Notes

6.SINIF TÜRKÇE DERS KONULARI VE ÖZETLERİ

9-NOKTALAMA İŞARETLERİ

NOKTA (.)
Anlamca tamamlanmış cümlelerin sonunda kullanılır.
“Bu konuyu mutlaka öğrenmeliyim.” “Seni de bekliyoruz bu akşamki yemeğe.”

Sözcüklerin kısaltılarak yazılmaları halinde kullanılır.
“Seni bir de Dr. Ali Bey’e götürelim.” “Askerlere Yzb. Ahmet emir vermiş.” Sözcüklerin baş harflerinin alınmasıyla yapılan kısaltmalarda artık nokta kullanılmıyor. “Arkadaşım DSİ’de çalışıyormuş.”

Rakamla yazılan tarihler arasında kullanılır.
“15.5.1995 tarihinde anlaşma imzalandı.”

Sıra bildiren “-ncı, -nci” eklerinin yerine kullanılır.
“Şimdi de 2. maddeyi inceleyelim.”

Saat ve dakikaların yazımında kullanılır.
“Bugün 8.45‘te toplantı var.”

VİRGÜL (,)
Eş görevli sözcük ve söz öbeklerinin aralarında kullanılır.
“Kitaplarını, defterlerini, kalemlerini alıp gitti.” cümlesinde nesnelerin ayrılmasında, “Kırmızı, güzel bir arabası vardı.” cümlesinde sıfatların ayrılmasında kullanılmıştır.

Anlamca karışan öğelerin ayrılmasında kullanılır.
“Yaşlı kadının yanına yaklaştı.” “Yaşlı, kadının yanına yaklaştı.” cümlesinde virgül özneyi ayırmakta kullanılmıştır. Eğer olmasaydı, “yaşlı” sözü sıfat olurdu.

Arasözlerin başında ve sonunda kullanılır.
“Bu evi, çocukluğumun geçtiği yeri, asla sattırmam.”

İçinde başka virgül bulunmayan sıralı cümlelerin ayrılmasında kullanılır.
“Beni çağırdı, kendisi gelmedi.”

Cümle içindeki ünlem bildiren sözcüklerden sonra kullanılır.
“Yoo, bu kadarına dayanamam!”

Seslenme bildiren sözcüklerden sonra kullanılır.
“Arkadaşlar, biraz beni dinler misiniz?”

NOKTALI VİRGÜL (;)
Öğe sayısı fazla olan ya da cümle içinde virgül bulunan sıralı cümleler arasında kullanılır.
“Öğretmen, elindeki not defterini açtı; sözlü yapacağı bir öğrenci aradı.”

Bir bağlaçla birbirine bağlanan cümleler arasında bağlaçtan önce kullanılır.
“Beni davet etmediniz; ama bunun için size kızmıyorum.”

Aralarında nitelik farkı bulunan söz öbeklerinin ayrılmasında kullanılır.
“Sözcükler isim, sıfat, zamir, zarf; edat, bağlaç, ünlem; fiil gibi gruplara ayrılabilir.

Öznenin diğer öğelerle karıştığı yerlerde kullanılır.
“Küçük; eski bir eve girdi.” cümlesinde giren “küçük”tür. Eğer virgül koysaydık bu sözcük evin sıfatı olarak da düşünülebilirdi.

İKİ NOKTA (:)
Bir cümlede açıklama yapılacaksa, açıklamaya başlamadan hemen önce iki nokta kullanılır.
“Türkçe’de sözcük kökleri iki ana gruba ayrılır: İsim ve fiil.

Kavramlar tanımlanırken ya da açıklanırken kullanılır.
İsim: Varlıkları, kavramları karşılayan sözcüklerdir.

Konuşma metinlerinde kullanılır.
Ahmet: “Ne zaman geldiniz eve?” diye sordu.

ÜÇ NOKTA (…)
Benzer örneklerin sürdürülebileceğini göstermek için kullanılır.
“Bahçede elma, portakal, … daha birçok meyve ağacı vardı.”

Anlamca tamamlanmamış cümlelerin sonunda kullanılır.
“Bir de istediğimi almamışsa….”

Söylenmek istenmeyen sözler yerine kullanılır.
“Bu suçu … işlemiş olabilir.”

Bir alıntının alınmayan yerleri yerine kullanılır.
Ahmet Haşim “… sözden ziyade musikiye yakın …” sözleriyle tanımlamıştır şiiri.

Sözün bir yerde kesildiğini anlatmak için kullanılır.
– Niçin gelmedin? – Benim … – Mazereti bırak da gerçeği söyle.

Yüklemi bulunmayan cümlelerin sonunda kullanılır.
“Karşıda başı dumanlı dağlar … Yan tarafta küçük bir dere …”

SIRA NOKTALAR (…..)
Şiirde alınmayan dizelerin, yazıda alınmayan bölümlerin yerine kullanılır.
Ne sitem ne korku yalnızlıktan ….. Süslenmiş gemiler geçse açıktan ….. dizelerindeki kafiyeleri inceleyelim.

Konuşmalarda kişinin sustuğunu göstermek için kullanılır.
– Neden geldin? – ….. – Seni o mu çağırdı?



KISA ÇİZGİ (-)
Bir olayın başlangıç ve bitiş tarihleri arasında kullanılır.
“Bu savaş 1939 – 1945 yılları arasında olmuştur.”

Birbiriyle ilgili ülke ya da kavram isimleri arasında kullanılır.
“Türkiye – Suriye ilişkileri biraz gergin.” “Devlette yasama – yürütme – yargı organları net olarak ayrılmalıdır.”

Cümle içindeki arasözlerin başında ve sonunda kullanılır.
“Bu konuyu – sen de hatırlarsın – onunla konuşmuştuk.”

Cümle sonunda sözcük yarım kaldığında kullanılır.
“Şiir konusunda onun da benimle aynı görüşte olduğunu duyunca çok sevindim.” Eğer satır sonunda özel isim bitmiş ve ona ait olan ek diğer satıra düşmüşse, arada kısa çizgi değil kesme (‘) kullanılır. “Sizinle geçen yıl bugün yine aynı şehirde Ankara’da karşılaşmıştık .”

Dilbilgisinde eklerin ve mastar halindeki fiillerin gösterilmesinde kullanılır.
“Kitapçı” sözcüğü “-çı” yapım ekini almıştır. “Çalışkan” sözcüğü “çalış-” fiilinden türemiştir.

Osmanlıca tamlamalarda kullanılır.
“Servet-i Fünun edebiyatından sonra Fecr-i Ati topluluğu gelir.”

UZUN ÇİZGİ (—)
Konuşma metinlerinde, konuşmaların başında kullanılır.

– Sen de bizimle gelecek misin? – Neden gelmeyeyim? – Hiç, sordum sadece.

KESME İŞARETİ (‘)
Özel isimlere gelen çekim eklerinin ayrılmasında kullanılır.
“Bu konuda bir de Ahmet’in fikrini alalım.” Eğer özel isim, yapım eki almışsa çekim ekleri kesmeyle ayrılmaz. “Bu soruyu bir de İzmirlilere soralım.”

Sayılara ek getirilirken kullanılır.
“Toplantı 10.45’te başlayacaktır.”

Kısaltmalara ek geldiğinde kullanılır.
“Sorun BM’de görüşülecekmiş.”

İki sözcüğün kaynaştırılarak söylenmesi sırasında ses düşmesi olursa ya da şiirde vezin gereği ses düşmesi yapılmışsa kullanılır.
“Acep bu yerde var m’ola Şöyle garip bencileyin” “Yine n’oldu da ağlıyorsun?”

Anlamca karışan sözcüklerin yazımında kullanılır.
“Bu sorunun nasıl çözüleceğini bilmiyorum.” Cümleside altı çizili sözün “soru” mu yoksa “sorun” mu olduğu belli değil. Bu karışıklığı kesmeyle giderebiliriz. “Bu soru’nun nasıl çözüleceğini bilmiyorum.” cümlesinde sözcüğün “soru” olduğu açıklanmış olur.

SORU İŞARETİ (?)
Soru anlamı taşıyan cümlelerin sonunda kullanılır.
“Sana bu haberi kim verdi?”

Sözcüğün karşıt anlamının ifade edilmek istendiği yerlerde kullanılır.
“Burada ondan daha akıllı (?) biri var mı ki?

Kesin olarak bilinmeyen tarihler yerine kullanılır.
“Yunus Emre (? – ?) Tekke şiirinin kurucusudur.”

TIRNAK İŞARETİ (“ ”)
Cümle içinde başkasına ait sözlerde kullanılır.
O bana: “Şimdi sizinle gelemem.” demişti.

Cümle içinde geçen kitap, dergi isimleri tırnak içine alınabilir.
Bu derste “Aşk-ı Memnu” romanını inceledik. Tırnak içindeki söze ek gelirse, tırnaktan sonra gelir ve kesme kullanılmaz. Siz bir de Haşim’in “O Belde” sini okuyun.

Cümlede önemsenen, vurgulanmak istenen sözcükler tırnak içine alınabilir.
Benim söylediklerim “vaad” değil “gerçek”tir.

Alıntılar tırnak içine alınarak verilir.
Yunus’un “Bana seni gerek seni” dizesi, amacını ortaya koyar. Tırnak içindeki cümlenin içinde bir tırnak daha kullanmak gerekirse bu kez tekli tırnak (‘ ’) kullanılır. “Haşim, şiirin yoruma açık olmasını ister ve daima ‘Şiir her okuyanda ayrı duygular uyandırmalıdır.’ der.”

PARANTEZ (AYRAÇ) İŞARETİ ( ( ) )
Cümle içinde bir sözcüğün eş anlamlısı verilirse kullanılır.
“Bu dizede teşhis (kişileştirme) yapılmış.”

Cümledeki herhangi bir sözcüğün açıklanması durumunda kullanılır.
“Kıbrıs konusunda iki ülke (Türkiye ve Yunanistan) hiçbir zaman anlaşamaz.”

Cümle içinde kullanılan tarihler ya da bir sözcüğün anlamıyla ilgili noktalamalar parantez içine alınır.
“Bu öğretim yılında (1993 – 1994), devlet yine gelişmiş (?) eğitim sistemleri deneyecekmiş.”

Yabancı sözcüklerin okunuşu parantez içinde gösterilir.
“Bacon (Beykın) ünlü bir deneme yazarıdır.”

Tiyatro metinlerinde hareketleri anlatan bölümler parantez içine alınır.
“Kadın (başını öne eğerek): “Bilmiyorum.” dedi.

ÜNLEM İŞARETİ (!)
Ünlem cümlelerinin sonunda kullanılır.
“Hey, bana baksana sen!” “Yandım!” “Aman Allah’ım!”

Bir sözün yanında parantez içinde ünlem işareti bulunuyorsa, o söze inanılmadığını gösterir.
“Ne kadar nazik (!) biri olduğunu göreceksin.”
KÖŞELİ PARANTEZ ([ ])
1)[ ]: Ayraç içine alınmış bir açıklama için gereken yeni bir açıklama, köşeli ayraç içine alınır.

Yani parantez içinde parantez olacağı zaman dıştaki parantez karışıklık olmasın diye köşeli paranteze döner.

Örnekler:

Divan şairlerimizin başında [Fuzuli (16. yy) , Baki (16. yy) , Nedim (18. yy)] gelir.

Halikarnas Balıkçısı [Cevat Şakir Kabaağaçlı (1886-1973)] en güzel eserlerim Bodrum’da yazmıştır.

Kütüphanemize Türk edebiyatı tarihi kitapları [En başta Resimli Türk Edebiyatı Tarihi (Nihat Sami Banarlı)] alınmalı.

Cumhuriyet Dönemi şairlerinden Cahit Sıtkı Tarancı, Fazıl Hüsnü Dağlarca, Cahit Külebi [özellikle Orhan Veli Kanık (1914-1950) ve arkadaşları] Türk şiirine yepyeni bir ruh kazandırmışlardır.

2)Bibliyografik künyelere ilişkin bazı ayrıntıları göstermek için kullanılır.

Örnekler

Yekta Bahir [Ömer Seyfettin], Yeni Lisan, Genç Kalemler.

Reşat Nuri [Güntekin], Çalıkuşu, Dersaadet, 1922. Server Bedi [Peyami Safa]

3)Bilimsel çalışmalarda, metinde bulunmadığı hâlde araştırmacı tarafından tamamlanan kısımlar köşeli ayraç içinde verilir.

Örnekler

Babam kağan öldüğünde küçük kardeşim Kül-tegin ye[di yaşındakaldı…]

Eldem, Osmanlıda en önemli fark[ın], mezar taşının şeklinde ortaya çık[tığını] söyledikten (bilgi yelpazesi.net) sonra…” (Hilmi Yavuz)

4)Aktarılan metinlerde, yazarın yaptığı yanlışlığı düzeltmek amacıyla kullanılır:

Örnek: Ebubekir Hazım Tepeyran 1946 [1947] yılında öldü.

5)En çok matematik dersinde geçer.

KISA ÇİZGİ İŞARETİ ( – )
1)Satıra sığmayan kelimeler bölünürken satır sonuna konur:

Örnek:

Soğuktan mı titriyordum, yoksa heyecandan, üzüntüden mi bilmem. Havuzun suyu bulanık. Kapının saatleri 12’yi geçmiş. Kanepelerde kimseler yok. Tramvay ne fena gıcırdadı! Tramvaydaki adam bir tanıdık mı idi acaba? Ne diye öyle dönüp dönüp baktı? Yoksa kimseciklerin oturmadığı kanepelerde bu saatte pek başıboşlar mı oturur?

(Sait Faik Abasıyanık, Havuz Başı)

2)Ara sözleri ve ara cümleleri ayırmak için kullanılır:

Örnek:

Örnek olsun diye -örnek istemez ya- söylüyorum.

3)Dil bilgisinde kökleri ve ekleri ayırmak için konur:

Örnek:

al-ış, dur-ak, Dur-sun, Dur-muş, gör-gü-süz-lük.

4)Dil bilgisinde fiil kök ve gövdelerini göstermek için kullanılır:

Örnek:

al-, dur-, gör-, ver-; başar-, kana-, okut-, taşla-, yazdır-.

5)Dil bilgisinde eklerin başına konur:

Örnek:

-den, -lık, -ış, -ak.

6)Dil bilgisinde heceleri göstermek için kullanılır:

Örnek:

a-raş-tır-ma, bi-le-zik, du-ruş-ma, ku-yum-cu-luk, ya-zar-lık, prog-ram.

7)Eski harfli metinlerin yeni yazıya aktarılmasında Arapça ve Farsça kurallara göre yapılmış tamlamaların, birleşik (bilgi yelpazesi.net) ve türemiş kelimelerin ögelerini ayırmak için kullanılır:

Örnek:

dârü’l-fünûn, resm-i geçit, resm-i kabûl, Cemiyet-i Akvâm, Hâkimiyet-i Milliye, Servet-i Fünûn, hokka-bâz, âteş-perest, menfaat-perest, bî-bedel, nâ-mağlûb, fî-sebîlillâh, min-tarafillâh, bilâ-ücret.

8)Kelimeler arasında “-den…-a, ve, ile, ilâ, arasında” anlamlarını vermek üzere kullanılır:

Örnek:

Türkçe-Fransızca Sözlük, Aydın-İzmir yolu, Ankara-İstanbul uçak seferleri, Türk-Alman ilişkileri, Ural-Altay dil grubu, 09.30 – 10.30, Beşiktaş-Fenerbahçe karşılaşması, Manas Destanı’nda soy-dil-din üçgeni, 1914-1918 Birinci Dünya Savaşı, 1995-1996 öğretim yılı.

9)Bazı terim ve kuruluş adlarında kelimeler arasına konur:

Örnek:

sıfat-fiil, zarf-fiil; Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Fen-Edebiyat Fakültesi.

10)Yabancı özel adlarda ve henüz dilimize mal olmadığı için özgün imlâlarıyla yazılan yabancı kelimelerde kullanılır:

Örnek:

Joliot-Curie, Lévy-Bruhl, Saint-Gotthard, Sainte-Beuve, Boulogne-sur-Mer, Bouches-du-Rhône, Salins-les-Bains, by-pass, check-up, Aix-en-Provence.

11)Adres yazarken semt ile şehir arasına konur:

Örnek:

Kurtuluş – ANKARA

12)Matematikte çıkarma işareti olarak kullanılır:

Örnek:

50 – 20 = 30

UZUN ÇİZGİ İŞARETİ (—)
Yazıda satır başına alınan konuşmaları göstermek için kullanılır.Buna konuşma çizgisi de denir.

Örnek:

Arabamız tutarken Erciyes’in yolunu:

“Hancı dedim bildin mi Maraşlı Şeyhoğlu’nu?”

Gözleri uzun uzun burkuldu kaldı bende,

Dedi:

— Hana sağ indi, ölü çıktı geçende!

(Faruk Nafiz Çamlıbel, Han Duvarları)



Frankfurt’a gelene herkesin sorduğu şunlardır:

— Eski şehri gezdin mi?

— Rothshild’in evine gittin mi?

— Goethe’nin evini gezdin mi?

(Ahmet Haşim, Frankfurt Seyahatnamesi)

— Yoo, güvercinlerime dokunmayınız, dedi.

(Yakup Kadri Karaosmanoğlu)



Oyunlarda uzun çizgi konuşanın adından sonra konabilir:

Sıtkı Bey — Oğlum ben kalenin teslimini düşünmüyorum. Kurtarmağa bir çare arıyorum. Kalenin teslimini düşünen seninle müzakere etmez a!

İslâm Bey — Kurtarmağa çare… Kavga ederiz… Ölürüz… Teslim olmayız…

Sıtkı Bey — Kaleyi kurtarmak için daha güzel bir çare var. Gerçekten ölecek adam ister.

İslâm Bey — Ben daha ölmedim.

(Namık Kemal, Vatan yahut Silistre)

UYARI: Konuşmalar tırnak içinde verildiği zaman uzun çizgi kullanılmaz.

EĞİK ÇİZGİ İŞARETİ ( / )
1)Şiirlerden yapılan alıntılarda, mısraların yan yana yazılması gereken durumlarda mısraları belirlemek için kullanılır:

Örnek:

Ne sen, ne ben / Ne de hüsnünde toplanan bu mesâ / Ne de âlâm-ı fikre bir mersâ / Olan bu mâî deniz / Melâli anlamayan nesle âşinâ değiliz. (Ahmet Haşim, O Belde)

2)Adres yazarken apartman numarası ile daire numarası arasına konur:

Örnek:

Altay Sokağı, Nu.: 21/6

3)Adres yazarken semt ile şehir arasına konur:

Örnek:

Altay Sokağı, Nu.: 21/6 Kurtuluş / ANKARA

4)Dil bilgisinde eklerin farklı şekillerini göstermek için kullanılır:

Örnek:

-a/-e, -an /-en, -lık /-lik, -madan /-meden.

5)Bölme işareti olarak kullanılır:

Örnek:

70 /2 = 35