Notes

Mustafa Kemal Atatürk ve İçtimai Dayanışma

İçtimai uzlaşmaların, nasıl olacağını belirleyen en önemli kanun olan iş yasası sosyal bir programdır. İçtimai mevzular, ikiye ayrılır. Birincisi sosyal politikalar, ikincisiyse sosyal dayanışma. Mustafa Kemal Atatürk'ün sosyal politikalarda sosyal devletçi olduğunu anotepad.com/note/read/aebt34 bu yazımda dile getirdim. Peki Atatürk, sosyal dayanışma konusuna nasıl bakıyor? Öncelikle, sosyal dayanışmayı birinci dereceden ilgilendiren etken içtimai uzlaşma ile ilgili sosyal programlardır. İçtimai uzlaşma ile en ilgili sosyal program ise, iş yasasıdır. Atatürk'ün, en başta iş yasasını sayıp, sonra birkaç sosyal program daha ekleyip ve bunların devamının olduğunu söyleyip bu sosyal konulara 'devlet sosyalizmi' ile yaklaşılarak varılabileceğini savunduğunu da linkini bıraktığım yazımda dile getirdim. Mustafa Kemal Atatürk, sosyal dayanışma/uzlaşma konusunda devlet sosyalistidir. Peki, devlet sosyalizminin iş yasasına bakış açısı nedir diye sorarsanız, öncelikle iki tür devlet sosyalizmi vardır. Biri, Bismarck'ın savunduğu sosyal dayanışma ve sosyal program politikalarına verilen isim, diğeri ise Karl Rodbertus'un kuramladığı, Lassalle'in önderliğini yaptığı ideoloji. Aklımıza gelen soru ise Mustafa Kemal Atatürk'ün hangisini savunduğu olacaktır. Celal Bayar, devlet sosyalizminden bahsederken, Almanya'daki tatbikinin veriminden bahsetmiştir. Yani Celal Bayar Bismarck'ın devlet sosyalizminden konuşmuştur. Mustafa Kemal Atatürk de Bismarck'ın devlet sosyalizmini kastediyordu. Bismarck'ın devlet sosyalizminde ise, adındaki gibi bir sosyalistlik yoktur. Almanya'nın en eski partisi olan SPD karşıtıdır ve 'devlet sosyalizmi' ismini liberal-muhafazakar muhalifler vermiştir. Bismarck'ın savunduğu devlet sosyalizmi, anti-sosyalist yasaları da içinde barındırır. Anti-sosyalist yasalar tamamen sosyal demokrasiyi zayıflatmak için tasarlanmıştır. Bu yasa sayesinde Almanya'da sosyalist partileri kapatılmıştır, sosyalist gazeteler yasaklanmış, çalışanların örgütlendiği dernekler --sendikalar dahil-- sosyalizm tehlikesinden dolayı askıya alınmış, bu derneklerin sosyal demokrat yahut sosyalist olanları --sınıf esasına dayalı dernekler bu tür derneklere örnektir-- yasaklanmıştır. Bir işçi eylemi, isyanı, başkaldırısı olduğu gerekçesiyle grev de yasaklanmıştır. Lokavt ile ilgili bir karar da alınmamıştır. Mustafa Kemal Atatürk, bu devlet sosyalizmi türünü savunmakta idi. Savunduğunun Bismarck'ın devlet sosyalizmi ile tek farkı ise koyulan yasaklar sosyalizm korkusundan dolayı değil halkçılık ilkesine zıt olduğuna binaen çıkmıştır. ''Sınıf esasına dayalı dernek'' yasağı buna örnektir. Savunduğunun bir diğer kanıtı ise 1936'da çıkarılan iş yasasıdır. Bu iş yasası, Atatürk'ün savunduğu gibi --bu tür bir yasa olduğuna örnek olarak grev ve lokavt yasağını verebiliriz-- devlet sosyalisti bir iş yasasıdır. Birkaç örnek daha verecek olursak bunlardan birisi 1938'de değişen Cemiyetler Yasası'nda tanınan 'sınıf esasına dayalı dernek' yasağını içermeyen tür --3 tür sendika vardır. İş yeri sendikası, meslek sendikası, iş kolu sendikası ve Atatürk'ün 'ihtilalci siyasi' diye adlandırdığı, genel sendika olarak geçen --sendika federasyonları ve sendika konfederasyonları genel sendikalardır.-- sendikalar. Yani dört sendika çeşidi vardır, sonuncusu hariç diğerleri bu yasağı içermeyen derneklerdir-- derneklerin kurulmasının yasal olması, diğer birisi ise Borçlar Kanunu'nda umumi mukavele (toplu sözleşme/pazarlık) hakkının tanınmasıdır. Atatürk döneminde verilen sosyal hakların en önemlilerinden sayılabilecek ikisini söyleyelim. İlki, Atatürk'ün, sınıf esasına dayanmayan tür çalışanların örgütlendiği dernekler olmadığından ilk önce 'ihtilalci siyasi' sendikaları Yüksek Ekonomi Meclisi tarafından kontrol altına alıp, sınıf esasına dayanmayan dernekler hâline getirmeye çalışması ve sonra bundan vazgeçip bu tür derneklerin bizzat devlet eliyle oluşturulup atanmasını sağlamasıdır. Bu tür devletin oluşturduğu derneklerin yayılmasıyla birlikte --tabii bunlar sendika işlevi görüyor lakin bağımsız olmayıp devlet elinde olduğu için 'sendika' diye adlandırılması yanlış olur-- 'sınıf esasına dayalı dernek' yasağı ile 'ihtilalci siyasi' sendika türleri 1938'de değiştirilen Cemiyetler Yasası ile yasaklanmıştır. İleride yasaklanacak olan bu sendikaların kontrol altına alınması tatbikine Atatürk'ün yazmış olduğu Medeni Bilgiler kitabında yer verilmiştir. Devletin kurup tüm çalışanların --zorla dememe bakmayın, iyi bir şey bu-- zorla sokulmuş olduğu derneklerden ise M. Şehmus Güzel bahsetmektedir. Bunun için http://acikerisim.deu.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/12345/6703/187888.pdf?sequence=1&isAllowed=y linkine bakabilirsiniz. Verilen en önemli sayılabilecek sosyal haklardan ikincisi ise Türk-Sovyet ortak yapımı 'sosyal fabrika' projesidir. Bunun için internette aratıp araştırmanız dahi yeterlidir. Yani Atatürk, sosyal dayanışmanın 'içtimai uzlaşma' kolunda devlet sosyalistidir. Ancak sosyal dayanışmayı iki kol tamamlar. Biri içtimai uzlaşma, diğeri içtimai uzlaşma ile ilgili olmayan sosyal programlardır. İçtimai uzlaşmada nasıl bir çizgide ilerlendiğini de içtimai uzlaşma ile ilgili olan sosyal programlar belirler. Atatürk, içtimai uzlaşmayla ilgili olmayan sosyal programlarda da Bismarck tipi devlet sosyalistidir. Bunun için de 1936'da tasarlanan iş yasasına bakabilirsiniz. En son attığım linkte, şu sözler yer almaktadır: ''Bu kanun, işçilerin ücret ve çalışma süresi bakımından durumların iyileştirmiş, iş yerinde gerekli emniyet ve sağlık tedbirlerinin alınması nizamlamış, çocuk ve kadın işçileri koruyucu hükümler getirmiş, işçilerin iş yerinden keyfi olarak çıkarılmasını önleyici kaideler koymuş ve sosyal sigorta konulmasını emretmiştir.'' 1936'daki iş yasası, Bismarck'ın devlet sosyalizmindeki sosyal programları içermektedir. İşçi-işveren uyuşmazlığında da, tarafların grev ve lokavta gitmeden uzlaşmalarına karar verilmiş, bireysel ihtilaflarda mahkemeye gidilmesine, toplu ihtilaflarda mecburi tahkim olması kararı verilmiştir. Yani iki tarafın mümessillerinin --iş yerinde sendika varsa eğer sendika mümessili-- bulduğu özel hakemlerce uzlaşılması zorunludur. Eğer ki verilen uzlaşma kararını, tarafların belli sayıdaki bir kısmı kabul etmiyorsa bu kişiler uyuşmazlık metnini ilan ederler ve bunun sonucu olaya hakem heyetleri müdahale eder. Hakem kurulu, kararı reylerin ekseriyetiyle verip, verilen kararı rüyete başlar. Sonunda, münasip gördüğü kararı ilan eder. Yani reylerin ekseriyetiyle verilen kararı rüyete başlayıp, uygunsuzluk varsa düzenler, yoksa düzenlemez. Gördüğünüz gibi, toplu ihtilaflarda tahkim sonucu çıkan kararda da ihtilaf meydana gelirse, Bismarck'ın devlet sosyalizmindeki gibi nihai kararı devlet organları --Bismarck Almanya'sında yüksek hakem kurulları yerine sanayii mahkemeleri vardı. Farklı kurumlar olmasına rağmen iş yasasındaki ile aynı işlevi görüyor-- vermektedir. Neticeye gelelim, içtimai mevzular iki türlüdür yeniden hatırlatmakta fayda var. Bu yazımda Atatürk'ün içtimai mevzulardan biri olan 'içtimai dayanışma' konusunda Bismarck tipi devlet sosyalisti olduğunu delilleriyle anlattım. İçtimai mevzulardan diğeri olan sosyal politikalarda ise, Mustafa Kemal Atatürk sosyal devletçidir. Yeniden atayım, Atatürk'ün sosyal politikalarda sosyal devletçi olduğunu delilleriyle anlattığım bir yazım için >>--ilk iki paragraf--anotepad.com/note/read/aebt34 ayrıca sosyal demokrasi ile sosyal liberalizmin farklarını anlattığım yazım için >> anotepad.com/note/read/rtw6dr bir diğer yazımda görüşmek üzere.