Notes

karıştırılmasıyla elde edilen patlayıcı bir maddedir3
. Karışım oranları
değiştirilerek farklı amaçlar için farklı barut türleri üretilmiş-
tir. Kara barutun içine katılan odun kömürü, baruta siyah renk
veriyordu. Barutun ilkel şekli olan bu ürün, rengi sebebiyle kara
barut olarak adlandırılmıştır

Bugün tarihçilerin
çoğu, barutun eski Çin’de icat edildiğini kabul etmektedir.

Barutun ne bir savaş aracı yapma düşüncesiyle ne de yanıcı
bir madde elde etmek için üretilmediği, eski Çin’de hayat iksirini
bulmak için yapılan bazı deneyler sonucunda bulunduğu bilinmektedir.
Çinli Taocu simyacılar, gerçeğin gizemini çözebilmek
için birçok maddenin özünü birbirine karıştırarak ba rutu icat etmişlerdir.
MS I. yüzyıla gelindiğinde, Çinli simyacılar barutun en
önemli bileşeni güherçile hakkında pek çok bilgiye sahipti. Onlara
göre “barutun üç maddesinden birincisi olan güherçile, barutun
prensi ve diğer katkı maddeleri olan kükürt ile odun kömürü de
nazırlarıydı”

Barutun ilk kullanım amacı, günümüzdekinden oldukça
farklıdır. Eski bir Çin inancına göre Çin’in batı bölgelerindeki tepelerde
yaklaşık 30 cm boyunda bir insanı andıran ürkek tabiatlı
Şan-sao adlı canlılar yaşamaktaydı. Bu canlıların kendilerini rahatsız
edenleri titreme ve sıcak terleme nöbetleriyle hasta ettiklerine
inanılıyordu. Çinliler bu canlıları korkutup kaçırmak için
bazı araştırmalar yapmışlar ve neticede yakıldığında büyük bir
patlama sesi elde edilen barutu, bu canlıları korkutup kaçırmak
için kullanmışlardır13.


Batılı bazı araştırmacılar,
ateşli silahları kullanan ülkeleri mucitler, var olanı geliştirenler
[inovasyon] ve sadece hazır teknolojiyi kullananlar olmak üzere
üçlü bir tasnife tabi tutarlar. Buna göre İngiltere ve Hollanda gibi
devletler mucitler sınıfına dâhil edilirken, Osmanlılar 3. grupta
yer alan, tüketici bir devlet statüsüne yerleştirildi
sınıflandırmanın bilgi eksikliğinden kaynaklanan bir tasnif
olduğu kesindir.

Osmanlı’nın ateşli silahlardaki gelişmişliği ortadadır. Ancak
ateşli silahların ilk kez ne zaman kullanıldığı henüz bitmeyen bir
tartışmadır. Bu konudaki mevcut görüşler iki gruba ayrılabilir.
Birinci gruptakiler, topun ve tüfeğin kullanıldığı belli bir olayı
veya zamanı işaret etme eğilimindedirler
İkinci gruptakiler ise tarih vermek yerine bunun bir süreç olduğuna
dikkat çekme eğilimindedirler.

Osmanlıların daha ilk devirlerinden itibaren ateşli silahları
kullanma hususunda gösterdikleri bu başarı nasıl izah edilebilir?
Osmanlı Devleti, kuruluş aşamasında kendinden önceki di-
ğer Türk devletlerinin aksine bir göçebe konfederasyonu olmaktan
ziyade merkezî yönetime sahip, yerleşik değerler üzerine kurulu
bir devlet olmayı tercih etti. Bu bilgi malumdur. Dolayısıyla
tımar sisteminden bürokrasiye, teşkilattan teşrifata kadar pek çok
alanda bu tercihin somut yansımalarını görmek mümkündür.
Yine bu tercihin bir sonucu olarak Osmanlılar (Yeniçeri Ocağı
gibi) daimi bir ordu kurmuşlardır. Ateşli silahların üretimi için
muhtelif maden cevherlerini eritme, namlu delme; güherçile,
odun kömürü ve kükürt gibi maddeleri belli oranlarda karıştırma
gibi teknik bilgilere sahip olmak gerektiği gibi elde edilen silahların
etkili bir şekilde kullanılabilmesi de belli aralıklarla talimi zorunlu
kılmaktadır. Bu bilgilerin ve tecrübenin göçebelikten ziyade
merkezî/yerleşik bir kültür içinde gelişeceği açıktır. Görüldüğü
üzere merkezî/yerleşik bir yönetim anlayışı çerçevesinde kurulan
Yeniçeri Ocağının terakkisiyle ateşli silahların etkili bir şekilde
kullanımı arasında paralellik bulunmaktadır. Bu sebeple devletin
merkezîleştirilmesine dair en ciddi adımların atıldığı dönem olarak
vasıflandırılabilecek II. Mehmed dönemi, aynı zamanda ateşli
silahların etkili kullanımının en bariz görülmeye başladığı dönem
oldu.