Notes

Kanun yapmak TBMM Genel Kurulu’nun en önemli işlevlerin-
den birisidir. Genel Kurul’da kanun yapım süreci usul açısından
birtakım kurallara bağlanmıştır. Bu kurallara uymamak, çıkan
kanunu şekil açısından sakatlayarak Anayasa Mahkemesi’nin ip-
tal kararı vermesine neden olabilir. Bu nedenle Genel Kurul çalış-
malarında belirenmiş olan kurallara titizlikle uyulmaya çalışılır.

Genel Kurulun gündemi aşağıdaki sekiz kısımdan oluşur. Bunlar başkanlığın Genel Kurul’a sunuşları, özel gündemde yer alacak işler, seçim, oylaması yapılacak işler, meclis soruşturması raporları, genel görüşme ve meclis araştırması yapılmasına dair öngörüşmeler, sözlü sorular ve kanun tasarı ve teklifleri ile komisyonlardan gelen diğer işlerdir.


İstisnalar hariç, Genel Kurul’un her birleşiminde gündeme geç-
meden önce en az 3 milletvekiline gündem dışı söz verilmektedir.
Genel Kurul gündeminin önemli bir bölümünü Başkanlığın Genel
Kurul’a sunuşları, sözlü sorular, kanun tasarı ve teklifleri ile ko-
misyonlardan gelen diğer işlerin görüşmeleri oluşturur. Diğer gün-
dem maddeleri için göreceli olarak daha az zaman harcanır.
Genel Kurulda bir komisyon raporunun (sıra sayısının) görüş-
melerine başlayabilmek için hükümeti temsilen bir bakanın ve
esas komisyonu temsilen komisyon başkanının veya yetkili bir
komisyon üyesinin Genel Kurul’da hazır bulunması gerekir. Hü-
kümet ve komisyon temsilcisi olmadan komisyon raporunun gö-
rüşmelerine başlanamaz.

Komisyonu ancak komisyon başkanı, başkanvekili ya da sözcüsü
temsil edebilir. Komisyonda o rapor için özel sözcü seçmiş olması
durumunda, özel sözcüler de komisyonu temsil edebilir.
Genel Kurul’da tasarı ve teklifler üzerindeki görüşmeler; konuş-
malar, soru cevap işlemi, önerge işlemi ve oylamalar biçiminde
dört ana kısımdan oluşmaktadır.
Tasarı ve tekliflerin görüşülmesinde izlenecek süreç aşağıdaki gi-
bidir:
Tasarı veya teklin tümünün görüşmelerine başlanır. Bu bölümde
konuşmalardan sonra tasarı veya teklifin tümü üzerinde soru ce-
vap işlemi yapılır. Sonrasında tasarının maddelere geçilmesi oy-
lanır. Maddelere geçilmesi reddedilirse tasarı ya da teklif redde-
dilmiş olur.
Tasarı veya teklifin maddelerine geçilmesi kabul edilirse maddeler
üzerinde görüşmeler başlar. Her madde üzerinde konuşmalar yapı-
lır. Konuşmalardan sonra soru cevap işlemi ve hemen arkasından
önerge işlemi yapılır. Her madde ayrı ayrı oylanır.
Maddelerin tamamının aynen ya da değiştirilerek kabulünden son-
ra tasarının veya teklifin tümünün oylanmasından önce istemleri
halinde oyunun rengini açıklamak üzere bir milletvekiline lehte,
bir milletvekiline de aleyhte söz verilir. Bu konuşmalardan sonra
tasarı ya da teklifin tümü oylanır. Oylama sonucunda tasarı ya da
teklif kabul ya da red edilmiş olur.
Genel Kurul’da yapılan görüşmelerin amacı; her türlü düşünce,
görüş ve önerinin milletvekilleri tarafından özgürce ifade edilme-
sini, böylece tasarı veya teklifin lehinde ya da aleyhindeki görüşle-
rin sağlıklı bir şekilde dile getirilmesini sağlamaktır.
Tasarı veya tekliflerin Genel Kurul’daki görüşmelerinde söz ala-
bilecek olanlar hükümet, komisyon, siyasi parti grupları temsil-
cileri ve şahsı adına iki milletvekilidir.
Genel Kurul’da bir tasarı ya da teklifin tümü üzerinde siyasi par
ti grupları adına 20 dakika konuşulabilir. Gruplar adına yapıla-
cak konuşmaların toplam süresi siyasi parti grubu sayısına göre
değişmektedir. Örneğin TBMM’de 4 grubun bulunması halinde
gruplara verilecek toplam süre 80 dakika olur.
Görüşmelerde iki milletvekilinin de şahsı adına konuşma hak-
kı vardır. Grup kuramayan siyasi parti üyeleriyle bağımsızlar,
milletvekillerinin şahısları adına kullanabilecekleri söz hakkını
kullanabilirler. Ancak grubu bulunan siyasi parti mensubu mil-
letvekilleri de şahısları adına söz alabilirler. Bir milletvekili şah-
sı adına tasarı veya teklifin tümü üzerinde 10 dakika konuşabilir.

Görüşülmekte olan tasarı ya da teklifin maddelerinde değişiklik yapmayı sağlamak için ise değişiklik önergesine başvurulabilir.

Kanun tasarısı veya teklifinin maddelerinin görüşülmesi bittik-
ten sonra maddeler üzerinde görüşmelerin tamamlandığı Genel
Kurul’a bildirilir. Artık tasarı ve teklifinin kanunlaşabilmesi için
tümünün oylanması yeterlidir. Ancak bu son oylamadan önce mil-
letvekillerine ne yönde oy kullanacaklarını bildirmelerine olanak
tanımak amacıyla lehte ve aleyhte birer milletvekiline söz verilir.
Bu konuşmalar uygulamada 5’er dakika ile sınırlıdır.
Genel Kurul’un verdiği kararlardan
geriye dönüş son derece zordur. Genel Kurul’un iradesi bir kez
açıklandıktan sonra karar oluşmuş demektir ve Genel Kurul’un
karar verdiği bir düzenlemenin herhangi bir biçimde komisyon,
hükümet ya da teklif sahibi tarafından geri çekilmesi söz konusu
olamaz. Ancak bazı durumlarda Genel Kurul’un kendisi almış ol-
duğu bir kararı değiştirmek isteyebilir. Bu durum teknik bir hata-
nın sonradan fark edilmesinden kaynaklanacağı gibi o madde üze-
rinde irade değişikliğinden de kaynaklanabilir. Her iki halde de
Genel Kurul’un yeniden karar vermesi mümkündür.

Genel Kurul’un karar alabilmesi için gerekli çoğunluğun olup
olmadığının saptanması için yapılan işleme oylama denir. Üç çe-
şit oylama vardır: işaretle, açık ve gizli. Ne tür işlerin nasıl oyla-
nacağı Anayasa, kanunlar ve İçtüzük tarafından belirlenmiştir.
Bir kanun TBMM tarafından kabul edilmekle kanun adını alır
ama henüz bağlayıcı değildir. Kanunun vatandaşlar açısından
bağlayıcı olabilmesi için Cumhurbaşkanı tarafından onaylana-
rak Resmi Gazete’de yayımlanması gerekir. Kanunların Cum-
hurbaşkanı tarafından 15 gün içinde ya TBMM’ye iade edil-
mesi ya da yayımlanması gerekir. Cumhurbaşkanı, yayımlan-
masını kısmen veya tamamen uygun bulmadığı kanunları bir
daha görüşülmek üzere bu konuda gösterdiği gerekçe ile birlikte
TBMM’ye geri gönderebilir.
Cumhurbaşkanı tarafından kısmen uygun bulunmama duru-
munda TBMM o işin tamamını veya sadece uygun bulunma-
yan maddeleri görüşür. Bu görüşme sonucunda gönderilen me-
tin değiştirerek kabul edilebileceği gibi aynen de kabul edilebi-
lir. TBMM, geri gönderilen kanunu aynen kabul ederse, kanun
Cumhurbaşkanı’nca yayımlanır. Meclis, geri gönderilen kanun-
da değişiklik yaparsa, Cumhurbaşkanı değiştirilen kanunu tekrar
Meclis’e geri gönderebilir.