Notes

OSMANLI DÖNEMİNDE ELÇİLERİN BAŞINA GELENLER

Şifreli mektuplar

Fransa, 17. yüzyılın ortalarında Kral XIV. Louis döneminde kendisine yapılan bütün yardımları unutup, Osmanlı’nın aleyhinde faaliyet göstermeye başlamıştı. Ancak Osmanlı yönetimi, Fransa’nın görünürde dost olmasına rağmen gizliden gizliye o dönemde savaştığı Venedik’e yardım ettiğini öğrendi. Fakat bunu ispatlamak o kadar da kolay değildi. Çünkü Fransa elçiliği gizli mektuplarının deşifre edilmesini önlemek için özel bir şifre kullanıyordu ve bunu bilen çok az kişi vardı.

1656 ile 1661 yılları arasında sadrazamlık yapan Köprülü Mehmed Paşa, daha sadaretinin ilk günlerinden itibaren Fransa Elçisi Jean de La Haye’e diş bilemekteydi. Çünkü sadrazam olduğunda Jean de La Haye her zamanki huzura kabul ve onur hediyelerini takdim ederek gerekli biatlerini sunmamıştı. Köprülü hem La Haye’in kendisine yaptığı saygısızlığın hem de Venedik’e gizlice gönderilen yardımların hesabını sormak için fırsat kolluyordu. Aradığı fırsat hiç beklemediği bir zamanda sadrazamın ayağına geldi. 1658’de Girit’teki savaşta Venedik hizmetinde bulunmuş Vertamont adlı Fransız asker Köprülü’ye çok önemli bir hediye sundu: Venedik’in müzakerecisi Ballarino’ya ve Fransa elçisine teslim edilmek üzere, kendisine emanet edilen bir paket şifreli mektup.

Vertamont, sadrazama Girit’teki Venedik-Fransa işbirliğini doğrulayıp, Fransa Elçisi La Haye’in Venedikliler’e gizlice yardım ettiğini söylemişti. Söylediklerine delil olarak yanında getirdiği şifreli mektupları da sadrazama teslim etti. Edirne’de Vertamont’un sorgusu devam ederken İstanbul’da La Haye soğuk terler döküyordu. Çünkü şifreli mektupların sadrazamın eline geçtiğini haber almıştı. Bu arada Edirne’de Vertamont’un sorgusu tamamlanmıştı. Ancak çok ciddi bir problem vardı: Vertamont şifreli mektupları çözemiyordu. Günlerce mektupların çözülmesi için uğraşıldı ama nafile! Bunun üzerine Köprülü Mehmed Paşa, elçinin Edirne’ye getirilmesi emrini verdi.

ELÇi HAPSE ATILIYOR

Emri aldığında La Haye, yatağından kalkamayacak kadar hastaydı. Bu yüzden oğlu Denis’i Edirne’ye gönderdi. Denis de La Haye sadrazam tarafından hiç de sıcak karşılanmadı. Denis’in haddini aşan ve üst perdeden sarf ettiği sözler de sadrazamın sabrını taşıran son damlalar oldu. Mehmed Paşa, Denis’i zindana hapsettirdi ve elçilik heyetinden diğer görevlileri ya şifreleri çözmeleri ya da öldürülecekleri tehdidiyle korkuttu. Fakat heyetteki kimse şifreleri çözmedi.

Edirne’de elçilik heyeti sıkıştırılırken hasta yatağında yatan baba La Haye de boş durmuyordu. Birkaç gündür elçilikte dolaşan bir söylenti canını oldukça sıkmıştı. Söylentiye göre şifreleri çözmeyi bilen Quiclet adlı bir Fransız sadrazamın yanına, yani Edirne’ye gitmek üzere hazırlıklar yapmaktaydı. Fransız elçisi Quiclet’i ortadan kaldırtarak, bu tehlikeyi bertaraf etti.

Quiclet’ten kurtulmasına rağmen La Haye hâlâ sıkıntıyı tamamen halledememişti. Oğlu hâlâ zindandaydı ve Köprülü Mehmed Paşa, iyileştikten sonra La Haye’yi de Edirne’ye getirtti ve onu sorguya çektirdi. Sorguda şifreli mektuplarda neler yazıldığı soruldu fakat elçi kendisinin şifreleri çözemediğini, elçilik tercümanının da altı ay önce Fransa’ya gittiğini söyledi. Bunu üzerine sadrazam baba La Haye’in de zindana atılmasını emretti.

Zindanda unutulan elçi

Köprülü Mehmed Paşa, ordunun başında Erdel seferine çıktı ve o geri dönene kadar elçi ile oğlu zindanda bekletildiler. Sadrazam muzaffer bir şekilde Erdel seferinden Edirne’ye döndüğünde La Haye ve oğlunun serbest bırakılması için ricacılar geldi. Sadrazam, “Hay Allah! Onlar hâlâ buradalar mı” diyerek istihzalı bir cevap verdi ve serbest bırakılmalarını emretti. Köprülü’nün şikâyeti üzerine La Haye elçilikten alındı. Yerine atanan Nikolas-Fransuva Blondel ise sadrazam tarafından tanınmadı. Fransa, Blondel yerine İstanbul’da yaşayan Fransız tüccarlarından Jean-Fransuva Roboli daimi elçi olarak tayin etti. Bu arada elçilikten alınan La Haye ise birkaç gün de Yedikule zindanlarında bekletildi. Çünkü İstanbul’u terk edeceği günlerde bir Fransız gemisi yasak olmasına rağmen Türk malları ile şehirden ayrılmıştı ve bunun cezası La Haye’e kesildi. Elçi Yedikule’den ancak para cezası ödeyerek kurtulabildi ve 1660’da Fransa’ya döndü.

ELÇiYE DAYAK

Denis de La Haye 1665’te Fransa elçisi tayin edildiğinde sadarette Köprülü Mehmed Paşa’nın oğlu Fazıl Ahmed Paşa vardı. Osmanlı İmparatorluğu, Avusturya ile savaş halinde idi ve Fransa, kadim düşmanı olmasına rağmen bu savaşta Avusturya’ya gizlice yardım ediyordu.
Sadrazam Fazıl Ahmed Paşa, 1663’te Avusturya seferinde Uyvar’ı fethetmişti. Viyana’nın surları ve tahkimatı zayıf olduğu için fethe uygun durumdaydı. Osmanlı ordusu, Sengotar’da Avusturya kuvvetleri tarafından karşılandı. Meydan muharebesinin başlarında Osmanlılar üstünlüğü ele geçirdiler. Ancak bu muharebe için Avusturya’ya hiç ummadıkları bir ülkeden yardım gelmişti. Avusturya ordusuna yardıma gelen Fransız birliklerinin muharebeye müdahalesi, Avusturya’yı bozgundan kurtardığı gibi savaşı aleyhimize çevirdi.

Sadrazam, Fransızlar’ın Sengotar’da Avusturyalılar’a, Girit’te de Venedikliler’e yardımlarından dolayı Fransa’ya kızgındı. Fazıl Ahmed Paşa, bu yüzden Fransız elçisini İstanbul’a gelişinde sıradan bir törenle karşılattı. Elçiyi protokol kurallarına aykırı olarak ayakta değil, oturduğu yerde kabul etti, neredeyse yüzüne bile bakmadı. Avusturya ve Venedik’e yardım ettiği için hem Fransa’ya hem de elçisi La Haye’e hakaret etti. La Haye’in sadrazam tarafından ikinci kabulü de birincisini aratmadı ve yine elçiye ağır hakaretler etti. La Haye hakaretlere dayanamadı ve tercümanın elindeki kapitülasyonlara dair antlaşmayı kaptığı gibi Fazıl Ahmed Paşa’nın ayaklarının önüne attı. Elçinin bu hareketi üzerine görevliler La Haye’i zorla dışarı çıkarmaya çalıştılar. La Haye hemen kılıcına davrandı ama orada görevli çavuşlardan biri La Haye’i yakalayıp, şiddetli bir tokat vurdu ve elinden kılıcını alarak onu tutukladı. Yaşananlardan pişman olan La Haye, sadrazamdan özür diledikten sonra serbest bırakıldı. Ocak 1666’nın ilk günlerinde üçüncü görüşmeleri ise gayet sıcak geçti.

Fransa’ya yardım eli

Fransa, Habsburg İmparatorluğu karşısında aciz kalınca Osmanlı Devleti’nden yardım istemişti. Kanunî döneminde Habsburglar’a karşı Fransa’ya askeri ve mali yardım desteği verildi. Fransa Osmanlı’dan aldığı destek sayesinde ayakta kaldı.

Fransa’nın nankörlüğü

Fransızlar, 17. yüzyılın ortalarından itibaren bir taraftan Osmanlı İmparatorluğu’nun nimetlerinden istifadeye devam ederken, diğer taraftan aleyhimize çalışmaya başladılar. Fransa, “Güneş Kral” lakaplı Fransız hükümdarı XIV. Louis zamanında Girit’te Osmanlılar’a karşı savaşan Venedikliler’e yardım gönderdiler.