Notes

“GIYBET – TECESSÜS”
“Ey iman edenler! Zannın bir çoğundan sakının. Çünkü zannın bir kısmı günahtır. Birbirinizin kusurlarını ve mahremiyetlerini araştırmayın. Birbirinizin gıybetini yapmayın. Herhangi biriniz ölü kardeşinin etini yemekten hoşlanır mı? İşte bundan tiksindiniz! Allah’a karşı gelmekten sakının. Şüphesiz Allah tövbeyi çok kabul edendir, çok merhamet edendir.” (Hucurat, 12)
Rasulullah (s.a.v) Efendimiz bir hadislerinde gıybeti şöyle tarif etmektedir.
"Gıybet nedir, bilir misiniz?" Allah ve Resûlü daha iyi bilir, dediler. Hz. Peygamber: "Gıybet, din kardeşini hoşlanmadığı bir şey ile anmandır" buyurdu. Söylenen ayıp eğer o kardeşimde varsa, ne dersiniz?" diye soruldu. "Eğer söylediğin şey onda varsa gıybet ettin;  yoksa, o zaman ona iftira ettin demektir," buyurdu.
Gıybetin en önemli özelliği kişinin hakkında bilgi sahibi olmadığı konu hakkında ileri geri konuşmasıdır. Oysaki Hz. Allah bir ayette bizlere şu tavsiyede bulunmaktadır. “Hakkında bilgin bulunmayan şeyin ardına düşme, çünkü kulak, göz ve gönül, bunların hepsi yaptıklarından sorumludur.”
İnsanlar, söyledikleri sözü kimsenin duymayacağı zannına kapılır. Ancak insanlar bilmese bile, Hz. Allah kullarının ne yaptıklarını bilmektedir ve bunları yazması için Kiramen Katibin meleklerini görevlendirmiştir. Kur’an-ı Kerim’de bu konuyla ilgili olarak şöyle buyurulmuştur;
“İnsan hiçbir söz söylemez ki, yanında onu gözetleyen, yazmaya hazır bir melek bulunmasın.”

İmam-ı Gazali, gıybeti şu şekilde aktarmıştır. Gıybet, duyduğu zaman insanın hoşuna gitmeyen, gıyabında yapılan konuşmadır. Söylemiş olduğun şey, ister bedeninde, ister nesebinde, ister ahlâkında, ister fiilinde, ister zihninde, ister bünyesinde olsun hiçbir fark yoktur. Hatta elbisesinde, evinde ve bineğinde bile hoşuna gitmeyen bir eksikliği belirtsen yine gıybet olur. Dil ile söylemek, ancak başkasına Müslüman kardeşinin bir eksikliğini anlattığın ve hoşuna gitmeyen bir vasfını belirttiğin için haram olmuştur. Bu bakımdan üstü kapalı şekilde kendisinden bahsetmek, açıkça kendisinden bahsetmek gibidir. Bu hususta fiil de söz gibidir. İşaret, îma, dudak bükme, göz kırpma, yazı, hareket ve maksadı belirten her türlü söz, açıkça söylemek gibidir. O halde bunların tümü gıybet ve haramdır. Başkasının durumunu hikâye etmek sûretiyle taklidini yapmak da gıybettir. Aksayarak yürümek veya kişinin yürüdüğü gibi yürümek gıybettir.
Peygamber Efendimiz (sav); “Müslümanın her şeyi; kanı, malı, ırzı diğer Müslümanlara haramdır.” Buyurmuşlardır. Burada zikredilen ırza gıybet dahildir.
Ayetin son kısmında gıybet yapanlar, ölü kardeşinin etini yiyenlere benzetilmektedir. Nasıl ölü bir insanın arkasından konuşulduğunda o kişi kendini savunamaz ise, orada bulunmayan bir kişinin arkasından konuşulduğu takdirde de kişi kendini savunamaz. Bu hususta, oruç tuttuğu süre içerisinde gıybet eden kişinin orucu yalnızca aç kalmasıdır. Bu konuyla ilgili bir malumat anlatacak olursak;
Enes bin Malik (r.a) şöyle rivayet etmektedir: Bir gün Peygamber Efendimiz sahabelerine oruç tutmalarını emretti. Ve onlara “Ben izin vermedikçe kimse iftar etmesin.” Buyurdu. Bunun üzerine herkes oruca niyetlendi. Akşam olunca birisi gelip Rasul-u Ekrem Efendimiz’e “Gündüzümü oruçlu geçirdim, izin verirseniz iftar edeyim.” Dedi. Peygamberimiz müsaade edince iftar etti. Herkes iftar etmek için izin istemek üzere birer birer Efendimiz’in yanına geldi. Daha sonra bir adam gelip “Ey Allah’ın Rasulu! İki kızım gününü oruçlu geçirdi fakat huzurunuza gelmeye çekiniyorlar. İzin verirseniz onlar da iftar etsinler.” Dedi. Peygamber Efendimiz o adamdan yüz çevirdi. Adam yine aynı sözleri tekrar etti fakat Efendimiz yine adamdan yüz çevirdi. Adam tekrar aynı sözleri söyleyince Peygamber Efendimiz “Senin iki kızın oruç tutmadı! Bütün gün boyunca insanların etini yiyen kimse nasıl oruç tutmuş olabilir? Onların yanına git ve oruç tuttularsa kusmalarını söyle.” Dedi. Adam söylendiği gibi gidip kızlarına Efendimizin sözlerini iletti. Kızlar denildiği gibi kustular ve her ikisinin de midesinden bir parça kan pıhtısı geldi. Adam Rasulullah’ın yanına gelerek durumu anlattı. Efendimiz “Nefsim elinde olan Allah’a yemin ederim ki; Eğer o kan pıhtısı midelerinde kalsaydı, onları ateş yakacaktı.” Buyurmuşlardır. Rabbim muhafaza buyursun.
Gıybet etmek haram olduğu gibi, gıybeti dinlemek de haramdır. Hz. Allah “Mü’minler boş ve faydasız şeylerden yüz çevirirler.” Buyurmuştur. Yine başka bir ayette ise “Boş sözü işittikleri vakit ondan yüz çevirirler ve, “Sizin işiniz size, bizim işimiz de bize. Selam olsun size ki, biz cahilleri istemeyiz.”
-Gıybetin Çeşitleri-
Küfür sayılan: Bir kimse Müslüman kardeşini çekiştirmeye başladığı zaman kendisine gıybet etme denilirse, o kişi de “bu gıybet değil, ben doğruları söylüyorum” derse, adeta Hz. Allah’ın haram kıldığı şeyi helal yapmış olur ki haramı helal yapmak küfürdür.

Nifak (Münafıklık) Sayılan: Bu da gıybetini yaptığı kişi belli olduğu halde isim vermeden yapmaktır. Halbuki herkes kimi kastettiğini bilmektedir. Gıybet yapan isim vermemekle kendisinin takvalı olduğunu göstermek ister. Bu münafıklıktır.

Günah Olan: Bu da isim vererek ve günahını bilerek gıybet etmektir. Bu kişinin tevbe etmesi gerekir.

Mübah Olan: Bu açıkça günah işleyen ve bidat sahibi birinin yaptıklarını insanlara anlatmaktır. Bunun yapılmasında sevap dahi vardır. Çünkü insanlar onun durumunu bildikten sonra ondan uzaklaşırlar. Peygamberimiz bu konuda şöyle buyurmuşlardır, “Haya örtüsünü üzerinden atanın anlatılması gıybet olmaz.”

* Enes (r.a) şöyle demiştir. “Rasûlullah (s.a.v) şöyle buyurdu.
‘İsra (Mirac) gecesinde, tırnaklarıyla yüzlerini parçalayan bazı kavimlerin yanından geçtim.’
Ben; ‘Ey Cebrail! Bunlar kimdir?’ diye sordum.
Cebrail, ‘Bunlar, insanların gıybetini yapan, ırzlarına dil uzatanlardır.’ Dedi.*
Mücahid (r.a) şöyle demiştir. “Hümeze suresinin 1. Ayetinde ‘vay haline’ diye zikredilen ‘hümeze’, insanları ayıplayanlar, ‘Lümeze’ ise gıybet ile insanların etini yiyenlerdir.” Ayetin manası şöyledir;
“Arkadan çekiştirmeyi ve yüze karşı eğlenmeyi adet edinen herkesin vay haline!”
Yine bir rivayete göre kabir azabı üçe ayrılır. Üçte biri gıybetten, üçte biri dedikodudan ve üçte biri de idrardan korunmamaktan meydana gelir. Kabir azabından bahsetmişken bir de malumat anlatalım.

Peygamber Efendimiz bir yolculuk esnasında bir kabristanın önünden geçiyordu. Bir kabrin yanına geldi ve, “Bu ikisi azap görüyor. Onlara göre pek büyük bir şeyden de azap görmüyorlar. Birisi insanların gıybetini yapardı. Diğeri de idrarından korunmazdı.” Buyurdu. Ardından yaş bir hurma dalı istedi. Sonra onu kırarak her parçanın bir kabre dikilmesini emretti ve “Bu dallar kurumadığı müddetçe onların azabı hafifletilir.” Buyurdu.

GIYBETE RUHSAT VERİLEN DURUMLAR
-Mazlum birinin zalimin zulmünü defetmek için sultanın huzurunda yaptıklarını anlatması.
-Kendine yapılan kötülükten fetva isterken.
-Müslüman kardeşini kötülükten korumak için.
-Lakapları ile meşhur olmuş kişileri lakapları ile anmak.
-Bir kötülüğün önlenmesi için yardım istemek.
Hz. Hind bin Utbe, Allah Rasulüne gelerek “Kocam Ebu Süfyan çok cimridir. Bana ve çocuğuma yetecek kadar nafaka vermiyor. Ondan habersiz malından alabilir miyim?” diye sorunca Rasulullah: “Normal olarak sana ve çocuğuna yetecek kadar al.” Buyurmuşlardır.
Burada Hz. Hind’in maksadı fetva almak olduğu için kocasının cimri olduğunu söylediği halde Allah Rasulü onu engellememiştir.

ÖMRÜNDE BİR KERE GIYBETİN CEZASI
Her kim ömründe bir defa olsa gıybet ederse Hz. Allah onu 10 şey ile cezalandırır.
-Allahu Teala’nın rahmetinden uzaklaşır.
-Melekler onunla kurduğu yakınlığı keser.
-Ölüm anında ruhun çıkışı zor olur.
-Cennetten uzaklaşır.
-Cehenneme yaklaşır.
-Şiddetli bir kabir azabına çarptırılır.
-Amelleri hiçe sayılır.
-Yaptığı gıybetten dolayı Peygamber Efendimizin ruhuna eziyet vermiş olur.
-Allahû Tealâ ona öfke nazarı ile bakar.
-Kıyamet günü yaptığı amellerin ona buna dağıtıldığını görür.

*Kıyamet günü kula amel defteri verilir. Fakat orada hiç yapmadığı bazı sevapların yazılı olduğunu görür. “Ey Rabbim! Bunlar nereden geldi?” diye sorar. Allahu Teâla da; Bunlar senin gıybetini yapanların sevabıdır.” Buyurur.

GIYBETİN PİS KOKUSU
Rasulullah zamanında kötü kokulu bir rüzgar esmiş. Rasulullah bu kokunun sebebini şöyle açıklamış: “Bazı münafıklar Müslümanların gıybetini yapmaktadır. İşte esen kötü kokulu rüzgarın sebebi budur.”
Bir kişi bu hadisle ilgili hikmet ehli zâtın birine sormuş, “Rasulullah zamanında gıybetin kokusunun belli olmasına rağmen günümüzde fark edilmemesinin sebebi nedir?” O zât şu şekilde cevap vermiştir.
“Çünkü günümüzde gıybet çoğaldıkça çoğalmıştır. Artık burunlar onun kokusu ile dolmuş, alışkanlık kazanmıştır. O sebeple gıybetin pis kokusu hissedilmez olmuştur.”

*Adamın biri Hasan-ı Basri’ye gelerek “falanca kişi senin gıybetini yaptı.” Demiş. Bunun üzerine Hasan-ı Basri bir tabak hurma hazırlayarak adamın yanına gitmiş ve şöyle demiş; “Duyduğuma göre sen benim gıybetimi yaparak sevaplarını bana hediye etmişsin. Ben de bunu karşılıksız bırakmak istemedim. Tam anlamıyla hediyene karşılık veremediğim için özrümü kabul et.” *
Eğer bir kimse gıybetinin yapıldığını bilir de sabrederse, günahlarının yarısı affedilir.

Malumat: Hz. İsa (a.s) havarileriyle beraber giderken bir köpek leşine rastladılar. Havariler, “Bu köpek ne kötü kokuyor.” Dediler. İsa (a.s) “Dişleri ne kadar beyaz, ne kadar parlakmış.” Dedi. Burada İsa aleyhisselam’ın maksadı, köpek bile olsa arkasından konuşmanın doğru olmadığı, ve Hz. Allah’ın yarattıklarının güzel taraflarından bahsetmek gerektiğidir.


GIYBETİN KEFARETİ
Gıybette iki hak vardır. Biri Allah’ın hakkı, diğeri de gıybeti yapılan kimsenin hakkıdır. Kişi yaptığı gıybetten pişman olup üzüntü duymalıdır, tevbe etmelidir ki Hz. Allah’ın hakkıyla ilgili sorumluluktan kurtulsun. Sonra da gıybetini yaptığı kişiden helallik istemeli ve işlediği günahtan kurtulmalıdır. Hasan-ı Basri (r.a) buyurdu: Gıybeti yapılan kimse için Yüce Allah’tan af dilemek yeterlidir. Helallik istemek şart değildir. Allah Rasulü’nün hadis-i şerif’i de bunu tasdikler biçimdedir: “Gıybet ettiğin kişinin kefareti, onun için mağfiret istemendir.”

Kadının biri başka bir kadın hakkında “eteği uzundur” deyince Hz. Aişe (r.a) onu şöyle uyarmıştır, “Gerçekten onun gıybetini yaptın, git helallik al.” Bunun gibi eğer gücü yetiyorsa ondan helallik istemelidir. Kişinin izini kaybetmiş veya ölmüş ise, onun için bol bol dua etmelidir.
Tebbet suresinde Ebu Leheb’in karısı hakkında ‘odun taşıyıcısı’ buyrulmuştur. Denilir ki o kadın dedikodu yapar, söz taşırdı. Kendini ateşe götürecek bu işi yaptığı için böyle denmiştir.

* Ka’b El-Ahbar şöyle anlatır.
İsrailoğullarında kıtlık olmuştu. Hz. Musa (a.s) yağmur yağdırması için Hz. Allah’a defalarca yalvardı. Ancak yağmur verilmedi. Bunun üzerine Hz. Allah şöyle vahyetti:
“İçinizde dedikodu yapıp buna devam edenler olduğu müddetçe senin ve beraberindekilerin duasını kabul etmem.” Musa (a.s):
“Ya Rabbi! Onun kim olduğunu bana bildir ki onu aramızdan çıkarayım.” Dedi. Yüce Allah:
“Ey Musa! Sizi kovuculuktan men ettiğim halde, ben mi kovucu olayım!” buyurdu. *