Notes

Do wzmożenia starć pomiędzy stronnictwami doszło na sejmach w 1661 i 1662 roku, na których plany reform zostały odrzucone. Stronnictwo antykrólewskie zawiązało w obronie szlacheckich praw Związek Święcony, zaś ich przeciwnicy – Związek Pobożny. Oba związki łupiły kraj, ściągając od ludności należności skarbowe. Wojna domowa wybuchła w 1665 roku. Rok pozniej doszło do kompromisu, a Lubomirski poprosił o przebaczenie króla, który zmuszony został wycofać się z reform państwa.Zakończenie rokoszu Lubomirskiego nie zapobiegło dalszym wewnętrznym konfliktom. W 1668 roku po śmierci królowej Marii Ludwiki abdykuje Jan Kazimierz i wyjeżdża do Francji, pragnąc przekazać władzę kandydatowi popieranemu przez stronnictwo profrancuskie. Sprzeciwiło się temu stronnictwo prohabsburskie wybierając na władcę „króla Piasta” - Michała Korybuta Wiśniowieckiego, który rządził przez następne cztery lata, przyczyniając się do pogłębienia anarchii w państwie. W 1669 roku sejm koronacyjny nowego władcy zerwano przed upływem kadencji. Wybór w 1669 roku na króla Wiśniowieckiego związanego z Habsburgami spowodował zaostrzenie konfliktu z Turcją. Po podpisaniu haniebnego dla Polski pokoju w Buczaczu w 1672 roku w obronie partii prohabsburskiej zawiązała się konfederacja gołąbska, jednocześnie została zawiązana profrancuska konfederacja szczebrzeszyńska, żądająca detronizacji króla Michała. Od 1688 roku zaprzestano w Polsce bicia własnej monety. System skarbowy w wyniku upadku gospodarczego i kryzysu władzy centralnej nie działał sprawnie Wojska koronne słabiej opłacone posługiwały się przestarzałą bronią, często nieopłacane zawiązywały konfederacje, których celem było zaspokojenie swych roszczeń (najbardziej znana była konfederacja Piotra Baranowskiego, która jeszcze przez rok po zaspokojeniu roszczeń grabiła i paliła wsie oraz miasta). Zmalały także możliwości mobilizacyjne polskiej armii – największa armia zaciężna Rzeczpospolitej (do 1792 roku) liczyła 56 tysięcy ludzi (1659). Do wzrostu anarchii prowadził także niesprawny wymiar sadownictwa