Notes

DEPRESJA MŁODZIEŃCZA

Depresja jest zaburzeniem funkcjonowania całego organizmu, wpływa zarówno na zdrowie fizyczne, jak i samopoczucie, myślenie i zachowanie człowieka. Jest to coś znacznie więcej niż tylko długotrwałe odczuwanie smutku. W wielu przypadkach prowadzi do zobojętnienia, uczucia pustki, poczucia braku własnej wartości i apatii, a także do utraty zdolności do czerpania przyjemności z codziennych zajęć oraz do niezwykle nasilonej drażliwości. Skrajną konsekwencją depresji mogą być zachowania samobójcze.
U młodych osób może wystąpić nietypowy obraz tego zaburzenia, stąd duży problem postawienia właściwej diagnozy i określenia dokładnej skali tego zjawiska. Polskie badania wskazują, że symptomy zaburzeń nastroju mogą dotyczyć aż 27-54% uczniów w okresie dojrzewania. Dotychczas choroba ta rozpoznawana była dwukrotnie częściej u dziewcząt niż u chłopców, ale różnica ta powoli zaciera się.
Często objawy zaburzeń depresyjnych ujawniają się w wyniku zadziałania jakiegoś czynnika środowiskowego, zewnętrznego - np.: trudna sytuacja rodzinna (rozwód lub separacja, utrata rodzica/obojga rodziców, zła sytuacja materialna, alkohol, przemoc, konflikty w rodzinie), nadużycie seksualne, problemy szkolne, doświadczenie przemocy lub odrzucenia przez grupę rówieśniczą.
Szczególnym okresem w rozwoju człowieka jest okres dojrzewania - czas wielkich zmian, które zachodzą zarówno w ciele, jak i psychice nastolatka. Młody człowiek musi sam znaleźć swój sposób na poradzenie sobie z tymi wyzwaniami. Obciążenie zadaniami rozwojowymi w połączeniu z zachodzącymi w okresie dojrzewania zmianami hormonalnymi w organizmie skutkują często: obniżonym lub zmiennym nastrojem, rozdrażnieniem, lękiem, niską samooceną, koncentracją na swoim wyglądzie, czasem trudnymi zachowaniami (łamaniem norm społecznych, zachowaniami autoagresywnymi) - czyli tzw. depresją młodzieńczą.

Oprócz depresji nastolatek może cierpieć jednocześnie na inne zaburzenia psychiczne - zdiagnozowane jeszcze zanim rozpoznano depresję, równocześnie z depresją lub w okresie późniejszym. Najczęściej stwierdza się: zaburzenia lękowe (nawet do 75% dzieci i nastolatków z depresją ma jednocześnie ich objawy), zaburzenia zachowania, dystymię (zaburzenie nastroju charakteryzującymi się objawami podobnymi jak depresja, ale o mniejszym nasileniu i utrzymujących się praktycznie stale przez co najmniej rok), stosowanie substancji psychoaktywnych, zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD), zaburzenia odżywania się. Współwystępowanie dodatkowych zaburzeń psychicznych znacznie utrudnia leczenie depresji, dlatego ważne jest poprawne rozpoznanie - umożliwia ono odpowiednie dostosowanie prowadzonego leczenia.

Objawy depresji - na co zwrócić uwagę
1. Sfera zachowań:
- zaburzenia nastroju - przejawiają się one w różnego stopnia obniżonym nastoju, smutku, niestabilności emocjonalnej; utrzymująca się apatia, melancholia, przygnębienie oraz uczucie pustki;
skłonność do płaczu (szczególnie w przypadku młodszych uczniów lub dziewcząt);
-niepodejmowanie czynności oczekiwanych od młodego człowieka (chodzenia do szkoły, podejmowania obowiązków szkolnych, domowych i społecznych);
- słabsze niż wcześniej przygotowanie do lekcji i ogólne obniżenie poziomu ocen;
- wyraźna zmiana w zachowaniu, nastroju oraz funkcjonowaniu w grupie rówieśniczej - dotychczas wesoła i towarzyska osoba zaczyna wagarować, izoluje się od znajomych, , szuka samotności, unika spotkań z kolegami czy z rodziną;
- opuszczanie lekcji, rezygnacja i wypisywanie się z zajęć nieobowiązkowych, z których wcześniej uczeń chętnie korzystał;
- wycofanie, zniechęcenie, czasem zamyślenie, pasywność i niepodejmowanie żadnych inicjatyw lub niechętne angażowanie się w sprawy szkolne, zmuszanie się do udzielenia odpowiedzi;
wyraźnie zmniejszonym zainteresowaniem dotychczasowymi formami spędzania wolnego czasu np. aktywnością sportową, hobby;
- wolne tempo pracy;
- zachowania łamiące normy i zakazy społeczne (np.: wandalizm, ucieczki z domu, przemoc wobec innych, spożywanie alkoholu, eksperymentowanie ze środkami psychoaktywnymi lub innymi używkami, chaotyczna i przypadkowa aktywność seksualna); negatywne nastawienie wobec innych;
- niezdolność do odczuwania zadowolenia z różnych pozytywnych sytuacji i zdarzeń;
- nierozważne postępowanie, prowokowanie nieszczęśliwych wypadków;
brak dbałości o higienę osobistą, zaniedbywanie swojego wyglądu, bezpieczeństwa, perspektyw na przyszłość;
- zachowania autodestrukcyjne, np.: próby samookaleczeń (nacięcia na skórze, znaki po przypalaniu się itd.);
- brak sił na mobilizowanie się do wysiłku nie tylko intelektualnego, ale także fizycznego na przykład podczas zajęć sportowych;
- próby mobilizowania ucznia do aktywności nie przynoszą zadowalających rezultatów;
- zmiany dotyczące wyglądu zewnętrznego (brak dbałości o siebie);

Objawy somatyczne:
- zaburzenia snu, bezsenność lub nadmierna senność, ciągłe zmęczenie, apatia, poczucie braku energii (kłopoty z zasypianiem, wcześniejsze budzenie się, płytki, przerywany sen), niekiedy nadmierna senność w ciągu dnia, w szkole uczeń jest zmęczony, niewyspany, spóźnia się na pierwsze lekcje lub często je opuszcza;
- zaburzenia łaknienia - nadmierne jedzenie lub odmawianie przyjmowania posiłków, dziecko nie odczuwa smaku i przyjemności jedzenia, w związku z tym nie przynosi do szkoły drugiego śniadania, typowy może być także znaczący spadek masy ciała lub znaczne przybranie na wadze;
- zaburzenia dotychczasowego rytmu i aktywności ucznia - na przykład rano jest mu trudno zmusić się do wysiłku (uczeń nie robi notatek podczas lekcji lub robi je z wielkim trudem, jest rozkojarzony, nieaktywny), a po południu może wyglądać to znacznie lepiej;
- wahania nastroju (gorsze samopoczucie rano i zmniejszenie nasilenia objawów wieczorem);
- dolegliwości somatyczne polegające na skupieniu się na funkcjonowaniu ciała, zgłaszaniu różnorodnych objawów nie mających potwierdzenia w badaniu lekarskim, spadku sprawności i złym samopoczuciu; występowanie częstych skarg na dolegliwości somatyczne: biegunki, zaparcia, bóle głowy, brzucha, żołądka, mięśni, nerwobóle, kołatanie serca;
- w wyniku utrzymującego się stresu osłabienie odporności organizmu i pojawienie się objawów różnorodnych chorób np. alergia, atopowe zapalenie skóry lub inne.

Sfera funkcji poznawczych:
- zmniejszoną zdolnością do myślenia czy koncentracji, niezdolność do skupienia uwagi podczas pracy na lekcji; na lekcjach widoczny spadek aktywności;
- trudnościami w zapamiętywaniu raz podejmowaniu decyzji;
- spowolnienie reakcji;
- brak sił na mobilizowanie się do wysiłku intelektualnego;
- brak motywacji do nauki, który nie ustępuje mimo podejmowania prób wsparcia.

Sfera psychiczna:
- spowolnienie myślenia; uczuciem wewnętrznego napięcia, pobudzeniem lub spowolnieniem psychomotorycznym;
- poczucie winy, powracanie do dawnych błędów, złych wyborów życiowych;
- uczucie niskiej samooceny, brak wiary i niezadowolenie z siebie, braku akceptacji samego siebie, przekonanie o własnej bezwartościowości, poczucie bezsilności, przekonanie o nieskuteczności własnych działań i nieuchronnym niepowodzeniu;
- pesymizm, obojętność, poczucie beznadziejności;
- uczucie nudy i niemożność znalezienia przyjemności;
- niezadowolenie z życia, poczucie bezsensowności własnego życia oraz bezcelowości istnienia, brak nadziei na przyszłość;
- podwyższony poziom lęku - charakterystyczne dla młodych ludzi jest występowanie lęku przed przyszłością;
- myśli samobójcze (np. uczeń mówi, że chciałby nie istnieć, nie straszne mu są wypadki, kataklizmy, temat śmierci pojawia się nie tylko w wypowiedziach ustnych, ale też w pracach pisemnych, rysunkach, innych wytworach plastycznych itd.).

Myśli samobójcze ucznia w depresji świadczą o jej krańcowym nasileniu i są naturalną konsekwencją braku nadziei na możliwość rozwiązania kłopotów. Jeśli młody człowiek nie otrzyma dla siebie pomocy z zewnątrz, samobójstwo może być w jego rozumieniu jedynym możliwym wariantem na poradzenie sobie z problemami.
Trzeba wiedzieć o tym, że gdy depresji się nie leczy skutki mogą być bardzo groźne. Szacuje się bowiem, że chorzy na depresję popełniają samobójstwo 20 razy częściej niż inni. Samobójstwa stanowią trzecią (po wypadkach i nowotworach) przyczynę zgonów wśród młodych ludzi. Szacuje się, że na jedno samobójstwo przypada około 100 prób samobójczych. Wiele samobójstw i prób pozbawienia się życia dokonywanych jest w wieku 15-19 lat. Obserwuje się skokowy wzrost liczby samobójstw dokonanych przez osoby po ukończeniu 14. roku życia, a więc po wejściu w wiek dojrzewania.

DROGI RODZICU! Obserwuj swoje dorastające dziecko i postaraj się przestrzegać poniższych wskazówek:
- Stwórz z domu azyl - ma to być miejsce odpoczynku, bezpieczeństwa dla dziecka.
- Bądź dostępny dla dziecka - znajdź czas na rozmowę, dyskusję, relaks.
- Stwórz dziecku okazję do wysłuchania i zwierzeń.
- Nie prowokuj go ciągłymi i natrętnymi pytaniami.
- Zachowaj cierpliwość jeśli dziecko nie chce w danej chwili kontynuować rozmowy.
- Nie nasilaj napięcia - wycofaj się jeśli wiesz, iż emocje wezmą górę (możesz w chwili zdenerwowania powiedzieć lub zrobić coś, czego będziesz żałować).
- Nie bądź zazdrosny, jeśli to nie Ty okażesz się najlepszym wsparciem dla własnego dziecka (ono nieraz samo szuka pomocy u innych osób).
- Rozmawiaj o problemie i kontaktuj się z innymi rodzicami, nauczycielami, wychowawcą czy pedagogiem szkolnym.
- Nie wstydź się bezradności - rozmowa i prośba o pomoc to nie wstyd!

Dodatkowych informacji można szukać na stronach internetowych poświęconych temu zagadnieniu.