Notes

1.System gospodarczy i jego składniki.
Gospodarka narodowa (definicje)
- pewien odosobniony podsystem społeczny, składający się z określonych elementów wzajemnie ze sobą powiązanych (uzależnionych od siebie). Powiązanie to występuje zarówno pomiędzy poszczególnymi elementami jak i między całością, a elementami i maja charakter dwukierunkowy. Powiązania te najczęściej mają charakter przyczynowo – skutkowy (strukturalny aspekt gospodarki).
- całokształt działalności gospodarczej danego kraju (funkcjonalny aspekt gospodarki)

Gospodarkę narodową określa się też jako krajowy system gospodarczy, na który składają się:
- zasoby materialne- geograficzna przestrzeń gospodarki krajowej, rozpoznane zasoby naturalne, baza materialna produkcji, zapasy dóbr produkcyjnych i konsumpcyjnych
- składniki niematerialne produkcji, podziału i konsumpcji- ogół instytucji tworzących i zabezpieczających porządek gospodarczy, czyli zasady tworzenia i działania podmiotów gospodarczych oraz normy prawne itp.
- materialna i niematerialna działalność gospodarcza- wytwarzanie dóbr usług konsumpcyjnych i produkcyjnych, wielkość i struktura zatrudnienia, poziom i dynamika inwestycji, oszczędzania i konsumpcji, formy nierównowagi w gospodarce

Sfera regulacji (regulacyjna)- to oddziaływanie ludzi w roli producentów, przedstawicieli władzy państwowej, zasady podziału, reguły prawne i normy społeczne dotyczące gospodarki.
• mikroregulacja -wewnątrz przedsiębiorstwa
• makroregulacja - pomiędzy organizacjami gospodarczymi oraz pomiędzy organizacjami gospodarczymi, a państwem.
Sfera realna- tworzą ją: zasoby pracy, zasoby i stan środowiska naturalnego (maszyny i urządzenia, materiały, ziemia i środki pieniężne), stan wiedzy i technologii.


2. Główne modele (odmiany) współczesnych gospodarek.
W zależności od sposobów wpływania na sferę realną, czyli od sposobów koordynacji decyzji ekonomicznych, można mówić o dwóch podstawowych kategoriach gospodarek (systemów ekonomicznych):
1. System kierowany (gospodarka planowa, państwo racjonalności planowej)
2. Gospodarka rynkowa (państwo racjonalności rynkowej)
a) system samoregulowany (wolny rynek, gospodarka wolnorynkowa)- poziomy mechanizm koordynacji między uczestnikami rynku, oparty na odpłatności świadczeń. Decyzje dotyczące celów gospodarowania oraz środków i metod ich realizacji są podejmowane na szczeblu przedsiębiorstw bez jakichkolwiek ograniczeń ze szczebla centralnego (państwa).
b) system dualny (mieszany, z interwencjonizmem państwowym)- system ten bazuje przede wszystkim na mechanizmie rynkowym, ale stosuje także narzędzia (instrumenty) interwencjonizmu państwowego, które w założeniu mają chronić gospodarkę przed wadami mechanizmu rynkowego.

3. Gospodarka rynkowa; istota działania mechanizmu rynkowego.
GOSPODARKA RYNKOWA (Samuelson)
- jest to kapitalistyczna gospodarka (w której większość czynników wytwórczych jest prywatna) oparta na wolnej przedsiębiorczości, w której podstawowe problemy ekonomiczne (co, jak i dla kogo wytwarzać), są rozwiązywane przez system cen, rynków, zysków i strat.
- jest to gospodarka, w której kierunki produkcji, jej wielkość i ceny wynikają z gry rynkowej.
Funkcjonowanie gospodarki uzależnione jest od szeregu czynników, takich jak:
• przedmiot wymiany;
• podział pracy;
• ekonomiczne wyodrębnienie producentów;
• sposoby i środki określania wartości wytwarzanych dóbr;
• miejsce i sposób przeprowadzania wymiany wpływ na przebieg wymiany instytucji i organizacji pozaekonomicznych


System funkcjonowania tworzony jest przez:
• mechanizm gospodarczy
• system regulacji.
W systemie regulacji rynkowej - podstawową rolę odgrywa mechanizm rynkowy, wspomagany i korygowany mechanizmem bezpośrednim.

Założenia modelu gospodarki rynkowej:
• model dotyczy gospodarki rynkowej w warunkach kapitalizmu (większość zasobów jest własnością prywatną),
• gospodarka składa się z dwóch grup podmiotów gospodarczych–gospodarstw domowych i przedsiębiorstw,
• rynek dzieli się na rynek dóbr (konsumpcyjnych i kapitałowych) oraz na rynek zasobów.
MECHANIZM RYNKOWY
• samoczynny regulator gospodarki, którego podstawę stanowi wymiana towarowa tworząca rynek
• związki przyczynowo - skutkowe pomiędzy elementami rynku ( popytem, podażą, cenami);
• to forma organizacji gospodarki, w której konsumenci i producenci (przedsiębiorstwa) za pośrednictwem rynków współdziałają w procesie rozwiązywania trzech głównych problemów ekonomicznych:
co i ile należy wytwarzać? jak wytwarzać? dla kogo wytwarzać?
Mechanizm rynkowy tworzą:
• struktura organizacyjno – instytucjonalna;
• stosunki wymienne;
• stosunki produkcji.
Istotą działania mechanizmu rynkowego jest podejmowanie decyzji cenowych i alokacyjnych na rynkach.
• w ramach działania mechanizmu rynkowego producenci i konsumenci spotykają się na rynkach, gdzie ustalają ceny i ilości produkcji;
• zależności pomiędzy popytem, a podażą ujawniają się za pośrednictwem cen (lub proporcji wymiennych) transakcji kupna i sprzedaży dokonywanych przez podmioty rynku.
Zmiany popytu (przesunięcie krzywej popytu):
1. Wzrost popytu powoduje wzrost ceny i ilości równowagi.
2. Spadek popytu powoduje spadek ceny i ilości równowagi.
3 . Przesunięciu popytu towarzyszy ruch po krzywej podaży dla odtworzenia równowagi.

Zmiany podaży (przesunięcie krzywej podaży):
1.Wzrost podaży powoduje spadek ceny i wzrost ilości równowagi.
2.Spadek podaży powoduje wzrost cen i spadek ilości równowagi.
3.Przesunięciu podaży towarzyszy ruch po krzywej popytu.

Rynek (Samuelson) - jest to proces za pośrednictwem którego wzajemne oddziaływanie nabywców i sprzedawców danego dobra prowadzą do określenia jego ceny i ilości.
-miejsce, zorganizowane zazwyczaj w sensie instytucjonalnym,
gdzie dokonują się akty kupna i sprzedaży czynników produkcji oraz
wytworzonych dóbr (produktów i usług).

- ogół warunków ekonomicznych w jakich dochodzi do zawierania transakcji wymiennych między sprzedawcami (oferującymi towary i usługi) a nabywcami (posiadającymi określone potrzeby za którymi stoją fundusze nabywcze).

Rynek stanowi przestrzeń dla gospodarki, w której:
• tworzą się kategorie wymiany (cena, płaca, towar, itp.) dochodzi do samej wymiany;
• powstają i pobierane są informacje;
• weryfikuje się racjonalność decyzji gospodarczych (porównanie nakładów i efektów), weryfikuje się społeczna przydatności efektów działalności gospodarczej (produkt jest kupowany lub nie);

Główna funkcja rynku - regulator procesów gospodarczych!

Rynek Wolny- ceny ustalają się wyłącznie w wyniku gry sił popytu i podaży, gospodarka wolnokonkurencyjna
Rynek Regulowany- ceny kształtują się z dużym udziałem reguł i przepisów narzuconych przez państw ( ingerencja państwa), gospodarka rynkowa regulowana.

Ze względu na to kto jest dominującym podmiotem na rynku:
Rynek konsumenta (Nabywcy)
• nadwyżka podaży nad popytem
• podnosi efektywność produkcji
Rynek producenta (Sprzedawcy)
• nadwyżka popytu nad podażą
• obniża efektywność produkcji

1. Popyt, podaż, cena równowagi, prawo popytu i prawo podaży.
Popyt to ilość dobra, jaką nabywcy są gotowi kupić w określonym czasie przy różnych poziomach ceny.
Wielkość popytu to ilość towarów (dóbr i usług) jakie konsumenci chcą i mogą kupić po danej cenie w określonym czasie
Funkcja popytu (Samuelson) – tabelka zawierająca różne ilości jakiegoś dobra, które ludzie skłonni są kupić przy różnych cenach, w każdym momencie i przy założeniu, że pozostałe czynniki nie ulegają zmianom (ceteris paribus).
Krzywa popytu – graficzne zobrazowanie tabeli popytu (funkcji popytu).
Prawo popytu rynkowego – wraz ze wzrostem ceny produktu, ceteris paribus, zazwyczaj zmniejsza się popyt na ten produkt, natomiast wraz ze spadkiem ceny popyt zwykle wzrasta. – ujemny związek pomiędzy wielkością popytu a ceną.


Ważniejsze czynniki niecenowe wpływające na zmianę popytu na jakieś dobro:
• dochody realne nabywców;
• preferencje i gusty nabywców;
• ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych;
® substytucyjne (zaspokajające w podobny sposób tę samą
potrzebę, a więc są względem siebie zamienne);
® komplementarne (dobra uzupełniające się, dla zaspokojenia
pewnej potrzeby muszą być używane łącznie);
• przewidywania dotyczące przyszłych cen i dochodów;
• efekt naśladownictwa i demonstracji (snoba, Veblena);
• ilość kupujących.


Podaż - to ilość dobra, jaką sprzedający są gotowi sprzedać w określonych warunkach, przy różnych cenach i w określonym czasie.
Wielkość podaży - to ilość dobra, jaką sprzedający są gotowi sprzedać w określonych warunkach, po danej cenie i w określonym czasie.
Krzywa podaży (Samuelson) – przedstawia zależność między cenami, a taką ilością dobra, którą gotowi są sprzedać producenci, przy założeniu niezmienności pozostałych czynników. Na ogół krzywe podaży są rosnące.
Prawo podaży rynkowej – wraz ze wzrostem ceny produktu zwiększa się, ceteris paribus, podaż tego produktu, natomiast wraz ze spadkiem ceny podaż maleje.
– dodatni związek pomiędzy wielkością podaży a ceną.


Ważniejsze czynniki niecenowe wpływające na zmianę podaży na jakieś dobro:
• koszty produkcji
• technologia
• podatki i subsydia (dopłaty);
• przewidywania cen;
• ilość przedsiębiorstw w gałęzi;
• wielkości produkcji (zapasów);
• zdolności wytwórcze.


Konkurencja
 rywalizacja pomiędzy podmiotami gospodarczymi - pomiędzy gospodarstwami domowymi (występującymi najczęściej jako konsumenci), przedsiębiorstwami oraz państwem - o uzyskanie korzyści ekonomicznych przy sprzedaży i nabywaniu towarów (dóbr i usług) oraz czynników produkcji.
 proces, w czasie którego uczestnicy gry rynkowej dążąc do realizacji własnych interesów, starają się zaoferować korzystniejsze od innych warunki sprzedaży (kupna).
Rodzaje konkurencji:
 cenowa;
 pozacenowa (jakości, stylu, warunków sprzedaży, serwisu i gwarancji);
 doskonała (jednorodność produktu, pełna mobilność czynników
produkcji, duża liczba sprzedających i kupujących,
doskonała informacja o rynku, brak barier wejścia, );
 niedoskonała (monopolistyczna, oligopol, monopol pełny);
 wewnętrzna np. przedsiębiorstwo – przedsiębiorstwo;
 zewnętrzna np. gosp. domowe – przedsiębiorstwa (o dostęp do
środków budżet.).
Równowaga rynkowa
Do równowagi rynkowej dochodzi przy tych cenach i ilościach, przy których działające na rynku siły równoważą się. Przy takiej ilości i cenie, ilość którą chcą kupić nabywcy, akurat równa się tej, którą chcą sprzedać sprzedawcy.
Nadmiar - sytuacja, w której oferowana cena sprzedaży (podaży) jest wyższa od ceny równowagi (nadwyżka podaży nad popytem).
Niedobór - sytuacja, w której cena sprzedaży jest niższa od ceny równowagi (nadwyżka popytu nad podażą).
Cena równowagi rynkowej – cena, przy której rozmiary podaży (ilości oferowane produktu) zrównają się z rozmiarami popytu (ilości produktu, które konsumenci chcą i mogą kupić).



Elastyczność popytu
Elastyczność to reakcja pewnego obiektu na zmianę oddziaływania czynnika
Uc = P (cena jednostkowa) x Q (ilość) lub R = P x Q
1. popyt elastyczny - jeżeli utarg całkowity zwiększa się pod wpływem obniżki cen
2. popyt nieelastyczny - jeżeli utarg całkowity zmniejsza się pod wpływem obniżki cen
3. popyt proporcjonalny (jednostkowy) - jeżeli utarg całkowity nie zmienia się pod wpływem obniżki cen.

1) popyt elastyczny 2) popyt o elastyczności 3) popyt nieelastyczny
równej jeden (jednostkowy)

P1 · Q1 < P2 · Q2 P1 · Q1 = P2 · Q2 P1 · Q1 > P2 · Q2


Elastyczność cenowa popytu
Określa stopień zmian popytu na dobro (intensywność reakcji) w stosunku do zmiany jego ceny.
Współczynnik elastyczności cenowej popytu: jest stosunkiem procentowej zmiany popytu do procentowej zmiany ceny.




1.popyt doskonale elastyczny Ecd®∞
to taka sytuacja, w której każda podwyżka ceny spowoduje zaprzestanie zakupów
2. popyt elastyczny - kiedy jego elastyczność jest większa od – 1 Ecd > - 1
to taka sytuacja, w której względna zmiana popytu jest większa od względnej zmiany ceny (np. obniżka ceny o 5% spowoduje wzrost popytu aż o 10%)
3. popyt proporcjonalny - kiedy jego elastyczność jest równa – 1 Ecd = - 1
to taka sytuacja, w której względna zmiana popytu jest równa względnej
zmianie ceny (np. wzrost ceny o 10% spowoduje spadek popytu o 10%)
4. popyt nieelastyczny - kiedy jego elastyczność jest mniejsza od – 1 Ecd < - 1
to taka sytuacja, w której względna zmiana popytu jest mniejsza od
względnej zmiany ceny (np. obniżka ceny o 20% spowoduje wzrost popytu
o 10%)
5. popyt doskonale sztywny Ecd = 0
to taka sytuacja, w której zmiana ceny nie powoduje zmiany popytu

…

Z reguły:
 popyt jest bardziej elastyczny przy wysokich cenach,
 popyt jest bardziej sztywny przy niskich cenach (dóbr podstawowych lub niższego rzędu).
Znaczenie cenowej elastyczności popytu
Znajomość Ecd pozwala przewidzieć reakcję popytu na zmianę ceny - umożliwia dostosowanie produkcji i podaży do tej reakcji. Pozwala przewidzieć w przybliżeniu o ile leży podnieść cenę aby zlikwidować niedobór na rynku, lub ją obniżyć aby zlikwidować nadwyżkę.
Mieszana elastyczność popytu
Jest reakcją popytu na jedno dobro wywołaną zmianą ceny innego dobra, w zależności od rodzaju i stopnia współzależności pomiędzy nimi (mogą to być dobra pokrewne – substytuty, dobra komplementarne lub dobra miedzy którymi nie ma zależności).



QDX - wielkość popytu na dobro „X” w okresie wyjściowym,
DQDX - zmiana popytu na dobro „X” wywołana zmiana ceny dobra „Y”,
PY - cena dobra „Y” w okresie wyjściowym,
DPY - zmiana ceny dobra „Y”.

Wartość Emd w zależności od rodzaju współzależności pomiędzy dobrami:
 jest liczbą ujemną dla dóbr komplementarnych - Emd < 0 (bo
zmiany ceny i popytu idą w przeciwnym kierunku),
 ma wartość „0” dla dóbr niezależnych - Emd = 0,
 ma wartość dodatnią dla dóbr substytucyjnych - Emd > 0 (bo
zmiany ceny i popytu odbywają się w tym samym kierunku);


Znaczenie współczynnika mieszanej elastyczności popytu:
 wartość Emd pozwala określić rodzaj i siłę współzależności pomiędzy dobrami;
 pozwala przewidywać skalę zapotrzebowania na dobra substytucyjne lub komplementarne przy zmianie podaży, produkcji lub warunków sprzedaży dobra pierwotnego;
 pozwala przygotować się na zmianę warunków dyktowanych na rynkach pokrewnych



Dochodowa elastyczność popytu
Opisuje reakcję popytu na zmiany dochodów konsumentów.
Współczynnik dochodowej elastyczność popytu (Edd)
 mierzy zależność pomiędzy zmianami popytu a zmianami dochodów ludności, tj. względnej zmiany popytu na określone dobro do względnej zmiany dochodów realnych.
 jest stosunkiem procentowej zmiany popytu do procentowej zmiany dochodu.

Edd - dla dóbr niższego rzędu mniejsze od 0 (Edd < 0; mniejsze od 0)
- zawiera się w przedziale <0,1> dla dóbr podstawowych (Edd < 0 , 1 >)
- dla dóbr luksusowych jest większa od 1 (Edd >1; większe od +1)




Elastyczność podaży
Reakcja podaży określonego dobra na zmianę czynnika wpływającego na jej rozmiary (głównie ceny).



Współczynnik elastyczności cenowej podaży:
 informuje w jaki stopniu zmieni się ilość oferowana w warunkach równowagi, pod wpływem zmiany wielkości ceny.
 jest to stosunek względnej zmiany ilości dobra oferowanej na rynku do małej względnej zmiany jego ceny.
Rodzaje elastyczności podaży
 każda liniowa krzywa podaży przechodząca przez początek układu ma elastyczność jednostkową dla każdej ceny – Es = 1 (S-S),
 każda krzywa podaży przecinająca oś rzędnych posiada współczynnik elastyczności większy od jedności – Es > 1 (S-S) – elastyczna krzywa podaży,
 każda krzywa podaży przecinająca oś odciętych jest nieelastyczna,
tzn. posiada współczynnik elastyczności mniejszy od jedności – Es < 1 (S-S).




Przypadki szczególne
 podaż doskonale elastyczna Es ® ¥
Każdy wzrost ceny spowoduje nieskończony wzrost podaży
 Podaż doskonale sztywna Es = 0
Zmiana ceny nie spowoduje zmian podaży

Rodzaje elastyczności cenowej podaży:
• podaż doskonale elastyczna Es ∞ Każdy wzrost ceny spowoduje nieskończony wzrost wielkości podaży.
• podaż elastyczna: Es >1 Względna zmiana podaży jest większa od względnej zmiany ceny.
• podaż proporcjonalna: Es = 1 Względna zmiana podaży jest równa względnej zmianie ceny.
• podaż sztywna: Es < 1 Względna zmiana podaży jest mniejsza od względnej zmiany ceny.
• podaż doskonale sztywna: Es = 0 Żadna zmiana ceny nie spowoduje zmiany podaży.