Notes

Divanı Hümayun Nedir?

Osmanlı devletinin yönetimindeki en üst yetkili kişi padişahtı. Devletin ve tüm vatandaşların can ve mal güvenliğini, huzurunu sağlamak da onun göreviydi. Padişah, yasama, yürütme ve yargı güçleri üzerinde mutlak hakimiyeti vardı.

Osmanlı Devleti’nde, padişahın başkanlığında birinci derecede Devlet işlerini görüşmek ve karara bağlamak üzere toplanılan divana Divanı hümayun ismi verilirdi. Osmanlı Devleti’nde ilk kez divan, Orhan Bey Dönemi’nde kurularak görev yaptı. I. Murat Dönemi’nde ise, sorunların artması ve ülke sınırlarının genişlemesine bağlı olarak divan da genişletildi.

Divan-I Hümayunun Özellikleri

Osmanlı Devleti’nin merkez teşkilatında yer alan en önemli organdır.

İlk defa Orhan Bey zamanında bu meclis kurulmuştur.

Divan-ı Hümayun’da; siyasi, adli, askeri ve mali işler gibi pek çok konuda önemli kararlar alınır ve sorunlar çözüme kavuşurdu.

Divanı Hümayun, günümüzdeki bakanlar kuruluna benzer bir özellik taşır. Aynı zamanda şikayet ve davalara bakması özelliği ile bakanlar kurulundan ayrılırdı.

Divan kararlarında son söz padişaha aittir. Bunun için danışma kurulu özelliği taşır.

Divan teşkilatına, Fatih’ten sonra Vezir-i Azamlar başkanlık etmeye başladı. Kanuni Dönemi’nden itibaren ise, “Kubbealtı” ismi verilen yerde toplanan Divan-ı Hümayun’u II. Mahmut kaldırarak yerine “Nazırlık (Bakanlık)” sistemi getirmiştir.

Divan’da alınan kararlara ise, hüküm ismi verilirdi. Divan-ı Hümayun’da alınan tüm kararlar “Mühime Defterleri’ne” itina ile kaydedilirdi.

Divanı Hümayun Üyelerinin Görevleri Nelerdir?

Osmanlı Devleti’nde Divan-ı Hümayun üyeleri ve görevleri şu şekildedir;

Vezir-i Azam (Sadrazam) Görevi: Padişahın mutlak vekiliydi. Bundan dolayı da padişahın mührünü yanında taşırdı. Her türlü hükümet işlemlerini padişah adına onaylardı. Fatih Dönemi’nden itibaren Divan toplantılarına başkanlık eden vezir-i azam, mülki ve askeri önemli makamlara gerektiği zaman atamalar yapardı. Padişah sefere katılmadığı zaman “Serdar-ı Ekrem” ünvanı ile ordunun başında sefere onun yerine çıkardı. Aynı zamanda başkentteki yönetim ve düzenden de sorumluydu.

Vezir Görevi: Osmanlı Devleti’nin ilk kurulduğu yıllarda padişahın yardımcısı olarak görev yapan bir vezir bulunuyordu. Ama I. Murad Dönemi’nden sonra ülke sınırları ve sorunlarının artması sonucunda vezir sayısı da artmış ve bunun sonucunda da birinci vezire vezir-i azam ismi verilmiştir.

Kazasker Görevi: Adalet işleri ile ilgilidir. Kadı ve müderrislerin atamalarını yapar ve medrese işlerine bakardı.

Defterdar Görevi: Mali alandaki pek çok işlemden sorumluydu. Devlet gelirlerinin dış hazineye teslim edilmesi ve bu gelirlerin harcamaya dönüştürülmesi en önemli görevleri arasında yer alıyordu.

Nişancı Görevi: Divanda, padişah adına alınan her türlü Berat ve fermana padişahın tuğrasını vururdu. Fethedilen yerlerdeki arazileri tapu tahrir defterlerine kaydetmekle görevliydi. Tevkii ya da Tuğrai ismi ile de bilinirdi. Kanuni Dönemi’nden sonra tımarlar sisteminin düzenlenmesi ve dağıtılması görevini de nişancı yapmaya başladı.

Şeyhülislam Görevi: Aslında divanın asli üyesi olmayan şeyhülislam, gerekli görülen tüm konularda Divana çağrılır ve onun fikri alınırdı. İlmiye sınıfının başı ve en yüksek din görevlisi olarak çalışırdı.

Reisülküttap Görevi: Divan-ı Hümayun’un asli üyeleri arasında olmayan reisülküttaplar, Divan katiplerinin ve kalemlerinin şefi olarak görev yapıyordu.

Kaptanıderya Görevi: Kanuni Sultan Süleyman Dönemi’nden sonra kaptanıderya da Divanın asıl üyesi haline geldi.

Yeniçeri ağası Görevi: Askeri konularda gerek görüldüğünde Divana çağrılırdı.