Notes

FELSEFE
Felsefe, akla dayalı olarak insanın hayatı, evreni sorgulama faaliyetidir. Bir soru sorma ve eleştirme etkinliğidir.

Felsefe, genel bir çerçeve çizilirse her şeyden önce aklın sorunlara yöneldiği ve sorulara akılcı yanıtlar aradığı düşünme faaliyetidir. Bu hâliyle felsefe; insanın akıl ve düşünme metoduyla sorunları veya gerçekliği kavramaya yöneldiği, dünyayı ve varoluşunu anlamaya çalıştığı bütüncül bir bakış açısı oluşturmaktır.

Felsefe yapmak; evrenin, insanın ve hayatın ne olduğu, bilginin kaynakları, iyilik ve kötülük, inanma ve iman, birey ve devlet, hak ve özgürlükler, beğeniler ve sanat gibi konularda düşünceler oluşturmaktır. Varlığın ne olup olmadığı ve insani eylemlerin temel amaçları felsefenin ortaya çıkış problemleridir. Bu durum, felsefenin sadece teorik değil pratikle yani hayatla da ilgili olduğunu gösterir.

DÜŞÜNMENİN ÖNEMİ VE GEREKLİLİĞİ

Zihinsel bir etkinlik olan düşünme, hem duyu içeriğinin algılanması hem de kavramların anlamlandırılmasıdır. Düşünülen ne olursa olsun, düşünmek bir şeyin düşünülmesidir.

Bilgi: Suje (insan) ile obje (araştırılacak nesne veya konu) arasındaki etkileşim sonucu ortaya çıkan üründür. Bilgi, en sade biçimiyle düşünme sonucunda elde edilen bir ürün olarak tanımlanır. Her bilgi bir açıklamadır. Bir şeyin bilgi olması için bir sonuç gereklidir, aksi takdirde bilgi olamaz.

Ağlama gülme hayal kurma, konuşma, dinleme, okuma ve yazma gibi durumlar düşünmenin farklı biçimleridir.
Düşünmeyle insan; var olan bilgilerini birleştirir, onları çözümler ve anlamlı hâle getirir. İnsanın düşünmeyle Teknoloji, bilim, sanat ve felsefe gibi şeyler üretebilir.

NİKOMAKHOS’A ETİK (Aristoteles’in ahlakla ilgili kitabı)

FELSEFE TERİMİ

Felsefe, insana yabancı gelmeyen ama ne olduğu konusunda birçok insanın ayrıntılı fikre sahip olmadığı bir uğraşıdır. Felsefe bilim değildir. Yunanca bilgelik sevgisi (bilgelik dostu) anlamına gelen felsefe Philia (sevgi) ve Sophia’nın (bilgelik) birleşmesinden gelir. Felsefeyle uğraşan düşünürlere ise filozof denir. Tarihte ilk filozof ismi Pisagor tarafından kullanılmıştır. Arapça’da feylasuf olarak bilinir.

Varlık alanında başlattığı araştırmalar ve teorik tartışmalar nedeniyle felsefenin MÖ 6. yüzyılda Antik Yunan medeniyetinde sistematik hâle geldiği kabul edilir. (Mısıri İran, Çin, Mezopotamya, Hindistan)



Felsefe 3’e ayrılır:

Varlık
Ontoloji: varlık felsefesi
Ontolojinin temel soruları: Varlık nedir, Var olmak nedir?, Varoluş nedir?, Evren nasıl oluştu?, Varlık bir midir çok mudur?
Temel problemleri: Varlığın ne olduğu problemi, Var oluşun ne olduğu problemi vb.

Bilgi
Epistemoloji: Bilgi felsefesi (Episte bilgi demektir.)
Epistemoloji temel soruları: Bilgi nedir?, Bilginin kaynağında ne vardır?, Bilginin sınırları nedir?, Bilginin değeri nedir?
Temel problemleri: Bilginin ne olduğu problemi, Bilginin kaynağında ne olduğu problemi vb.

Değer
Aksiyoloji: Değer felsefesi (Ahlak,sanat)
Aksiyolojinin temel soruları: İyi nedir, Kötü nedir?, Erdemli nedir?, Ruh nedir?, Ölümden sonra hayat var mıdır?
Temel problemleri: İyinin ne olduğu problemi, Kötünün ne olduğu problemi, Ruhun ne olduğu problemi vb.

FESLEFE TANIMLARI

Platon, Devlet [Platon (MÖ 427-347)]
Aristoteles, Metafizik (MÖ 384-322)
El Kindî, Felsefi Risaleler (801-873)
Fârâbî, Kitâbu’l-Hurûf (870-950)
İbn Sînâ, Kitâbu’ş-Şifa Metafizik (980-1037)
Immanuel Kant, Arı Usun Eleştirisi [Imanuel Kant (1724-1804)]
Karl Jaspers, Felsefeye Giriş [Karl Yaspers (1883-1969)]
Hilmi Ziya Ülken, Felsefeye Giriş (1901-1974)
Takiyettin Mengüşoğlu, Felsefeye Giriş (1905-1984)

FELSEFİ DÜŞÜNCENİN ORTAYA ÇIKIŞI

MÖ 6. yüzyılda Antik Yunan, bugün ki Yunanistan ve Anadolu’nun Akdeniz ve Ege kıyılarında gelişmiş ekonomileriyle şehir devletleri tarzında yaşamlarını sürdürmekteydi.

FELSEFİ DÜŞÜNCENİN ÖZELLİKLERİ

Sorgulama: Felsefi düşüncenin en önemli ve ayırt edici özelliği sorgulayıcı olmasıdır. Felsefede bir problemi çözmenin ilk adımı soru sormaktır. Sorgulama; bir amaca yönelik, soruları sistemli bir şekilde sorarak anlamaya çalışma ve gerçeğe ulaşma çabasıdır.

Merak etme: Merak, insanı yeni arayışlara sürükleyen zihin durumudur. Merak; bilim ve felsefenin temelinde yer alan, zihni harekete geçiren bilme isteğidir. Merak eden insan, bu merakı sayesinde sorgulamaya ve gerçeğe ulaşmaya çabalar. Felsefede merak, yaşamı tanımayı istemek ve onu anlamaya çalışmak olarak da anlaşılabilir.

Şüphe duyma: Felsefi şüphe, yeni sorulara kapı açar ve dünyaya farklı bir bakış geliştirmeye olanak sağlar. Felsefi şüphenin belli bir amacı ve sistemi vardır, gelişigüzel değildir.

Hayret etme: Felsefede hayret etme, şaşırma anlamından çok daha fazlasını ifade eder.. Filozof, her şeyi ilk defa görüyormuş gibi ona şaşırabilen insandır. Dünyaya yeni bir gözle bakabilmenin ilk adımı hayret etmedir. Hayret eden insan merak eder ve araştırmaya başlar.

Yığılımlı ilerleme: Yığılımlı olma, felsefi düşüncenin birbirini etkileyen ve bu etkileşimle ilerleyen bir niteliğe sahip olmasını ifade eder.

Eleştirel olma: Eleştirel olma, herhangi bir düşünceyi ya da görüşü ele alırken onu olduğu gibi kabul etmek yerine akıl süzgecinden geçirmektir. Eleştirel düşünce; akıl yürütme, analiz ve değerlendirme süreçleriyle inşa edilen düşünce biçimidir.

Refleksif olma: Düşünce, herhangi bir nesneye veya duruma yönelik olabilirken düşüncenin kendine (kendini konu edinmesi) veya başka bir düşünceye yönelmesi refleksiyondur. Mevcut bilgi, sanat ve görüş üzerine düşünmeler de refleksif olarak nitelendirilebilir.
Refleksiyon: Bir şeyi düşündüğümüzde onun üstüne tekrar düşünmektir. Düşünce üzerine düşünmedir.

Rasyonel olma: Rasyonel olma, akılcı veya akılsal olma anlamına gelir. Rasyonel olma, felsefenin zihinsel bir etkinlik olmasının yanında akıl ilkeleri ve akıl yürütme kurallarına uygun olması anlamlarına da gelmektedir.

Sistemli olma: Felsefi düşünce, düzenli olan tutarlı bir yapıya sahiptir. Bu yapı içinde düşüncelerini açıklayan filozof, kendine ait bir sistem inşa eder ve düşünceleri için bir açıklama modeli oluşturur. Bu model içerisindeki düşünceler birbiri ile aşamalı ve bağlantılıdır. Bu bağ bütüncül bir bakışın da temelini oluşturur.

Tutarlı olma: Felsefi düşüncede tutarlılık, düşünce basamaklarının birbirine zıt düşünceler içererek birbiriyle çelişmemesi yani uygun olması anlamındadır.

Evrensel olma: Felsefi sorunların bulunduğu çağı aşması ve herkes için geçerli olması durumudur. Felsefenin bütün insanlığı ilgilendiren sorunlarla uğraşması ve felsefi birikimin birçok uygarlığın ortak katkılarıyla oluşması onun evrensel bir değer taşımasını sağlar. Felsefede yanıtlardan çok, soruların evrenselliğinden bahsetmek mümkündür.

Temellendirme: Ortaya atılan bir görüşü akıl ve mantık ilkelerine dayalı olarak açıklamaktır. Bilimde ispatın yerini felsefe de temellendirme tutar.

“Felsefi olmayan düşünme tarzları hangileridir?” sorusuna verilebilecek cevaplar ayırt edici olacaktır. Sorgulamaya ve temellendirmeye dayanmayan, doğru bilgiye veya doğru eyleme yönelmeyen anlık düşünceler; örneğin günlük çıkarlara yönelik akıl yürütmeler, bir olaya karşı verilen ani tepkiler, dürtülere-güdülere dayalı çağrışımlar, üzerinde düşünülmemiş hayaller, basit kanaatler veya ön yargılar felsefi düşünme tarzı sayılmaz.
Felsefe bilim ve sanata katkı sunmaktadır.

FELSEFE HAYATA NE YAPAR?

Çoğu insan, günlük pratik sorunlar dışında hayatını soru konusu yapmaz.
Hayatı kaçırmamak için durup hayata bakmak gerek.

Hayatımızdaki sorunları çözmemizde bize yol gösterir. Empati yeteneğini geliştirir. Hayatı sorgulamamızı sağlar. Kendimizi eleştiririz. İnsanın sorularına cevap verir. Sorgulamayı ve özgür düşünceyi geliştirir. Analiz ve çözümleme yeteneğimizi geliştirir. Öngörüyü geliştirir. Aslında düşünmenin olduğu her yerde felsefe hayata etki eder.

FELSEFENİN BİREYSEL VE TOPLUMSAL İŞLEVLERİ

Birey için:
Kendini tanıyabilmesi, Farklı fikirlere açık olabilmesi, Ön yargılardan uzak durabilmesi, Yeni fikirler oluşturabilmesi, özgürce düşünebilmesi, Çok yönlü bakış kazanabilmesi, Bilinçli bir insan olunabilmesi, İnsanların kendi hayatlarına yön verebilmesi, Olgu ve olayları akıl yoluyla çözümleyebilmesi

Toplum için:
Ortak bir kültürün oluşması, Farklı toplulukların bir arada yaşaması, Toplumsal grupların birbiri hakkındaki ön yargılarının giderilmesi, Bilgi toplumu olması, İnsanların kendini özgürce ifade edebileceği bir toplum oluşturulması, Bilimlerin gelişmesi, Demokrasi bilinci kazanmış bir toplum olunması, Toplumların geleceğinin planlanması, Akla ve iradeye değer veren bir toplum olunması

FİLOZOFLARIN HAYATA OLAN ETKİSİ

Aristoteles: Bugünkü modern liselerin temeli Aristoteles’in kurmuş olduğu okul olan “Lykeion”a dayanır. Hocası Platon’un kurduğu okul olan “Akademi” ise bugünkü üniversitelerin temelini oluşturmaktadır. Aristoteles mantığın kurucusudur.

Farabi: İslam felsefesinin önemli filozoflarından biri olan Fârâbî, Aristoteles’ten sonra en büyük mantıkçı olarak bilinir. Fârâbî, felsefe yanında gök bilimiyle de ilgilenmiştir. İdeal devlet görüşüyle de öne çıkan bir filozoftur. Medinetül Fazıla (Erdemli Şehir)

Yunus Emre: Tasavvuf denince akla gelen ilk isimlerden biri olan Yûnus Emre, XIII. yüzyılda Batı Anadolu’da yaşamış bir Türkmen dervişi ve ozanıdır. Şiirlerinde dönemin dilini kullanmakta gösterdiği başarı, halka yakın söylemi, ele aldığı konular (insan sevgisi, doğruluk gibi) ve düşünce dünyasıyla Anadolu’nun yetiştirdiği önemli bir düşünür ve mutasavvıf şair olarak kabul edilir.

İbn-i Sina: Kitabı üniversitelerde ana kitap.

Machiavelli: Machiavelli’nin (Makyevelli) “Prens” (Hükümdar) adlı eseri, modern siyaset felsefesinin önemli isimlerinden biri sayılır. Klasik siyaset anlayışını reddeden Machiavelli, siyaset ve ahlak alanlarını birbirinden ayırarak siyasete özerklik kazandırmıştır.

Descartes: Kartezyen koordinat sistemi adını Descartes’tan (Dekart) alır. Descartes, cebri geometriye uygulayarak analitik geometriyi kurmuştur. Yunan geleneği, geometri yardımıyla aritmetiği kavramak isterken Descartes geometriyi, aritmetik ve cebirle anlamaya çalışmıştır. Metodik şüpheyi kurmuştur.

John Locke: John Locke, siyasal görüşleriyle liberalizmin öncü isimlerinden biri olmuştur. Locke, insanların doğaları gereği eşit olduğunu kabul eder ve onların mülkiyet hakkının korunması gerektiğini belirtir. Deneyciliğin kurucusudur. Siyasetle görüşler ileri sürmüştür. Ekonomi.

Isaac Newton: Newton’ın (Nivtın) “Philosophiae Naturalis Principa Matematica” [Doğa Felsefesinin Matematik İlkeleri (kısaltılmış adıyla Principia)] adlı eseri bir başyapıt olarak kabul edilir. Newton, çalışmalarıyla yeryüzü ve gökyüzü cisimleri için farklı yasalar olmadığını ortaya koyarak fiziği evrensel hâle getirmiştir. “Newton Mekaniği” denen bu sistem, birçok doğa olayını açıklamasının yanı sıra insan düşüncesini de derinden etkilemiştir. Bu eserin uygarlık tarihi açısından bir dönüm noktası olduğunu söylemek yanlış olmaz. Kütle çekimini bulmuştur. Mekaniğin kurucusudur. Birçok bilimsel konuyu açıklamıştır.

Immanuel Kant: Immanuel Kant, kendisinden sonra gelen birçok düşünürü etkilemiş Aydınlanma Çağı filozofudur (Görsel 1.9). Felsefesi daha çok bir eleştiri felsefesi biçimindedir. Oluşturduğu etik teorisinde “ödev” ilkesini temele alarak evrensel bir ahlak görüşü ortaya koymuştur. 1795’te yayımlanan “Ebedi Barış Üzerine Bir Deneme” isimli eseriyle dünya barış düşüncesine kaynaklık etmiştir. Kant’a göre: İnsanlar çıkarlarını düşünmeden ödev duygusuyla hareket etmelidir. Ahlakta evrensel kurallar vardır.
1-Saf Aklın Eleştirisi – Bilgiyi eleştirir. Bilginin nasıl ortaya çıktığını anlatır.
2-Pratik Aklın Eleştirisi – Ahlakla ilgili görüşler
3-Ahlak Metafiziğinin Temellendirilmesi – Ödev ahlakı

John Dewey: Pragmatist filozof John Dewey (Con Dövi), 1924’te Türkiye’ye davet edilmiş ve eğitim sisteminin düzenlenmesiyle ilgili görüşlerine başvurulmuştur. John Dewey, incelemeleri sonucu Türkiye maarifi (eğitim) hakkında bir rapor hazırlamıştır. Türk Millî Eğitim Sistemi oluşturulurken bu rapordan faydalanılmıştır. Sonuçta fayda getiren eylemlerin ahlaki olduğunu öne süren görüştür. Pragmatizma = Faydacılık.

Aldous Huxley: Distopya (korku ütopyası) tarzında yazılmış olan “Cesur Yeni Dünya” adlı eserle Aldous Huxley (Oldus Haksli), teknolojinin gelecekteki etkisi üzerinde durmuştur. Kitap, 1931 yılında yazılmasına rağmen geleceğe dair öngörülerinin birçoğunun gerçekleşmesi, eseri daha da dikkat çekici hâle getirmiştir.
Ütopya: Gerçeklemesi zor imkansız.