Notes

Ahmedi-İskendername eserinin sonundaki Dâstân-ı Tevârîh-i Mülûk-i Âl-i Osmân
On dördüncü yüzyıldan günümüze tam olarak kalan tek “tarih” çalışmasıdır.
“Bu, müstakil bir çalışma olmayıp bir Osmanlı şehzadesi’ ne ithaf edilmiş uzun bir epik-destanın küçük bir parçasıdır. Dahası, gerçek bir olay-anlatıdan ziyade ahlakçı bir metindir; sultanların kazandıkları zaferleri ya da onların vezirler ya da âlimlere gösterdikleri yakın ilgi ve desteği İslam’ın Kutsal Savaşçıları sıfatıyla ortaya koydukları hayırlı davranış örnekleri olarak dile getirir ve anlatısında hiçbir tarih vermez.”

Yahşi Fakih Menakıbnamesi
Aşıkpaşazade'nin Tevârîh-i Âl-i Osman eserinde kullanılması nedeniyle bildiğimiz bu eser on dördüncü yüzyıla ait malzeme açısından zengin değildir.

Aşıkpaşazade Tevârîh-i Âl-i Osman

Yahşi Fakih’ in Menakıbname’sinden daha zengin bir kaynaktır. Ancak bu bilgilerin, Yahşi Fakih dışında tespit edilebilmiş herhangi bir kaynağı yoktur.
on dördüncü yüzyıla atfedilebilecek olan bilgiler ise tam anlamıyla tarihsel değildir.
yazılı değil sözlü geleneğe aittirler ve güvenilir kronoloji konusunda oldukça eksikleri vardır.
Aşıkpaşazade
Kendisi 1400 civarında doğmuş ve kroniğindeki bazı bölümleri bizzat kendi hafızasından yazmıştır.
bunların en belirginleri kendisinin 1430'ların sonu ve 1440'larda Makedonya'da Üsküp’teki askerlik günlerine aittir.
Kaleme aldığı tarihin popüler İslami militarist söylemi muhtemelen kendisinin bu çevre içinde geçirdiği yaşamından, hamasi tarzı ve epizodik yapısı da yoldaşlarının kendisinden bu tarz olayları hikâye etme talebinden kaynaklanmaktaydı. Aşıkpaşazade'nin amacının dört başı mamur tam bir kronolojik tarih yazmaktan ziyade, okuyanlarını / dinleyenlerini eğlendirme ve eğitme olduğu açıktır. Bir kaynak olarak onun çalışması, tarihlendirme konusunda güvenilmezdir. Bununla birlikte o, Osmanlı edebi tarihinin temellerinden birisidir.”

Neşri Kitâb-ı Cihannümâ
Aşıkpaşazade'nin eserinin Osmanlı tarihinin temellerinden birisinin olmasının sebebi Neşri'dir. Aşıkpaşazade'nin eserini ve tek nüshası elimize ulaşan anonim kroniği bağdaştırmış ve Tarihi bir takvimle bunu desteklemiştir.
Bu sebepten Türk tarihçilerinin standart kaynağı haline gelmiştir.
Neşri'nin bütün eleştirel dikkatine rağmen, kaynaklarının niteliği hem kendisini hem de takipçilerini sağlam bir kronolojik tarih yazmaktan alıkoymuştur.

Şükrullah’ın eseri Behcetü't-tevârîh’

Daha geniş bir Evrensel Tarih’in bir parçasıdır.
kâinatın ve Hz. Âdem’in yaratılışından, Çin, Türk, Rum, Hint, Habeş gibi kavimlerden Peygamber'in hayatından, Yunan filozoflarından, Emevî, Abbâsî, Alevî hânedanlarından ve Selçuklular'dan, son bölümde ise, Osmanlı tarihinden bahseder.
kronolojik bilgiye çok az yer verdiği ve Osmanlı sultanlarına methiye niteliğinde hikâyeler barındırdığından ötürü Ahmedi'nin çalışmasına benzer.

Enverî’nin Düstûrnâme-i Enverî

kısa Osmanlı kroniği olmasının yanında daha uzun bir Evrensel Tarih’in bir parçasıdır.
1390’lardan sonraki olayların tarihi konusunda daha güvenilirdir çünkü bu tarihten itibaren çalışmasını bulduğu bir tarihi takvime dayandırır bundan dolayı benzerlerinden ayrılır.
“Üslûbundan anlaşılacağı üzere, yukarıda açıklanan takvim tarzında tertip olunmuş bir almanağa dayandığı aşikârdır; ancak kendisinin katıldığı bâzı seferlere âit bilgileri, tecrübesine dayanarak, ilâve etmektedir.”(Mênage, 1978:324)

Tarihi Takvimler” Saray Takvimleri
Bu kısa metin manzumeleri Hz. Âdem’den itibaren peygamberlerin ve halifelerin kronolojik listeleri ile Selçuklu, Osmanlı ve Karamanlıların tarihlerine ait önemli olayları ihtiva ederler. Bu takvimlerde ayrıca kehanetler ve rüya tabirleri ile ilgili bilgiler gibi konulara ait malumat da bulunur. (Afyoncu, 2003:102-103)
V.L. Mênage bu takvimlerden “Almanaklar” olarak bahseder. Halil İnalcık ise bu takvimleri hazırlayanlar müneccimleri saraydaki ilk vakanüvisler olarak değerlendirilebileceğini söyler.

Göründükleri kadar kullanışlı değillerdir.

Öyle anlaşılıyor ki, bunlar aslında, her Hicri yılın sonunda, bir önceki Takvim'e o yılın olaylarını ekleyen saray müneccimlerinin eserleridir. Bunların kullandıkları tarihlendirme yöntemi giderek daha da tutarsızlaşmaktadır, çünkü olayların gerçek tarihlerini verme yerine, adı geçen olaydan beri ne kadar yılın geçmiş olduğunu belirtirler. Bu, her yılın sonunda takvim yenilendiğinde her tarihin yeniden hesaplanması, dolayısıyla bu süreçte açık hataların yapılması anlamına gelmekteydi. Söz konusu Takvimler, on beşinci yüzyıl Osmanlı kroniklerinde kullanılmak üzere yeniden kopya edildiğinde, kopya eden kişi, orijinal takvimde yalnızca aradan geçen yıl sayısıyla verilen her bir olayın gerçekte hangi yılda meydana geldiğini hesaplamak zorundaydı. Bu yüzden, Osmanlı kronik yazarlarının kaleme aldıkları kronolojileri dayandırdıkları Takvimlerin bizzat kendileri bir hayli güvenilmez kaynaklardır.”

Oruç'un eseri Tevârîh-i Âl-i Osmân ve Anonim Kronikler (Ortak Kronik)

1422’den sonraki olaylar için diğer kaynakları da kullanarak Saray Takvimlerini kopyalamışlardır.
İlave olarak, ellerinde artık mevcut olmayan, fakat muhtemelen on beşinci yüzyılın ilk çeyreğinden kalma bir kronik mevcuttu. Bu kaynağın varlığı, Anonim Tevarih ile Aşıkpaşazade ve Oruç gibi diğerlerinin 1422'ye kadarki yıllar için pek çok ortak malzemeye sahip olmasından, dolayısıyla bunların aynı ortak kaynağı kullanmış olabileceklerinden anlaşılmaktadır.

Anonim Gazavatname-i Sultan Murad bin Mehmed Han

Kendi anlattığı hikâyeyle ilişkili olaylardan da bahsetmesi sebebiyle diğerlerinden ayırır.
“II. Murad'ın, İzladi Geçidi ve Varna savaşlarıyla doruğuna ulaşan 1443 ve 1444 Haçlı ordularına karşı giriştiği seferlerin hikâyesini anlatır.
Yazarı bilinmemekle beraber, olayların çağdaşı olduğu açıktır; büyük ihtimalle de II. Murad'ın maiyetinden birisidir. Olayların bir hayli ayrıntılı hikâyesini vermesi açısından oldukça önemli olan bu eser, "Kutsal Savaş" literatürünün diğer tipik örneklerinde gördüğümüz belagat ve ahlakçı klişelerden kaçınmıştır.”

Tursun Bey’in Târîh-i Ebü’l-Feth

Fatih Sultan Mehmed devri ile başlayıp II. Beyazıd devrinin 1488’deki Memlük seferiyle sona ermektedir.
Veziriazam Mahmud Paşa'nın katiplerinden olan, yönetim kademesinde görevli bir kişi olarak Tursun Bey, tarihinde anlattığı olaylardan birçoğuna bizzat katılmıştır; bu, onun çalışmasını lL. Mehmed döneminin en önemli kaynağı haline getirmektedir. Bununla birlikte, bazı açılardan, kullandığı üslup ve anlatmadıkları en azından anlattıkları kadar önemlidir.

Tursun Bey Il. Mehmed'i büyük Timur ayarında bir Dünya Fatihi, bir İslam Savaşçısı olarak resmetmek istemiştir.”
Amacı olgusal bir tarih yazmaktan ziyade Sultan'ın belirli bir imgesini yansıtmak olduğu için, eserinde bazı kronolojik boşluklar vardır.

Tursun Bey bu imajı yaratabilmek için Fatih’in askeri yeteneklerini ön plan çıkarmış bunu yaparken de diplomatik ve politik faaliyetlerini görmezden gelmiştir.
Bu faaliyetler askeri seferlerin bir parçasıdır. Çıkarılması doğru değildir.

Kemalpaşazade’nin Tevârîh-i Âl-i Osmân

Kemalpaşazade'nin büyük ölçüde Neşri, Tursun Bey ve bazen ismi tespit edilemeyen yazılı kaynaklara dayanmasına rağmen, olayların bizzat içinde bulunan kişilerin anlattıklarından da yararlanmıştır.

Onun asıl bilgi kaynağının tespit edilebilir bu kişi Davut Paşa'dır. Buna rağmen bu edebi Osmanlı malzemesinin de tam olmaktan oldukça uzak olduğuna değinir.