Notes

TÜRKÇE DİP NOTLAR!

• “SOMBAHÇEM” SANKİ – OYSAKİ – MADEMKİ – BELKİ – HALBUKİ – ÇÜNKÜ - MEĞERKİ BİTİŞİK YAZILIR.
• HER ŞEY - HİÇBİR ŞEY - HERHANGİ BİR – PEK ÇOK - BİR ŞEY - BİR ARA - BİR AN - HİÇBİR – BİRKAÇ – BİRAZ – BİRÇOK – BUGÜN – BİRDENBİRE – yaLnız - yaNlış
• İL-İLÇE-KÖY KÜÇÜK HARF: Ankara ili – Sungurlu ilçesi – Kozören köyü
• DAĞ-DENİZ-OVA-NEHİR BÜYÜK HARF:Tuz Gölü- Erciyes Dağı –Çanakkale Boğazı
• Akrabalık bildiren isimler küçük harf: Ali amcam – Ayşe teyzem – Mehmet dayım – Hatice halam
• Ay ve gün isimleri, önünde rakam varsa büyük yoksa küçük yazılır.
• Yön adları özel isimden önce gelirse büyük; sonra gelirse küçük: Doğu Anadolu, Anadolu’nun doğusu..
• Tarih yazarken nokta veya eğik çizgi; saat yazarken yalnızca nokta olur.
• “birtakım” “bazı” anlamına gelirse bitişik yazılır. “Birtakım(bazı) sözler söyledi. “
Bir yerine başka sayı getirebiliyorsak ayrı yazılır. “Bir takım kalem aldım.” İki takım kalem, üç takım kalem… bakın anlamlı; o yüzden ayrı yazılacak.
• 4 ve daha fazla basamaklı sayılar sondan üçerli grup halinde nokta koyarak yazılır. 5.000; 12.400
• Yapım eki almış özel isimlere gelen ekler ayrılmaz: Türkçenin, Sivaslıya…
• Özel adlara getirilen yapım ekleri, çokluk eki ve bunlardan sonra gelen diğer ekler kesmeyle ayrılmaz. Ahmetler, Mehmetler, Türkçenin, Hollandalıdan…
• Kurum, kuruluş, kurul, birleşim, oturum ve iş yeri adlarına gelen ekler kesmeyle ayrılmaz: Türkiye Büyük Millet Meclisine, Türk Dil Kurumundan, Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığına, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Başkanlığının
• Üleştirme sayıları yazıyla yazılır: beşer, ikişer, üçer…
• Büyük harfli kısaltmalara gelen ekler son harfin okunuşuna göre: THY’nin, TBMM’de
• Küçük harfli kısaltmalara gelen ekler açık okunuşa göre: kg’dan, dr.a
( Noktalı kısaltmalarda kesme işaretine gerek yok.) Alm.yı kısa zamanda öğrendi.
• Sözcük şeklindeki kısaltmalara gelen ekler sözcüğün okunuşuna göre: TEOG’da, TEMA’ya…
• Kurallı bileşik fiiller bitişik yazılır: alıvermek – gelebilmek – gidedurmak – süregelemek – düşeyazmak..
• Tür adlarında ikinci kelime küçük harf: Hindistan cevizi – Van kedisi – Antep fıstığı – İngiliz anahtarı
• Tanık göstermede bir kişinin sözü olur paragrafta. “Yurtta sulh cihanda sulh.” dedi Atatürk.
• Öykülemede olay ve hareket var. Betimlemede hareket yok, zihinde canlandırma var.
• Açıklamada yorum yok, bilgi var. Tartışmada yorum ve eleştiri var.
• Amaç-sonuç cümlelerinde amaç henüz gerçekleşmemiştir. “ Derse geç kalmamak için ilk otobüse bindi.” Amacı derse geç kalmamak ama biz geç kalıp kalmadığını bilmiyoruz.
• Sebep-sonuç cümlelerinde ise sebep gerçekleşmiştir. “ Terli terli su içti diye hastalanmış.” Bu cümlede hastalanmasının sebebi terli terli su içmesidir. Gördüğünüz gibi sebep gerçekleşmiş; terli terli su içmiştir.
• Ara söz ya da ara cümlelerin başında ve sonunda virgül veya kısa çizgi kullanırız..
• “mi” her zaman ayrı yazılır. “ şirin mi şirin – gelir misin – konuştun mu …”
• İsim-fiil: -ma -ış -mak -- görme, duyuş, yürüyüş, gitmek, sürmek, yapma, söyleme…
• Sıfat-fiil: -an -ası -mez -ar -dik -ecek -miş – gelen adam, okunası yazı, görünmez kaza, verdiği konu, görülecek gün, geçmiş zaman…
• Zarf-fiil: gelirken, yapınca, gülerek, bakıp, okudukça, görmeden, alır almaz, baka baka, diye, ölesiye…
• İki noktadan sonra cümle gelirse büyük harf, örnekler sıralanırsa küçük harf. Noktalı virgülden sonra hep küçük harf!!!!
• Tırnak içindeki bir cümlenin noktala işareti tırnak içinde kalmalıdır.
“Sanat toplum için yapılmalıdır.” ( Nokta tırnak içinde kalacak.)
• “Tanımlama” genelde –dır/-dir ile biter.
• “Abartma” gerçek hayatta olamayacak kadar çok veya az.
• Cümlelerde ben veya biz derse 1. Ağız; o veya onlar derse 3. Ağız.
• Kanıtlanabilirlik derse, öznel-nesnele bakılacak. (Nesnel kanıtlanabilr; öznel kanıtlanamaz, kişiden kişiye göre değişir.
• Ünlü bir kişinin hayatını anlatan yazı “biyografi”
• Düşüncelerini serbestçe anlatan yazı deneme. Bence, sizce, bana göre…
• İnsan dışı varlık veya kavramlara insan özelliği yükleme kişileştirmedir. Düşünme, gülme, sıkılma, ağlama, davet etme, konuşma, dertleşme gibi. Kuşların dert çekmesi gibi
• Terim anlam; sanat, meslek, bilim dalı, spor dalı gibi alanlarda özel anlamlı kelime. “Türkçede kök, ek—matematikte üçgen, açı – fende hücre, fotosentez” gibi.
• “Konuşturma” olması için, insan dışı bir varlığın bir şeyler söylemesi gerekir. Tilki: “Üzümlere bak.” dedi.
• “Örtülü anlam” cümlesini okuduğunuzda cümleden başka anlamlar çıkarabilmelisiniz. “Bu kurslara bayanlar da katılabiliyor.” Yani erkekler zaten katılabiliyor, anlamı çıkar.
• Örneklemede konuyla ilgili örneklere yer verilir. Yazar ismi, eser ismi, yer ismi gibi… Amaaa tanık göstermede ünlü bir kişiye ait söz mutlaka olacak.
• Yüklem veya özne söz grubu olabilir: Dün yanımıza gelen adam, Ayşe ile Ali’nin babasıymış.
Ö. Y.

• Cümlede vurgu yüklemden hemen öncedir. Öğrenciler heyecanla sınav sonucunu bekliyordu.
B.Lİ.N. Y.
(Vurgulu öge)
Devrik bir cümleyse yani yüklem ortadaysa ana kuralımız geçerlidir. Yani yüklemden hemen önceki öge vurgulu ögedir. Öğrenciler heyecanla bekliyordu sınav sonucunu. “bekliyordu” yüklem. Hemen önceki öge “heyecanla” Z.T. Y. Zarf tümlecidir ve vurgulu ögedir.
Yüklem baştaysa vurgu yüklemdedir!
Bendeydi tüm soruların cevabı.
Y. ( Vurgulu öge yüklemdir.)
• Fiil çatısı sorularında öznesine göre etken-edilgen; nesnesine göre geçişli-geçişsiz durumları incelenecek.
Etkende gerçek özne edilgende sözde özne olacak. Edilgen çatılı fiillerde l-n ekleri olacak.
Geçişli catılı fiiller nesne alır. “Onu” getirdiğimizde anlamlı olur. Onu aldım, onu getirdim. Bakınız anlamlıdır. O halde almak, getirmek fiilleri geçişlidir.
Geçişsiz fiiller ise tam tersine nesne almaz, başına “onu” getirdiğimizde anlamsız olur. Onu üşüyorum, onu ağlamış. Bakınız anlamsızdır. O halde üşümek, ağlamak fiilleri geçişsizdir.

• Cümle türleri konusunda unutmayın 4 başlığımız var.
• Yükleminin türüne göre sorulursa “İsim cümlesi mi fiil cümlesi mi?” buna bakacaksınız.
• Yükleminin yerine göre ya da ögelerinin dizilişine göre sorulursa “kurallı, devrik, eksiltili cümle” açısından inceleyeceksiniz.
• Anlamına göre sorulursa olumlu, olumsuz, soru, emir,istek…cümlesi olup olmadığına bakacaksınız.
• Vee en sevdiğiniz başlık “Yapısına Göre Cümleler” : basit-birleşik-sıralı-bağlı
• BASİT Cümle: Tek yüklemlidir. Fiilimsiyi hiç sevmez, bu cümlede fiilimsi görmeniz imkansız.
• BİRLEŞİK Cümle: Bu da “Fiilimsi yoksa ben de yokum!”der. Cümlede fiilimsi olacak. Böylelikle yargı sayısı artacak. Her fiilimsi birer yan cümleciktir. Ne kadar fiilimsi varsa o kadar yan cümlecik var demektir.
• SIRALI Cümle: Tren gibidir. En az iki cümle virgül ya da noktalı virgül ile birbirine bağlanacak.
• BAĞLI Cümle: Sıralı cümleden farkı cümleler birbirine bağlaçla bağlanacak.
• Sıralı ve bağlı cümlelerde bazen ortak ögeler bulunur, bazen bulunmaz.



Ki’nin yazımı: Ki’nin yanına ler/lar ekleyelim. Anlamlıysa bitişik anlamsızsa ayrı yazalım.
Sen ki bu sınıfın en düzenli öğrencilerindensin. ( senkiler : anlamsız bir sözcüktür . Ayrı yazılmalı. )
Ağaçtaki meyveler henüz ham. (Ağaçtakiler : anlamlı bir sözcüktür. Bitişik yazılır.
Sende ki kalemleri bana ver. ( Sendekileri bana versene : anlamlıdır. O zaman bitişik yazılmalıydı.yani yanlış yazılmış.
Doğrusu: Sendeki kalemleri bana ver.