Notes

İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK ŞİİRİ GENEL ÖZELLİKLERİ
Anlatımı sözlüdür.
Din törenlerinde(şölen,sığır,yuğ) doğmuş, din dışı törenlerde gelişmiştir.
Edebi ürünler manzumdur.(şiir şeklindedir)
Edebi ürünler anonimdir, bunlara milli özellikler hakimdir.
Yalın bir dil kullanılmıştır, dil yabancı etkilerden uzaktır,ÖZTÜRKÇEDİR
Şiirde “yarım uyak, hece ölçüsü, dörtlükler” kullanılmış.
Şiir söyleyen kişilere “ozan, kam, baksı, şaman” denilir.
Bu dönemde “sav, sagu, koşuk, destan” nazım şekilleri görülür.
Genellikle aşk,tabiat, kahramanlık ve ölüm konuları işlenmiştir.
Aşık Tarzı Halk Şiiri
Halkın “âşık” dediği saz şairleri tarafından oluşturulmuştur.
Aşık Tarzı Halk Şiirinin Genel Özellikleri
• İslamiyet’ten önceki “ozan”ın, “âşık” adını alması, sözlü edebiyatımızın devamlılığının göstergesidir.
• Şairler genellikle okuma yazma bilmeyen âşıklar usta-çırak iliş¬kisiyle yetişmişlerdir.
• Âşıklar köylerde, şehirlerde veya asker ocaklarında yetiş¬mişlerdir.
• Asker ocaklarında veya şehirlerde yetişen âşıklar (kalem şuarası)medreselerde okuduklarından dolayı Divan edebi¬yatından etkilenmişlerdir.
• Aşk, toplumsal olaylar, doğa güzellikleri işlenen başlıca konulardır.
• Âşık edebiyatı dini etki taşımadan oluşmuş, din dışı bir edebiyattır.
• Şiirler dörtlüklerle, hece ölçüsüyle ve daha çok yarım uyaklı olarak söylenmiştir.
• Koşma, varsağı, semai, destan nazım şekilleri kullanılmış¬tır.
• Saz eşliğinde söylenen şiirlere içten bir söyleyiş hâkimdir.
• Âşık edebiyatında, halkın konuştuğu sade bir Türkçe kul¬lanılmıştır.
• Kalem şairleri (kalem şuarası) divan edebiyatının etkisinde kalmış, beyitlerle, aruz ölçüsüyle ve divan edebiyatı na¬zım şekilleri ve Arapça – Farsça sözcükleri kullanarak selis, satranç gibi şiirler yazmışlardır.
Aşık tarzı halk şiiri nazım şekilleri şunlardır:
Koşma Semai Varsağı Destan

Divan Şiirinin Özellikleri
Divan Edebiyatı altında verilen eserler nazım ve nesir olarak oluşturulmuştur. Ancak divan edebiyatında nazım yani şiir çok daha ağır basar. Bu şiirler ise kalıplaşmış düşünce ve hikayeler içerin mazmunlar etrafında şekillenmiştir. Divan şiirine bakıldığında bu ortak kalıpların dışına pek çıkılmadığı görülür. En çok kullanılan mazmunların başında ise “Aşk-Aşık-Maşuk” yer almaktadır.
1. Divan şiiri 13-19.yüzyılar arasında etkili olmuştur.
2. Divan şiirinin ilk temsilcisi Hoca Dehhani’dir.
3. Türk edebiyatı içerisinde en geniş yer bulan bir edebiyattır.
4. Divan edebiyatının vezni Araplardan alınmış olan aruz ölçüsüdür.
5. Divan edebiyatında daha çok beyit kullanılmıştır. Ancak murabba, rubai, şarkı vb. türlerde dörtlükler de kullanılmıştır.
6. Divan şiirinin dili Osmanlıcadır. Osmanlıca Türkçe, Arapça ve Farsçanın karışımıyla ortaya çıkmış bir edebiyat dilidir.
7. Divan edebiyatında çok yoğun bir şekilde sanatlı ve ağır bir dil kullanılmıştır. Divan edebiyatında en zor sanatları kullanmak, dili ağırlaştırmak bir hüner olarak kabul görürdü. Bu nedenle bu şiirlerin kolay olmamaktadır.
8. Divan şiirinde Arap ve Fars edebiyatlarından alınan nazım biçimleri yoğun bir şekilde kullanılmıştır. Fakat Türklerin de oluşturduğu şarkı ve tuyuğ gibi nazım biçimleri de kullanılmıştır.
9. Divan şiirinin konuları daha çok soyuttur.
10. Divan edebiyatı bireyselci bir anlayışa sahiptir. Bu nedenle divan edebiyatının sanat anlayışı “sanat için sanat” şeklindedir.
11. Divan edebiyatının önemli noktalarından biri de “kalıplaşmış” düşünce ve sözlerin yoğun bir şekilde kullanılmış olmasıdır. Bu kalıplar “Mazmun” olarak adlandırılır.
12. Divan şiirinde alışılmışın dışında kulak için kafiye değil de “Göz için kafiye” anlayışı vardır.
13. Divan şiirinde bir şiirin kendi içerisinde bir bütünlüğü yoktur. Her beyit kendi içinde anlam ifade eder. Bu nedenle bütün değil de parça bütünlüğüne önem verilmiştir.
14. Divan şairleri şiirlerinde mahlas kullanmışlardır.
Aynı zamanda Arap ve Fars edebiyatlarından alınan, Türklerin de kendi oluşturdukları birçok nazım biçimi kullanılmıştır. Divan edebiyatı nazım biçimlerinden bazıları ise şunlardır:
Gazel Kaside Rubai Şarkı Tuyuğ Murabba Terkibibent



Tekke-Tasavvuf Şiiri Özellikleri
Dini- Tasavvufi Halk şiiri, 13. yüzyılda Babai isyan¬ları, Moğol istilası, haçlı seferleri, inanç ve kültür farklılıkları sosyal ve siyasi huzursuzluklarla dolu Anadolu’da oluşmuştur.
Dini-Tasavvufi Halk Şiirinin Özellikleri
• Tasavvuf düşüncesini temel alır.
• Kurucusu Ahmet Yesevi’dir.
• Tasavvufun amacı insanı olgunlaştırmak ve onu insan-ı kâmil yapmaktır.
• Tasavvufta önemli olan Allah aşkıdır; yani ilahı aşktır.
• Tasavvufa göre bütün evren Allah’tan bir parçadır ve in¬san nefsi arzularından arınarak gönlünü ilahi aşkla doldurarak Allah’a ulaşabilir.
• Tekkeler etrafında bir araya gelen tasavvufçular bu görüşlerini, İslamiyet’i yaymak için edebiyatı bir araç olarak görmüşlerdir.
• İlahi aşkın ele alındığı lirik ve didaktik ürünler verilmiştir.
• Şiirler ağırlıklı olarak müzik eşliğinde söylenmiştir.
• Genel olarak hece ölçüsü kullanılmış olsa da aruz ölçüsü de kullanılmıştır.
• Nazım birimi olarak hem dörtlük hem de beyit kullanılmıştır.
• Özellikle “koşma” nazım şekliyle ilahi, nutuk, şathiye, dev¬riye, nefes nazım türlerinde şiirler yazılmıştır.
• Gazel, kaside, mesnevi nazım şekliyle şiirlerin yazıldığı da görülmektedir.
• Tasavvufi terimlerin ve bazı yabancı sözlerin dışında genellikle halkın konuştuğu dil kullanılmıştır.
• Oğuz Türkçe¬sinin Anadolu’daki ilk ürünlerinde sade bir dil kullanılmıştır.
• Âşık Paşa, Yunus Emre, Hacı Bektaş-ı Veli ve Mevlana 13. ve 14. yüzyıl mutasavvıflarındandır.
• Yunus Emre’nin dili dönemin diğer sanatçılarına göre daha sadedir.
Dini-tasavvufi halk şiiri nazım türleri şunlardır:
1. İlahi
2. Nefes
3. Şathiye
4. Devriye
5. Nutuk