Notes

EŞEYSİZ ÜREME
✔ Bir canlının başka bir canlıya ihtiyacı olmadan tek başına
genetik yapısı benzer olan yavrular meydana getirdiği
üremeye eşeysiz üreme denir.
✔ Temelinde mitoz bölünme vardır. (genellikle).
✔ Döllenme görülmez.
✔ Genetik çeşitlilik görülmez. (mutasyon hariç).
✔ Tek ya da çok hücreli canlılarda görülebilir.
✔ Değişen çevre şartlarına dayanıksız yavrular oluşur.


1) Bölünerek Üreme: Tek hücreli canlılarda ana hücrenin ikiye
bölünmesi ile gerçekleşen eşeysiz üremeye bölünerek
üreme denir.
✔ Bölünme sonucunda hemen hemen eşit büyüklükte iki
hücre oluşur. Bakteri, Arke, Amip, Öglena, Paramecium… gibi
canlılar bu şekilde bölünürler.
✔ Prokaryotlarda, ikiye bölünme genetik maddenin eşlenmesi
ve hücrenin sitoplazmasının ikiye bölünmesi şeklinde
gerçekleşir. (Bu bir mitoz bölünme değildir.)
✔ Ökaryot tek hücrelilerde ise, mitoz bölünme sonundaki
sitokinezin yeri canlıdan canlıya farklılık gösterebilir. Örneğin;
paramecium enine bölünür, öglena boyuna, amip ise her
şekilde bölünme yapabilir.

2) Tomurcuklanarak Üreme: Ana canlıda oluşan bir çıkıntının
büyüyerek ana canlının küçük halini oluşturduğu eşeysiz
üremeye tomurcuklanarak üreme denir.
✔ Tek ya da çok hücreli canlılarda görülebilir. Bira mayası,
hidra, sünger… gibi canlılarda görülür.
✔ Bira mayası hücrelerinde mitoz bölünme meydana gelir.
Ancak sitokinez gerçekleştirilirken oluşan hücrelerin
sitoplazması eşit olmaz. Oluşan hücrelerde biri diğerine göre
çok küçüktür bu hücreye tomurcuk denir.
✔ Hidrada vücudun belirli bir bölgesinde çıkıntı oluşur. Bu
çıkıntı mitoz bölünmeler ile büyütülerek tomurcuk oluşturulur
✔ Tomurcuk ana bireyden ayrılıp tek başına yaşayabilir ya da
ana birey üzerinde kalıp başka tomurcuklarla birlikte koloni
oluşturabilir..

3) Sporla Üreme: Çevre şartlarına dayanıklı ve başka bir
üreme hücresi ile birleşmeden çimlenerek yeni bir canlıyı
oluşturabilen n kromozomlu üreme hücrelerine spor denir.
Spor üreterek yapılan üremeye ise sporla üreme denir.
✔ Tek ve çok hücrelilerde görülebilir.
✔ Spor oluşturarak üreyen canlıların hayat döngüsünde eşeyli
üreme ve eşeysiz üreme beraber görülür. Bu canlılar eşeysiz
üreme ile eşeyli üremeyi sırayla gerçekleştirir.
Buna metagenez (döl almaşığı) denir.
✔ Tohumsuz bitkiler (eğrelti otu, kara yosunları…),
plazmodium, cıvık mantarlar, mantarlar… gibi canlılarda
görülür

4) Partenogenez: Döllenmemiş yumurtadan mitoz bölünmeler
ile canlı gelişimine partenogenez denir. Arı, karınca, su piresi
ve bazı kertenkele gibi canlılarda görülür.
✔ Arılarda partenogenez, kraliçe arının mayoz bölünme ile
ürettiği yumurtalar döllenme yapmadan mitoz bölünme
yaparsa n kromozomlu erkek arılar oluşur.


5) Rejenerayon İle Üreme:
✔ Rejenerayon: Dokuların mitoz bölünmeler ile kendini
yenilemesidir.
✔ Canlıların gelişmişliği arttıkça rejenerasyon yeteneği de
azalır.
✔ Yaranın onarılması (doku düzeyinde),
karaciğerin eksik parçasını onarması (organ düzeyinde),
kertenkelenin kopan kuyruğunu yeniden üretmesi ( organ
düzeyinde) rejenerasyon örneğidir. Üreme değildir.
✔ Bazı canlılarda ise rejenerasyon yeteneği çok yüksektir.
Üreme amacıyla rejenerasyon yapılabilir. Canlının kopan bir
parçasının kendini tamamlayarak yeni bir canlı
oluşturmasına rejenerasyon ile üreme denir. Bazı omurgasız
hayvanlarda görülür.
✔ Deniz yıldızının kopan kolundan
yeni deniz yıldızı üremesi,
planaryanın kopan parçasından
yeni planarya oluşması,
toprak solucanının kopan
parçasından yeni toprak solucanı
olması rejenerasyon le üreme
örnekleridir.

6) Vejetatif Üreme: Bitkilerde üreme organları dışındaki
yaprak, kök ve gövdelerin kullanılarak yapılan
üremeye vejetatif üreme denir.
✔ Çelik ile üreme: Bitkiden kopan dal ya da yaprak sapı gibi
yapıların toprağa dikilmesi ile yeni bitki oluşturulabilir. Özellikle
kavak ve söğüt gibi bitkilerde çok iyi şekilde görülür.
✔ Stolon (sürünücü gövde) ile üreme: Çilek bitkisinde toprak
üzerinde yatay olarak ilerleyen ince gövdeler vardır. Çilek bu
şekilde vejetatif olarak üreme yapabilir.
✔ Yumru gövde ile üreme: Yer elması ve patates gibi
bitkilerde toprak altı depo gövdelerinin toprağa dikilmesi ile
yeni bitki üretilebilir.
✔ Soğan ile üreme: Lale, soğan, pırasa gibi soğanlı bitkilerde
soğan yapısının toprağa dikilmesi ile yeni bitki üretilebilir.
✔ Rizom ile üreme: Zencefil, bambu gibi bitkilerin toprak
altında ilerleyen yassılaşmış gövdeleri vardır. Bu gövdelere
rizom denir. Rizomun toprağa dikilmesi ile yeni bitki
üretilebilir.
✔ Daldırma yöntemi: Bitkinin dalının ana bitkiden ayrılmadan
toprağa daldırılması ve ucunun açıkta bırakılması ile yeni bitki
üretilmesidir.
✔ Aşılama: Bitkiden kopartılan bir dal parçasının başka bir
bitkinin dalı üzerine yerleştirilmesiyle yapılan üremedi
✔ Doku kültürü: bir bitkiden alınan bölünebilme
yeteneğindeki hücrelerin laboratuvar ortamında çoğaltılması
ve hormon verilerek yeni bitki üretilmesidir. Bu yöntem ile
bitkiler klonlanabilir.

✔ Vejetatif üreme ile tarım alanında ticari değeri yüksek bitkiler
elde edilebilir. Daha çok meyve veren, istenilen özelliğe sahip
ve dayanıklı bitkiler çoğaltılabilir. Aynı bitki üzerinden birkaç
farklı meyve elde edilebilir.