Notes

Traktat wersalski – z 28 czerwca 1919 r.; Niemcy musiały oddać Francji Alzację, Lotaryngię i na 15 lat Zagłębie Saary, przekazać Polsce Wielkopolskę, Pomorze Gdańskie; wolnymi miastami zostały Gdańsk i Kłajpeda; utraciły wszystkie kolonie; zakaz łączenia Niemiec i Austrii; plebiscyty miały się odbyć na Górnym Śląsku, w Warmii, na Mazurach, na Powiślu, w północnym Szlezwiku, w okręgach Eupen i Malmedy, po 15 latach w Zagłębiu Saary; pozbawiono Niemcy armii, floty, lotnictwa, zniesiono powszechny obowiązek służby wojskowej; Nadrenia została strefą zdemilitaryzowaną i miała być okupowana przez 15 lat; Niemcy miały zapłacić wysokie reparacje (odszkodowania), których wysokość ustalono w 1921 r. na 100 mld marek w złocie

Mały traktat wersalski – włączony do traktatu wersalskiego 28 czerwca 1919 r. nakładał obowiązek ochrony praw mniejszości narodowych w nowych państ¬wach Europy Środkowej
Plebiscyt – głosowanie ludności za przynależnością określonego terytorium do danego państwa
Liga Narodów – utworzona z inicjatywy prezydenta USA Thomasa Woodrowa Wilsona w 1920 r.; miała stać na straży bezpieczeństwa, pokoju i międzynarodowej współpracy
Związek Spartakusa – komunistyczna organizacja w Niemczech na czele z Karlem Liebknechtem i Różą Luksemburg
Republika Weimarska – potoczna nazwa państwa niemieckiego w latach 1919-1933
Nowe państwa na mapie Europy po I wojnie światowej: Polska, Czechosłowacja, Litwa, Łotwa, Estonia, Finlandia, Królestwo SHS (Jugosławia), Irlandia, Austria, Węgry, ZSRR

Ważne daty:

11 listopada 1918 - w Compiègne pod Paryżem podpisano zawieszenie broni między wojskami państw ententy a Niemcami; był to koniec I wojny światowej
28 czerwca 1919 r. – podpisano traktat wersalski z Niemcami
10 września 1919 r. – w Saint-Germain państwa ententy zawarły pokój z Austrią, znacznie ograniczając jej terytorium; ograniczenia dotyczyły armii, zakazu łączenia z Niemcami i wypłaty reparacji wojennych
27 listopada 1919 r. – w Neuilly zawarto pokój z Bułgarią, ograniczając jej terytorium, armię i nałożono reparacje wojenne
4 czerwca 1920 r. – w Trianon podpisano pokój z Węgrami – ograniczenia terytorialne, zmniejszenie armii, wypłata reparacji wojennych na rzecz państw ententy
10 sierpnia 1920 r. – w Sèvres podpisano pokój z Turcją, ale liczne ograniczenia wywołały bunt Turków i ponowną wojnę z państwami ententy pod wodzą Mustafy Kemala Atatürka, zakończoną pokojem w Lozannie w 1923 r.Etatyzm gospodarczy – ingerencja państwa w gospodarkę poprzez ochronę rynku wewnętrznego, nakładanie wysokich ceł na import, dążenie do samowystarczalności ekonomicznej, zakładaniu przedsiębiorstw
Hiperinflacja/inflacja – zjawisko w gospodarce polegające na spadku wartości pieniądza; w obiegu jest duża ilość pieniędzy nie mających pokrycia w towarach, zasobach skarbu państwa i usługach
Deflacja – mała ilość pieniędzy w obiegu związana z małym popytem a nadwyżką podaży, powodowała długotrwały spadek cen, ograniczenie zatrudnienia
Pandemia grypy hiszpanki – w latach 1918-20 w wyniku fali grypy, która przetoczyła się przez Europę ludność kontynentu zmniejszyła się o prawie 50 mln osób
Mały traktat wersalski – włączony do traktatu wersalskiego 28 czerwca 1919 r. nakładał obowiązek ochrony praw mniejszości narodowych w nowych państ¬wach Europy Środkowej
Pakt Brianda-Kellogga – podpisany 27 sierpnia 1928 r. o wyrzeczeniu się wojny, miał zapewnić światowy pokój
Wielki kryzys – rozpoczął się od krachu na Wall Street, gdzie spekulacje giełdowe doprowadziły do wywindowania cen akcji nie mających rzeczywistego odbicia w kondycji spółek lub były to spółki fikcyjne; ponieważ na giełdzie inwestowały banki, w chwili krachu zażądały od wszystkich państw, którym udzielono kredytów natychmiastowej ich spłaty, co spowodowało światowy kryzys
New Deal (Nowy Ład) – program reform zapoczątkowany w USA przez prezydenta Franklina Delano Roosevelta w 1933 r. polegający na interwencjonizmie państwowym, czyli oddziaływanie rządu na kształtowanie rynku, gwarancje do pracowników, kontrolę banków i giełdy, pobieranie podatków

Ważne daty:

28 czerwca 1919 r. – traktat wersalski
1922 r. – dojście do władzy we Włoszech Benito Mussoliniego, twórcy ideologii faszystowskiej
27 sierpnia 1928 r. – pakt Brianda-Kellogga
24 październik 1929 r. – gwałtowny spadek cen akcji w tzw. „czarny czwartek” na nowojorskiej giełdzie zapoczątkował wielki światowy kryzys gospodarczy
Faszyzm – ideologia, która narodziła się we Włoszech po I wojnie światowej; głosiła kult wodza, system monopartyjny, likwidację opozycji; twórcą faszyzmu był Benito Mussolini, który stał na czele Narodowej Partii Faszystowskiej, a po zdobyciu Rzymu przez bojówki „czarnych koszul” w 1922 r. stał na czele państwa jako duce
Nazizm – ideologia narodowego socjalizmu w Niemczech, głoszona przez Adolfa Hitlera w książce „Mein Kampf”, głosząca wyższość rasy niemieckiej, dążenie do panowania nad światem
Kult wodza – wyjątkowa pozycja w państwie totalitarnym przywódcy państwa i jednocześnie wodza partii; we Włoszech mianem duce nazwano Benito Mussoliniego, a w III Rzeszy Führerem Adolfa Hitlera
NSDAP – Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników kierowana przez Adolfa Hitlera
Ustawy norymberskie – ogłoszone w 1935 r.; ustawodawstwo III Rzeszy ograniczające prawa ludności żydowskiej, zakazujące kontaktów lub małżeństw niemiecko-żydowskich
Hitlerjugend – organizacja, mająca na celu indoktrynację dzieci i młodzieży i wychowanie w duchu ideologii niemieckiego faszyzmu
Pakt reński – podpisany na konferencji w Locarno w 1925 r. gwarantował nienaruszalność granicy między Francją i Belgią a Niemcami

Ważne daty:

październik 1922 – „marsz na Rzym” faszystów pod wodzą Benito Mussoliniego
30 stycznia 1933 r. – początek III Rzeszy Niemieckiej; A. Hitler został kanclerzem
9 listopada 1938 r. – „noc kryształowa”, czyli niszczenie mienia żydowskiego, nagonka na Żydów w Niemczech