Notes

3. ÜNİTE
Koşuk, “Sığır” adı verilen dinsel sürgün avları ile “şölen ya da toy” denilen dinsel ziyafetler-
de söylenen şiirlerdir.

Teşbih: Söze kuvvet ve güzellik kazandırmak amacıyla, aralarında benzerlik bulunan iki varlıktan
nitelik bakımından zayıf olanı kuvvetli olana benzetme sanatına denir.

Mübâlâğa: Bir şeyin etkisini güçlendirmek amacıyla, o şeyi olağanüstü bir şekilde anlatma sanatıdır.

ALP ER TUNGA SAGUSU
Talat Tekin

Geçiş Dönemi Eserleri

Kutadgu Bilig: Yusuf Has Hacip
Atabetü’l Hakayık: Edip Ahmet Yüknekî
Divan-ı Hikmet: Ahmet Yesevi
Dîvânu Lugâti’t-Türk: Kaşgarlı Mahmut

Belirtili İsim Tamlaması:
Tamlayan: -ın, -in, -un, ün
Tamlanan: -ı, -i, -u, -ü, -sı, -si,
-su, -sü

Belirtisiz İsim Tamlaması:
Tamlayan: Ek yok.
Tamlanan: -ı, -i, -u, -ü, -sı, -si,
-su, -sü

Zincirleme İsim Tamlaması:
Belirtili ve belirtisiz isim tamlamalarının
iç içe geçtiği tamlamalardır.

Mâni:
Anonim Türk halk edebiyatının tek dörtlükten oluşan nazım şeklidir. Mâniler ezgiyle söy-
lenir. Mânilerin konusu genellikle aşktır. Mânilerde bundan başka ayrılık, öğüt, eleştiri, ölüm gibi ko-
nuların işlendiği görülür. Mânilerin kafiye düzeni “aaxa” şeklindedir. Mânide ilk iki dize konuyla ilgisi

olmayan doldurma dizelerdir. Mânici asıl söylemek istediğini son dizede söyler.
Yapıları bakımından mâniler düz, cinaslı, yedekli olmak üzere üç çeşittir.

a. Düz Mâni: Dört mısralı, yedi heceli ve “aaxa”şeklinde kafiyelenen mânilere “tam mâni” veya
“düz mâni” adı verilmektedir.

b. Cinaslı-Kesikli Mâni: Yaygın olarak dört-beş mısradan oluşan, ilk mısrası yedi heceden daha
az ve cinaslı kafiyelerin kullanıldığı mânilere “cinaslı mâni” veya “kesik mâni” adı verilmektedir.

c. Yedekli Mâni: Dört veya beşten fazla mısra ile kurulan mânilere “yedekli mâni” veya “artık
mâni” denilmektedir. Kesik mânilerde cinas kullanılmasına karşılık yedekli mânilerde cinas kullanılmaz.

Koşma, halk edebiyatının en sevilen ve yaygın türüdür.
Koşma “yakıştırmak, isnat etmek” demektir. Genellikle 11’li
hece ölçüsüyle yazılır. Nazım birimi dörtlük, nazım birimi sayısı
3-5 arasındadır.

Güzelleme: Aşk, sevgi, doğa, insan ve hayvan güzelliklerini anlatan lirik koşmalardır.

Koçaklama: Yiğitlik, kahramanlık, savaş gibi konuları işleyen koşmalardır.

Taşlama: Bir kişiyi veya toplumu eleştiren koşmalardır.

Ağıt: Bir kişinin ölümü üzerine duyulan üzüntüyü anlatmak amacıyla söylenen koşmalardır.

Kaside:
Divan şiirinde din ve devlet büyüklerini övmek için yazılan şiirdir. Kasidenin beyit sayısı
33-99 arasındadır. Aruz ölçüsüyle yazılır. Kafiye şeması gazel gibidir: aa- ba- ca- da-ea... Kasidenin ilk
beytine “matla”, son beytine “makta”, en güzel beytine “beytü’l-kasîd”, şairin mahlasının geçtiği beyte
“taç beyit” adı verilir.


4. ÜNİTE
Doğal Destanlar:
İslâmiyet’ten Önceki Türk Destanları

1. Yaratılış Destanı

2. Saka Destanları:
a. Alp Er Tunga Destanı (MÖ 7. yy.)
b. Şu Destanı (MÖ 4. yy.)

3. Hun-Oğuz Destanları:
a. Oğuz Kağan Destanı (MÖ 4. yy.)
b. Attila Destanı

4. Kök Türk Destanları
a. Bozkurt Destanı (MÖ 2. yy.)
b. Ergenekon Destanı (7-8. yy.)

5. Siyenpi Destanları

6. Uygur Destanları
a. Türeyiş Destanı (8-9. yy.)
b. Mani Dininin Kabulü Destanı
c. Göç Destanı (8-9. yy.)

İslâmiyet’ten Sonraki Türk Destanları

1. Kazak - Kırgız:
a. Manas Destanı

2. Türk - Moğol:
a. Cengiz Han Destanı

3. Tatar - Kırım:
a.Timur ve Edige Destanları

4. Karahanlı Dönemi:
a.Satuk Buğra Han Destanı

5. Selçuklu - Beylikler ve Osmanlı Dönemleri
a. Seyid Battal Gazi Destanı
b. Danişmend Gazi Destanı
c. Köroğlu Destanı

Yapma Destanlar

Kuvay-ı Milliye Destanı (Nazım Hikmet)
Üç Şehitler Destanı-Çakır’ın Destanı-19 Mayıs Destanı (Fazıl Hüsnü Dağlarca)
Çanakkale Şehitlerine ( Mehmet Akif Ersoy)
Maraş’ın ve Ökkeş’in Destanı (Gülten Akın)
Atatürk Kurtuluş Savaşında (Cahit Külebi)

5. ÜNİTE

CÜMLE ÇEŞİTLERİ

Anlamlarına Göre Cümleler
Olumlu Cümle

Olumsuz Cümle

Soru Cümlesi

Ünlem Cümlesi


Yükleminin Türüne Göre Cümleler
Fiil (Eylem)
Cümlesi

İsim (Ad) Cümlesi


Yükleminin YerineGöre Cümleler
Kurallı Cümle

Devrik Cümle

Eksiltili Cümle


Yapılarına Göre Cümleler
Basit Cümle

Birleşik Cümle

Sıralı Cümle

Bağlı Cümle


Yapı Bakımından Cümleler
1. Basit Cümle: Tek bir yargı bildiren cümlelere basit cümle denir. Basit cümleler tek yargı bildir-
diğinden tek yüklemden oluşur.

2. Birleşik Cümle: Tek bir yüklemi ve bu yükleme bağlı en az bir yan cümleciği bulunan cümle-
lere birleşik cümle denir. Cümlenin temel yargısı dışında bir veya birkaç yargısı daha bulunur. Bazen
fiilimsi, alıntı cümle, “ki” bağlacı ve şart eki bu yargıyı oluşturabilir.

3. Sıralı Cümle: Basit ya da birleşik yapılı birden fazla cümlenin birbirine virgül (,) veya noktalı
virgülle (;) bağlanması sonucu oluşturulan cümlelere sıralı cümle denir. Sıralı cümlelerin en az iki yük-
lemi vardır. Ortak ögesi olan sıralı cümlelere bağlı sıralı, ortak ögesi olmayan sıralı cümlelere bağımsız
sıralı cümle denir.

4. Bağlı Cümle: Aralarında anlam ilgisi bulunan basit veya birleşik cümlelerin bağlaçlarla birbiri-
ne bağlanmasıyla oluşan cümlelere bağlı cümle denir. Bağlı cümlenin birden çok yüklemi vardır.