Notes

Pekiştirme Tarifeleri

Sürekli Pekiştirme
Bir davranışın her yapıldığında pekiştirilmesidir. Olumlu, doğru ve istendik her davranışın ardından pekiştireç verilen en basit pekiştirme tarifesidir. Genellikle yeni bir şey öğretilirken tercih edilir. Okul öncesi, ilköğretimin birinci kademesi ve engelli öğrenci eğitiminde sıklıkla kullanılır.
Ör/ Mehmet öğretmen öğrencilerin her doğru cevabında onlara bir artı vermektedir.
Tuvalet eğitimi verilen bir bebeğe annesi her tuvaletini haber vermesinde şeker verir.
Ödevini düzenli yapan bir çocuğun defterine öğretmeni her defasında yıldız atar.

Sabit Zamanlı
Sabit, belli zaman aralığından sonra pekiştirecin verilmesidir.
Ör/ Her 40 dakika da bir teneffüs zilinin çalması.
Dört yılda bir Şubat ayının 29 gün çekmesi.
Öğretmenin her salı ödevleri kontrol etmesi.
Memurların her ayın 15inde para alması.

Sabit Oranlı
Belli sayıda doğru davranıştan sonra pekiştirecin verilmesidir.
Ör/ Sedat öğretmen her 5 doğru cevabında öğrencilere artı vermektedir.
Bir iş yerinde çalışan işçilere dikilen her 10 pantolon için 50 TL verilmektedir.

Değişken Zamanlı
Farklı zaman dilimlerinden sonra pekiştirecin verilmesidir.
Ör/ Müfettişler önceden haber vermeden okula gelir.
Övgü öğretmen önceden söylemeden ara sıra küçük sınavlar düzenlemektedir.
Üni'de ara verme saatleri

Değişken Oranlı
Farklı sayısa doğru davranıştan sonra pekiştirecin verilmesidir. Sönmeye karşı en dirençli tarife olarak kabul edilir.
Ör/ Hazal öğretmen öğrencilere bazen iki, bazen üç doğru cevaplarında iyi bir sözlü notu vermektedir.
Bazen 2, bazen 5 doğru cevaptan sonra aferin almak.
Jeton atıp kolu çekerek para kazanma.

Değişken Oranlı > Sabit Oranlı > Değişken Zamanlı > Sabit Zamanlı

ÖRNEKLER
1) 3 soruda bazen 10 puan, bazen 50 puan veriyor. -> Sabit Oranlı
Pekiştireç miktarı önemli değil. Soru sayısı sabit.

2) Bazen 3 soruda, bazen 5 soruda artı vermek. -> Değişken Oranlı

3) Ne kadar hasta, o kadar para -> Sürekli

4) KPSS tarihinin her sene değişmesi -> Sabit Zamanlı
Tarihi önceden biliyorsan Sabit zamanlıdır.

5) Ramazan bayramı tarihinin değişmesi-> Sabit Zamanlı
Tarihi önceden biliyorsan Sabit zamanlıdır.

6) Rus ruleti oynamak -> Değişken Oranlı

7) 1000. müşteriye ferrari -> Müşteri için: Değişken oranlı / Sahibi için: Sabit oranlı

8) Her 1 kitap satışında 1 tl vericem -> Sürekli
Daha alt bir performansa indirilemezse süreklidir. Yarım kitap yoktur.

9) 1 bilo balık satarsan 50 tl alırsın -> Sabit Oranlı
Yarım kilo balık satabildiğin için sürekli değildir.

10) 1 balık satarsan 10 tl alırsın -> Sürekli
Yarım balık olmadığı için alta indirgenemez.


Dayanıklılık (kaldırılınca geri gelmesi istenen)
Her cuma alışveriş yapana bazen kıyma bazen hediyelik eşya veriliyor. Daha sonra bu hediye verme işi bitiyor. Hediyelik eşya tekrar verilsin diye yoğun ısrar geliyorsa o daha dayanıklıdır.

Güçlülük (en çok istenen)
Her cuma alışveriş yapana bazen kıyma bazen hediyelik eşya veriliyor. Hediyelik eşya verildiği zaman kimse gitmezken, kıyma olduğu zaman market dolup taşarsa daha güçlüdür.


Etkinlik Pekiştireçleri (Premack - Koşullu Anlaşma)

Premack İlkesi (Büyükanne kuralı)
Kısaca yapılmak istenmeyen bir şeyi yapılmak istenen sayesinde yaptırmaktır. “Yaparsan ………….. yaparsın” mantığı vardır.
Ör/ Odanı toplarsan dışarı çıkabilirsin.
Ödevlerini bitirirsen bilgisayarda oyun oynayabilirsin.

Koşullu Anlaşma
İstenen durum, istenmeyen durum gibi bir olay yoktur. Burada bir anlaşma vardır. Rahatsız olduğu durum kalkarsa, o kişinin istediği şeyi yapmasına izin verir. Yaparsan …………. yaparım” ya da “Yaparsam ………… yapabilirim” mantığı vardır.
Ör/ Odanı toplarsan seni parka götürürüm.
Ağlamayı kesersen sokakta oynayabilirsin.
Gevezeliği keserseniz tenefüse çıkabilirsiniz.
Ödevimi bitirirsem TV izlicem.

Ulusal sınavlar her zaman koşullu anlaşmadır.

Zaman uzunsa: Koşullu Anlaşma Ör/ 1 ay boyunca temizlik yaparsan sinemaya götürürüm. -> Koşullu Anlaşma
Zaman kısaysa: Premack Ör/ Bugün temizlik yaparsan sinemaya götürürüm. -> Premack

Ağır dayatma: Koşullu Anlaşma Ör/ 10 sorucam. 9 doğru cevap gelirse tenefüs -> Koşullu Anlaşma
Hafif dayatma: Premack Ör/ 1 soru sorucam. Doğru cevap gelirse tenefüs. -> Premack


Ceza
Bir davranıştan sonra bireye itici bir uyarıcının (olumsuz pekiştireç) ya da olumlu bir uyarıcının çekilmesi (olumlu pekiştireç) ve davranışın tekrarlanma ihtimalini azaltma.

Ödevini yapmadığı için çocuğa eksi vermek. -> Ceza değil, olumsuz pekiştireç
Ders çalışmadığı için babanın dövmesi -> Ceza değil, olumsuz pekiştireç

1. Tür Ceza
Organizmaya hoş olmayan bir uyarıcının verilmesi işlemidir. Yani hoşa gitmeyen uyarıcıyı (olumsuz pekiştireci) ortama sokma işidir. KORKU, KAYGI
Ör/ Ödevini yapmayan öğrenciye öğretmenin kızması gibi
Yaramazlık yapan bir çocuğun babasından tokat yemesidir.
Hızlı gittiği için para cezası vermek
Yalan söylediği için aç bırakmak

2. Tür Ceza
Organizma için olumlu olan bir durumun (uyaranın) ortamdan kaldırılmasıdır. İstediği bir şeyin verilmemesidir. ENGELENME
Ör/ Ödevini yapmayan bir öğrenciye annesinin oyuncaklarla oynamayı yasaklaması gibi.
Derste telefonla oynayan çocuğun telefonunun alınması
Hızlı gittiği için ehliyeti almak
Yalan söylediği için yemek yemesine izin vermemek

Cezanın Olumsuz Etkileri ve Sınırlılıkları
* Organizmada korku meydana getirir.
* Organizmaya neyin yapılmaması gerektiğini gösterir ama neyin yapılacağını göstermez.
* Organizma saldırgan davranışlar gösterebilir.
* Kişiler yalan söyleyebilir. Ceza almamak için.
* Cezalandırılan davranış tümüyle ortadan kalkmaz. Sadece ceza veren kişi yanında yapılmaz.

Ceza verirken nelere dikkat edilmeli
* Mümkün oldukça ceza kullanılmamalıdır.
* Öncelikle istenmeyen davranış nerden orta çıktığına bakılmalı.
* Cezanın şiddeti yapılan davranışlara uygun olmalıdır.
* Neden uygun olmadığı açıklanmalıdır.
* Bireye veya karaktere laf atmak yerine yanlış vurgulanmalı.
* Ödev, ders çalışma gibi davranışlar ceza olarak verilmemelidir.
* Sevgi ve ilgisizlik ceza olarak kullanılmamalı.
* Birinci tür yerine mümkün oldukça ikinci tür ceza uygulanmalıdır.

Cezaya Alternatif Yollar

Ortamı Değiştirme
İstenmeyen davranışın gerçekleştiği ortamın düzenin değiştirilmesidir. Olumsuz davranışı yok etmek için ortamda değişiklikler yapılabilir. ORTAMDAN BAĞI KOPMAZ.
Ör/ Sınıfta konuşan çocuğun yerini değiştirmek
Sınıfa dönük tek ayak üstü durmak.

Görmezden Gelme (Sönme)
Davranışı görmezden gelmek yani davranışı pekiştirmemek. Davranış hemen sönmeyebilir hatta patlama bile olabilir sabırla beklemek gerekir.
Örneğin: Annesinden ağlayarak çikolata isteyen çocuğa annesinin çikolata almaması ve çocuğun çikolatayı ağlamadan istemesi sağlanır.

Timeout (Ara verme)
Çocuğun istenmeyen davranışı gerçekleştirdiği ortamdan bir süreliğine uzaklaştırılmasıdır. Bunun amacı çocuğu cezalandırmak olmamalı, çocuğun konu hakkında düşünmesi ve yalnız kalması olmalıdır. ORTAMDAN BAĞI KOPAR.
Örnek: Çocuk sınıfta sürekli yaramazlık yapar ve öğretmeni 5 dakika onu koridora çıkarır. Düşünmesi sağlayıp tekrar derse almalıdır.
Sınıfta arkası dönük tek ayak üstü durma.

Gelişim döneminin atlatılmasını bekleme
4-6 yaş arasındaki çocuklar durmadan soru sorar. Cevaplayın.

Bıktırma
Derste sürekli yanındaki arkadaşı ile konuşan öğrenciye izin verilerek ” hadi konuş” diyerek o davranışı bitirebiliriz