Notes

Beyitlerle Kurulan Nazım Biçimleri
Gazel
Divan şiirinde en çok kullanılan nazım şeklidir.
Aşk, sevgi, güzellik ve şarap konularını işleyen lirik şiirlerdir.
En az 5 en fazla 15 beyitten oluşur.
Uyak düzeni aa/ba/ca… şeklinde olup aruzun her kalıbıyla yazılmaktadır.
İlk beytine “matla”, ikinci beytine “hüsn-i matla”; son beytine “makta”, şairin adının geçtiği beyte “taç beyit”, maktadan önceki beyte “hüsn-i makta” denir.
En güzel beytine “beyt-ül gazel” denir.
Gazelde bütün beyitler aynı konuyu işliyorsa bu tür gazellere “yek-ahenk” denir.
İç kafiye kullanılan gazellere “musammat gazel” denir.
Divan edebiyatında en önemli gazel şairleri; Fuzuli, Baki, Nedim, Necati, Taşlıcalı Yahya, Naili ve Şeyh Galip’tir.

Kaside
Türk edebiyatında din ve devlet büyüklerini övmek amacıyla yazılan uzun şiirlerdir.
En az 33, en çok 99 beyitten oluşur. Bu kuralın dışında olan kasideler de bulunmaktadır.
Uyak düzeni gazeldeki gibi aa/ba/ca… şeklindedir.
İlk beytine “matla”, ikinci beytine “hüsn-i matla”; son beytine “makta” veya “taç beyit”, maktadan önceki beyte “hüsn-i makta” denir.
En güzel beytine “beyt-ül kasid” denir.
En ünlü kaside şairleri; Nefi, Nedim, Fuzuli, Baki’dir.
Kaside 6 bölümden oluşur:
-Nesib ya da Teşbib:

Bu bölümde betimlemelere yer verilir. Genellikle bahar, kış, gece, savaş alanı gibi betimlemeler yapılır.

-Girizgâh:

Asıl konuya giriş bölümüdür. Bir veya birkaç beyitten oluşur.

-Methiye:

Kasidenin sunulduğu kişinin övüldüğü bölümdür.

-Fahriye:

Şairin kendini övdüğü bölümdür.

-Tegazzül:

Kasidenin içinde aynı ölçü ve uyakta gazel söylemektir. Bu bölüm her kasidede bulunmaz.

-Dua:

Kasidenin son bölümü olup şairin övdüğü kişiye dua edilir.


Kasideler konularına göre 6 çeşittir:
-Tevhit:

Allah’ın varlığını, birliğini anlatan kasidelerdir.

-Münacaat:

Allah’a yakarışı dile getiren kasidelerdir.

-Naat:

Peygamberi öven kasidelerdir.

-Methiye:

Devrin önde gelen kişilerini öven kasidelerdir.

-Hicviye:

Devrin yöneticilerini yermek için yazılan kasidelerdir.

-Mersiye:

Önemli birinin ölümünden duyulan acıyı dile getiren kasidelerdir.


Mesnevi
Fars edebiyatından alınan bir nazım biçimidir.
Her beyit kendi arasında (aa / bb / cc ...) uyaklıdır.
Divan şiirinin en uzun nazım biçimidir.
Divan edebiyatında hikâye ve roman işlevi görür.
Beyitler arasında anlamca bütünlük vardır.
Bir şairin beş mesneviden oluşan eserler bütününe hamse denir.
Edebiyatımızda yazılmış olan ilk mesnevi Yusuf Has Hacip’e ait Kutadgu Bilig’dir.

DİKKAT! Edebiyatımızda Ali Şir Nevâi, Taşlıcalı Yahya, Nevizade Atayi hamse sahibi şairlerdir.


Kıta
“Parça, bölüm” anlamına gelen kıta, en az 2 en fazla 12 beyitten meydana gelir.
Dört beyitten fazla olan kıtalara kıt’a-i kebire (büyük kıta) denir.
Uyak düzeni xa/xa /xa… şeklindedir.
Genellikle felsefi ve sosyal düşünceler, eleştiriler, hicivler kıta ile yazılır.

Müstezat
“Artmış, çoğalmış” anlamına gelmektedir.
Gazelin her dizesine, kullanılan ölçüye uymak koşuluyla bir kısa dize eklenerek oluşturulan nazım biçimidir.
Uzun dizelere eklenen kısa mısralara ziyade adı verilir.
“Bülbül yetişir bağrımı hûn etti figanın

Zabt eyle dehânın

Hançer gibi deldi yüreğimin tığ-i zebanın

Te’sir-i lisânın”


Dörtlüklerle Kurulan Nazım Biçimleri
Rubai
Edebiyatımıza Fars edebiyatından geçmiştir.
Aruz ölçüsünün özel kalıbıyla yazılır.
Uyak düzeni “aaxa” şeklindedir.
Şiirlerde mahlas kullanılmaz.
Bu türün en tanınmış şairi Ömer Hayyam’dır.
Türk edebiyatında en ünlü rubai şairi Azmizade Haleti’dir.
Cumhuriyet Dönemi’nin en büyük rubai ustası ise Yahya Kemal Beyatlı’dır.
“Bir merhaleden güneşle derya görünür

Bir merhaleden her iki dünyâ görünür

Son merhale bir fasl-ı hazandır ki sürer

Geçmiş gelecek cümlesi rüya görünür”


Tuyuğ
Türklerin divan edebiyatına kattığı nazım biçimidir.
Tek dörtlükten oluşur.
Halk edebiyatındaki maninin karşılığı sayılabilir.
Uyak düzeni rubai gibi “aaxa” şeklindedir.
Aruzun sadece "fâilâtün / fâilâtün / fâilün" kalıbıyla yazılır.
Edebiyatımızda en çok tuyuğ yazmış şair Kadı Burhanettin'dir.
“Ben seven hûblar içinde şâh imiş

Sanasın yılduz mâh imiş

Ben denize salmışam bir cânumı

Kamu işi başaran Allâh imiş”


Şarkı
Türklerin divan edebiyatına kattığı nazım biçimi olan şarkı murabbadan doğmuştur.
Halk edebiyatındaki türkünün karşılığıdır.
Aşk, sevginin güzelliği konularını işleyen şiirlerdir.
Şarkı, genellikle 3-5 dörtlükten oluşur.
Uyak düzeni abab/cccb/dddb… ya da aaaa/bbba/ccca şeklindedir.
Şarkıda tekrar eden bölüme nakarat denir.
Şarkıların üçüncü dizesine miyan denir.
Edebiyatımızdaki ilk şarkı yazarı Naili Kadim’dir.
Bu türün en önemli ismi Lale Devri sanatçısı Nedim’dir.

DİKKAT! Murabba ve Terbi de dörtlükler ile yazılan musammatlardır.


Bentlerle Kurulan Nazım Biçimleri
Terkibibent
İran edebiyatından Türk edebiyatına geçmiştir.
Bentlerle kurulan nazım biçimi olup 5-10 bentten oluşur.
Her bentte en az 5 en çok 10 beyit vardır.
Bendin son beytine vasıta denir.
Vasıta beytinden önceki beyitlere terkibhâne denir.
Allah’ın gücü, evrenin sonsuzluğu, doğanın ve yaşamın karşıtlıkları gibi konular işlenmiştir.
Baki’nin “Kanuni Mersiyesi” bu nazım şekliyle yazılmıştır.
Bağdatlı Rûhi ve Ziya Paşa bu türün önemli şairleridir.

Terciibent
Birçok yönüyle terkibibende benzer.
Terkibibentten en önemli farkı vasıta beytinin her bendin sonunda değişmeden aynen tekrarlanmasıdır.
Vasıta beytinden önceki beyitlere tercihâne denir.
Terciibentler devirden, felekten şikâyet gibi konularda yazılmıştır.
Şeyh Galip ve Ziya Paşa bu nazım biçiminin ustasıdır.