Notes

Keşifler Çağı doğal olarak haritacılığın gelişiminde de önemli bir itici güç oldu. 15. ve 16. yüzyıllarda haritacılıkta çok önemli ilerlemeler kaydedildi. Haritacılar kıyı şeritlerini, adaları, ırmakları, limanları ve denizcilikle ilgili özellikleri gösteren denizcilik haritaları yaptılar. Pusula çizgileri ve seyirlere yardımcı olacak diğer unsurlar haritalara eklendi, yeni harita projeksiyonları geliştirildi ve küreler yapıldı. Bu harita ve küreler ekonomik, askerî ve diplomatik yönden büyük bir değer taşıyordu ve bu yüzden de genellikle millî veya ticarî sır muamelesi görüyorlardı.

Haritacılığın gelişimindeki en önemli unsurlar hiç kuşkusuz Ptolemy'nin (Batlamyus) Coğrafya'sındaki enlem ve boylama dayalı harita yapım yöntemlerinin yeniden keşfedilmesi, grafiklerin matbaa yoluyla rahatlıkla çoğaltılabilmesi ve denizcilikte daha kesin ölçümlerin yapılabilmesiydi.
Ptolemy'nin Coğrafya adlı kitabı

Matbaa
grafik basım ve yayıncılığı 15. yüzyılın son çeyreğine kadar yaygınlaşmadı.
Tahta oyma ve bakır oyma (yani gravürdü) yöntemleri eşzamanlı olarak kullanılıyordu. Bu da eserin sanatsal niteliğini arttrıyordu
Matbaa sayesinde haritalar gündelik yaşamın daha bir parçası haline geldiler. Talebin artmasına etki eden faktörler şunlardı: eğitimli bir tüücar sınıfın büyümesi; ulusal devlet kimliklerinin oluşumu; dünyanın ufuklarının genişlemesi; bakır oymacılık, kaligrafi ve kağıt yapımında teknik ilerlemeler. 16. yüzyılda basım merkezinin ağırlığı —Akdeniz'den Atlantik ticaretine genel geçişle birlikte— yavaş yavaş kuzeye, Flanders ve Hollanda'nın büyük liman şehirlerine kaydı.
Gerardus Mercator'un rolü çok önemlidir çünkü haritacılıkta yüksek coğrafî ve grafik standartlar oluşturmuştur.
Ölçüm ve denizcilik gereçlerindeki ilerlemeler arasında deniz astronomi araçları da vardı

ortaçağlarda Müslüman bilimadamları önceki kültürlerin harita yapım geleneklerini sürdürdüler ve geliştirdiler. Çoğu Ptolemy'nin (Batlamyus'un) yöntemlerini kullandı; ama aynı zamanda kâşiflerin ve tüccarların İspanya'dan Hindistan'a ve Afrika'ya ve daha da öteye giderek Çin'e ve Rusya'ya yaptıkları seyahatlerden öğrendiklerinden de yararlandılar.

Haritacılığın gelişimindeki önemli unsurlardan biri 813-833 yılları arasında hükümran olan Abbasi halifesi el-Me'mun'un hâmiliğiydi. @Beytül Hikme
Çeşitli coğrafyacıları, dünyada göksel meridyenin bir derecesine karşılık gelen mesafeyi yeniden ölçmeleri için görevlendirdi. Bu şekilde, hâmiliği, Yunanlıların kullandığı stadion'a karşılık, Arapların kullandığı mil'in tanımının geliştirilmesiyle sonuçlandı. Bu çabalar aynı zamanda Müslümanların Dünya'nın çevresini hesaplamalarını mümkün kıldı. El Me'mun aynı zamanda büyük bir dünya haritası yapılmasını da emretti. Günümüze ulaşmayan bu haritanın projeksiyonunun Ptolemy'den ziyade Tyre'lı Marinus'a dayandığı biliniyor.
Habaş el-Hasib el-Mervazî küresel trigonometri ve harita projeksiyon yöntemlerini kutupsal koordinatları yerküre üzerindeki belli bir noktaya [Mekke'ye yönelik istikamet olan Kıble'ye] dönüştürmek için kullandı.
ı. Ebu Reyhan el-Biruni (973-1048) daha sonraları kutupsal koordinat sisteminin öncüsü olarak görülen fikirler geliştirdi. 1025'te gökkürenin kutupsal bir eş-azimutsal eş-uzaklıklı projeksiyonunu betimledi.
El-Harezmî Eski Dünya'nın başlangıç meridyenini Akdeniz'in doğu kıyısına koydu. Bu da Ptolemy'nin başlangıç meridyeni olarak koyduğu İskenderiye'nin 10-13 derece doğusunda yer alıyordu

Arap coğrafyacı Muhammed El-İdrisî Tabula Rogeriana adlı atlasını 1154 yılında tamamladı.
Arap tüccarların ve kâşiflerden topladığı ve klasik coğrafyacılardan kendisine ulaşan bilgilerle Afrika, Hint Okyanusu ve Uzak Doğu'ya ilişkin bilgileri bir araya getirerek modern öncesi zamanlardaki en doğru dünya haritasını yaptı.
Osmanlı haritacılarından Piri Reis denizcilik haritalarını Kitab-ı Bahriye adlı eserinde yayınladı. Bu kitap Akdeniz'in küçük kesimlerinin haritalarını içeren bir atlas niteliğini taşımanın yanısıra denizcilikle ilgili bazı bilgiler de içeriyor. Eserinin ikinci versiyonunda Amerika kıtasının haritası da yer alıyor. 1513'te Piri Reis tarafından çizilen Piri Reis Haritası haritacılık tarihi açısından büyük bir önem taşıyor. Çizdiği dünya haritası 16. yüzyıldaki en doğru harita olarak kabul ediliyor.
T-O Haritalar En eski ortaçağ haritalarından bazıları T-O haritalar olarak adlandırılır. Bunun sebebi bu haritaların "O" içine "T" harfi konulmuşa çok benzemesidir.
Bu "T" şekli Yeryüzündeki kara kütlesini Afrika, Asya ve Avrupa olmak üzere üç kıtaya böler. "T"nin yukarıdan aşağı doğru olan ve Afrika'yı Avrupa'dan ayıran bölümü Akdeniz'i temsil eder. "T"nin üst yatay çizgisinin sağ tarafı Kızıl Deniz'i temsil eder ve Afrika'yı Asya'dan ayırır
Her ne kadar bu T-O haritalar düz disk biçimli bir Dünya'yı temsil ediyormuş gibi görünse de gerçekte durum böyle değildir. Ortaçağ haritacıları daireyle yerkürenin üst yarıküresini göstermek istemişlerdir. Alt yarıkürenin genellikle tümüyle suyla kaplı olduğu düşünülüyordu.


Kuşak Haritalar
Klasik zamanlardan beri çoğu kişi dünyanın iklim kuşaklarına ayrıldığını düşünüyordu: kutuplarda dondurucu bir iklim, ekvatorda kavurucu bir iklim ve ikisi arasında ılıman ve dolayısıyla yaşam sürmeye uygun bir iklim.
Bu kuşaklar arasındaki ısı farkını mantıklı bir şekilde güneşe yakınlıkla irtibatlandırıyorlardı ve düşünceleri büyük ölçüde doğruydu. Hatalı oldukları nokta soğuk ve kavurucu olan kuşaklara geçilemeyeceği yolundaki inanışlarıydı


Liste Haritalar
Liste Haritalar kısmen T-O haritalarla benzerlik taşır. Bu haritalar basit T-O teamülünü alır ve oralardaki farklı toprakları veya farklı ülke ve şehirlerin özelliklerini listelerler. Bu haritalarda, isim ve özellikleri coğrafî konumlara göre yerleştirme yolunda hemen hiçbir girişimde bulunmamıştır.








Portolan Haritaları
Haritaların denizcilikte pratik amaçlar için kullanılması Ortaçağın büyük bölümünde bir norm olmaktan uzaktı. Ortaçağ harita yapımında yeni bir adım atılması için deniz ticaretinin gelişmesi ve deniz keşifleri çağının başlaması gerekiyordu. Onüçüncü yüzyıldan başlayarak Avrupa'nın çeşitli ülkelerinde deniz haritaları ortaya çıkmaya başladı. Bu haritalar deniz yollarını, limanları, demirleme yerlerini ve denizcilikle ilgili diğer bilgileri içeriyordu. Portolan, İtalyanca'da "küçük liman" anlamındaki portolano sözcüğünden geliyor. Bu portalan haritaları bir denizciyi bir limandan diğerine götürmek amacını taşıyor. Deniz kıyılarını oldukça detaylı bir şekilde gösteren bu haritalarda yön ve derece bakımlarından ilk ölçek kullanımlarına rastlanıyor. Gemiciler pusula kullanarak (pusulanın Çin'de ve Avrupa'da muhtemelen eşzamanlı olarak onikinci yüzyılda icat edildiğini hatırlatalım) bir yerden bir yere gitmek için portolan haritalarından faydalanıyorlardı ve harita üzerindeki kıyı hatlarını izleyerek gitmek istedikleri limanı buluyorlardı. Bu haritaların çoğu Geç Ortaçağ'da okyanusu keşfetmede en faal olan üç ülke olan İspanya, Portekiz ve İtalya'da üretiliyordu.

Ölçekli haritalar
Portolan haritalarından bugün görmeye alışkın olduğumuz gerçek anlamda ölçekli haritalara geçiş görece küçük bir adımdı. Bütün gereken şey yuvarlak dünya üzerindeki yerleri ölçmede kullanılabilecek bir ölçekleme sistemiydi. Bu sistem Claudius Ptolemy'nin Coğrafya adlı kitabında bulundu. M.Ö. 150'de yazılmış olan bu Yunanca kitap onbeşinci yüzyılın başlarında, 1406 yılında Latince'ye çevrildi. Bu kitap enlem ve boylam kavramlarını sunuyordu. Ölçekli haritalar gitgide daha hatasız hale geldi ve 1450 yılındaGütenberg tarafından icat edilen matbaa gibi seri üretim sistemleri çok daha fazla insanın haritalara erişimini sağladı.

Roma'nın mermer üzerine oyularak yapılmış olan dev bir haritas
Planın sınırları modern haritalarda alışık olduğumuz üzere coğrafi veya siyasi sınırlara göre değil, mermerin üzerindeki çizim yapılabilecek yerin genişliğine göre belirlenmiş.
Antik yunanda Başlıca kaynaklar Aristoteles’in, Eratosthenes’in, Strabo’nun, Cleomedes’in, and Ptolemy’nin (Batyamyus) eserleridir.
Arkaik Yunanistan ve Mezopotamya’da egemen olan görüş dünyanın su ile çevrili düz bir disk olduğuydu. Bu kavrayış Homeros’un İlyada’sında betimlenmiş ve M.Ö. 500 civarındaki Babil dünya haritasında ifade edilmiştir
Eratosthenes’in hesaplamaları Dünya’nın çevresine ilişkin olarak yaptığı ünlü deneysel hesaplamaya dayanıyordu.
Ptolemy'nin Dünya Haritası, M.S. 2. yüzyılda Batı toplumunun bildiği dünyanın haritasıdır. Bu harita, Ptolemy'nin M.S. 150'de kaleme aldığı Coğrafya adlı eserindeki betimlemelere dayanılarak çizilmiştir. Her ne kadar otantik haritalar hiçbir zaman bulunamamışsa da, Coğrafya eski dünyanın birçok kısımlarına binlerce referanslar içerir ve bunlardan birçoğunun koordinatları bellidir. Bu da, Coğrafya adlı eserin elyazması M.S. 1300 civarında yeniden keşfedildiğinde, haritacıların Ptolemy'nin dünya haritasını yeniden yapmalarına olanak sağladı.


antik Mısır’dan harita benzeri eşyalar Mezopotamya'da olduğundan daha az sayıda günümüze gelmiştir ama binaları ölçmek ve Taşan Nil’in silip süpürdüğü sınırtaşlarını yeniden dikebilmek için kullanılan ölçüm gereçlerine ilişkin olarak duvar resimlerinde, yazıtlarda ve el yazmalarında görsel kanıtlar bulunmaktadır. Matematiksel bilgiler içeren ve M.Ö. 1750 ila 1580 tarihleri arasında yazıldığı sanılan Ah-mose veya Rhind papirüsü böylesi bir bilginin önemli bir kanıtıdır.
Turin Papirüsü Haritası



Mezopotamya haritaları
dünyanın en eski haritaları arasında kil tabletler üzerine kazınmış Babil haritaları bulunuyor. Bu haritalar küçük ölçekli dünya haritalarından, bölgesel büyük ölçekli haritalara ve bina ve arazi planlarına kadar farklı ölçeklerde yapılmış bulunuyorlar. Babilliler vergilendirme ve sulama amaçları için, çoğunlukla M.Ö. 1. binyıla tarihlenen, mülkiyet bilgilerinin kaydedildiği ve birer harita niteliği taşıyan kil tabletler yaptılar.
Ga-Sur Haritası
Genel olarak "bilinen en eski harita" kabul edilen bir Babil kil tableti, 1930 yılında, eski Babil şehrinin yaklaşık 300 kilometre kuzeyinde, Harran ve Kerkük arasındaki Yorgan Tepe'deki Ga-Sur şehri kalıntıları arasında bulundu. Avuç içine sığacak kadar küçük olan (7.6 x 6.8 cm) bu tablet-haritanın yapım tarihi Akkad dönemindeki Sargon hanedanına, yani M.Ö. 2,300-2,500 yıllarına kadar uzanıyor. Ama bu haritanın Agade dönemine, yani M.Ö. 3,800'e kadar uzandığını söyleyenler de var.
Tabletin yüzeyine iki yanında dağ sıraları bulunan ve ortasından akarsu geçen bir bölgenin haritası kazınmış. Bu tablet üzerinde çivi yazıları ve stilize semboller bulunuyor
Sıra dağları da eklemişler
topografik haritanın bilinen en eski örneğini sunuyor

Babil Dünya Haritası
M.Ö. 5. yüzyılın başlarına ait bir tablet-harita, Babil'in merkezde olduğu düz ve yuvarlak bir dünyayı tasvir ediyor. Bütün dünyayı gösteren bir harita olduğunun kanıtı yandaki metinde bulunuyor. Bu metinde, karayı çevreleyen okyanusun ötesindeki yedi dış bölge anılıyor. Bu anlayış, karayı çevreleyen okyanusun bütün bilinen karaların ötesinde olduğunu düşünen antik Yunanlıların anlayışından biraz farklı. Bu dönemde Babil hâlâ gelişmekte olan bir şehirdi ve evrenin merkezi olarak görülüyordu. Ama bu düşünce M.Ö. 2000'e doğru, Hammurabi gibi güçlü kralların iktidarıyla mümkün oldu. Önceleri, evrenin merkezi olma konumunu önceki krallıkların eski başkentleri ellerinde tutuyordu. Muhtemelen, Sümerler Nippur şehrini M.Ö. 2300'den sonra evrenin merkezi olarak görmeye başlamışlardı.