Notes

GÜNEŞ VE AY/Güneş’in Dünya’ya uzaklığı, ortalama 149,5 milyon kilometredir. Dünya, Güneş’e en yakın konumda olduğunda yaklaşık
147 milyon km, en uzak konumda olduğunda ise yaklaşık 152 milyon km uzaklıktadır Bir yeni ay evresinden sonra tekrar yeni ay evresi görülebilmesi için yaklaşık olarak 29 gün 12 saat geçer. bu süre takvimde 1 Ay olarak adlandırılır (Ayın Evreleri:Hilal Yeni ay Hilal Son dördün Şişkin ay Dolunay Şişkin ay İlk dördün)Güneş’in doğup (Görsel 1.22), batması Dünya’nın hareketi sonucunda; Ay’ın çeşitli şekillerde görünmesi ise Ay’ın hareketi sonucunda gözlemlenir. Peki, Dünya’nın, Güneş’in ve Ay’ın
hareketleri aynı mıdır? Bu hareketler hangi yönde gerçekleşir?
Dönme hareketlerini tanımlamada akrep, yelkovan veya saniyenin hareket yönü kullanılır.
Saat yönü veya saat yönünün tersine dönüş, saatte bulunan akrebin, yelkovanın ve saniyenin
dönüş yönüne göre ifade edilir. Saat yönünde dönüş; akrep, yelkovan ve saniye ile aynı yöndedir. Saat yönünün tersine dönüş ise bunlara ters yöndedir✔ Güneş kendi etrafında saat yönünün tersine döner.✔ Dünya’nın kendi etrafında dönme yönü, saat yönünün tersinedir. Dünya bu hareketi 24
saatte tamamlar.
✔ Dünya Güneş etrafında dolanır. Dünya’nın Güneş etrafındaki dönüş yönü, saat yönünün
tersinedir. Dünya bu hareketi 365 gün 6 saatte yani bir yılda tamamlar.✔ Ay kendi etrafında saat yönünün tersine döner. Ay bu hareketini 27 gün 8 saatte tamamlar.
✔ Ay, Dünya’nın etrafında dolanma hareketi yapar. Ay, Dünya’nın etrafında saat yönünün
tersi yönünde dolanır ve bu hareketini 27 gün 8 saatte tamamlar. Ay’ın kendi ekseni etrafında
dönme süresi, Dünya’nın etrafında dolanma süresine eşittir. Bu nedenle Dünya’dan bakıldığında Ay’ın hep aynı yüzü görülür.
✔ Ay, Dünya ile beraber eş zamanlı olarak Güneş’in etrafında dolanma hareketi yapar. Bu
hareket saat yönünün tersi yönündedir. Ay bu hareketi 365 gün 6 saatte yani bir yılda tamamlar CANLILAR DÜNYASI/Mikroskobik Canlılar,Hayvanlar,Bitkiler,Mantarlar (Mantarlar Bitki Grubunda Değildir Çünkü Fotosentes Yapmazlar) Mikroskobik Canlılar:Bakteri,Öglena,Paramesyum,Amip.Mikroskobik canlıların bazıları yararlı, bazıları ise zararlıdır Yararlı mikroskobik canlılar kullanılarak birçok besin üretilebilir. Yoğurt, peynir, sirke, turşu gibi besinler yararlı mikroskobik canlılar kullanılarak üretilen besinlere örnektir. Bunun yanı sıra bazı yararlı mikroskobik canlılardan
ilaç üretiminde de yararlanılmaktadır.
Zararlı mikroskobik canlılar ise vücudumuza açık yaralardan, nefes alıp verme esnasında
ağız veya burnumuzdan girebilmektedir. Bu durum, hastalanmamıza neden olabilir. Peki, zararlı mikroskobik canlılardan kendimizi nasıl koruyabiliriz?
Açık yaraların pansuman edilmesi, ellerimizi bol su ve sabunla yıkamamız, düzenli banyo
yapmamız mikroskobik canlılardan korunmak için yapmamız gerekenlerden bazılarıdır. Sağlığa zarar verecek ortamlardan korunmak için alınacak önlemlerin tümü hijyen olarak tanımlanır.Mikroskobik canlılar, ortam şartları uygunsa besinlerin üzerinde hızla çoğalabilir. Besinleri
uygun ortamda saklamak ve mikroskobik canlılardan korumak için buzdolapları icat edilmiştir.
Buzdolaplarında besinler daha uzun süre bozulmadan kalabilmektedir. Ayrıca bazı besinler kurutularak, dondurularak, konserve veya reçel yapılarak da zararlı mikroskobik canlılardan uzun süre korunabilir.Kurutulmuş Biber,Konserve,Reçel.Mikroskobik canlılar için üreme ortamı hazırlayıp onları mikroskopta incelemeye ne dersiniz? Mantarlar:Küf Mantarları,Maya Mantarları,Parazit Mantarları,Şapkalı Mantarlar.Mikroskop yardımı ile görülebilen maya mantarlardan sirke, soya sosu, turşu vb. ürünler üretilir. Ayrıca hamurun mayalanarak ekmek yapılması da maya mantarları sayesinde gerçekleşir Örnek:Sirke,Ekmek.Evimizde açıkta kalan meyve ya da sebzelerin üzerinde mavi, yeşil renkte bir şeyler fark ettiniz mi?
Bu yeşillenmelere neden olan aslında küf mantarı denilen bir mantardır. Küflenmenin sebebi; sebzelerin, meyvelerin, peynirlerin, ekmeklerin mantarın bulunduğu ortamda olmasıdır.
Küf mantarları, üzerinde bulunduğu besinlerin çürümesine neden olur (Görsel 2.8). Küflenmiş
besinlerin tüketilmesi sağlığımız için tehlikelidir. Ayrıca bazı küf mantarları bilim insanları tarafından penisilin gibi antibiyotik ilaçların üretiminde de kullanılır. Örnek:Küflenmiş Portakal,Küflenmiş Yoğurt,Küflenmiş Ekmek.Şapkalı mantarlar, bitkiler gibi toprağa bağlı canlılardır ve bu nedenle bitkilerle karıştırılır.
Mantarların bitkiler gibi kök, gövde ve yaprakları yoktur. Şapkalı mantarların vitamin ve protein
bakımından besin değeri yüksektir ancak bazı şapkalı mantarlar zehirlidir. Zehirli ve zehirsiz
mantarları ayırmak zordur. Bu nedenle doğada bulduğumuz şapkalı mantarları kesinlikle tüketmemeliyiz. Mantar zehirlenmeleri konusunda 114 numaralı ulusal zehir danışma merkezinden yardım alabiliriz.Doğal olarak yetişen mantarların dışında besin olarak tüketilmek üzere üretilen, zehirli olmayan
ve yenilebilen mantarlar da vardır. Bu mantarlar kültür mantarı olarak adlandırılır Bitkiler, çiçeksiz ve çiçekli bitkiler olmak üzere ikiye ayrılır.Genellikle nemli yerlerde ya da ağaç gövdelerinde yaşayan çiçeksiz bitkilerin çiçekleri ve
tohumları yoktur. Ayrıca kök, gövde ve yaprak gibi yapıları gelişmemiştir. Su yosunu, kara yosunu, eğrelti otu, ciğer otu, at kuyruğu ve kibrit otu çiçeksiz bitkilere örnektir (Görsel 2.11). Kara yosunlarının zemine tutunmasını sağlayan köksü uzantıları vardır. Örnek:Su Yosunu,Kara Yosunu,Eğrelti Otu.Çiçekli bitkiler genel olarak çiçek, yaprak, gövde ve kök olmak üzere dört temel kısımdan
oluşur. Elma ve limon ağacı, sümbül, menekşe, bezelye ve mısır bitkileri çiçekli bitkilere örnektir.Çiçekli bitkiler (Görsel 2.13), çiçeksiz bitkilerden daha gelişmiştir. Bu bitkilerde kökün, gövdenin, çiçeğin ve yaprağın görevleri aşağıda verilmiştir.
Kök; bitkinin toprağa tutunmasını, ayrıca suyun ve su içerisindeki minerallerin iletimini sağlar.
Gövde; yaprağı, çiçeği, meyveyi taşır ve bitkinin dik durmasını sağlar. Ayrıca kök ile yapraklar arasında madde iletimini sağlar.
Yaprak; genellikle yeşil renktedir. Besin üretimi, solunum ve terlemede görev alır.
Çiçek; bitkinin üreme organıdır. Meyve ve tohum oluşumunu sağlayan yapıdır.HAYVANLAR:Hayvanlar, besinlerini kendileri üretemeyen, aktif hareket etme yeteneğine sahip canlılardır.
Hayvanların beslenme şekilleri, yaşadıkları yerler ve vücut yapıları farklılık gösterebilir. Hayvanların bir kısmı suda, bir kısmı karada, bir kısmı da hem suda hem de karada yaşar. Hayvanların
bir kısmı bitkisel besinlerle beslenirken bir kısmı hayvansal, bir kısmı da hem bitkisel hem de
hayvansal besinlerle beslenir. Hayvanları omurgalılar ve omurgasızlar olarak ikiye ayırabiliriz.
Omurgasız hayvanlara; örümcek, böcek, denizyıldızı, ıstakoz, sinek, karınca, midye, kelebek, salyangoz, solucan, sünger gibi canlıları örnek verebiliriz (Görsel 2.14).Omurgasız hayvanların vücutlarında kemikten ya da kıkırdaktan yapılı bir iç iskeletleri yoktur. Omurgaları olmayan bu canlılar su, kara gibi çeşitli ortamlarda yaşayabilir.
Omurgalı hayvanları; balıklar, kurbağalar, sürüngenler, kuşlar ve memeliler olarak 5 grupta inceleyebiliriz.Omurgalı hayvanların vücudunda, omurgasız hayvanların aksine kıkırdak ya da kemikten
yapılı bir iç iskelet vardır. Omurgalı hayvanlar suda, karada, hem suda hemde karada yaşayabilir. Balıklar, kurbağalar, sürüngenler ve kuşlar yumurtlayarak çoğalırken memeliler genellikle
doğurarak çoğalır. Suda yaşayan hayvanların birçoğu solungaç solunumu yaparken bazıları
hem deri hem de akciğer solunumu yapar. Bazı hayvanlar da sadece akciğer solunumu yapar.Balıklar suda yaşar. Bazıları tatlı, bazıları ise tuzlu suda yaşar. Balıklar yumurta ile çoğalır.
Solungaç solunumu yapar. Balıklarda yavru bakımı görülmez. Balıkların bazıları et ile, bazıları da ot ile beslenir. Turna balığı, köpek balığı, palyaço balığı, hamsi balığı, sazan balığı,levrek balığı balık çeşitlerine örnektir.Kurbağalar hem karada hem de suda yaşayabilir. Yumurta ile çoğalır. Hem deri hem de akciğer solunumu yapar. Kurbağalarda yavru bakımı yoktur. Kuyruklu kurbağa, su kurbağası ve
kara kurbağası kurbağa çeşitlerindendir.Sürüngenlerin vücutları genellikle pullarla örtülüdür. Yumurta ile çoğalırlar. Akciğer solunumu yaparlar. Çoğunlukla etle beslenir ve sürünerek hareket ederler. Sürüngenlerde yavru
görülmez. Yılan, bukalemun, kertenkele, timsah, iguana ve kaplumbağa sürüngenlere örnektir.Vücutları tüylerle kaplı olan kuşlar kanatlıdır. Kuşlar yumurta ile çoğalır. Kuluçkaya yatar.
Akciğer solunumu yapar. Kuşlarda yavru bakımı görülür. Serçe, tavuk, baykuş, deve kuşu,
şahin, kartal ve papağan kuşlara örnektir.Genellikle doğurarak çoğalan ve yavrularını sütle besleyen memelilerde yavru bakımı görülür.
Memeliler akciğer solunumu yapar ve vücutlarında kıllar görülür. Besinlerini dışardan alan bu
canlıların bazıları etle, bazıları otla, bazıları da hem etle hem de otla beslenir.
Yarasaların uçtuğunu biliyoruz. Uçtuğu için yarasaların kuş olduğunu düşünenlerimiz vardır.
Aslında yarasa kuş değil bir memelidir. Benzer şekilde, suda yaşayan yunus ve balinalar da
balık değil memeli canlılardır. Yarasa, yunus, kanguru, ornitorenk, ayı, tavşan, fare, kirpi, köpek
ve insan memeli canlılara örnektir.