Notes

BİTKİ ÖRTÜSÜ DAĞILIŞI VE DÜNYADA İKLİMLER

BİTKİ TÜRLERİNİN SINIFLANDIRILMASI
Yeryüzünde çok çeşitli iklim türleri buna bağlı olarak da birçok bitki toplulukları bulunmaktadır. Yeryü¬zündeki farklı bitki toplulukları çeşitli faktörler sonucu ortaya çıkmıştır.

BİTKİ TÜRLERİNİN DAĞILIŞINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER

1. İklim
Bitkilerin gelişiminde en önemli etkiye sahip olan faktördür. İklim etkisi denildiğinde sıcaklık ve yağış koşulları dikkat çeker. Sıcaklık bitkilerin gelişmesinde olgunlaşmasında rol oynar. Tropikal ve orta kuşakta sıcaklık koşulları yeterli olduğundan birçok bitki türü yetişebilirken kutup kuşağında sıcaklık koşulları uygun olmadığı için bitkilere rastlanmaz. Yağışlı böl¬gelerde nem miktarı fazla olduğundan gür bitkiler görülür. Kurak bölgelerde ise nem azlığından dolayı cılız bitkilere rastlanır. Sıcaklık ve yağış koşullarının yeterli olduğu alanlarda geniş yapraklı ve yaprakları¬nı dökmeyen ağaçlar bulunurken, yarı kurak alanlarda ağaçlar sıcaklığın düştüğü dönemlerde yapraklarını dökerler, kurak alanlarda ise bitki örtüsü seyrekleşir.

2. Yerşekilleri
Yerşekilleri; yükselti, bakı, eğim, dağların uzanışı gibi faktörlerle bitki örtüsünü etkiler. Yükseldikçe sıcaklık değerleri düşeceğinden bitki örtüsü kuşaklar oluşturur.
Dağların bakı ya da denize dönük yamaçlarında bitki örtüsü gür olurken diğer yamaçlarda bitkiler cılızlaşır. Dağların denize göre konumuda nemli havanın iç kesimlere sokulmasını etkilediğinden bitki türlerini etkiler.
Yağışın fazla olduğu alanlarda ormanlar deniz seviyesine yakın kesimlerde başlar.

3. Toprak
Bitkilerin yetiştikleri, geliştikleri, tutundukları yerdir. Bu nedenle bitki türlerinin değişmesinde toprak cinsi önemlidir. Toprağın içindeki mineraller geçirim özellikleri, kireçli, kumlu, killi olması bitki türlerini önemli ölçüde etkiler.

4. Biyolojik Faktörler
İnsanların bitkiler üzerindeki etkisi olumlu olabileceği gibi olumsuz da olabilir. Örneğin; ağaçlandırma yaparak bitki türlerini ve sayısını artırırlar.

Bunun yanında;
Yerleşme,
Tarım alanı açma,
Yol yapımı,
Sanayide kullanma,
Yakacak olarak kullanma,
Aşırı otlatma,
Yangınlar çıkarma,
gibi etkenlerde bitkileri olumsuz etkiler.

BİTKİ TOPLULUKLARI
Doğal koşulların benzer olduğu alanlarda benzer bitki toplulukları yetişir. Örneğin; Kanada ve Rusya'da sıcaklık ve yağış koşulları benzer olduğundan bitki türleri de benzerdir. İki alanda da tayga ormanlarına rastlanır.

Ot Toplulukları
Doğal koşulların ağaç yetişmesine uygun olmadığı alanlarda bulunurlar. Bu ot toplulukları belirli dönemlerde yağan yağmurlarla yeşeren bitkilerdir. Örneğin; Sudan, Nijerya gibi ülkelerde görülen yaz yağışlarıyla yeşeren uzun boylu ot toplulukları gibi,

Orman Toplulukları
Uzun boylu, sık, gür ağaçların oluşturduğu, kendine özgü iklim koşulları olan topluluklardır. Örneğin; Endonezya ve Malezya'da bulunan tropikal ormanlar gibi

Çalı Toplulukları
Ormanların tahribi sonucunda oluşan topluluklardır. Örneğin; İtalya'da kızılçamların tahribi sonucu meydana gelen makiler gibi.

YERYÜZÜNDEKİ BİTKİ FORMASYONLARI

A)Ağaç Formasyonu

1. Ekvatoral Yağmur Ormanları
Ekvatoral iklimin doğal bitki örtüsüdür. Ekvatoral iklimde sıcaklık değerleri yüksektir ve dört mevsim ya¬ğışlıdır. Yıllık yağış ortalaması 2000 mm nin üzerinde¬dir. Ekvatoral yağmur ormanları yıl boyunca yeşil ka¬labilen, uzun boylu, kalın gövdeli, geniş yapraklı sık, gür ağaçlardan oluşur. Bu ormanlara Amazon ve Kon¬go havzalarında, Malezya, Singapur ve Endonezya'da rastlanır.

2. Muson Ormanları
Muson ikliminin doğal bitki örtüsüdür. Muson ik¬limi, muson rüzgarlarının etkisiyle oluşmuş yazları yağışlı, kışları kurak bir iklimdir. Yıllık yağış miktarı 1500 - 2000 mm arasındadır. Muson ormanları yaz yağışlarıyla yeşeren, kış mevsiminde yapraklarını döken ağaçlardan oluşur. Ekvatoral yağmur ormanla¬rına göre, tür çeşidi az olmasına rağmen, sık ve gür ormanlardır. Hindistan, Çin ve Japonya'nın güneyinde (Güneydoğu Asya) görülen ormanlardır.

3. Orta Kuşağın Karışık Ormanları
Ilıman okyanusal iklimin doğal bitki örtüsüdür. Ilıman okyanusal iklim dört mevsim yağışlıdır. Yıllık yağış ortalaması 1500 mm'dir. Bu alanlarda geniş ve iğne yapraklı ağaçlardan oluşan karışık ormanlara rastlanır. Batı Avrupa, Batı Kanada, Güney Alaska kı¬yıları, Güney Şili, Avustralya'nın kuzeydoğusu ile Yeni Zellanda'da görülür.

4. Tayga Ormanları (İğne yapraklı)
Sert karasal iklimin doğal bitki örtüsüdür. Bu ik¬limde kışlar soğuk ve uzundur. Yazları yağışlıdır. Yıl¬lık yağış miktarı 500 - 600 mm kadardır. Bu alanlar¬da soğuğa karşı dayanıklı, iğne yapraklı ağaçlardan oluşan tayga ormanları bulunur. Bu ağaçlarda reçine miktarı fazladır. Reçine kış mevsimindeki soğuklardan ağaçları korur. Bu ormanlara Rusya ve Kanada'nın iç kesimlerinde de rastlanır.

B) Çalı Formasyonu

1. Maki
Akdeniz ikliminin doğal bitki topluluğudur. Akdeniz ikliminde yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlı geçer. Bu alanlarda yaprakları daima yeşil kalabilen, yaz kuraklığına dayanıklı bodur ağaçlar ve çalılardan oluşan makiler bulunur. Makiler zeytin, defne, kocaye¬miş, sandal, zakkum, süpürge çalısı, kermes meşesi gibi türlerden oluşur. Akdenize kıyısı olan ülkelerde, Kaliforniya kıyılarında, Orta Şili'de, Kap Bölgesi'nde ve Avustralya'nın güneybatısında bu tür bitkilere rast¬lanır.

2. Garig
Akdeniz iklim bölgelerinde maki ve kızılçamların tahribi sonucu oluşmuş, diz boyunu geçmeyen bodur çalılıklardan oluşan bitki toplulu€udur. Gariglere diken çalısı, funda, abdest bozan, sarı çiçekli yaseminler ör¬nek verilebilir.

3. Psödomaki
Özellikle Karadeniz Bölgesi'nde görülen orman¬ların tahrip edildiği alanlarda oluşan makiye benzer çalı türleridir. Ayı üzümü, yabani fındık, yabani çilek psödomaki türleridir.

C) Ot Formasyonu

1. Savan
Savan ikliminin doğal bitki topluluğudur. Savan ikliminde sıcaklıklar 20°C, yağış miktarı 1000 - 2000 mm dolaylarındadır. Savanlar yaz yağışlarıyla yeşeren uzun boylu otlardan oluşan bitki topluluğudur. Sudan, Çad, Nijerya, Mali, Brezilya, Venezuela, Kolombiya, Peru, Bolivya gibi ülkelerde rastlanır.

2. Çöl Bitkileri
Çöl iklim bölgesinin bitki topluluğudur. Yağış miktarı çok düşük olduğundan bu alanlarda daha çok kurakçıl otlar ve kaktüsler bulunur. Bu bitkiler bünye¬lerinde su tutabilmektedirler. Ayrıca bu bölgelerde yer altı suyunun yüzeye yakın olduğu alanlarda hurma ağaçları görülmektedir. Afrika'daki Büyük Sahra, Ara¬bistan çölleri, Avustralya'nın iç kesimlerindeki Victorya çölü gibi alanlarda bu tür bitkilere rastlanır.

3. Bozkır (Step)
Orta kuşağın yarı kurak iklim bölgelerinde görü¬lür. Stepler ilkbahar yağışlarıyla yeşerip, yaz kuraklığı ile sararan otlardan oluşur. Kekik, yavşan otu, geven, üzerlik otu, yumak, çoban yastığı, adaçayı, sığır kuy¬ruğu gibi otlar step türleridir. Avrupa, Asya, Kuzey Amerika'nın iç kesimlerinde bu tür bitki örtüsüne rast¬lanır.

4. Çayırlar
Yazlar› yağışlı geçen sert karasal iklimin hakim oldu€u alanlarda görülen bitki topluluğudur. Bozkırlara göre daha gür olan bu bitkiler, yaz mevsiminin yağışlı geçmesi nedeniyle bu mevsimde yeşil kalırlar.. Dağla¬rın yüksek kesimlerinde orman üst sınırından sonra yetişen çayırlara dağ çayırları (Alpin çayırları) denir.

5. Tundra
Tundra ikliminin bitki topluluğudur. Tundra ikli¬minde yazlar kısa ve serin, kışlar uzun ve çok soğuk geçer. Kış sıcaklıkları -30°C, -40°'C ye kadar düşer. Bu alanlarda yaz mevsiminde kışın yağan karlar erir ve toprağa karışır. Böylece toprakta bataklığa ben¬zeyen alanlar ortaya ç›kar. Bu bataklıklarda yosunsu bitkiler yeşerir. Bu yosunsu bitkilere tundra bitkileri denilmektedir. Soğuğa karşı dayanıklı bu otsu bitki¬ler, Avrupa'nın kuzey kıyıları, Kuzey Sibirya, Kuzey Kanada, Grönland Adası'nın kıyı kesimleri ve yüksek dağlarda görülür.

DÜNYADA GÖRÜLEN İKLİM VE BİTKİ ÖRTÜLERİ

EKVATORAL İKLİM
Her iki yarımkürede 0° - 10° enlemleri arasında gö¬rülen iklimdir.
Sıcaklık ortalaması yüksektir. Her mevsim dü¬zenli yağış alır.
Bitki örtüsü bütün yıl yeşil kalan, sık ve uzun boy¬lu, yaprağını dökmeyen yağmur ormanlarıdır.
Kimyasal çözülme etkilidir.
Toprakları aşırı yıkanmış humus az laterit özelliği gösterir.
Sıcaklık ortalamaları yıl boyunca 20 derecenin üzerindedir.
Yağış rejimi düzenlidir.

SAVAN İKLİMİ
10°- 20° kuzey enlemleri ile, 10°-20° güney en¬lemleri arasında görülür.
Sıcaklık ortalaması 20°C nin üstündedir.
Yazları yağışlı, kışları kuraktır.
Bitki örtüsü yaz yağışlarıyla yeşeren uzun boylu ot topluluğudur.
Muson iklimine benzer yağışlar musondan azdır.
Sıcaklık ortalaması 20 derecenin altına inmez bu yönüyle musondan ayrılır.

MUSON İKLİMİ
Güney, Güneydoğu ve Doğu Asya'da görülür.
Yazları yağışlı, kışları kuraktır.
Dünya'nın en fazla yağış alan yerleri muson ikliminin görüldüğü yer¬lerdir.
Bitki örtüsü kışın yapraklarını döken, yazın ye¬şillenen gür ağaçlardan oluşan muson ormanla¬rıdır.
Savan iklimine benzeyen yönleri vardır ikiside yazın en çok yağış alır.
Savan ikliminden yağış miktarı fazladır.Yine sıcaklık ortalaması 20 derecenin altına inebilir savanda inmez.

ÇÖL İKLİMİ
Çöllerde etkili olan iklimdir.
Nem miktarı çok düşük, günlük sıcaklık farkı çok fazladır.
Bitki örtüsü bünyesinde uzun süre su tutabilen kaktüsler ve kurakçıl otlardır.
Fizksel çözülme etkilidir.
Gece gündüz arası sıcaklık farkı çok fazladır.

AKDENİZ İKLİMİ
Akdeniz'e kıyısı olan ülkelerde, Avustralya'nın güneybatısında, Güney Afrika Cumhuriyeti'nde, Orta Şili'de, Kuzey Amerika'da Kaliforniya Körfezi'nde görülen iklimdir.
Yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlı geçer.
Bitki örtüsü kısa boylu bodur ağaçlardan oluşan makilerdir.
Cephe yağışı alırlar.
Bitki örtüsünün üzeri kadifemsidir,kuraklığa karşı bitkileri dayanaklı kılar.

ILIMAN OKYANUSAL İKLİM
Batı ve Kuzeybatı Avrupa, Kanada'nın batısı, Avustralya'nın güneydoğusunda görülen iklimdir.
Yazlar serin, kışlar ılık, her mevsim yağışlıdır.
Bitki örtüsü hem geniş yapraklı, hem iğne yaprak¬lı ağaçların oluşturduğu karma ormanlardır.

STEP İKLİMİ

Orta ve tropikal kuşak karalarının iç kesimlerinde görülür.
Yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve kar ya¬ğışlıdır.
Bitki örtüsü yağışlı mevsimde kuruyan ot topluluklarıdır. Bunlara bozkır denir
Fiziksel çözülme etkilidir.
Kahverengi ve kestane renkli bozkır toprakları görülür.
Gece gündüz yaz kış arası sıcaklık farkı fazladır.

SERT KARASAL İKLİM
Denizden uzak orta kuşak karalarının iç kesimle¬rinde görülür.
Yazları kısa ve yağışlı, kışları uzun, soğuk, kar yağışlı geçer.
Bitki örtüsü iğne yapraklı sarıçam ve karaçam ağaçlarından oluşan tayga ormanlarıdır.

TUNDRA İKLİMİ
Sibirya, İskandinavya'nın kuzeyi, Kanada'nın kuzeyi, Grönland Adası'nın güneyi bu iklimin görül¬düğü alanlardır.
Kış sıcaklıkları – 30°C, – 40°C civarında iken yaz aylarında 0°C nin üstüne çıkar.
Bitki örtüsü yosunsu bitkilerden oluşan tundralardır.