Notes

6.UNITE-TIYATRO

Bir sahnenin üstünde ve belli bir seyircinin önünde gerçekleşen, oyuncular tarafından canlandırılan karakterlerle ortaya çıkan oyundur.
Konusu bakımından günümüzden, tarihten, mitolojiden alabilir.
Karşılıklı konuşma şeklinde gerçekleşir.
Tarihi açısından Eski Yunan da ortaya çıkan tiyatronun ilk amacı Dionysos adlı tanrıları adına yaptıkları dini törenlerdir.
Türkiye’de 1969 Tanzimat’a kadar Anadolu’da köy seyirlik oyunları, Karagöz, Meddah gibi oyunlar vardır fakat dediğimiz gibi Batılı anlamda tiyatro Tanzimat ile gelmiştir ve ilk yazılan tiyatro Şinasi taraşından yazılan Şair Evlenmesi olup, ilk oynanan tiyatro ise Namık Kemal’in yazdığı Vatan Yahut Slistre’dir.
Tiyatro Türleri
1. Trajedi (Tragedya)

Eski Yunanda ortaya çıkmıştır ve konusu yine tarih ve mitolojiden alır; seyircilerde korku, heyecan ve acıma hissi uyandıran modern tiyatro türüdür.
Genellikle üst tabakaya hitap eden yani eğitimli ve soylu insanlarla hitap eder.
Yaralama, öldürme gibi sahneler seyirci önünde gerçekleştirilmez; çirkin ve kaba sözlere yer verilmez.
5 perdeden oluşur ve bu perdeler aralıksız oynanır.
Üç birlik kuralına uyar. (Eserin tek olay, tek gün ve tek mekanda gerçekleşmesidir.)
Koro ve diyalog bölümleri vardır.
Bu türün en önemli temsilcileri şu kişilerdir: Yunan edebiyatında Euripides, Aiskhylos, Sophokles Fransız edebiyatında; Racine, Corneille’dir.
2. Komedi (Komedya)

Genellikle kişilerin ve toplumun aksayan yönlerini güldürü yolu ile yansıtan eserlerdir.
Bu tür eserlerde korkaklık, cimrilik gibi davranış tarzları seyirciye abartılarak gösterilir, burada amaç seyirciyi güldürürken düşündürmektir. Burada öldürme yaralama gibi sahneler seyirci önünde gerçekleşirken, kaba ve argo sözlere de yer verilir.
Koro ve diyalog bölümlerinden oluşup, manzum bir eserdir.
Üç birlik kuralına uyulur.
5 perdeden oluşur ve bu perdeler aralıksız olarak oynanır.
Yunan edebiyatında Aristophanes Fransız edebiyatında; Moliere’dir.
3. Dram

Acıklı ve gülünç yönleri bir bütün olarak yansıtan edebiyat türüdür.
Romantizm akımının 18. yüzyılda Klasisizm akımının akla ve sağ duyuya verdiği öneme tepki olarak duygu ve hayale önem vermesiyle oluşmuştur.
Öldürme ve yaralama gibi olaylar seyirci önünde canlandırılıp, argo ve kaba sözlere yer verilir.
Bu tür eserlerde kişiler tek yönlüdür ya bütünüyle iyi ya da bütünüyle kötüdür.
Üç birlik kuralına uyulmaz
Nazım ve nesir şeklinde yazılabilir ve perde sayısı yazara bırakılmıştır.
İlk örneğini William Shakespeare’in verdiği daha sonra Fransız sanatçı Victor Hugo dramın ilkelerini belirlemiştir.
TİYATRONUN YAPI UNSURLARI: 5 ADET UNSURU VARDIR
Dramatik Örgü: Olay örgüsü de denebilir. Tiyatroda her olay, seyirciye ulaştırılmak istenen bir bütünün parçasıdır. Bu bütün farklı farklı olayların birbiri arasında neden-sonuç ilişkisi ile birbirine bağlanması ile oluşur. Dramatik örgü perde, sahne vb. bölümlemeler etrafında düzenlenir.
Yer (Mekan): Tiyatroda gerçekleşen olayların geçtiği çevredir. Tiyatroda mekan dekorlar yolu ile gösterilir yani tiyatroda mekan işlevsiz değildir. Oyunun en iyi şekilde anlaşılması için mekan-zaman-olay ilişkisi göz önünde bulundurulmalıdır.
Zaman: Tiyatroda oynanan oyunun başlangıcından bitişine kadar geçen süredir.
Çatışma: Olay örgüsünün gelişmesi sırasında ortaya çıkan, kişiler arasındaki iç ve dış mücadeleler, anlaşmazlıklardır. Bu çatışmanın oluşmasında bazı etkenler söz konusudur bunlar: Sosyal statü, ekonomik durum, psikolojik yapı, eğitim ve kültürdür.
Kişiler: Tiyatroda olayların oluşmasını sağlayan ve çatışmaları gerçekleştiren insanlardır. Eserde aktarılmak istenen iletinin izleyiciye ulaşmasındaki temel etken kişilerdir. Tiyatrodaki kişilerin kimi birinci derece önemli kişi olurken kimi ikinci derece kişi olur.
Temel Tiyatro Terimleri
Adaptasyon: Eski bir yapıtı, çevrilen dilin konuşulduğu çevrenin yaşayışına, inançlarına uydurma, uyarma.
Aksesuar: Tiyatro ve sinemada konunun gerektirdiği ölçüde kullanılan, bir sahne içinde yer alan çeşitli eşya.
Dekor: Herhangi bir sahneyi ve özellikle tiyatro sahnesini oluşturan eşyaların topu.
Diyalog: Bir oyunda iki ya da daha çok kimsenin karşılıklı olarak konuşmasına denir.
Figüran: Tiyatrolarda, konuşması olmayan ya da çok az olan rolle çıkan kimseye denir.
Jest: Rol gereği konuşurken ya da hareket eden el, kol ve baş ile yapılan belirli anlamlı davranış.
Kostüm: Oyun gereği giyilen kıyafetlere denir.
Kulis: Tiyatroda sahnenin gerisinde ve yanlarında bulunan bölüm.
Makyaj: Oyuncuya rolüne uygun bir yüz şekli vermek amacıyla yapılır.
Mimik: Oyuncunun duygu ve düşüncelerinin yüz ifadeleriyle yansıtma şeklidir.
Monolog: Oyunda tek bir kişinin kendi kendine yaptığı, dışa verilen iç sese denir.
Perde: Tiyatro eserinin büyük bölümlerinden her biri.
Piyes: Oyun.
Replik: Tiyatro eserinde her oyuncu tarafından canlandırılacak ayrı konuşmalar, söyleyecekleri sözlerdir.
Rol: Tiyatroda canlandırılan kişiliğin gerçekleştirdiği davranışlar ve sözleridir.
Sahne: Bir tiyatroda metinde baş oyun kişisinin ya da önemli kişilerin yönelişlerini başlatıp bitiren kesim.
Suflör: Perde gerisinde oyunu metinden takip eden ve unutulan sözleri fısıldama yoluyla oyunculara hatırlatan kişilerdir.
Tirat: Oyunda kişilerin birbirlerine karşı söylediği uzun soluklu ve coşkulu olan sözlerdir.
Tuluat: Metin dışı, o an akla geldiği gibi hareket edilmesi, söz söylenmesidir. Doğaçlamadır.
KISA OYUN YAZMA AŞAMALARI: 5 ADET AŞAMASI VARDIR.
Hazırlık, bu aşamada konu ve temanın belirlenmesinin yanı sıra kişi ve bu kişilerin özellikleri de belirlenmelidir.
Planlama, bu aşamada sahne belirlenmeli ve buna bağlı olarak dramatik örgü ve çatışma da belirlenmelidir.
Taslak metin oluşturma, bu aşamada dekor ve kostüm ile ilgili ayrıntılar netleştirilmeli, hareketlere ait betimlemeler tamamlanmalı ve diyalog-monolog bölümleri oluşturulmalıdır.
Taslak metnin geliştirilmesi ve düzenlenmesi aşamasında metnin kendi içindeki tutarlılığının yanın sıra yazım ve noktalama hataları düzeltilmelidir.
Yazılan metini paylaşma.

7.UNITE - BIYOGRAFI/OTOBIYOGRAFI

1. Biyografi
Siyaset, bilim, sanat, spor vb. alanlarda tanınmış bir kişinin hayatının anlatılmasıyla oluşturulan yazı türüdür.
Bu yazıyı yazan kişi (kurmaca kişi değil, yazar) bilgi, belge bazen anılar ve tanıklara dayanılarak, tarafsız ve gerçekçi bir şekilde anlatması gerekir.
Biyografide dil sade, açık olmalıdır.
Yazarken kronolojik bir sıra takip edilmelidir.
Eski Yunanda Plutarkhos’un Hayatlar; İngiliz yazar William Roper’ın Sir Thomas More’un Hayatı ve James Boswell’in Samuel Johnson’un Hayatı; Avusturyalı Stefan Zweig’ın Üç Büyük Usta dünya edebiyatına Biyografi türünde katkıları olan yazarlar ve eserleridir.
Türk edebiyatında dönemlerine göre:
a. Tanzimat Dönemi: Beşir Fuat-> Victor Hugo, Namık Kemal-> Evrak-ı Perişan, Recaizade Mahmut Ekrem-> Kudemadan Birkaç Şair, Muallim Naci-> Osmalı Şairleri.

b. Servetifünun Dönemi: Süleyman Nazif-> Mehmer Akif.

c. Cumhuriyet Dönemi: İlhan Geçer-> Cahit Sıtkı Tarancı, Mithat Cemal Kuntay-> Namık Kemal, Ahmet Rasim-> İlk Büyük Muharrirlerden Şinasi, Yakup Kadri Karaosmanoğlu-> Atatürk, Beşir Ayvazoğlu-> Yahya Kemal, İhsan Işık-> Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi bu türün en önemli eserleridir.

2. Otobiyografi
Yazarın kendi yaşam öyküsünü kronolojik bir sırayla sade, açık ve olabildiğince nesnel bir dil ile yazdığı; bilgi, belge ve tanıklara bağlı aynı zamanda yazarın iç dünyasına dönük olan otobiyografilerde anılara yer verilebilir.
Dünya edebiyatındaki örnekleri: Amerikalı Paul Auster-> İç Dünyamdan Notlar, Isaac Aimov-> Dolu Dolu Yaşadım; Fransız Andre Gide-> Tohum Ölmezse.
Türk edebiyatındaki örnekleri ise: Abidin Dino-> Kısa Hayat Öyküm, Şevket Süreyya Aydemir-> Suyu Arayan Adam.

BİYOGRAFİ VE OTOBİYOGRAFİ TÜRÜYLE BENZERLİK GÖSTEREN TÜRLER
Monografi: Monografi yalnız bir kişi hakkında değil aynı zamanda bir yeri bir eseri bir konuyu ya da bir olayı esas alıp, yalnız onunla ilgili yazılır.

Öz Geçmiş: Bunu yazan kişi o zamana kadar elde ettiği bilgi, beceri ve tecrübeler aynı zamanda öğrenim durumunu, iş tecrübelerini ve özelliklerini eksiksiz yazdığı türdür. Bu tür genellikle iş başvuruları için kullanılır.

Hal Tercümesi: Osmanlı Dönemi’nde yazılan, daha çok öz geçmiş özelliği gösteren eserlerdir.

Portre: Biyografideki gibi bir kişiyi esas alır fakat o kişinin ayırt edici bir özelliği anlatılır. Bu ayırt edici özellik yalnızca fiziki bir özellik değil aynı zamanda o kişinin iç dünyası, duygusu, düşüncesi ve karakterinin anlatıldığı ruhsal portre vardır.

3. Tezkire
– Eski dönemlerde önemli kişilerin özellikle de şairlerin anlatıldığı ve eserlerinden örneklerin de yer aldığı düz yazı türü olup genellikle mukaddime (giriş), şairlerin ve eserlerinin tanıtıldığı asıl metin ve hatime (bitiş) bölümünden oluşur.

Mukaddime: Konusu olan kişiye övgü ve dönemin şiir anlayışı ve eserin yazılma nedenine ait bilgiler bulunur.
Esas bölümde, anlatılan kişiye ait özellikler, eserleri, çevresi anlatılır.
Hatime: Eserin bitiş tarihine ait bilgiler, yazılış dönemi ve o dönemin padişahına dua. Son olarak bir kusuru olduysa af isteği yer alır.
– Sade, açık aynı zamanda da nesnel bir dil ile yazılan bu türde sanatlı bir anlatım da mevcuttur yani seci, aliterasyon, tezat ve tenasüp gibi edebi sanatlar kullanılmıştır ve esas amacı bilgi vermektir.

Türk edebiyarındaki ilk tezkire örnekleri Al Şir Nevai’nin Mecalisü’n-Nefais, Sehi Bey’in Heşt Behişt’tir.
Öz Geçmiş Yazma Aşamaları
İlk adım kişisel bilgilerin yani ismin, doğum tarihinin ve yerinin, medeni durumun, askerlik durumunun vb. yazılması.
İletişim bilgilerinin belirtilmesi.
Öğrenim bilgileri.
İş deneyimleri yazılmalı.
Yeterlilik bilgileri yani bilgisayar, yabancı dil vb.
Kişinin ilgili olduğu alanların yazılması.
Ödüller(varsa)
Referanslar(istenirse)

8. UNITE - MEKTUP/ E-POSTA

1. Mektup
Kişiler, kurumlar ve kuruluşlar arasında olan haberleşme amacıyla yazılan yazılardır.
Bulunabilen en eşli mektup örneği Mısır firavunlarına ve Hititlere aittir.
Mektubun tarihi tam olarak bilinmemekle Uygur prenslerinin yazdığı mektuplar Türk tarihindeki ilk öneklerindendir. 16. yüzyıl divan şairi Fuzuli’nin Şikayetname adlı eseri mektup türünün tanınmış örneklerindendir.
Mektup Türleri
a. Özel Mektup: Bu tür mektuplarda duygu ve düşünce ön planda olur ve kişi yakınlarına veya tanıdıklarına yazar. Bu tür mektupların içeriği sadece gönderen ve alıcıyı ilgilendirir.

Mektubun sağ üst köşesine tarih yazılıp, hitap sözüyle başlar ayrıca sağ alt köşede yazan kişinin ismi ve imzası yer alır sol alt köşedeyse; adres yer alır.
Mektup 3 bölümden oluşur bunlar: giriş, gelişme ve sonuç.
– Giriş bölümünde mektubun neden yazıldığı belirlenir

– Gelişme bölümünde mektupta asıl anlatılmak istenen yer bulunur.

– Sonuç bölümündeyse sevgi, saygı ve iyi dilekler belirtilen cümleler mevcuttur.

b. Edebi Mektup: Daha çok sanatlı bir anlatımla sanat ve düşünce derinliği taşıyan bir konu üzerine yazılan mektuptur. Bu mektuplar yazıldığı devrin sanat ve düşünce hayarına ışık tutarlar bu yönleri ile belge niteliğine de sahiptirler.

c. Resmi Mektup: Kamu kurum veya kuruluşlarına yazılan duygulu bir anlatımı olmayan yazılardır.

d. İş Mektubu: Ticaret, sanayi alanları ya da bireyler ile iş yerleri arasında gerçekleşen iletişim, yazışmadır.

Özel Mektup ve Edebi Mektup Farkları

Hitap ettiği kişi açısından farklılıklar varıdır. Özel mektuplarda belli bir arkadaş, dost veya akrabaya hitaben yazılırken edebi mektuplarda; tanınmış sanatçılar, düşünürler vb. kişilere yazılır.
Yazım amacı bakımından farklıdır. Özel mektuplarda samimi bir dille karşı tarafa bir duygu bir düşünce geçirmek istenirken edebi mektuplarda; ciddi bir üslupla sanat ve düşünce konularının anlatılması amaç edinilir.
Yazının dili bakımından farklıdır. Özel mektuplarda konuşma diline yakın bir dil kullanılırken edebi mektuplarda; daha sanatlı bir dil kullanılır.
2. E-posta
Günümüzde genel ağ’ın oluşmasıyla mektubun yerini aldığını genel olarak birbirine benzediği fakat resim, müzik ve video göndermek gibi farklılıkları olan aynı zamanda mektuba göre daha hızlı bir şekilde iletişim kurmamıza yarayan türüdür.
Elektronik posta hizmetinden yararlanmak isteyen kişi ilk önce kendine hesap açmalıdır.
Mektup ve E-posta Yazımı
Öncelikle amacımız ve yazacağımız muhatabı belirledikten sonra buna bağlı olarak içerik belirlenmelidir. Yazıya başlarken bir hitap ifadesi kullanılmalıdır daha sonra kişi kendini tanıtmalıdır bu safhadan sonra içerik yazılmaya başlanmalıdır sona geldiğinde selam, saygı, sevgi sözcükleri kullanmalıdır. E-posta için yalnız bunlar gerekliyken mektupta; ad-soyad, tarih, imza, adres gibi bilgilerin de yazılması gerekir.

3. Dilekçe
Bir işinin bir konudaki isteği veya şikayetini üst makamlara iletmek için durum bildiren yazılardır.
Bu söz konusu istek veya şikayet net bir şekilde belirtilmeli ve ayrıntılara girilmemelidir.
Bu istek veya şikayet dile getirilirken dil sade ve resmi olmalıdır ayrıca yazım ve noktalama kurallarına dikkat edilmelidir.
Dilekçe yazacağımız kağıt çizgisiz, beyaz bir dosya kağıdı olmalıdır ve bilgisayar, daktilo veya tükenmez bir kalemle yazılmalıdır.
Dilekçe yazan kişi ad-soyad, imza, tarih ve iş veya ikametgah adresi bulunmalıdır.
4. Tutanak
Belgelenmesi gerekli olan bir olayı, durumu tespit edenler tarafından imzalanan veya meclis, kurul vb. yerlerde söylenen sözlerin yazıya geçirilmesi sonucu oluşan belgelerdir.
Tutanak yazımı şu şekilde olur: Dilekçede de olduğu gibi beyaz, çizgisiz bir dosya kağıdına ya bilgisayarda ya daktiloda ya da el ile tükenmez ve silinmez bir kalem yardımıyla yazılır. Aynı zamanda yazımda bir yanlış olursa karalanmamalı çizilip doğrusu yazılmalıdır.
Tutanak yazarken sayfa sayısı birden fazla ise bütün sayfaların her biri numaralandırılır ve her bir sayfaya imza atılır.
Tutanak çeşitleri ikiye ayrılır bunlar: Olay ve toplantı tutanakları.
Toplantı tutanaklarında toplantının gündemine değinilir, konular, söylenen sözler, alınan kararlar yazılır ve daha sonra orada bulunanlara imzalatılır.
Olay tutanaklarında olay oluş sırasına göre, ne zaman, nerede gerçekleştiği anlatılır ve şahitler varsa, şahitler tarafından okunup imzalanır.
Tutanağın unsurları şunlardır: Başlığı(Tamamı büyük harfle yazılıp sadece ‘’TUTANAK’’ yazılabileceği gibi toplantı ya da olayın konusu da olabilir), giriş(genel anlamda zaman, mekan ve kişiler belirtilir), gelişme(tutanağın konusu olan olay anlatılır veya toplantıdan bahsedilir), sonuç(kararların yazıldığı, katılımcılar veya şahitler tarafından okunup imzalandığı bölümdür) , tarih ve saat, imza.
5. Açık Oturum
Belli bir dinleyici kitlesi önünde gerçekleştirilen, geniş kitleleri ilgilendiren bir konunun o alanda uzman kişiler tarafından bir başkan yönetiminde gerçekleştirilen tartışmalardır.
Açık oturumda her bir konuşmacıya eşit süreler verilmelidir bunu eşit bir şekilde yapmak başkanın görevi olup başkan, konuşmacıların birbirine sataşmasını engellemeli.
Açık oturumun sonunda başkan konuyu özetleyip ortaya çıkan sonucu belirler ve dinleyicinin konuyla alakalı sorularını alır.