Notes

teleskoplar iyi güzel de kundak meselesi ne? neyin üzerine oturtacağız bu mereti? kendisi mi duruyor, biz mi taşıyoruz napıyoruz?
efendim optik tüp ve mercekler aynalar vs ne kadar önemliyse kundak da her ne kadar o kadar önemli bir husustur.

biraz araştırma yapanlar görecektirler, eğer biraz eli yüzü düzgün bir teleskop alınıyorsa verilecek tüm paranın neredeyse yarısı kundağa gitmektedir.

peki neden bu kadar önemli? önce ikiye ayrılalım ona göre işleyelim:

1- ekvatoryel kundak (alman kundağı)
2- altazimuth kundak (altitude azimuth'un birleşimi)

1- ekvatoryel kundaklar karmaşık cihazlardır.. yeni başlayanlar için kullanması zorluk çıkarabilir.. uğraştırır.. altazimuth kundaklara göre baya baya pahalıdır.. hele hele çok ağır bir tübü üzerine koyacaksanız fiyatı milyarları bulur ödeyeceğiniz fiyat katlanır da katlanır.

bunların aslında ekvatoryel kundak olarak sadece bir numarası vardır ama o da onu seçmeyi değer kılar..
ekvatoryel kundaklar teleskobu kurduktan sonra kurulumunu düzgün yaparsanız dünya'nın kendi ekseni çevresinde dönüşünü telafi etmek için kendisi de usul usul dönecektir.. tabi bunun için bir de motorlu olması gerekiyor fakat ekvatoryel kundak üretmenin esprisi bu olduğundan genelde motorlu olur bunlar.

bu ise birkaç tane süper özellik kazandırır teleskopumuza..
1- her objeyi izlemek için elle hareket ettirmemize pek gerek kalmaz
2- el-göz koordinasyonu yapmak zorunda kalmadığımız için pür dikkat gözle konsantre olabiliriz bu da daha iyi görmemizi sağlar.
3- yüksek büyütmeler yaparak bakacağımız objeye daha yakından bakabiliriz. çok büyütünce objelerin uçup gitmesi sorunu yaşamamış oluruz böylece
4- görüntü sabit kalacağından ve hareketsiz duracağından fotoğraf çekebiliriz. (astrofotoğrafçılık için biraz uzun pozlama gerekiyor çünkü).
5- motoru filan olduğundan goto özelliği ile dilediğiniz objeye yönlendirme yapmanız daha olasıdır.

esasında yüzbinlerce insan sırf 4. özellik için ekvatoryel kundaklar kullanıyor teleskoplarında.
yine de aman dikkat: ekvatoryel kundaklar karmaşık cihazlar olduğundan bunların ucuz olanları beklenen performansı vermeyebilir. mesela bir objeyi takip etse bile arada bir tekleyebilir, yada takip yaparken 30 dakkanın sonunda objenin 1 santim tepeye kaydığını görebilirsiniz (fotoğrafçılık için objenin uzun süreler boyunca hareketsizce ortada kalması önemli). dayanıksız olabilirler böylece rüzgar eserken hafifçe sallabilir görüntü mahvolabilir vs vs.

bu noktanın altını çizelim, kundaklarda en çok deli olacağınız şey rüzgarlı bir havada teleskobun hafifçe sallanması olacak. bu sallanmayı tutarken bile anlamayabilirsiniz ama ufacık bir cisme 200 kat yakından bakarken oluşacak ufacık bi sallantı baktığınız cismi 8 şiddetinde sallayabilir.

bir de bu meretlerin motorlu olanları gürültü çıkarabiliyorlar, zaten geceyarısı kullanılan aparatlar olduğundan apartmanda kullanacaksanız buna da dikkat edin.

2- altazimuth kundaklar.
bunlar çok basit bir mekanizma üzerine kuruludur. altitude ve azimuth kelimelerinin birleşiminden oluşturulmuş bir kelime bu. altitude dikey, azimuth yatay hareketler için kullanılıyor. yani bu kundaklarda yatay ve dikey eksenler üzerinde hareket ediyorsunuz. bunların da motorluları var ama benim genelde gördüğüm manuel olanlar..

bu özelliği taşıyan kundaklar elle itilerek yönlendiriliyor. bu nedenle
1- çok ucuzlar
2- çıt çıkarmazlar
3- teleskobu gerçekten kullanıyor hissini verirler

dezavantajı da ekvatoryel kundağın avantajlarının hiçbirinin olmaması. bunlarla resim çekmek, takip yapmak pek mümkün değil.

not: yeni başlıyorsunuz diye yazıyorum, internetten bi teleskop görünce onun kundağı da yanında geliyor mu yoksa fiyat sadece tüp için mi dikkat edin, yoksa alırsınız elinize tüpü, dürbün gibi takılırsınız, konu komşu halinize acır söyliyim.

dur bir edit atayım.. goto ve pushto özellikleri için ayrı başlık açmama gerek yok.

teleskoplarda şu iki özellikten biri ek özellik olarak gelebilir: goto yada pushto (hiç gelmeyebilir de, illa biri var diye bişey yok)

goto teleskoplarda star alignment denen naneyi yaptıktan sonra gökyüzünün o haldeki hali teleskobun (kundağın) içindeki mini bilgisayar tarafından hesaplanır ve gitmek istediğiniz objeyi yazmanız durumunda teleskop otomatikman oraya çevrilir.. müthiş bir rahatlık sunar çünkü bakmak istediğiniz herşeyin nerde olduğunu bulmaya teker teker çalışmanıza gerek yoktur.. az zamanda çok şey görmenizi sağlar. bunun dezavantajı ise eğer bu işe ciddi hobi olarak başlıyorsanız sizi bir yerden sonra soğutacak olması. çünkü herşey elinizin altında, zaten yeni başlıyorsanız bakmak isteyebileceğiniz şeyler sınırlı, çok bilmediğiniz için.. bunların da hepsini 10 dakkada gördükten sonra bu mu yani diye kalabilirsiniz. ek olarak gökyüzünü öğrenmezsiniz, goto olmayan yerlere gittiğinizde apışıp kalabilirsiniz.

teleskop kullanmanın güzelliği hangi objeye bakacaksanız onun nerede olduğunu bilmek, onu arayarak, çevredeki referansları kullanarak bulmak ve kendi çabalarınızla bulmanın zevkine varabilmektir.

öte yandan ağır kabiliyetsizseniz, kendi imkanlarınızla hiçbirşey bulamazsanız ilk günden buz gibi soğuyabilirsiniz de şimdi bilmiyorum goto alır mısınız almaz mısınız size kalmış. ilk günden pes edecek biri değilseniz almayıverin, hem paranız da cebinizde kalır.

ikinci özellik ise pushto.. pushto özelliği motorsuz teleskoplarda olur. olay şöyle çalışır. teleskobu kurduğunuzda star alignment yaparsınız (bu her kullanım öncesi yapmanız gereken fakat 1 dakka süren bir işlemdir).. elinizdeki araç yine goto gibi o anki yıldızların konumlarını hesaplar.. fakat motor olmadığı için şuraya git komutu veremezsiniz.. bilgisayar size komut verir.. orion bulutsusuna mı gitmek istiyorsunuz mesela, yazarsınız oraya gitmek istediğinizi, teleskop size 17 sol, 58 üst filan yazar.. sen de ona baka baka teleskobu elle götürürsün gösterge 0-0 olana kadar. bunlara "yarı goto" gibi isimler de veriliyor. goto'nun hem avantajları hem de dezavantajları yarı yarıya.

ufak bir entryyi de teleskopla birlikte gelen, yada daha sonra alınabilen birtakım parçalar için yazalım.

counterweight: bunlar bildiğin taş (ağırlık).. kendi başlarına hiçbir numarası yok.. ekvatoryel kundaklarda ağırlıkta problemler çıkarsa denge kurmayı ve kullanımı kolaylaştırmaya yarıyorlar. bir de kundağı ağırlaştırdıkları için rüzgardaki titremeleri azaltıyorlar. faideli. bir taş için fazla pahalı oluyorlar yalnız o kötü.

eyepiece (gözmerceği): bunlar teleskoba takılarak görmemizi sağlayan şart aletler.. bunlardan birkaç tane olması lazım ki farklı büyütmelerle bakabilelim. (bunlara adanmış koca bir entry yazacağım için geçiyorum)

barlow: bunlar tüm teleskop camiasını barlow düşmanları ve barlow sevenler olarak ikiye bölmüş aletler. gözmerceklerini bunun üzerine takarsanız daha fazla büyütme yapmanızı sağlıyorlar.. çoğu barlow 2x'tir, fakat 1.6x olanları da var bu meretlerin, 5x olanları da.. uygulamada yaptığı şey teleskobunuzun focal lenght'ini 2 katına çıkarmasıdır. 1000 mm odak uzunluğunuz varsa 2000 yapar.. böylece mesela 20mm'lik bir gözmerceğini taktığınızda 50 kat değil 100 kat yakınlaştırır. eğer elinizde 3 tane gözmerceği varsa, bir tane barlow sayesinde sanki 6 tane gözmerceğiniz varmış gibi kullanabilirsiniz.

barlow olağanüstü bir cihaz gibi görünüyor fakat düşmanları da bol. bazı uzmanlar barlow kullanmıyorlar, barlowların görüntüyü bozduğunu iddiasıyla.. bunun için elinde 10mm'lik gözmerceği olan adam 5mm'lik istediğinde barlow takmıyor gidip bir de 5mm'lik gözmerceği alıyor. bu iddiayı inandırıcı buluyorum çünkü piyasaya baktığınızda 30 dolarlık barlowlar varken 400 dolarlıkları da var (televue powermate). en iyi barlow görüntüyü hiç bozmayan barlow olduğuna göre adamın onu 400 dolara satmasında bir hikmet vardır 30 dolarlıkların hali haraptır, barlowa da zaten 400 dolar vermem diye düşünüp şahsen almadım.

focal reducer: bunlar fotoğraf çekmek isteyenlerin ilerde alması gereken parçalardan biri. barlowun yaptığının tersini yapıyor ve focal lenght'i kısaltıyor ki f oranı düşsün, pozlama süresi azalsın.

filtreler: şimdi bunlar koca bir dünya esasen.. adı üzerinde filtre. bunların farklı amaçlara hitap edenleri var.
-- renk filtreleri: bunlar adı üzerinde.. mesela sarı bir filtre var onu takıp onunla dünyayı sapsarı görüyosun. bunun gibi 10-20 tane farklı renk seçenekleri donatılmış.. farklı renkte görmenin anlamı ise gezegenlerde detay görebilmek.. bazı gezegenlerde kontrast çok düşük olduğu için detayları iyi göremeyebilirsiz, uygun renkleri kullanırsanız kontrastı artırır ve her ne kadar renkler gerçek olmasa bile detayları yakalarsınız.. burda tüm renklerin ne işe yaradığını yazacak değilim, örnek olarak birini vereyim. mavi kullanırsanız jüpiter'in kuşakları daha belirgin oluyor, yeşil takarsanız yine jüpiter'deki great red spot'u daha iyi görüyorsunuz. yani tek bir gezegende bile farklı renkler farklı gözlemler yapmanıza olanak tanıyor.

-- ay filtreleri: bunlar da çeşit çeşit.. olayları ışığın şiddetini kısması.. mesela bazıları ışığı %50 kısarken bazısı %90 kısar.. bazı özel modeller de ne kadar kısacağınızı belirlemenize izin verir. bunlar hep ay üzerinde kullanılıyor çünkü ışığı kısmanızı gerektirecek başka obje yok (çift yıldız gözlemleri hariç).. ay o kadar parlak ki bazılarınızı kör edebilir.. ay'ın ışığını kısmaya yarıyorlar ki ay'ı da rahat rahat izleyebilin. ben gerek duymuyorum, zorunda değilseniz siz de almazsınız

-- uv/ir filtreler: fotoğraf çekerken işe yarıyor ve hem fotoğraf makinenizi koruyor hem görüntüyü iyileştiriyormuş.. fotoğrafla uğraşmıyorum, bişey diyemem

-- güneş filtreleri: adı üzerinde.. şimdiye kadar hiç yazmadım ama teleskoplarla güneşe bakarsanız gözleriniz erir, beyniniz akar.. bakmasanız bile eğer teleskobu yanlışlıkla güneşe çevirirseniz teleskobunuz ağır hasar alır hatta yangın çıkarır, gözünüze yaş gelir. bu sorunları aşmak ve güneşi izlemek için bu filtrelerden alıp takmak icap ediyor. bunları takınca güneş lekelerini gözleyebilirsiniz. bu arada önemli not: ciddi ciddi güneş gözlemi yapacaksanız gözlerinize acıyın da parası neyse verip gidip iyi güneş filtreleri alın.. teleskop denince en tasarruf yapılmaması gereken konu güneş filtreleri çünkü.. adam gibi bişey almazsanız boku yemeniz işten değil. bu filtreleri isli cammış karton mukavvaymış evde kendi imkanlarınızla filan yapmaya kalkmayın bile.. aman ha. baader markası çok iyi bu konuda.

-- uhc, oiii, h-alpha filtreleri: bunlar 3 kardeş.. herbiri birbirinden pahalı.. fakat derin uzay gözlemi yapacaksanız birini almanız icap ediyor.. bunların detayına burda girmeyeceğim ama kullanım amaçları nebula gözlemi yaparken etraftaki tüm ışıkları bastırıp ilgilendiğiniz nebulayı ortaya çıkarmaya yarıyor. uhc ve oiii filtreleri geniş kullanım imkanlarına sahipken, h-alpha filtreleri çok kısıtlı sayıda, 3-5 nebulayı gözlemenize yarar.. uhc filtreleri daha çok ışık kirliliğinden uzakta gözlem yapanlara hitap ederken, oiii filtreleri ışık kirliliğinden etkilenenlere öneriliyor. derin uzayla ilgileniyorsanız alın.. yalnız bu filtreleri sadece bir kere alacaksınız o yüzden gidip dandik markalardan almayın iyi alın hakkını versin.. lumicon ve astronomik bildiğim kadarıyla bu alanda en iyileri üretiyor.

----------

çok önemli not: bu mercek takılan yer diyip geçiyoruz sürekli ama bunlarda farklı standartlar var.. günümüzde sadece 2 standart kaldı gerçi.. bunlar 1,25" ve 2" genişliğinde.. bu tepede saydıklarım filan hep bir standarda uyması için yapılmış şeyler.. mesela tutup da 2"'lik bir gözmerceği alıp kullanacaksanız 1,25"lik filtre elinizde patlar.. takamazsınız onu.. bunun tersi ise geçerli.. 2"'e uyacak şeyler alırsanız herşeyde kullanabilirsiniz, fakat 2"e uyacak şekilde yapılan tasarımlar cüzdanınızı boşaltır.. ona göre..

teleskop aksesuarları serisine devam..

focuser: bundan bu kadar geç bahsettiğime inanamıyorum.. bu parça her teleskopta default gelir.. baktığınız yere monte edilirler ve başıca iki işe yararlar..
1- gözmerceğinizi buraya takarsınız. ilerde 2"lik bir gözmerceği takmak isteyebileceğinizi bildiğim için bu focuser'ın 2"lik olması tercih sebebidir.
2- adı üzerinde focus yapmanızı sağlar.. hipermetrop yada miyop olmanız sorun değil, burdan oynayarak gözünüze en uygun görüntüyü bulabiliyorsunuz..

focuser olarak hem öyle çok pahalı olmayan hem de çok kaliteli olan crayford focuser'larını öneriyorum.. alacağınız teleskopta default gelebilir crayford, o zaman en süperi.
şunun gibi bişey: http://content.telescope.com/…oduct/vl/a13039vl.jpg
resimde görüyorsunuz kollar odaklama yapmanızı sağlıyor (gri boru inip çıkıyor odağına göre). gri borunun ucunda 2"lik boşluk var oraya ilerde alacağınız 2"lik gözmerceğini takabilirsiniz. en tepedeki siyah parça ise 2" -> 1.25" adaptör.. deliği ufaltmış görüyorsunuz oraya işte 1.25"lik gözmerceklerinizi takıyorsunuz.

finderscope (bulucu dürbün): her teleskop beraberinde bir tane ufak tek gözlü dürbün ile gelir ve teleskopla bakacağınız yerin yakınlarında durur.. bu dürbünü aradığınız objeyi bulmak için kullanacaksınız çünkü çok daha geniş bir alanı gösterir.. baktığınız şey dürbünün tam ortasına geldiğinde (genelde artı işareti olur dürbünde orta noktasını görün diye) artık gözmerceğinden görebilirsiniz demektir. en başta ne demiştim.. dürbün olmadan gözlem yapılamaz.. teleskobunuz olsun yada olmasın. eğer ışık kirliliği olan bi yerde gözlem yapacaksanız bu bulucu dürbünün açıklığının iyi olması kritik önemde.. takdir edersiniz ki dürbünde bile yıldız çıkmıyorsa teleskopla bulmak eziyet olur.. en azından 35mm'lik olsun bulucu dürbün, 50mm ise tercih sebebi.

star diagonal: bunlar teleskoba baktığınız yeri 45 yada 90 derece sağa sola kırmaya yarıyor.. refraktörlerde ve schmidt cassegrain teleskop kullanmanın bir cilvesi.. bunlarda bakılan yer teleskobun arkasında olduğu için teleskobu tepe noktasına çeviremezsiniz.. eğer tam tepeye bakmak isterseniz türlü maymunluklar yapmanız gerekir, yere yatacaksın, boynun tutulacak vs.. bunu engelleyen işte bu meretler.. ışığı 45 yada 90 derece artık ne aldıysanız ona göre kırıyor ki tepeye bakarken zorluk çıkarmasın. bunun bir dezavantajı ışığı kırmak için başka bir yansıtıcı yüzey girdiği için görüntünün biraz kötüleşmesi.. bunu engellemek için iyi bişey almanız lazım ki bu da tabi para demek. not: 45 derece olanları önerilmiyor haberiniz olsun.

binoviewer: bunlar deli aletler.. fakat biraz pahalıya geliyor, açıkçası biraz da lüks. bunların olayı şu. teleskopta baktığınız yerdeki ışığı alıp bir dürbün vasıtasıyla 2 gözle bakılabilir hale getiriyorlar.. bunların iyi modelleri baya pahalı.. ucuzları da görüntüyü mahvediyordur herhalde.. hobide ilerlerseniz bikaç yıl sonra almak isteyebileceğniz bi meret bu. iki gözle birden bakmanın rahatlığını görmek istiyorsanız normal dürbününüz üzerinde deneme yapın tek gözü açıp kapayarak (teleskop almadan önce dürbün almıştınız dimi ödev olarak?)

adaptör: bunlar çeşitli alet edevatı teleskoba monte edebilmenize yarıyor.. bunlardan bi tanesine focuser bölümünde bahsettik.. 2"lik focuser'ı 1.25"lik aksesuarların takılabildiği bişeye dönüştürüyor.. bu en önemli adaptör olsa da bunun dışında tonla adaptör var.. elinizdeki fotoğraf makinesi neyse mesela onu bağlayabilmek için çeşit çeşit adaptör bulunuyor, her modele özgü adaptörler.

collimator: eğer aynalı teleskop aldıysanız bunlardan bi tane almanız işinize yarayabilir (aynayı kullanıma hale getirme işlemine kolimasyon deniyor, daha önce bahsettim).. eğer iki kişiyseniz aynanın kolimasyonunu yapmak için birşey almanıza gerek yok.. biri focuser'dan aynaya bakarken (mümkünse hava aydınlıkken) diğeri alttan aynayla oynayarak kotarılabilir bir iş.. fakat tek başınıza kaldığınızda ayar yapmak için bi otur bi kalk baya zorlanırsınız.. bunun için lazer kolimatörler var.. siz aynayla oynarken bu lazer kolimatörü focuser'a gözmerceği takar gibi takıyorsunuz ve aynaya bir lazer gönderiliyor, elbette kullanıma hazır olunca gönderilen lazerin geri gelmesi lazım, eğer lazer yanlış bir yere geri dönüyorsa alttan aynayla oynayarak lazerin tam ortaya gelmesine uğraşabilirsiniz. (tabi bunun için aşağıdan görebilmeniz lazım ki şöyle bir çukur olması işe yarar..
http://ecx.images-amazon.com/…+il._sl500_aa280_.jpg
bunun gibi bişey işinizi görür.. ama resimdeki modeli almayın iyi değil)


şimdi teleskopların türlerini, parçalarını, özelliklerini filan bitirdiğimize göre "gözlem" açısından kritik bilgiler verelim..

belki söylemek için çok geç kaldım ama yine de söyleyeyim.. çoğu insan bir teleskop alınca
* ay'da şunu: http://www.steevak.com/blog/images/moon_flag.jpg
* jüpiter'de şunu: http://photojournal.jpl.nasa.gov/jpeg/pia02873.jpg
* neptün'de bunu: http://photojournal.jpl.nasa.gov/jpeg/pia01492.jpg
* andromeda'da bunu: http://apod.nasa.gov/…ge/0611/andromeda_gendler.jpg

göreceğini zannediyor.. ve bu yüzden de teleskobun başına geçtiğinde inanılmaz bir hayalkırıklığına uğruyor..

bir teleskop aldığınızda neden üstteki görüntüleri göremezsiniz? hepsinin başka sebepleri var.. tek tek inceleyelim.

* ayda bayrak göremezsiniz çünkü sahip olduğunuz şey 4069586 kat büyütme yapamaz.. onun yerine şunu görebilirsiniz:
http://www.astronomycamerasblog.com/…30808_zoom.jpg
(teleskop etkisi yaratmasını istiyorsan resme gerçek boyutta bakacaksın ve kafanı monitöre dayayacaksın)
* jüpiter'de üstteki resmi göremezsiniz çünkü o resim cassini kameraları tarafından çekildi.. sen de binseydin cassini'ye sen de görürdün, şansına küs.
jüpitere bir teleskopla 200x ile filan bakarsanız göreceğiniz görüntü aşağı yukarı şudur (optik kalitesi kötü değilse):
http://faulkes-telescope.com/…wycome_high.large.jpg
* neptün'de yine üstteki resmi göremezsiniz çünkü o da cassini tarafından çekildi (çok şey kaçırdın olum ona binmeyerek, çılgın atıyorlar) (edit: anafor uyardı sağolsun, ne cassinisi, voyager çekti bunu, onlar cassini'den de fazla eğleniyorlar gerçi, güneş sisteminden çıktı gitti elemanlar, birer kirk, birer jean-luc picard oldular haberin yok)
ha peki neptüne teleskopla bakarsanız elde edeceğiniz görüntü şu:
http://christensenastroimages.com/…ptune 092703.jpg
şok olduysan söyliyim, o gezegen allahın siktir ettiği yerin de ötesinde.. sana 4 milyar kilometre uzak o gezegen.. milyarda kaç sıfır vardı diye sayması bile zorken adam orda dönüp duruyor.. imkanı yok onu kocaman göremzsin.
* andromeda'da üstteki gibi göremezsin çünkü o uzun pozlama yapılan teleskoplarla çekildi.. o kadar uzakta ve o kadar sönük bir cismi tepedeki gibi görmek için herhalde bi en az 15 dakka pozlama yapman gerekiyor.. insan gözü 1-2 saniye pozlama yapabilen bir kamera gibidir, o yüzden bir teleskopla ışık kirliliği olmayan bir yerden bakarsan göreceğin görüntü şu:
http://my.execpc.com/…nomy/img/andromedainscope.jpg
muhteşem bir optik ile, kocaman bir ayna ile, kapkaranlık bi yerden bakarsanız görüntü de en fazla şunun kadar olabilir muhtemelen:
http://tomkennedy.org/…/astronomy/andromeda-2b .jpg

mavi bir noktadan ibaret olan neptün'e baktığımızda biz teleskopseverleri heyecanlandıran şey; gözümüzün önünde başka bir dünyanın olması, dünyadan kat kat büyük bir gezegenin varlığı, saatte 2000 kilometre hızla esen fırtınalar olması, yüzlerce metre yükseğe buz püskürten gayzerleriyle, uzak bir gelecekte kendisine çarpacak büyük bir uydunun varlığı..

kısacası, eğer baktığınız obje hakkında meraklanmıyorsanız, bilgi edinmek gibi bir isteğiniz yoksa, teleskoptan görsel olarak keyif alamazsınız.. aklınızda bulunsun.