Notes

Atatürk, askeri yaşamını büyük başarılar ile geçirdikten sonra bununla yetinmeyip farklı konularda özellikle Türkçemiz ile ilgili önem verdiği çalışmaları ya bizzat kendi yapmış ya da yapılmasına vesile olarak yapılan çalışmaları domine etmiştir. Bu şekilde yaşayarak gerçek bir önder ve lider olduğunu da kanıtlamıştır. Özellikle vefatından 1,5 yıl öncesine kadar matematik ile ilgili yaptığı çalışmalar ile ilgili kendisinin neler yaptığı konusunda pek fazla bir bilgimiz yok. Matematik konusunda yapmış olduğu çalışmalar ile ilgili olarak 10 Kasım 1971 tarihli ve TDK başuzmanı A. Dilaçara’a ait bir yazı bizlere gerçekten çok ama çok enteresan bilgiler vermektedir.

“Atatürk ölümünden birbuçuk yıl kadar önce, üçüncü Türk Dil Kurultayından (24-31 Ağustos 1936) hemen sonra 1936-1937 yılı kış aylarında kendi eliyle Geometri adlı bir kitap yazmıştır”.
Mustafa Kemal Atatürk, bu çalışmasını bir kaç Fransızca yazılmış geometri kitabını okuyup araştırdıktan sonra hazırlamıştır ve bu kitabı ilk defa 1937 tarihinde “Geometri öğretenlerle, bu konuda kitap yazacaklara kılavuz olarak Kültür Bakanlığınca yayınlanmıştır”.

Kitap 44 sayfadan ibarettir. Kitapta Türkçe karşılıkları o dönemde olmayan bir çok geometri ve matematik terimlerine tam Türkçe karşılık bulma amacı gütmüş ve bugün Atatürk’ün bizzat kendisinin bulmuş olduğu terimler Türkçe’mize yerleşmiş durumdadır. Dünyada hiç bir devrimci lider böyle bir çalışma yapmayı ya başaramamış ya da yapmaya çalışmamıştır bile. Bu 44 sayfalık eserde aşağıdaki terimler ilk defa telafuz edilmiş ve bilim dünyamıza armağan edilmiştir. Aşağıdaki terimleri okudukça çok şaşıracaksınız.

“boyut, uzay, yüzey, düzey, çap, yarıçap, kesek kesit, yay, çember, teğet, açı, açıortay, içters açı, dışters açı, taban, eğik, kırık, çekül, yatay, düşey, yöndeş, konum, üçgen, dörtgen, beşgen, köşegen, eşkenar, ikizkenar, paralelkenar, yanal, yamuk, artı, eksi, çarp, bölü, eşit, toplam, oran, orantı, türev, alan, varsayım, gerekçe”

Yapıttaki tanımların tümünü Atatürk yazmıştır. Her tanım, ilgi kavramı tüm öğeleriyle eksiksiz ve açık biçimde anlatmakta, özel ve temelli nitelikleri içermektedir. Gerekli ve yeterli örnekler de verilmiştir. Tanınmış bilim tarihçisi Ord. Prof. Dr. Aydın Sayılı, tam bir yetkiyle, bu Geometri kitabını, “küçük fakat anıtsal bir yapıt” diye nitelendirmiştir.

Atatürk, yaşamının önemli bir kesimini tarihin en büyük savaşlarından birinin içinde, ulusal ve evrensel sorumluluklar yüklenerek geçirdikten yıllarca sonra, düzenli bir mantık ve bilgi disiplini kesinlikle gerektiren matematik alanında, yeni türettiği terimlerle böylesine özlü bir yapıtı yazmakla, dil ve matematikteki üstün yeteneğini kanıtlamıştır. Atatürk’ün yaşamında çok belirgin bir örneğini izlediğimiz gibi, aslında dil ile matematiksel kültür arasında sıkı bağıntı vardır. Atatürk’ün dehasında, dil ve matematik gibi aklın değişik disiplinleri birbirini karşılıklı olarak hep olumlu yönde etkilemiş ve geliştirmiştir. Atatürk, “Fen terimleri o suretle yapılmalı ki anlamları ancak istenilen şeyi ifade edebilsin” demiş ve bunu, Osmanlıca çok sayıda terimin yerine öz Türkçe karşılıklarını türetirken üstün bir başarıyla gerçekleştirmiştir.