Notes

• Harita yeryüzünde ya da diğer gök cisimlerinde yer alan, doğal ya da yapay topografik objelerin (orman, nehir, otoyol, bina, ağaç...vb) veya mekansal ilişkisi bulunan konuların (hava kirliliği, gelir dağılımı, yağış oranı...vb) belirli bir ölçek dahilinde, bir takım kartografik kurallar uygulanılarak 2 veya 3 boyutlu bir yüzey (kağıt, cam, bilgisayar ekranı, kabartma yüzey...vb) üzerine aktarılmasıdır.
• Halk arasında Harita Mühendisi, Ölçme Mühendisi veya Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisi olarak da bilinen meslek mensupları bu görevini yaparken Matematik, Fizik, Astronomi, Kartografya, Jeodezi, Fotogrametri, Uydu Teknolojileri, Konum Belirleme Teknolojileri, Coğrafi Bilgi Sistemi Teknolojileri gibi çeşitli bilim dalları ve teknolojiler ile karşılıklı ilişki içindedir.
• Harita ve harita benzeri gösterimlerle iletilecek bilgileri toplama, bu bilgileri işleme (gösterime hazır etme), grafik işaretlerle haritada gösterme, harita basımı-kullanımı teknik bilimi ve sanatına “Kartografya”, bu bilim ile uğraşan kişilere de “Kartograf” denilmektedir.
• Eksilmeyen talebin bir nedenini de, toplumların anılan yıllardan itibaren ağırlık kazanan ulusal kimlik arayışlarında diğer kültürel varlıklar yanısıra, eski haritalardaki bilgilerin onlara destek olacağı anlayışında aramak gerekir.

Eski haritalara olan ilginin temel nedenleri;
• Tarihi süreç içinde haritanın kartografik tasarımında İzlenen özellikler teknolojinin gelişimine ışık tutan önemli göstergelerdir.
• Eski haritalardan kıyı biçimlerinin, akarsu deltalarının evrimi, kentlerin gelişimi hakkında ipuçları alınırken, bir dizi tarihi olayın aydınlatılmasında da yararlanılabilmektedir.
• Diğer taraftan eski haritalar, geçmiş nesillerin düşünsel çalışmasının el ürünü sonuçlarıdır ve yalnızca bu nedenle bile saygı görmeye değer eserlerdir.
• Tüm bunların dışında eski haritalar, güzel sanatlardan öğeler de içermektedir.

Babillerden kalma harita olarak bilinen eser M.Ö. 3800 yıllarına aittir [2]. Kil bir levha üzerine çizilmiş olan harita Kerkük’ün güneydoğusunda bugün “Yorgan Tepe” olarak bilinen yöredeki Babil Şehri “Nuzi”’deki kazılarda ortaya çıkarılmıştır [6].
Haritanın bu bölgede Fırat ve kolları, kuzeyde Harran, doğuda İran, batıda Lübnan'a kadar uzanan kuzey Mezopotamya bölgesini içerdiği konusunda birleşilmektedir. Haritada Fırat Irmağı çok açık biçimde tanınabilmektedir. Yerleşik merkezler dairelerle gösterilmiştir. İsimler, Akad ve Sümerlerin kullandıkları çivi yazısı ile haritada ifade edilmiştir. Kazı Harvard Üniversitesi arkeologları tarafından gerçekleştirilmiş ve tablet burada ele geçirilen 200 den fazla tabletle beraber halen Harvard Semitik Eserler Müzesinde sergilenmektedir.
Bu kil levha üzerindeki harita dışında, Nuzi, Babil ve Nippur kenti yakınlarındaki kazılarda Asur şehirlerinin planlarının gösterildiği çok sayıda başka kil levhalar da bulunmuştur. Bunlardan Nippur şehri planı çok ilginçtir.

Babil dünya haritası:
 Babilliler haritacılık konusunda daha da ileri giderek bir de Dünya haritası çizmişlerdir.
 Bu haritada Babil, Dünyanın ortasında yer almaktadır.
 Haritanın kuzeyi ve bugün haritalarda alıştığımız yönlerin 180 derece ters doğrultudadır.
 Buradaki dağlardan çıkan bir akarsu(Fırat) Babil şehrinden geçmekte ve haritanın sağ üst tarafında kama biçiminde gösterilmiş olan Basra körfezine dökülmektedir.
 Babil'e komşu diğer kentler ise dairelerle ifade edilmişlerdir.
 Babillilerin bu dünya düşüncesine göre tüm şehirlerin etrafını çerçeveleyen bir büyük dünya denizi vardır.
 Dünya bu deniz çevresine eşit aralıklarla dağılmış yedi ülkeden oluşmaktadır ve her bir ülke aynı büyüklükte birer üçgen ile temsil edilmişlerdir.
 İlgili ülkenin özelliklerini yansıtmak üzere üçgenlerin içi ayrıca resimlendirilmiştir.
 Yaklaşık 11 cm eni ve boyu olan kil levhanın M.Ö.700-500 yıllarından kalma olduğu sanılmaktadır.

Babil haritacılıgı
• Babilliler 12 tabanına göre düzenlenmiş bir sayılar sistemi de geliştirmişlerdi.
• Daire çevresinin 360 eşit parçaya bölünerek bir parçaya gören merkez açıya karşılık gelen derece biriminin de geçmişi Babillilere dayanır.
• Bilindiği gibi bu sistem halen kullanılan zaman ve coğrafi koordinatlar tanımının temelini oluşturur.

Mısır haritacılıgı
• Antik çağda Mısır medeniyeti çok ilerlemiş ve özellikle Ortadoğu ve güneydoğu Avrupa'da zamanının kültürünü çok etkilemiş olduğu halde onlardan günümüze kayda değer bir kartografik ürün kalmamıştır. HEREDOT gibi tarihçilerin kitaplarında söz edilen haritalardan da eser yoktur.
• Buna karşın kadastro haritalarının ilk kez Mısır'da çizilmiş olduğu kanısında birleşilmektedir. Bu gelişimin nedeni, Nil nehrinin her yıl sebep olduğu sel taşkınlarından sonra kaybolan tarla sınırlarının yeniden belirlenme zorunluluğu olarak görülmektedir.
• Mısır'da bu amaçla kullanılan ve çelik şerit metrelerin ataları olarak değerlendirilebilecek iplerin uzunluğu 100 Ellem (yaklaşık 52 m) idi.
• Bu ölçmeleri yapan kişilere bilgisinden dolayı çok saygı duyulurdu.
• Bu ipler 12 eşit parçaya ayrılacak biçimde 11 düğüm içerirlerdi. Böylece 3:4:5 yöntemi ile dik çıkmak da mümkün olabiliyordu.
• Bu koşullar altında geometriyi İlk uygulayanların da Mısırlılar olduğu söylenebilir.
• Tüm bunlara rağmen Mısırlılardan o dönemlere ait coğrafi nitelikli hiçbir haritanın bulunamamış olması gerçekten şaşırtıcıdır.

Kadastro haritaları dışında Antik Çağ Mısır'ından ele geçirilebilen kayda değer tek kartografik eser, Nubiyan altın madeni haritasıdır.
Haritanın tarihi M.Ö. 1300 yılları olarak verilmektedir. Papirüs kağıt üzerine çizilmiş harita İtalya'da Torino Şehir Müzesindedir
 M.Ö. 100 yıllarında kağıdın bulunmasından sonra Çinliler birçok kentin haritasını yapmaya çalışmışlardır. Çin haritacılığının babası sayılan Pei Xiu
 Objelerin birbirlerine göre konumlarını göstermek üzere kareler ağını (dik koordinat sistemi),
 bir yerden diğer yere olan doğrultuyu belirtmek üzere işaret,
 uzaklıkların gösterilmesi,
 tepe ve çukurların gösterilmesi,
 yol kurplarının gösterilmesi
için yöntemler geliştirmiş ve bunları haritalarda kullanmıştır.
Çinlilerde haritacılık
Çinliler birçok bilim dalında oldugu gibi haritacılık alanıda da bağımsız gelişme göstermiştir.
Pusulayı icat ettiler pusunalın ucu güneyi gösterirdi. Yaptkları pek çok haritada da harita üstü güney altı kuzeyi gsösterirdi.
Büyük topraklara ve değerli yollar ve limanlara sahiptiler. Askeri ve ekonomik amaçlı haritacılık yaptılar ve devlet bu bilime destek oldu. Çinliler astronomi alanında da iyiydiler. Pek çok gözlemde bulundular.
Eski yunanda haritacılık
Heredot, coğrafya ile ilgilenmiş ve yerin şeklini oval bir düzlem varsayarak topladığı bilgiler ve okuduğu kitaplardan yararlanarak bir dünya haritası çizmiştir. Bugün coğrafi koordinat sisteminin elemanları olan enlem ve boylam kavramları Heredot’un bu haritasına dayanmaktadır. Heredot’un haritasında dünya üç büyük kara parçasından oluşuyordu: Avrupa, Asya ve Libya (Afrika). Haritada Hazar Denizi ilk defa bir iç deniz olarak gösterilmiştir
M.Ö. 340 yıllarında filozof PLATON'un öğrencisi olan ARİSTO(ARISTOTELES), dünyanın bugünkü ölçülerle yaklaşık 74 000 km çevreli bir küre olması gerektiğini savunmuş ve tezini destekleyici kanıtlar olarak aşağıdaki gerçekleri ileri sürmüştür.
• Deniz yüzeyi düzlem değil, eğriliği olan bir yüzeydir.
• Değişik enlemlerde yıldız yüksekliği de değişik değerler almaktadır.
• Değişik boylamlarda güneş yüksekliği farklı olmaktadır.
• Ay tutulmasında yerin gölgesi ay üzerinde yuvarlak
kenarlı oluşmaktadır.
Amasyalı yerbilimci STRABON İskenderiye'ye yerleştikten sonra burada "Coğrafya" adlı 18 ciltlik bir eser kaleme almıştır. Bu eserinde STRABON, sıcaklık değişiminin doğu-batı doğrultusunda kuzey-güney doğrultusuna göre çok daha az olması nedeniyle, Dünyanın doğu-batı doğrultusundaki uzunluğunun, kuzey-güney doğrultusundaki uzunluğundan büyük olması gerektiğini savunmuş ve bu özelliği ile daha sonra ERATOSTHENES tarafından çizilen dünya haritasını da etkilemiştir.

MARİNUS'un haritacılık bakımından bir önemi daha vardır. O, bir haritanın konumları kesin matematik bağıntılara göre hesaplanan (harita projeksiyonları) paralel ve meridyen dairelerini içermesi gerektiğini söyleyen ilk kişidir.
PTOLEMAIOS almagest ve coğrafya eserinin yazarıdır. Almagest, Yunan ve Babil uygarlıklarının gökbilim bilgilerinin bir derlemesidir. Derlemenin çoğu kendisinden üç yüzyıl önce yaşamış olan Hiparkus'a dayanır.
İlk yer ölçümleri
Aristo 74 000
Arşmed 55 000
ERATOSTHENES 46 250
POSİDONİUS 44 000
HİPPARCH 31 148
Meridyen çevresinin gerçek uzunluğu yaklaşık 40 000 km
ERATOSTHENES yukarıda anılan önemli jeodezik çalışma yanında bir de Dünya haritası çizmiştir.
Bu haritanın en önemli özelliği haritada paralel daire ve meridyenlerin gösterilmiş olmasıdır. Haritada İskenderiye'den geçen meridyen ve paralel daire başlangıç olarak alınmıştır


M.Ö. II. Yüzyılda Frigyalı HİPPARCH Ekvatoru 360° ye böldü ve enlemler için başlangıç olarak Ekvator'un alınmasını önerdi. Buna karşın boylamlar için başlangıç olarak Rodos'tan geçen meridyeni seçti. Yerin merkezi başlangıç alınmak suretiyle küresel koordinat sistemini ilk kez kullanan kişi de HİPPARCH'dır.


Romalılar, önemli yerleşim merkezlerinin ve topoğrafik objelerin yerlerinin ve bunlar arası uzaklığın gösterilmesini yeterli görmüşler ve haritanın geometrik çatısının oluşturulmasında projeksiyon kavramı gibi bir sistematik kullanma gereği duymamışlardır.
Eski Romalılardan bize ulaşan en önemli kartografik eser orduların savaşa gidiş yollarını, ticaret merkezlerini ve şifalı su kaynaklarını gösteren rulo biçimindeki haritalardır.