmenin gücü ne kadar fazlaysa tepki o kadar kuvvetli olur. “Ne kadar ekmek o kadar köfte”
Kpss ye hazırlanan Ahmet, eğitim bilimleri derslerini çok sevmektedir. Özellikle Öğrenme psikolojisi sorularını diğer derslere nazaran daha rahat çözebilmektedir. Ahmet soruları çözdükçe mutlu olmaktadır. Mutlu oldukça soru çözmektedir.