Notes

İslam medeniyetinde öne çıkan başlıca kurumların adları aşağıdaki gibidir;
Mescid-i Nebevi içerisinde bulunan “Suffa” veya ''SUFFE'' isimli eğitim kurumu,
Küttaplar,
Beytü’l-Hikme,
Medreseler,
gibi çeşitli kurumlar, İslam medeniyetinde öne çıkan başlıca kurumların adlarına örnektir. Bu eğitim kurumlarından en etkilisi medreselerdir. Medreseler, Osmanlı ve Selçuklu Devleti'ne kadar uzanmaktadır. Suffa veya Suffe, Hz. Muhammed (s.a.v) tarafından yaptırılmıştır.

MEDRESE
Medreseler geçmişte yükseköğretim faaliyetlerinin yapıldığı yerlerdir. Bugünkü anlamda fakültelere karşılık gelen eğitim kurumlarıdır. İslam’ın ilk asırlarında eğitim öğretim faaliyetleri daha çok âlimlerin denetiminde mescit ve camilerde yürütülürdü.

Hicri 3. asır ile 5. asır arasında başta Horasan ve Maveraünnehir olmak üzere İslam dünyasının ilim merkezlerinde medreseler kurulmaya başlandı. İlk olarak hicri 5. asırda Selçuklular tarafından “Nizamiye Medreseleri” kuruldu.

Medreselerin bulunduğu başlıca yerler Kurtuba, Bağdat, Horasan, Maveraünnehir, Semerkand, Buhara, Mısır, Konya, Kayseri, Sivas, Erzurum, Edirne, Elâzığ’dır.

Türklerin İslamiyet’i kabul ettikten sonra İslam bilim tarihine katkıları büyük olmuştur. Büyük Selçuklu hükümdarı Alparslan’ın emriyle veziri Nizâmülmülk tarafından 1066 yılında Bağdat’ta kurulan medrese, İslam dünyasındaki ilk büyük medresedir. Nizamiye Medresesinde İslamî bilimlerle birlikte edebiyat, matematik, felsefe gibi dersler de okutulmuş ve ileri düzeyde sistematik olarak yüksek öğretim faaliyetleri yapılmıştır.

Zamanla İslam coğrafyasında Nizamiye Medreselerini örnek alan birçok medrese açılmış, medreselerin önemi gittikçe artmıştır. Basra, Belh, Nişabur, İsfahan, Herat ve Musul medreselerinin yanında Konya’da Karatay Medresesi, Sırçalı Medrese ve Sivas’ta Gök Medrese, Çifte Minareli Medrese açılan medreselerden sadece birkaçıdır.

Bu dönemde eğitim öğretim faaliyetleri o kadar ileri düzeye erişmiştir ki Endülüs Emevi Devleti’nde açılan Kurtuba Medresesi gibi birçok medresede Müslüman talebelerin yanında gayrimüslim öğrenciler de eğitim görmüştür.

Medreseler Osmanlı Devleti döneminde gelişerek varlıklarını sürdürmüştür. Fatih  Sultan Mehmet ve Kanuni Sultan Süleyman Dönemlerinde İstanbul’da açılan Sahn-ı Seman  ve Süleymaniye medreseleri bunların en önemlileridir. Bu medreslerde dinî ilimlerin yanı sıra sosyal, matematik ve fen bilimleri alanında ileri seviyede eğitimler verilmiştir.

SUFFA

Peygamberimizin Mekke’den, Medine’ye hicretinden sonra yaptığı ilk işlerden birisi, mescidin yanına yaptırdığı “Suffa” isimli eğitim kurumu idi. Suffa, gündüzlü ve yatılı olarak Müslümanlara hizmet veren ve tüm masrafları varlıklı kişilerce karşılanan bir eğitim kurumu idi.

Suffa’daki eğitim faaliyeti peygamber mescidi olan “Mescid-i Nebi”den bağımsız değildi. Burası tüm mesaisini ilim tahsiline adamış ya da zaman zaman ilim öğrenmeye gelen müslümanlarla dolup taşıyordu.

Mescid-i Nebi’deki ilim faaliyeti sonraki camilere de örnek olmuştur. Pek çok yerde camiler bir ilim merkezi haline gelmiştir. Mısır’da bulunan Amr Camisi ve Ezher Camisi, Şam’da bulunan Emeviye Camii, Bağdatta’ta bulunan Mansur Camisi bu türün en seçkin örnekleridir. Endülüs’teki Kurtuba Camii sadece Müslümanlara değil pek çok Avrupalıya da ilim irfan yuvası olarak hizmet etmiştir.

KÜTTAP

Mektep kelimesiyle eş anlamlı olan küttâb Osmanlilarda mektephâne, mekteb-i sibyân sonraları ise lbtidaî mektep ve llk mektep gibi adlarla anilmıştir. Batılı yazarlar ise daha çok Kur'an okulu adını kullanmışlardır. Bu okulların tam olarak hangi tarihte ortaya çıktığı belli değilse de Emevier ve Abbasîler döneminden beri en yaygın temel eğitim kurumlan olduğu bilinmektedir. Başlangiçta Islâmiyet'i yaymak için vazife gören ve farkli etnik grupları Islâm inanci ve hayat tarzıyla bütünleştirmede önemli rol oynayan bu kurumlar daha sonraki dönemlerde ağırlıkli olarak dini kültürün muhafazasinda etkin olmuştur. Köylerde, kasabalarda ve şehirlerde hemen her mahallede htiyaca gore bir veya birden fazla bulunan küttâblar, temel eğitimin gerçek bir mümin yetiştirme amacıyla da bağlantilı şekilde genellikle hocaları daha ileri seviyede eğitim veren bir camiye bitişik halde kurulur ve bazı dersler cami içinde yapilırdı. Küttâblann inşa masrafı gibi diğer harcamaları da ya bir vakıf yahut hayir severler veya bizzat öğrenci velileri tarafından karşılanırdi. XIX. yüzyıla kadar devlet bu kurumlara nadiren müdahale ettiğinden okulların fiziki şartlari, müfredat programları ve ücretleri aileler ve okul görevliieri tarafindan belirlenirdi. Öğretmenlerin (müderris, muallim hoca, müeddib, mektebdâr, moila) ücretleri aynî ya da nakdi olabilirdi. Bazı öğretmenler ise ucretsiz ders verirdi. Varlikli ailelerin kendi çocuklari için özel küttâblar kurdukları da olmuştur.

Çoğunlukla erkek çocukların eğitim gördüğü bu kurumlara zaman zaman kız öğrencilerin de alındığı , İran ve Hindistan'da görülen bazı nadir örnekler dışında erkek ve kızlarin ayri ayri okutulduğu bilinmektedir. Bu okullar, öğrencilere başta okuma yazma ve basit hesap kuralları gibi temel eğitimin verildiği yerler olmasınin yanı sıra aynı zamanda medreselere hazırlik konumundaydi. Küttâblarda eğitim gören öğrencilerden başarılı olanlar medrese eğitimine devam edebiliyorlardi.


BEYT'ÜL HİKME

Beyt'ül Hikme, bir bilim merkezidir. Türkçeye "Hikmetler Evi" olarak çevirdiğimiz Beyt'ül Hikme, Abbasiler döneminde kurulmuştur. Bir nevi kütüphane ve çeviri merkezi olarak içeriğini oluşturmuştur.

Bağdat şehrinde konumlanmış olan bu yer, ünlü bilim insanlarını yetiştirmiştir. Harizmi, Kindi, Beni Musa Kardeşler bu bilim insanlarına örnektir. Tarihçi İbn Nedim'in araştırmalarına göre, Beyt'ül Hikme'de pek çok çeviri yapılmış; bu çevirilerin bir kısmını Hristiyan kökenli Müslüman çevirmenler üstlenmiştir.