Notes

ÜÇ BÜYÜK GELENEK
1) Mistik Gelenek (Doğu)
2) Profetik Gelenek (Orta - Doğu)
3) Filozofik Gelenek (Batı)

395 yılında, Roma İmparatorluğu doğu-batı diye 2'ye ayrılmış.
Doğu (Bizans/Ortodoks) ve Batı (Roma/Katolik)

Bilimsel: Oryantalizm (Doğu) - Oksidentalizm (Batı)
Siyasal/ideolojik: Doğuculuk-Batıcılık

Oryantalizm: “Doğu ülkelerinin din, dil, tarih ve medeniyetlerini araştıran ilim dalıdır.”
Oryantalizm, Cemil Meriç’e göre “emperyalizmin keşif kolu” olarak görev yapmıştır. Oryantalistler inceleme konusu olarak seçtikleri Doğu’yu zamanla nesneleştirmiş, üzerinde hegemonya kurulacak bir coğrafya olarak görmüşlerdir.
Oksidentalizm, oryantalizm disiplininin kurduğu yapıya bir reaksiyon biçiminde ortaya çıkmış, Batı’nın kurduğu iktidar yapılarını yıkmaya yönelik bir girişim olarak varlığını sürdürmüştür.

20. yüzyılda Soğuk Savaş döneminde Batı, kendisini «Hür Dünya», Komünist Bloku ise «Demirperde Ülkeleri» olarak tanımlamıştır.
Liberal-Kapitalist dünya ile Komünist dünya arasındaki çekişme ideolojik bir kavga olup tüm dünyayı ikiye bölmüş ve iki kutuplu bir dünya yaratmıştır.
Gorbaçov’un başlattığı reformlarla birlikte ve Berlin Duvarı’nın (1989) yıkılmasıyla çift kutuplu dünya ortadan kalkmıştır.

Samuel Huntington'un «Medeniyetler Çatışması» (1993) isimli makalesiyle, Doğu-Batı ikilemi yeni bir ivme kazanmıştır. Huntington bu makaleyi kaleme aldığında Bosna Savaşı, Filistin sorunu, Afganistan'ın Ruslar tarafından işgalinin yarattığı sorunlar, Çeçenistan krizi devam ediyordu.

DÜŞÜNCE GELENEKLERİ AÇISINDAN DOĞU VE BATI
1. PROFETİK GELENEK (DOĞU)
2. FİLOZOFİK GELENEK (BATI)

PROFETİK GELENEK
• İng. Prophet, Yunanca’dan haber veren anlamındaki bir sözcükten gelir. Arapça’da nebi, Farsçada ve Türkçe’de peygamber (haber getiren) kelimesiyle aynı anlamdadır.
• Profetik gelenek, tam olarak «nebevi gelenek» demektir.
• Temsilcileri: Hz. Musa, Hz. İsa ve Hz. Muhammed
• Yaşayan üç büyük din (Musevilik, İsevilik ve İslam) onların tebliğ ve mesajlarıyla oluşmuştur.
Bu dinlerin doğduğu yerler;
Mısır-Filistin (Musevilik);
Bethlehem (İsevilik)
Mekke-Medine (İslam).
• Bilgi kaynağı «vahiy»dir.
• Vahiy, bir elçi aracılığıyla peygamberlere ulaştırılan bir bilgi çeşididir.
• Bilgi, ilim ve zan kavramlarıyla ifade edilir.
• Nebilerin birincil görevi, tebliğ etmek ve uyarmak’tır.
• İkincil görevi, örneklik etmek ve rol-model olmaktır.
• Temel metinleri: Tevrat, İncil ve Kur’an’dır.
• İkincil metinler: Peygamberlerin sözleri ve kutsal metinlerin açıklamaları (tefsirler)
• Nebevi gelenek, bir zincirin halkaları biçiminde peygamberlerin arka arkaya gelmesiyle oluşan bir gelenektir.
• Temel gelişim mekanizması, bir öncekini tasdik etme ve varolanı eleştirmektir.
• Konuları: Teoloji/Kelam – Metafizik – Ahlak - Hukuk.
• Profetik gelenek, zaman zaman filozofik gelenekle karşılaşmıştır ve ondan etkilenmiştir.
a) Patristik felsefenin (Yeni) Platonculuğu benimsemesi (Aziz Augustinus)
b) Tercümeler yoluyla İslam dünyasında felsefenin belirmesi (9. yüzyıl)
c) Skolastik felsefenin Aristoculuğa yönelmesi (12. yüzyıl)
• Profetik gelenek bilgi ve inancın hazır bulunduğu ve öğretildiği bir gelenektir. Aklın kullanımı zaman zaman devre dışı bırakılmıştır.
• Felsefeyle karşılaştığı dönemlerde akıl yeniden çalışmaya başlamıştır.
• En büyük handikapı, aklın rolünün azalması ve taklidin yaygınlaşması..

FİLOZOFİK GELENEK
• Yunanca’da «bilgelik» (sofi) ve «sevgi» (filo) anlamına gelen iki kelimden ibaret bir sözcüktür.
• Filozof «bilgeliği seven» kişidir, onların oluşturduğu geleneğe filozofik gelenek denilmektedir.
• Üç düşünce okulu felsefi geleneğin doğuşunda etkili olmuştur:
İyonya okulu (Doğa filozofları) / Sofistler / Sokrates-Platon-Aristoteles
• Felsefe, bugün Eğe kıyıları olarak tarif edebileceğimiz İyonya’da doğmuştur.
• Bilgi kaynağı «akıl» ve «düşünme»dir.
• Hikmete/bilgeliğe ulaşmak amaçlanır; bilgi (episteme) ve sanı (doxa) karşıt kavramlardır.
• Filozofların görevi, düşünmek ve düşündürtmek’tir.
• Topluma fikirleriyle yön vermek.
• Temel metinleri, ilk filozofların diyalogları veya yazdığı metinlerdir.
• İkincil metinler, filozofların konuşmalarını ve metinlerini yorumlayan metinlerdir.
• Düşünmenin gelişmesi, düşünme egzersizleriyle, genellikle diyalog ve tartışmalarla oluşur.
• Tez-antitez ve sentez, felsefi düşüncenin gelişim mekanizmasıdır.
• Konuları: Varlık (Ontoloji) - Bilgi (Epistemoloji) – Estetik - Ahlak/Siyaset
• Tümüyle akla dayanan filozofik gelenek dinden bağımsız kalmak istemiştir, fakat filozoflar her zaman dinsiz olmamışlardır.
• Öte taraftan bir çok filozof açıkça dini etkiler altında felsefe yapmışlardır. Thomas Aquinas, İbn Sina, Roger Bacon, Soren Kierkegaard vs.
• Filozofik gelenek aklı aktif olarak çalıştırmayı kendine görev bilmiştir.
• Genelde filozoflar bilgiç değil, alçakgönüllü olsalar da akla fazla güven onlarda inançsızlığa ve ateizme yol açmıştır.
• Metafizik konularda spekülatif bir düşüncenin esiri olmuşlardır.

***PLATON (SİYASETTE KADININ YERİ)***
Yunan filozofu ve yazarı olan Platon, Sokrates’in öğrencisi, Aristo’nun ise hocasıdır.
Batı dünyasında ilk yüksek öğretim kurumu olan Akademi’nin kurucusudur.
Çeşitli konularda diyaloglar yazmış ve felsefi idealizmin babasıdır (İdealar kuramı).
«Batı felsefe tarihi, Platon’un çalışmalarına düşülmüş bir dipnottur» (Whiteheads)

«Devlet» adlı kitabı sağlıklı ve mutlu bir toplum hayatı için düşündüğü devlet modelini anlatır. Günümüzdeki devlet felsefesi üzerinde temel kaynaklardan biri olması açısından önemlidir. Aynı zamanda mutluluk felsefesi üzerine yazılmış bir metindir.

DEVLETİN TEMEL KONULARI/BAŞLIKLARI
Doğruluk/Erdem
Eğitim
Mutluluk
Değerler
Devlette kadının yeri
Filozof-kral
Mağara benzetmesi
Devlet düzeni
Sanatlar

SONUÇLAR
- Platon, devlet işlerinde kadın ve erkeğin eşit olarak muamele görmesini savunur.
- Bunun mümkün olması için, iki cinsin de aynı eğitimden geçmesi gerekir. Eşitlik için eğitim şart!
- Organizmacı ve paternalist bir devlet görüşüne sahip olduğu için devlet ve toplum yararına insanların cinsel ve ailevi yaşamı kadar ülkede nüfus planlamasına da müdahaleyi meşru görür.

***ARİSTO (ERDEM ÜZERİNE)***
MÖ 384-322
Hocası Platon ile Batı düşüncesinin en önemli iki filozofundan biri sayılır. Fizik, gökbilim, ilk felsefe, zooloji, mantık, siyaset ve biyoloji gibi konularda pek çok eser vermiştir.
Ufak bir Makedonya kenti olan Stageira'da, Makedonya kralının hekiminin oğlu olarak dünyaya gelir.
17 yaşında Platon'un Atina'daki akademisine (Akademia) girmesiyle Platon'un en parlak çömezlerinden biri olur.

Aristo, ideaları gerçek varlıklar olarak görmektedir. Biçimin bir öz nitelik ya da özellik olduğunu kabul etmiştir.
Platon’da bütün ağaçlar bir «ağaç ideası»na benzedikleri için ağaçtır , Aristo’da ise hepsinde ortak bir ağaç özelliği bulunduğu için ağaç olmaktadır.

Nikomakhos’a Etik, oğluna atfen yazdığı bir kitaptır.
Onun ahlak alanındaki görüşlerini içerir. On bölüm-den oluşan kitabın 2. ve 3. bölümünde erdemin ne olduğunu, türlerini ve bunun koşullarını araştırır. Bununla birlikte erdemle ilgili birçok huy da incelemeye alınır.

«Ahlak» kelimesi, Arapça hulk'un çoğulu olup huylar, seciyeler anlamına gelir.
İngilizcede moral, morality bu anlamda kullanılır ve ahlak bilimine «ethics», etik denir.

TELEOLOJİK ETİK
Aristo etiğinde mutluluk ve ahlak arasında sıkı bir bağ bulunmaktadır:
Aristo etiği «teleolojik» bir etiktir; ahlak, insan olmanın anlamı ve amaçları yoluyla tanımlanır.
Aristo’ya göre insanların bir kısa vadeli amaçları, bir de nihai amaçları vardır: Nihai amaç, mutluluktur.
1) Mutluluk, başka bir şeyin aracı değildir, bizatihi kendisi bir amaçtır.
2) Mutluluk kendinden başka bir şeye ihtiyaç duymaz.
3) Mutluluk, akla uygun erdemli faaliyetin belirlediği bir hayattır.

İYİ HAYAT NEDİR?
1) İyi hayat, etkin bir hayattır.
2) İyi hayat, dostlarla birlikte geçirilen bir hayattır.
3) İyi hayat, bir şeye ulaşmayı amaçlayan felsefi tefekkürün belirlediği bir hayattır.

ERDEM NEDİR?
Ruhta olup biten üç tür etkinlik vardır: Etkilenimler, olanaklar ve huylar.
Etkilenimler: Öfke, acı, kin, özlem, sevinç vs.
Olanaklar: Etkilenimleri sağlayan şeyler.
Huylar: Etkilenim şekilleri (Az, aşırı ve orta etkilenimler)
Erdem, etkilenim ve olanaklarla değil, huylarla ilgilidir.

İKİ TÜRLÜ ERDEM VARDIR!
Aklın biri teorik, diğer pratik olmak üzere iki boyutu vardır.
1) Düşünce erdemi: Aklın teorik etkinliğidir. Eğitimle oluşur ve gelişir, bu nedenle deneyim ve zaman gerektirir.
2) Karakter erdemi: Aklın pratik etkinliğidir. Alışkanlıkla (etos) edinilir. Bu erdemlerin hiç biri bizde doğa vergisi olarak bulunmaz.

1) «DÜŞÜNCE ERDEMİ»
İnsanı, üstün kılan özellik onun düşünme özelliğidir.
İnsan aklını hakikati keşfetmek için kullanır.
Hakikati keşfettiği beş farklı düzey vardır:
1 Bilimsel bilgi;
2 Sanat;
3 Pratik bilgelik;
4 Sezgisel akıl ve
5 Felsefi bilgelik.

2) «KARAKTER ERDEMİ»: ALTIN ORTAYOL!
EKSİK (TEFRİT): Korkaklık - Cimrilik - Yabanıllık - Yüzsüz - İstihza
ORTA (VASAT): Yiğitlik - Cömertlik - Şakacı - Utanma/Haya - Samimiyet
AŞIRI (İFRAT): Atılganlık - Savurganlık - Şaklabanlık - Utangaç - Şarlatanlık

ERDEMLİ OLMANIN KOŞULLARI
- Zorla yapılan bir davranış erdem değildir. İsteyerek olmalı!
- Bilgisizce yapılan bir iş erdemli değildir. Bilerek olmalı!
- İstek ile tercih aynı şey değildir! Erdem tercihle olur! Tercih enine boyuna düşünül-müş şeydir.
- Enine boyuna düşünme, amaçlardan ziyade araçlarla ilgilidir!

SONUÇLAR
- Aristo, idealist felsefeyi ters yüz etmiş bir filozoftur. İdeaların gerçek nesnelerden elde edildiğine inanır.
- Ahlak anlayışı, teleolojiktir; yani gayecidir.
- Ahlak, ortayol demektir.
- Ortayol ise bilmek ve yapmakla izlenebilir.
- Ahlaklı olmak, bilmek, istemek ve tercih etmekle anlamlı hale gelir.

***AUGUSTİNUS (KÖTÜLÜK PROBLEMİ)***
Yaşadığı zamanlar Roma'nın çöküşüne ve Hıristiyanlığın resmen kabulünün hemen ertesine denk gelir. Ataları muhtemelen Kartacalı Berberiler olan Augustinus, Roma kültürü içinde eğitilmiştir.
17 yaşında Kartaca’ya gider ve felsefe öğrenir. Bir süre Mani felsefesine bağlanır.
Yeni Platoncuların eserleri onda yeni bir değişikliğe sebep olur. Bu dönemde okuduğu başka bir kaynak da Pavlos’un mektuplarıdır. Bu eserle birlikte Hristiyanlığa yaklaşır. Belli bir süre bu kendi içinde çalkantılara sebep olduktan sonra 386 yılında Hıristiyan olmaya karar verir.

395’te Piskopos olan Augustinus, Hıristiyan dininin temel öğretilerini temellendirebilmek için, Yeni Platoncu felsefeden ve Platoncu kavramlardan yararlanmıştır.
İnancı temel alan Augustinus’a göre, aklın görevi, Tanrısal vahiy temeli üzerinde, inanç yoluyla bilinen şeylerin açıklanması ve aydınlığa kavuşturulmasıdır.

Augustinus yaşamını «İtiraflar» adlı ünlü kitabında, Tanrıyla konuşma ve günah çıkarma formlarında anlatmıştır. En çok önem verdiği konu, insanın kendini araştırmasıdır. Hakikatin insanın içinde olduğunu savunur. Hakikat ise, bizzat Tanrının kendisidir. Yani Tanrı insandadır.

Kötülük problemi (ya da şer problemi), din felsefesinde kötülük ile mutlak iyi olan bir Tanrı'nın varlığının nasıl bağdaştığı şeklindeki bir sorudan kaynaklanır.
Sorunu ilk olarak Epikür, mantıksal bir formül ile ortaya koymuş, o zamandan beri de felsefe ile hiçbir ilişkisi olmayan kişilerden filozoflara kadar hemen herkesin zihnini meşgul etmiştir.

SONUÇLAR
Augustinus, putperestlikten Hristiyanlığa geçmiş bir düşünürdür. Dahası Hristiyan öğretilerin şekillenmesinde merkezi bir rol oynamıştır.
Ona göre kötülük, iyiliğin yokluğudur. Evrenin kendisi de Tanrı gibi iyilikle doludur ama herşey aynı oranda iyilik içermez. Varlıklarda bir hiyerarşi vardır ve bu hiyerarşinin en üstünde en iyiler bulunur.

***THOMAS MORE (ÜTOPYA)***
Londra doğmuş ve hukuk okumuştur. Hukuk öğrenimi gördüğü yıllarda manastır yaşamı yaşamakta ve bir rahip olmak isteğiyle yanıp tutuşmaktadır.
Diplomatik ve siyasi görevlerde bulunmuştur.
Kral Henry VIII’in İngiliz kilisesinin başına geçme niyetine ilke olarak karşı çıkması, kendi siyasi kariyerinin sonunu hazırlayıp hain olarak idam edilmesine sebep oldu. Ölümünden 400 yıl sonra, 1935’de Papa Pius XI tarafından aziz ilan edildi.

Eseri «Ütopya» ile edebiyatta yeni bir nesil yarattı. 1516’da yazdığı Ütopya’da ideal/hayali bir ada ülkenin siyasi sistemini tarif ediyordu.
Köken olarak Yunanca "yok/olmayan" (ou), "mükemmel olan" (eu) ve "yer/toprak/ülke" (topos) sözcüklerinden türemiştir.
Ütopya, aslında olmayan, tasarlanmış olan ideal toplum şekli anlamı taşır.

Ütopyalar üzerine görüşler iki biçimde ortaya çıkmıştır. Bir kısmı özendirici, istenen nitelikte, diğer bir kısmı ise korkutucu, ürkütücü ütopyalardır.
1) Eutopya olumlu ütopyadır. Mükemmel ama kurgulanabilir değildir.
2) Distopya olumsuz ütopyadır, totaliter ve baskıcı toplumları ifade eder.


Kelime, ilk defa More tarafından kullanılmış ve onun 1516'da yazdığı «Utopia» isimli kitabıyla yaygınlaşmıştır.
Siyaset felsefesinin serbest bir biçimidir ve ilk örnek Plato’ya aittir (Devlet).

ÜTOPYA ŞEHRİNİN ÖZELLİKLERİ
Tatlı su kaynakları ve erişim
Yüksek ve kalın duvarlar
Temiz ve güzel evler
Evlerin arkasında geniş bahçeler
Anahtarsız kapılar
Ev konusunda özel mülkiyet yok
Ütopyada cam çok kullanılacak

YÖNETİM ŞEKLİ
Ütopya şehrinde aşağıdan yukarıya bir yönetim oluşur:
30 aile her yıl bir yönetici seçer
10 yönetici, 300 aile ile birlikte bir baş yönetici altında yaşar
200 baş yönetici, halkın gösterdiği 4 adaydan birini gizli oyla başkan seçer
Şehir 4 parçaya bölünmüştür; her parça Kurultay’a bir aday gönderir.
Başkan zorbalığa başvurmadıkça ömrü boyunca yerinde kalır.
Kurultay şehrin sorunlarını tartışır ve karara bağlar.
Bir öneri geldiği zaman hemen tartışılmaz, gelecek toplantıya bırakılır.
Kurultay dışında bir araya gelip memleket meselelerini konuşmak yasaktır, cezalandırılır.

UĞRAŞLARI
Ütopyada 6 saat iş, 8 saat uyku vardır;
İnsanlar uğraşlarını değiştirerek dinlenir;
Her sabah serbest ders saatları vardır;
Kadın ve erkek usta birer tarımcıdır;
Herkes iş dışında özel bir iş eğitimi görür;
Herkes bir örnek giyinir;
Sadece Kadın-erkek ve bekar-evli giysileri farklıdır.
Zar ve iskambil gibi zararlı oyunlar dışında herkes eğlenip şarkı söyleyebilir;
Yeni evler yapılmaktansa eskiyen evler onarılır;
Ev onarımı ve elbiseler ucuzdur;
Ürün fazlası ya da eksikliği olmasın diye planlama yapılır.

TOPLUMSAL YAŞAM VE İLİŞKİLER
Her şehirde 6.000 aile yaşar;
Nüfus çoğalırsa aktarım yapılır;
Ütopyanın kurallarına uymak istemeyen yabancılar dışlanır;
Direnirlerse savaş yapılır;
Açgözlülük gibi kötü huylara yer yoktur;
Hastaneler şehrin dışında yapılır;
Şehirde dört mahalle ve Pazar yerleri vardır.
Öğle ve akşam yemekleri halkevlerinde toplu olarak yenilir;
Yemek başlarken doğruluk ve erdem üzerine parçalar okunur;
Halkevlerin bütün aşağılık işler köleler tarafından yapılır.

SAVAŞ TUTUMLARI
Ütopyalılar için yiğitlik düşmanı akıl yoluyla yenmektir;
Savaşa girmemek için ellerinden geleni yaparlar ama savaşa girmek zorunda kalırlarsa atılgan olurlar;
Savaşı kazanınca öfkeye kapılıp düşmanın kanına boşuna dökmezler;
Düşmanla yaptıkları anlaşmalara sıkı sıkıya bağlı kalırlar;
Halka kötülük etmezler, toprakları ve ekinleri talan etmezler.

SONUÇLAR
Thomas More, Ütopyasında;
- Ataerkil aile yapısı bir tarafa bırakılırsa, eşitlikçi ve demokratik bir toplum tasarımına sahiptir;
- Ütopya, o zaman Avrupa’da olmayan ve arzu edilen bir rejime özlemi yansıtır;
- Özel mülkiyet düşüncesine karşıdır;
- Bir örnek bir toplum yaratmak istediği için totaliter bir anlayışı dile getirir. Bunun sonucu olarak kendinden olmayanları ötekileştirir.