Notes

EDEBİYAT 9.SINIF

1.UNİTE - GİRİŞ

A) GÜZEL SANATLAR İÇİNDE EDEBİYATIN YERİ

Edebiyat güzel sanatların bir koludur. Edebiyat; sözde, yazıda,düşüncede,hayalde güzellik demektir. Edebiyat; dil ile gerçekleştirilen,malzemesi dil olan güzel sanat etkinliğidir.

GÜZEL SANATLARIN SINIFLANDIRILMASI
Güzel sanatlar çeşitli açılardan sınıflandırılabilir. Sanat eseri üretmede kullanılan malzemenin dikkate alındığı geleneksel sınıflandırmada güzel sanatlar üç âna başlık altında incelenir: Görsel (plastik) sanatlar, işitsel (fonetik) sanatlar ve dramatik (ritmik) sanatlar.

Görsel (plastik) sanatlar, maddeye biçim veren sanatlardır. Bu madde taş, mermer, boya, çamur vb. olabilir.

Görsel sanatlar, adından da anlaşılacağı üzere göze hitap eden sanatlardır.

İşitsel (fonetik) sanatlar sese biçim veren, malzemesi ses ve söz olan sanatlardır. Edebiyat, fonetik bir sanattır. Çünkü edebiyatın malzemesi, dildir.

Dramatik (ritmik) sanatlar, harekete biçim veren sanatlardır. Dramatik sanatların çoğunda hareket öğesinin yanında işitsel ve görsel öğeler de bulunur.

Geleneksel yöntemin dışında bir de modern sınıflandırma vardır.

1. Yüzey sanatları: İki boyutlu yüzeyler (kâğıt, tuval, duvar, cam, deri, kumaş vb.) üzerine uygulanan sanatlar.
2. Hacim sanatları: Üç boyutlu sanatsal çalışmalar.
3. Mekân sanatları: İç ya da dış mekânı düzenleyen sanat dalları.
4. Dil sanatları: Edebiyat başlığı altında incelenebilecek sanatlar.
5. Ses sanatları: Müzik başlığı altında incelenebilecek sanatlar.
6. Hareket sanatları: İnsan bedeninin belli bir düzene (koreografi) göre belli hareketleri yapması esasına dayalı sanatlar.
7. Dramatik sanatlar: Eyleme dönüşmüş ifadelerle belli olay ve olguların canlandırılması esasına dayalı sanatlar.

B) EDEBİYATIN DİĞER BİLİMLERLE İLİŞKİSİ

1.Edebiyat-Tarih İlişkisi
Her edebi metnin, içinde oluştuğu tarihi bir dönem vardır ve edebi metinlere bu dönemin özellikleri ve izleri yansır. Ayrıca kimi edebi eserler konusunu doğrudan tarihsel gerçeklerden alır, bu tür eserler de tarih bilimine yardımcı olur, kaynak oluşturur.

2. Edebiyat - Coğrafya İlişkisi
Özellikle belli bir olayı anlatan edebi eserlerde mekân (yer) kavramı vardır. Olaylar belli mekânlarda cereyan eder ve o mekânın (coğrafyanın) eserdeki kahramanlar üzerinde yarattığı etkiye yer verilir.

3. Edebiyat - Sosyoloji İlişkisi
İnsan toplumsal bir varlıktır ve edebiyatın konusu da insandır. Edebi eserler insan ilişkilerine, toplumun duyuş ve düşünüşüne göre şekillenir. Sosyolojinin konusu da toplum olduğu için her iki bilim dalının pek çok ortak özelliği bulunur.

4. Edebiyat - Psikoloji İlişkisi
Edebi eserler, insanı tüm yönleriyle incelemeyi ve tanıtmayı amaçlar. Geniş ruh çözümlemeleri yapar, insanın iç dünyasını, duygu ve hayallerini anlatır. Böylece okurun “insan” denen varlığı çok yönlü olarak tanımasına yardımcı olur. Bireyin iç dünyasını konu alan bu eserler, hem psikolojiden yararlanmış hem de psikoloji bilimine katkı sağlamış olur.

5. Edebiyat - Felsefe İlişkisi
Felsefe, maddeyi ve yaşamı çeşitli yönlerden inceleyen bir düşünce sistemidir. Bazı edebi metinler felsefi bir düşünce sistemine göre oluşur. Kimi edebi eserlerde yer alan fikirler ve bakış açısı felsefede yeni bir düşünce sisteminin oluşmasına katkı sağlar.

6. Edebiyat - Bilim-Teknik İlişkisi
Bir toplumun bilim ve teknoloji alanında ne kadar ilerlediğini o toplumun edebi metinlerine de bakarak anlayabiliriz. Bilim alanında ve teknik alanda kaydedilen gelişmelerin bir kısmı edebiyatı doğrudan etkilemiştir. Örneğin matbaanın icat edilmesi, kitapların çoğaltılmasını kolaylaştırmış ve kitap daha çok insana ulaşmıştır.

C) METİNLERİN SINIFLANDIRILMASI

Metinler sınıflandırılırken şu ölçütler esas alınır:
Gerçekle ilişkileri(kurmaca, gerçekliği olan)

İşlevleri( şiirsel, göndergesel vs.)

Yazılış amaçları (bilgi vermek, estetik zevk uyandırmak vs.)

Anlatım biçimleri (öyküleyici, açıklayıcı vb.)
---------
1. Sözlü Anlatım : Röportaj, münazara, söylev, mulakat, panel, forum, açık oturum, sempozyum, konferans

2. Yazılı Anlatım (Öğretici) : Eleştiri, makale, deneme, fıkra, haber yazısı, sohbet, gunluk, gezi yazısı, mektup, anı, biyografi, otobiyografi

3. Yazılı Anlatım (Kurmaca) :Tiyatro, şiir, fabl, masal, hikaye, roman, halk hikayesi

D) DİLİN İNSAN VE TOPLUM HAYATINDAKİ YERİ VE ÖNEMİ

İnsanın geçmişini öğrenmesinde, gününü yaşamasında, geleceğine yön vermesinde, kişiliğini kazanmasında, aynı dili konuşan diğer insanlarla iletişim kurmasında ve kendisini ifade etmesinde dilin çok önemli bir araç olduğu muhakkaktır. Dil, milletin ortak kültürüyle yol alarak varlığını devam ettirir. Milleti oluşturan bireyler arasında birleştirici bir rol üstlenen dil, aynı zamanda ortak şuurun, millî şuurun ortaya çıkmasına hizmet eder. Millî birliği ve beraberliği sağlar. Bir milletin dili bozulursa kültüründe sıkıntılar ortaya çıkar. Düşünce, sanat ve edebiyat alanlarında çöküntü başlar. Dil asıl işlevini (insanlar arasında anlaşma aracı olma) yerine getiremez. Kitleler birbirlerini anlayamaz hâle gelir ve yavaş yavaş kopmalar başlar. Dil, milletin manevî gücünün aynasıdır. Bir milletin kültürel değerlerini oluşturan ve o milleti ayakta tutan; edebiyatı, sanatı, bilim ve tekniği, dünya görüşü, ahlâk anlayışı, müziği... geçmişten günümüze ancak dil sayesinde aktarılmaktadır.

E) METİN

Metin, belirli bir iletişim bağlamında, bir ya da birden çok kişi tarafından sözlü ya da yazılı olarak üretilen anlamlı bir yapıdır. Metin çok farklı düzeylerde dille iletişimde bulunmak amacıyla cümlelerden oluşan, cümlelerle oluşturulan anlatma ve anlaşma aracıdır. Metnin oluşumunda sesten paragrafa dil birimleri kullanılır.

METNİN SINIFLANDIRILMASI

Metinler yazılış amaçlarına, ifade şekillerine, gerçeklikle ilişkilerine, kullanılan dilin işlevine, kullanım anlatım türüne göre sınıflandırılır.

1. Edebi (Sanatsal) Metinler : Şiir, masal, destan, mesnevi, halk hikayesi, manzum hikaye, hikaye, roman, geleneksel tiyatro, modern tiyatro

2. Öğretici metinler : Bilimsel, tarihi, felsefi, makale, sohbet, deneme, fıkra, röportaj, eleştiri, hatıra, biyografi, gezi, gunluk, mektup

F) EDEBİ METİN

EDEBİ METİNLERİN ÖZELLİKLERİ
İşlenmiş bir dil ve anlatımla oluşur.
İnsanda güzel duygular,hayaller ve zevkler uyandırır.
İnsanın duygu düşünce ve hayallerini besler.
Ait oldugu toplumun sosyal ve kültürel özelliklerini taşır.
Edebiyatın başka bilimlere ihtiyacı vardır.
Edebi metnin ana malzemesi dildir.
Edebi metnin merkezinde insan vardır.
Duygu, düşünce ve hayal gücüne dayanır.
Amacı güzel olanı ortaya koymaktır.
Bugünkü ve geçmiş toplumların özelliklerini yansıtır.
Kullanılan kelimeler hayata ait kelimelerdir.

2.UNİTE - HİKAYE

Hikaye: Yaşanmış ya da yaşanabilecek olay veya durumların kişi, yer ve zamana bağlı okuyucuya heyecan ve zevk uyandıran edebi türdür.

Hikayede genelde kısa cümleler kullanılır.
Hikaye türünün ilk örneği XIV. yüzyılda İtalyan edebiyatında Boccaccio’nun yazdığı Decameron adlı eserdir.
Türk Edebiyatında Tanzimat’tan önce hikaye türünün yerini halk hikayeleri, destanlar, masallar, mesneviler ve Dede Korkut Hikayeleri tutmaktaydı.
Batılı anlamda hikaye, Türk Edebiyatına Tanzimat’la gelmiştir. Ahmet Mithat Efendi’nin Letaifi Rivayat adlı eseri ilk hikaye örneklerindendir. Batılı anlamda ilk hikaye ise Sami Paşazade Sezai’nin Küçük Şeyler adlı eseridir.

Hikayenin Bölümleri: Serim, düğüm, çözüm şeklindedir.

– Serim bölümü; yer ve zamanın belirtildiği, kişilerin tanıtıldığı, olayların anlatılmaya başlandığı bölüme denmektedir.

– Düğüm bölümü; olayın okuyucu üzerinde merak uyandıracak şekilde işlendiği bölüme denir.

– Çözüm bölümü; olayların düğümlerinin çözüldüğü, okuyucunun merak ettiği yerlerin açıklığa kavuştuğu bölümdür.

Hikayenin Yapı Unsurları:

Kişiler; hikayede anlatılan olayları veya durumları yaşayan kadrodur bunlar kurmaca kişilerdir.

Olay örgüsü; hikayede kişilerin başından geçen olaylar dizisidir, ana bir olay etrafında küçük olayların peş peşe gerçekleşmesiyle olur.

Mekan; olayların geçtiği ve yazarın çok detaya girmediği unsurdur.

Zaman; olayın başlangıcından bitişine kadar geçen süredir.

Anlatıcı: Hikayeyi anlatan kişi olup, yazarın kendisi değil kurmaca bir kişiliktir. Hikayede 1. veya 3. kişi ağzından anlatılır.

Bakış Açısı: Hikayecinin olaydaki unsurlara karşı takındığı tutumdur. 3’e ayrılır;
Hakim Bakış Açısı: Anlatıcı, olaylara ve karakterlere hakimdir, olayların nasıl gerçekleşeceğini bilir ve görür. Olayları anlatırken kahramanların aklından geçenlere ve psikolojisini yansıtarak, üçüncü kişi ağzıyla anlatılan bakış açısıdır.

Kahraman Bakış Açısı: Olaylar, bizzat hikayenin kahramanlarından birinin ağzı ile anlatılmasıdır. Birinci kişi ağzıyla anlatım vardır.

Gözlemci bakış Açısı: Anlatıcı; gördüklerini, tanık olduklarını aktarır. Hikayedeki kahramanların aklından geçenleri bilemez, anlatıcının bildikleri gördükleriyle sınırlıdır.

Tema: Hikayedeki temel duygu veya düşüncedir, soyut ve geneldir; sevgi, dostluk vs.
Konu: Hikayedeki duygu ve düşüncenin somut bir duruma bağlı olarak ele alınan olgudur ve hikayeyi sınırlandırır.
Karşılaşma: Olay çerçevesinde gelişen edebi metinlerde çatışmaları, olay halkalarını veya yeni durumları oluşturacak şekilde kahramanların yüz yüze gelmeleridir.
Çatışma: Hikayede karşıt duygu, düşünce ve isteklerin; kişilik özellikleri bir arada sergilenmesi ile ortaya çıkan durumdur. Olayların dayandığı asıl ögedir, merak duygusunu canlı tutarlar: hayal-gerçek çatışması vs.

Hikaye Türleri:

Olay Hikayesi: Olayların serim, düğüm, çözüm bölümlerine uygun olarak sıralanmasıyla olur.
– Kahramanların ve çevrenin tasvirine önem verilir, okuyucuda merak ve heyecan duygusu uyandırılır.

– Guy de Maupassant tarafından geliştirilmiştir ve bu tür hikayelere Maupassant tarzı hikaye denir.

– Türk Edebiyatındaki temsilcileri ise, Ömer Seyfettin, Refik Halid Karay ve Reşat Nuri Güntekin’dir.

Durum Hikayesi: Olaylardan çok, günlük yaşamdan alınan kesitlerle oluşturulur.
– Ruhsal çözümlemelere ağırlık verilip, olay ikinci planda kalır. Serim, düğüm ve çözüm bölümleri yoktur çünkü amaç okuyucuda merak duygusunu uyandırmak değildir.

– Anton Çehov’un temsilcisi olduğu, Çehov tarzı hikaye denir.

Anlatım Teknikleri:

Gösterme (Sahneleme): Olaylar, kişiler ve varlıklar okuyucuya doğrudan sunulur. Anlatıcı, okur ile eserin arasına giremez, okuyucu dikkatini eser üzerinde verir. Gösterme tekniği; diyalog, iç konuşma veya bilinç akışı şeklinde olabilir.

Diyalog: Kahramanların karşılıklı konuşmalarına dayanan anlatım tekniğidir. Konuşmalarda kahramanlar kitabi değil de sosyal sınıflarına uygun şekilde konuşurlar. Bu teknik metne akıcılık kazandırır.
İç Konuşma: Kahramanların içsel konuşmalarını aktaran anlatım tekniğidir. BU teknikte kahramanların duygu ve düşünceleri sesli bir şekilde aktarılır. Yani karşısında biri varmış gibi kendi kendine konuşur kahraman.
Bilinç Akışı: İç konuşmayla benzer şekilde kahramanların iç dünyaları, zihinlerinden geçirdiklerini doğrudan o kişilerin ağzından, kendi kendilerine konuşması şeklinde verilir. İç konuşmadan farklı olarak cümleler arasında mantık ilişkisi zayıftır. Daha çok serbest çağrışım yoluyla bir düşünceden başka bir düşünceye atlanır. Kahraman anlatıcı bakış açısı söz konusudur.

Hikaye Yazma Aşamaları:

1. Hazırlık:

Tema ve konuyu belirleme,
Kişileri ve metindeki işlevleri belirleme.

2. Planlama:

– Olay örgüsünü ve çatışmaları belirleme,

– Mekanı ve zamanı belirleme,

– Anlatıcı ve bakış açısını belirleme.

3. Taslak Metin Oluşturma:

– Plan doğrultusunda metini yazma,

– Anlatım biçim ve tekniklerinden yararlanma.

4. Metni Düzeltme ve Geliştirme:

Metnin tutarlılığını değerlendirme,

– Anlatım bozukluklarını düzeltme,

– Yazım ve noktalama hatalarını düzeltme.

5. Yazılan Metni Paylaşma:

– Metni yüksek bir sesle okuma, bir panoda sergileme; elektronik ortamda veya bir kitap, derdi ve gazetede yayımlama yoluyla paylaşma.

İSİM TÜRLERİ:

Özel İsim: Tek bir varlığı bildiren adlara denir. Örneğin; Ayşe, Mehmet, Hristiyanlık, İstanbul…
Cins İsim: Dünya üzerinde birden fazla yerde bulabildiğimiz şeylere verilen adlardır. Örneğin; kalem, kitap…
Somut İsim: Duyu organlarımızla algılayabildiğimiz, kişiden kişiye değişmeyen, herkes için hemen hemen benzer olan isimlerdir. Örneğin; tahta…
Soyut İsim: Kişiden kişiye değişen ve duyu organlarımızla algılanmayan adlardır. Örneğin; rüya, akıl, güzellik..
Tekil İsim: Çoğul eki almamış isimlerdir. Örneğin; asker…
Çoğul İsim: Çoğul eki almış isimlerdir. Örneğin; askerler…
Topluluk İsimleri: Çoğul eki alıp almaması önemli olmayıp her zaman çokluk bildiren isimlerdir. Örneğin; orman, ordu, ekip…
Sunu: Bir konuda bilgi vermeyi amaçlayan veya yapılan bir konuşmayı görsel ve işitsel ögelerle güçlendirilmesinde yarar sağlar. Bu sunuda konuşmacının, bütün söyleyecekleri yer almamalıdır.

Sunu hazırlanmasındaki aşamalar şunlardır:

1. Sunu Kapak ve Sayfası Hazırlama:

– Sununun başlangıç sayfasında anlatılan konunun ne olduğu ve kimin hazırladığı yer almalıdır.

2. Sunu Akışı Sayfası Açıklama:

– Sunuda konuşmacının anlatacakları sırasıyla yazılmalıdır.

3. Sunuda Yazı Kullanımı:

– Anahtar kavramlar ve önemli bilgiler yansıtılmalıdır.

– Punto, yazı karakteri, satır sayısı vb. özelliklere de dikkat edilmelidir.

4. Sunuda Görsel ve İşitsel Öge Kullanımı:

– Anlatıcının anlattığı konuyu destekleyen, somutlaştıran vb. görsel ve işitsel ögelere yer verilmelidir.

5. Yazı-Görsel-Zihin İlişkisi:

– Yazıda görsellere yer verilmelidir ayrıca bu görsel konu ve yazı ile alakalı olmalıdır.

– Zemin yazının ve görselin daha net anlaşılması için uygun bir şekilde uygulanmalıdır.