Notes

1- Hukuk Devleti: Hukuk kurallarına önce kendisi uyan, keyfi yetki kullanımına izin vermeyen, işlem ve eylemlerini hukukilik denetimine tabi tutulmasını engellemeyen devlettir.

Bu madde devletin her istediğini yapamayıp, belirli kural ve yasalar etrafında sınırlandırılmasını anlatır. Devleti, kendi kârı veya kendi keyfi için kullanmak isteyenler önünde engeldir.

2- Kuvvetler Ayrılığı: Yasama, yürütme ve idare ile yargı yetkileri olarak adlandırılan ve millete ait olan kamu kudretinin tek elde toplanmayıp, “demokratik hukuk devleti” ilkesine uygun bir şekilde kamu kudreti kullanıcıları arasında paylaştırılmasıdır.

Kuvvetler ayrılığı eğer devlet özel bir durum içerisinde değilse daha kolay yönetmek ve tüm güçleri bir elde toplamamak anlamında gereklidir.Her zaman kuvvetler ayrılığı da kullanılamaz tabii. Atatürk de zamanında tüm güçleri kendi elinde toplamıştı daha hızlı karar alabilmek ve daha kararına güvenebileceği insanlar olmadığı için. Fakat bu durum istisnadır.

3- Yargı Birliği: İnsanlar arasında senin mahkemen-benim mahkemem, senin hakimin-benim hakimim, senin savcın-benim savcım anlayışına hizmet etmeyecek şekilde, herkes için aynı usul ve esaslarla yargılama yapan mahkemelerin aynı çatı altında toplanmasıdır. “Yargı birliği” ilkesi, “eşitlik” ilkesinin bir sonucudur.

Eğer ateist bir insan müslüman bir insana göre daha kötü şartlarda yargılanırsa veya daha ağır cezalara saptırılırsa; yargının bir anlamı kalmaz çünkü herkese eşit davranmamaktadır.

4- Tabii Mahkeme ve Hakim Güvencesi: Herkesin işlem veya eylem tarihinde tabi olduğu mahkeme ve hakim huzurunda yargılanması hakkıdır. Bu ilkenin bir alt derecesi kanuni mahkeme/hakim güvencesidir ki, bugün Anayasa m.37’de öngörülen bu ilke ile maalesef kanunla sonradan mahkeme ve hakimlerin değiştirilebilmesi mümkündür. İdeal olan ise, tabii mahkeme/hakim güvencesidir.

İnsanların kendisini belirli bir topluluğun önünde kendini savunması ve haklarını araması; diğer insanların görmesi ve o kişiyle empati yapabilmesi veya olayları o kişinin bakış açısından anlayabilmesi açısından önem taşır.

5- Eşitlik: Tüm insanlar her bakımından eşittir. Hukuki statüden kaynaklanan farklı uygulamalar, ancak zorunlu hallerde ve somut durumda duyulan ihtiyaçla sınırlı olarak mümkündür.

Her ülkede söylenen, hatta her insanın söylediği fakat gerçek anlamda asla gerçekleşmeyen bir ilke olsa da ülkeler tarafından gerek dış baskı olsun gerek devlet içindeki azınlıklar olsun(ateist,arap,kürt,solcu vs.) gerçekleştirilmesi veya gerçekmiş gibi gösterilmesi zorunlu olan bir ilkedir.


6- Laiklik: Devletin, toplumun ve bireylerin bağlı olacağı hukuk kuralları, bir veya birkaç dinin kural ve esaslarına bağlı kalınmak suretiyle düzenlenemez. Sosyal düzen kurallarından olan hukuk kuralları, din veya ahlak kurallarından etkilense de, her bir insanın hangi din veya ahlak anlayışına bağlı olduğu gözetilmeksizin ve tüm insanları kapsayacak şekilde düzenlenir.


Eşitlik ilkesi için gerekli bir ilke olmakla beraber aynı zamanda hukuk devleti ortaya çıktığı için şeriat şeklindeki yönetim şekilleri ilkel kalmıştır ve kullanılamaz hale gelmiştir zamanın da getirdiği şeyleri göz önünde bulundurursak.

7- Sözleşme Özgürlüğü ve Güvenliği: Herkes, özgür iradesi ile dilediği sözleşmeyi imzalayıp, bu sözleşmenin gereklerinin yerine getirilmesini bekleme hakkına sahiptir.

Her insan başka insanın özgürlüğüne girmeden dilediğini yapmakta özgürdür. Aynı zamanda hangi şartlar altında kalacağını da kendisi hesaplayabilir (18’den büyükse) ve sonuçlarına razı olması zorunlu olacak şekilde istediğini yapabilir.

8- Hak Arama Hürriyeti: Herkes, meşru vasıta ve yollardan yararlanmak suretiyle bağımsız ve tarafsız yargı önünde iddia ve savunma ile dürüst yargılanma hakkına sahiptir. Hak arama hürriyeti kısıtlanamaz.

Bir hukuk devletinde birey yasalar ile korunmaktadır ve insanlar hakkını bilmek zorundadır. Hakkını biliyorsa ve hakkı yenildiyse bunu gerekli birimlere ileterek hakkını arama hürriyetine sahiptir. Özel mülkiyet, inanç, benliğine karşı hakkı yenilirse hakkını arayabilir.

9- Dürüst Davranma ve İyiniyet İlkeleri: Hak sahibinin haklarını kullanırken ve borçlarını yerine getirirken iyi ve doğru hareket etmesi gerekir. Bir hakkın kötüye kullanılmasını kanun himaye etmez. Hakların kazanılmasında ve hukuki bir sonucun gerçekleşmesinde iyiniyet esastır. Kişi, kendisinden beklenen dikkat ve özeni gösterdiği halde, hakkın kazanılmasını veya hukuki sonucun gerçekleşmesini engelleyen durumu bilmemeli ve bilmesi de gerekmemelidir.

Mesela bir kadının tacize uğraması yaşayabileceği en kötü durumlardan biridir ve eğer öyle bir şey yaşarsa yapan kişiyi cezalandırmak için gerekli olanları yapar ve devlet de gerekeni yapar. Fakat eğer kadın kendisini taciz etmeyen birisine karşı taciz iftirası atarsa bu iyi niyeti kötüye kullanmak ve o kişinin hayatını bitirebilecek hale gelmek demektir. Ve bu da hakkı ve hukuku yanlış yere kullanmak demektir.

10- Müktesep (Kazanılmış) Hak: Bireyin hukuka uygun şekilde kazandığı hakkı elinden alınamaz. Bir hakkın kullanılması için gerekli olan şartlar kaybedilmedikçe, hak sahibinin bu hakkı kullanımı engellenemez.

Eğer kazanılan bir şey varsa ve şartlar sağlanıyorsa kişi o şeyi elde etmekte özgürdür çünkü onu engelleyecek bir şey kalmamıştır.

11- Bir Suçtan İki Yargılama Yapılmaz/Ceza Verilemez: Herkes, bir suçtan, ancak bir defa yargılanabilir ve bir defa cezalandırılabilir. Bir insan, yargılandığı suçtan keyfi olarak tekrar yargılanıp cezalandırılamaz.

Eğer bir insan yaptığı bir suçtan tekrar ve tekrar yargılanabilseydi yaptığı bir suçun cezasını tüm hayatı boyunca çekerdi bu yüzden yaptığı şeyden dolayı bir ker yargılanır ve tekrarlarsa cezasını tekrar yargılanır.

12- Suçta ve Cezada Kanunilik: Kanunun açıkça suç saymadığı bir fiil için kimseye ceza verilemez ve güvenlik tedbiri uygulanamaz. Suç ve ceza ancak kanunla koyulur. Kanunlar, prensip olarak ileri doğru uygulanır. Ceza kanunları, ancak lehe olduğunda geçmişe etkili uygulanır.

Kötü olan fakat suç de olmayan şeyler de mevcuttur. Mesela yere tükürmek çirkin bir davranış olsa da bu bir suç sayılıp kişiye ceza verilemez. Aslında evrensel etik kuralları vardır ve birçok etik kuralının ihlali ceza gerektirmezmiş gibi gözükse de insanlar buna uymakla yükümlüdür aslında.

13- Sorumluluğun Şahsiliği İlkesi: Herkes kendi işlem ve eyleminden sorumludur. Başkalarının işlem ve eyleminden sorumluluğu mümkün kılacak kolektif ceza sorumluluğu kabul edilemez.

18’i geçtikten sonra birey kendi yaptıklarından tamamen kendisi sorumlu hale gelir bu yüzden bir şey yapacakken bunu göz önünde bulundurarak yapması gerekir çünkü yapacağından kendisi sorumlu olacaktır.

14- Cezanın Bireyselleştirilmesi: Kanunla belirlenen bir cezanın somut olaya ve kişiye uygulanabilmesi için dayanak ve sınırları kanunlarda yer alan cezanın bireyselleştirilmesi yetkisi hakime verilir.

Mesela hırsızlık suçudan dolayı bir kişi 1 yıldan 3 yıla kadar yargılanır. Fakat eğer ilk cezası ise, aynı zamanda aç kaldığından dolayı çaldıysa hakim biraz daha iyi niyetle az ceza verebilir. Bu aslında suçlunun bir daha bir şeye karışmaması için görmesi gereken iyi niyettir.

15- Kusur Sorumluluğu: Kusursuz suç ve ceza olmaz. Fiilde kusurun yokluğu, suç ve cezayı kaldırır.

Suç veya ceza kusurla birlikte var olur. Kusur yoksa ceza veya suçda olmaz (?)

16- Dürüst Yargılanma ve Savunma Hakkı: Herkes, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi’nin 6. maddesinde öngörülen hakları çerçevesinde yargılanma hakkına sahiptir. Kişi, iddiaları bilip anladığı dilde öğrenme, bağımsız ve tarafsız yargılanma hakkına sahip olduğu mahkeme huzuruna çıkarak savunma yapıp, makul sürede yargılanma hakkına sahiptir.

Etik anlamda ağır bir ceza işleyen bir insan gördüğümüzde onun kötü şartlar altında yargılanmasını veya taraflı bir şekilde yargılanıp en ağır cezayı veya alabileceğinden daha ağır bir ceza verilmesini isteyebiliriz fakat hukuk bu şekilde işlemez.

17- Masumiyet (Suçsuzluk) Karinesi: Hiç kimse, suçluluğu mahkemenin kesinleşmiş hükmü ile sabit oluncaya kadar suçlu ilan edilemez ve mahkum edilemez.

Bir kişinin suçu kanıtlanana kadar o kişi suçsuzdur. Çünkü o kişiye iftira atılmış olabilir o yüzden.

18- Yargı Bağımsızlığı: Hiçbir organ, makam, mercii veya kişi, yargı yetkisinin kullanılmasında hakimlere veya mahkemelere emir ve talimat veremez, genelge gönderemez, tavsiye ve telkinde bulunamaz, bu tür bir yetkinin kullanılmasına izin veren yasal düzenleme de yürürlüğe koyulamaz.

Mesela cumhurbaşkanısındır ve sana hakaret edilmiştir. Yapılması gereken şey o kişiyi dava edip beklemesidir. Fakat eğer cezaya karar verecek ve cezayı yürürlüğe koyacak kişilerle konuşup alması gerekenden daha fazla ceza almasını sağlarsa yargı artık bağımsız olmaktan çıkar ve bağımlı hale gelir. Ve eğer yargı bağımsız değilse, insanlara karşı eşit değil güce karşı ağır basan bir mekanizma haline gelir.

19- Hukuk Güvenliği Hakkı: Herkesin kişi hürriyeti ve güvenliği hakkı vardır. Hiç kimse, demokratik hukuk devletinde, korku ve endişe ile yaşamaya mahkum edilip, yargı makamlarına başvurmanın sonuçsuz kalacağı algısına maruz bırakılamayacağı gibi, keyfi şekilde yakalanamaz, gözaltına alınamaz, tutulamaz, tutuklanamaz, hürriyetinden mahrum bırakılamaz ve cezalandırılamaz. Anayasa m.13’e göre; “Temel hak ve hürriyetler, özlerine dokunulmaksızın yalnızca Anayasanın ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bağlı olarak ve ancak kanunla sınırlanabilir. Bu sınırlamalar, Anayasanın sözüne ve ruhuna, demokratik toplum düzeninin ve laik Cumhuriyetin gereklerine ve ölçülülük ilkesine aykırı olamaz”.

Mesela ülkemizde; otobüsteyken şort giyen kadına uçarak tekme atan adam serbest bırakıldı ve karakoldan çıkarken “Yaptığım şey İslam’a uygundu dedi.” Bu örneğe bakarsak şort giydiği için tekme yiyen kadın bu ülkede artık herhangi bir şekilde hakkı yenirse veya herhangi bir şiddet,tacize maruz kalırsa belki o kişiye karşı hakkını savunmayabilir çünkü daha önce savundu ve eline bir şey geçmedi. Aynı zamanda böyle insanlar çoğalırsa artık bir grup kendisini süper kahraman olarak gören insanlar türeyip böyle insanlara zarar verip ceza almayan insanları kendi yöntemleriyle cezalandarıp, öldürebilir. Ve bu da hukuk devleti gerçeğine uygun düşmez o yüzden hukuk devletinde yaşayan bir insan hakkını aramak için gerekli motivasyona sahip olmalıdır. Ve bu da devletin sağlaması gereken bir şeydir.


20- Hakim Tarafsızlığı: Bağımsız hakim, dışa karşı etkiden uzak ve kendisi bakımından da objektif hareket etmelidir. Hakimin tarafsızlığı, bir iddia ve savunmaya önyargısız bakabilmesini, baskı altında bırakılmamasını, dışarıdan etkilenmemesini ve kendi iç dünyasında da yansız hareket edebilmesini gerektirir.

Az önce verdiğim örnekte cumhurbaşkanlığı gibi en üst mevkiideki bir insanın bile hakimi etkileyememesi hakkında konuşmuştum. Aynı zamanda hakimin karşısına kendi hırsızlık yapan oğlu çıkarsa veyahut kendi kızını taciz eden adama karşı hareket edecekse; yine normal bir hırsızlık yapan veyahut normal başka bir tacizciye karşı hareket ediyormuş gibi objektif olmalıdır. Kendi oğluna az ceza vermesi durumunda veya sırf kendi kızı olduğu için normalde olandan fazla bir ceza verirse o tacizciye, aynı zamanda bu da gücü kendi kârına kullanmak anlamına gelir o yüzden elinden geldiği kadar bu durumlarda bile soğukkanlılığını korumalı ve objektif olmalıdır.

21- İddia Edenin İspat Külfeti: Herkes, iddiasını hukuka uygun yol ve yöntemlerle elde edilen deliller ile kanıtlamak zorundadır. İddia peşinen doğru kabul edilip, aksinin ispatının aleyhinde iddia olunan tarafa yüklenemez.

Az önce de dediğim gibi bir kişinin suçu kanıtlanana kadar suçsuz kabul edilir. Bu yüzden bir kişiye karşı bu suçu işledi gibisinden bir şey diyorsak, deniliyorsa gereki kanıtların da olması gerekir. Sadece benim sözüme dayanarak kimseye ceza verilemez.

22- Yargı Kararlarının Gerekçeli Olması: Tüm yargı kararları somut gerekçelere dayalı olarak yazılmalıdır. Somut olayın özelliklerinden uzak, kanun hükmünün soyut tekrarı ile basmakalıp sözlerden oluşan kararların gerekçeli olduğu söylenemez.

İşte sadece söze dayanacak şekilde bir kişi yargılanamaz somut bir delil greklidir.

23- Borçların Nisbiliği: Prensip olarak her borç sahibini bağlar. Bir borcun yerine getirilmemesinden dolayı borç sahibinin herhangi bir yakını sorumlu tutulamaz.

Borcu alan kişi benim yakınım olsa bile hatta aldığı borcu bana verse bile bu borcu benim almadığım ve benim ödemek zorunda olmadığım gerçektir

24- Ceza Kanununu Bilmemek Mazeret Sayılmaz: Herkesin, usule uygulan olarak yürürlüğe giren ceza kanunlarını bildiği kabul edilir. Hiç kimse, cumhurbaşkanı tarafından imzalanıp, Resmi Gazete’de yayınlanmak suretiyle yürürlüğe giren ceza kanununu bilmediğini iddia edemez.

Şöyle ki bazı insanlar işlediği suçu bilmeyip ben bunu bilmeden yaptım bu seferlik bana ceza vermeyin gibi söylemlerde bulunabiliyor fakat şöyle ki o kişi o yaptığı şeyin bir ceza gerektirdiğini bilmek zorunda eğer o hukuk devletinin sınırları içerisinde yaşıyorsa; nasıl hakkını bilmek zorundaysan aynı zamanda yapacağın şeyin sonuçlarını da bilmek zorundasın.