Notes

Kozmetik, insan vücudunun bakımı, temizlenmesi ve onu daha
güzel hâle getirmek için kullanılan ürünlerin tümünü kapsar. Her gün

şampuan ve saç kremi, deodorant, nemlendirici ve daha pek çok koz-
metik ürün kullanılır (Görsel 4.1.28). Bu ürünler iyi görünmeyi, güzel

kokmayı sağlar. Ancak bu ürünler kullanıldığında insan en az 200 fark-
lı kimyasala maruz kalır.

Kozmetik ürünlere talep her geçen gün artmaktadır. Peki ya sağlığa
etkileri konusundaki farkındalığımız nedir?

Kozmetik malzemelerde koku vericiler, koruyucular, antioksidan-
lar, ultraviyole emici, nemlendiriciler, yumuşatıcılar, emülgatörler

ve renk vericiler en yaygın kullanılan katkı maddeleridir. Katkı kim-
yasallarının çoğu tehlikeli ve sağlığa zararlıdır. Örneğin kozmetikler-
de kullanılan koruyucu ve kokuların bazıları toksik ve kanserojendir.

Bu yüzden kullandığımız ürünlerin güvenilirlikleri gözden geçirilmeli-
dir. Kozmetiklerin yapısında yer alan zararlı kimyasallar aşağıdaki gibi

özetlenebilir.
Koruyucular
Kozmetiklere katılan kimyasalların birçoğu ürünün raf ömrünü

uzatmak ve mikroorganizmaların çoğalmasını önlemek için kullanı-
lan kimyasallardır. Bu amaçla en çok paraben ve formaldehit kullanıl-
maktadır. Parabenler, özellikle krem esaslı kozmetik ürünlerindeki en

yaygın koruyucu kimyasallardır. Kremler genellikle su ve yağ içeren
emülsiyonlardan oluşur; su içeren kozmetikler mikroorganizmaların
çoğalmasına daha yatkın olduğundan paraben kullanılmaktadır.

Paraben toksik etkiye sahiptir. Quaternium-15 gibi formaldehit açı-
ğa çıkaran kimyasallar tırnak ürünleri, saç boyası, şampuanlar, maska-
ra ve farlarda kullanılır. Formaldehit kanserojen ve tahriş edici özellikte

bir madde olduğundan pek çok ülkede kullanımı yasaklanmıştır.
Ağır metal
Kozmetik ve kişisel bakım ürünlerine boyar maddelerden ağır
metaller geçebilir. Kozmetik ürünlerinde tespit edilen en yaygın ağır

Görsel 4.1.28: Çeşitli kozmetik
ürünleri
GEZEREK ÖĞRENİN

Çevrenizde bulunan geri dönü-
şüm kuruluşuna ilgili makam-
lardan izin alarak teknik gezi

düzenleyiniz. Bu kurumlarda

geri dönüşümün nasıl yapıldı-
ğını ve nelere dikkat edileceği-
ni öğreniniz. Edindiğiniz bilgile-
ri ve fotoğrafları arkadaşlarınızla

paylaşınız.

Kimya Her Yerde

191

metaller kurşun (Pb), kadmiyum (Cd), civa (Hg), krom (Cr), nikel (Ni)
ve bakırdır (Cu). Ürünlerin kalıcılığını ve parlaklığını artırmak için de
bakır, kadmiyum, arsenik , kurşun, antimon gibi ağır metaller kullanılır.

Ağır metallerin ürün etiketleri üzerinde bulundurulması zorun-
lu olmadığından, kozmetik ürünleri kullanılırken dikkatli olunmalıdır.

Vücuda alınan ağır metaller zamanla organlarda birikerek biyolojik sis-
teme zarar verir. Ayrıca kansere neden olabileceği de unutulmamalıdır.

Koku Maddeleri

Kozmetik ürünlerinde koku vericiler en yaygın kullanılan kimyasal-
lardır. Koku vericiler ham maddelerdeki hoş olmayan kokuları maske-
lemek için kullanılır.

Kozmetiklerde kullanılan koku vericiler alerjik reaksiyonların %30-
45'ini oluşturur. Alerjik reaksiyonlar cilt hassasiyeti, astım atakları ve
migren gibi yan etkilere neden olabilir.
Ftalatlar
Deodorant, tırnak cilası, kokulu dudak parlatıcısı gibi kozmetik

ürünlerinde renkleri ve kokuları daha iyi tutabilmek için ftalatlar kul-
lanılır.

Ftalatlar hormon üretiminden sorumlu olan endokrin sisteme
zararlı olabilecek kimyasallardır. Ayrıca gelişim bozukluklarına, üreme
sisteminde ve nöronlarda hasarlara neden olabilir.
PARFÜM, SAÇ BOYASI, KALICI DÖVME BOYASI VE
JÖLEDE BULUNAN KİMYASALLAR
Kişisel bakım ve estetik amacıyla kullanılan kozmetiklerde pek çok
zararlı kimyasal bulunur. Parfüm, saç boyası, kalıcı dövme boyası ve
jölede bulunan kimyasalların zararları aşağıdaki şekilde özetlenmiştir.
Parfüm
Parfüm temel maddesi alkol olan, ayrıca doğal esans yağları, koku
vericiler, metilen klorid, metil-etil keton, etanol, benzil klorid, toluen
gibi çeşitli toksik kimyasalları içerebilen kozmetik malzemedir (Görsel
4.1.29). Parfümlerde genellikle benzaldehit, benzil alkol, etanol gibi
bazı kimyasallar kullanılır. Bu kimyasalların sağlığa olumsuz etkileri
aşağıda özetlenmiştir.
Benzaldehit, akciğer ve göz tahrişine, mide bulantısı, karın ağrısı,
böbrek hasarına,
Benzil alkol, mide bulantısı, kusma, baş dönmesi, kan basıncında
düşmeye,
Etanol, yorgunluk, solunum yollarında tahrişe, uyuşukluk, görme
bozukluğu, kas seğirmesi ve havaleye neden olabilir.
Kalıcı Dövme Boyası
Kalıcı dövme boyası (Görsel 4.1.30), içinde çeşitli metalik tuzlar

(örneğin oksitler, selenitler, sülfitler), organik boyalar, plastikler içere-
bilen pigmentler ve taşıyıcılardan oluşan kozmetik malzemedir.

Kalıcı dövme boyasında bulunan zararlı kimyasallar ve metal baz-
lı pigmentler alerjik reaksiyonlara neden olabilir. Mavi rengi veren

pigmentte kobalt veya bakır; sarı rengi veren pigmentte kadmiyum,

sülfit ve cıva kullanılır. Bu maddeler sağlığa son derece zararlı ve kan-
serojendir.

Görsel 4.1.29: Parfümler

Görsel 4.1.30: Kalıcı dövme boyası

Kimya Her Yerde

192
Görsel 4.1.32: Saç jölesi
Görsel 4.1.31: Saç boyası

Saç Boyası

Saç boyası saç rengini değiştirmek için kullanılan çeşitli pigment-
ler ve kimyasal maddeler içeren kozmetik malzemedir (Görsel 4.1.31).

Saç boyalarında genellikle hidrojen peroksit, amonyak, PPD, DMDM

hidantoin, parabenler, kurşun asetat, resorsinol gibi bazı kimyasal-
lar kullanılır. Bu kimyasalların sağlığa olumsuz etkileri aşağıda özetlen-
miştir.

Hidrojen peroksit, saçlarda sülfür kaybı ortaya çıkardığı için saçla-
rın dökülmelerine neden olabilir.

Amonyak saç derisinde yaygın olarak kaşıntı, tahriş ve yanmalara
neden olduğu gibi akciğerleri de tahriş edebilir.

PPD (para-fenilendiamin), koyu renk tonları için boya olarak kulla-
nılır. Saç diplerinde yaralar, aşırı kepeklenme, kafa derisinde kızarıklık,

şişlik, yüz ve gözlerde ödem yapabilir.
DMDM hidantoin (dimetil dimetilol hidantoin), koruyucu olarak
kullanılır. Doku ve bağışıklık sistemine zarar verebilir.

Kurşun asetat, koyu tonlu saç boyaları için renk katkı maddesi ola-
rak kullanılır. Anemiye ve nörolojik sorunlara neden olabilir.

Resorsinol, saç derisinde tahrişe ve endokrin sistemde zarara
neden olabilir.
Saç Jölesi
Saç jölesi, saçı şekillendirmek amacıyla kullanılan ve yapısında
polimerler içeren kozmetik malzemedir (Görsel 4.1.32).

Jöle, saçlara fazla miktarda sürülür ve suyla temas ettirilirse yapış-
kan bir hâl alır. Saçta beyaz, kepeğimsi tortular bırakır ve saç dökülme-
lerine neden olabilir.

İçinde bulunan boyar madde, formaldehit, polysorbat-80 gibi
bazı maddeler kanserojen olabilir.