Notes

Dodatna literatura
Izvori Rimskog Prava - Ante Romac - biblioteka
Od asistenta svake vježbe dobijamo konkretne izvore sa konkretnim prijevodima iz te knjige, najbolji način spoznaje osnovnih pojmova koje ćemo prijeći tokom predavanja

Riječnik Rimskog Prava- Ante Romac
Najvažniji zakonski testovi, odluke Senata, najvažiji politički događaji u Rimskoj Pravnoj historiji itd..
Riječnik je sažet i napisan kompleksnijim jezikom; studentima je lakše učiti iz udžbenika
Priručnik koristiti kao rječnik, konsultacija za nepoznate pojmove.
___________________________________________________________________________________________

Ne koristiti skripte. x254365

Starogrčka civilizacija se uzima kao najveći doprinos poljima filozofije; srednjoistočne zemlje doprinišu astronomiji, matematici. Antička civilizacija, odnosno Rim daje najveći doprinos Pravnim naukama. Stoga, RP se izučava kao obavezni predmet na svim Pravnim Fakultetima

Sa pojavom Modernih Građanskih pravnih kodifikacija, Rim ulazi u moderni pravni sistem Europe, većina pravnih kodifikacija su pravljenje po uzoru i osnovu Rimskih pravnih pravila ili ti kodifikacija.
Večina zapadnih civilizacija u svojim pravnim normama preuzima fundamente / osnove iz Rima. Proces recepcije RP nije ograničen samo na Europu/BiH, on prelazi i kontinentalne granice pa npr. u SAD-u (anglosaksonskom pravu) u okviru država (Louisiana koja ima svoje specifičnosti u razlici na ostale države SAD-a, specifičnosti preuzete u uzoru na Rimsko pravo).
Rimsko pravo nije dalo potpunu definiciju pojma prava. Načelo je koliko pravnika - toliko i definicija. Omnis definizione perikulum est - svaka definicija je opasna za pravnika. U smislu da ne možemo sve segmente određenog pojma izraziti kroz neku definiciju, stoga Rimljani to izbjegavaju. Bez obzira koji udžbenik se koristi, na početku stoje partije koje se spominju, principi tipa Juris Percepta.

Odnos prava i morala ima dinamički, interakcijski odnos koji traje od Rimskog prava sve do danas. Nikad - nigdje nisu povučene distinktne razlike između morala i prava. Stoga odnos morala i prava je jedan od osnova svih pravnih studija.

Corpus Juris Civilis.

"Rimsko pravo je laboratorija za buduće diplomirane pravnike"
Sama težina RP se ogleda u tome da student već u prvoj godini dobija saznanje o RP kao sistemu, radi se o najrazličitijim granama prava (statusno, porodično, stvarno, obligaciono pravo, delikti, nasljedno pravo, rimski sutski postupak...) - na prvoj godini dobijamo sažetu sliku pojmova koje ćemo koristiti tokom pravne karijere. Na početku udžbenika nalazimo historijski dio gdje su predstavljenja pitanja vremenskog trajanja rimske države, antička rimska država je egzistirala u dugom vremenskom periodu - od polovine 8. vijeka pne do polovine 6 vijeka naše ere. 1300 godina je trajala Antička Rimska država.
Kako je to društvo trajalo, kako se razvilo, naposlijetku kako je došlo i do propasti tog društva i zajednice ???
____________________________________________________________________________________________
Označava se terminom Antika, Antički period.
Antička rimska država je trajala od polovine osmog vijeka pne do polovine šestog vijeka naše ere. Da bismo na jednostavniji način to predstavili, izvršena je periodizacija u razvoju Rimske države na određene periode.

Na ispitima ta periodizacija razvoja Rimske države se zna pojaviti kao ispitno pitanje.

PERIODI RAZVOJA RIMSKE DRŽAVE:
1. od 754 god pne do 509 god pne - Period Kraljevstva (najstariji period razvoja Rimske države, počeci Rimske države
2. Period Republike - taj period je vremenski dugo egzistirao, podijeljen na dva pod segmenta : Period rane Republike (509 - 201 pne) , te period Kasne Republike (201 - 27 god pne ) .
3. Principat - (27pne- 235god)
4. Dominat (235 - 565 n.e.)

565 godina se uzima kao godina konačne propasti Antičke Rimske države, te godine se uzima smrt posljednjeg Rimskog cara Justiniana.

Rimsko Civilno pravo - juz civile

U periodu principata se razvija Rimsko klasično pravo kao npr. Rimsko vulgarno ili Rimsko post klasično pravo, ili Rimsko carsko pravo.
Završava se donošenjem justinianove kodifikacija (corpus juris civilis).
Godine nisu neophodne.

Honorarno pravo - asocijacija na period Republike
Klasično pravo - period principata
Post klasično pravo - period Dominata usw.

Postoje određeni pravni instituti koji su egzistirali tokom perioda cijele Rimske pravne države. Mijenjali su se kroz periode, dobijali su nove značaje, nove metamofroze. Pravo je dinamično, ono što je jednom napravljeno ne ostaje kroz vremena.

Historijska dimenzija evolucije prava je bitna, naročito treba naglasiti društvene uzroke / razloge zašto se pravo mijenja u određenom pravcu. Šta u društvu determiniše izmjene pravnih instituta ? ?

Pravo od strane Rimskih pravnika je označeno kao jedna kategorija. Poznata pravna izreka "Jus est ars Boni et Ekvi il tako nešto" - Pravo je umjetnost dobrog i pravičnog. Dobar pravnik je i umjetnik.
Pravničko pravo "Juris direkt il tako nešto"

Kad govorimo o periodiima razvoja rimske države bitno je naglasiti da za svaki period moramo odgovoriti na tri grupe pitanja, na ispitu se može pojaviti pitanje Periodizacije Rimske države kao i pitanje osnovnih karakteristika principata Rimske države. Bez obzira o kojoj fazi razvoja Rimske države govorimo, moramo odgovoriti na tri grupe pitanja:
1. Koji su organi vlasti u Rimskoj državi u tom periodu? Ko upravlja Rimskom državom tog perioda?
2. Kakva je privredna struktura, kakvo je stanje privređivanja Rimskog društva u tom periodu?
3. Kakva je socijalna struktura Rimskog društva u tom periodu? Ko živi u Rimskoj državi i na koji način?

Sam naziv Kraljevstvo govori da je su na čelu Rimske države tog perioda bili kraljevi.
1. Osnovni organi vlasti ovog perioda su bili Kralj ili Rex, senat i narodne skupštine. To su tri centralna organa državne vlasti u periodu kraljevstva.
Moramo napisati i osnovne nadležnosti svakog organa vlasti.
Šta su radili?

Kralj je bio izvorni organ, njega su birali na narodnim skupštinama i on se razlikuje od pojma srednjovjekovnih kraljeva (za razliku od feudalizma, dolazak na poziciju kralja je bio drugačije uređen, Rimljani su birali svog kralja dok u srednjem vijeku do kraljevske titule se dolazi "PRIMOGENITUROM" gdje kralja naslijeđuje (obično) njegov stariji sin. Osnovne nadležnosti kralja kao organa vlasti - vrhovni vojskovođa, nosio je titulu vrhovnog sveštenika (PONTIFEX MAXIMUS), kralj je imao i značajne funkcije i u sudstvu u smislu da je bio vrhovna apelaciona instanca da osuđeni na najteža krivična djela se mogu žaliti kralju a on je ovlašten da pruži segment milosti i bio je u mogućnosti osloboditi osuđenog. U modernom političkom sistemu se to naziva POMILOVANJE. Organ osuđenim licima u određenim zakonskim uvjetima može odrediti pomilovanje. U periodu vojnih događanja, on je bio vrhovni zapovjednik vojne sile, kao što je naše predsjetništvo vrhovni komadant oružanih snaga BiH (najvjerovatnije NAJVAŽNIJA osnova vrhovnih nivoa vlasti).
Kada pričamo o samim kraljevima, po predanju period kraljevstva je period o kojem imamo najmanje historijskih podataka. Uz manjak historijskih izvora kaže se da su određeni tokovi historijskog razvoja katakterizirani tradicijom, tradicijskog shvatanja predaja u narodu. Po tradiciji i tradicijskom predanju na početku u ovom periodu kraljevstva Rimskog državom je vladalo 7 kraljeva. U nekim knjigama su spomenuti imenom i prezimenom kao i karakteristikama, ali nisu toliko bitni da se moraju pamtiti kao i periodi njihove vladavine. Kroz određena razmatranja nekih pitanja ipak se izdvajaju tri kralja koja se često pojavljuju kad govorimo o nekim problemima.
1. Romul - prvi Rimski kralj. Uzima se kao osnivač Antičkog grada Rima, te je i Rimska država po njemu dobila ime. On ostaje u historiji kao osnivač Antičke Rimske države. Antička Rimska država je inače stvorena na principu u početku države grada - Polis iz Antičke Grčke ostaje sistem razvoja države po principu razvoja gradova. Antička Rimska država nastaje osnivanjem prvobitnog grada nazvana po osnivaču Rima. Prvi Rimski grad (Rim) se vremenom teritorijalno širio, metodom vojnih pokoravanja susjednih naroda, država - koje su istovremeno egzistirale. Rim je prvo osvojio teritoriju današnje Italija - Apeninskog poluostrva, te se dalje širio na čitav Sredozemni bazen (teritorije ovih prostora između ostalog), pojas Sjeverne Afrike, Mala Azija, Srednji Istok do Perzije, na Sjeveru Europe najsjevernija granica je bila u današnjoj Škotskoj (Britansko poluostrvo).. Granica Rimskih osvajanja na našim prostorima je bio Dunav. Od jednog Polisa (grada / države) razvija se svjetska imperija. Na vrhuncu moći iz različitih razloga pojavljuju se problemi, te po principu dijalektike sve što nastane mora i da nestane - kao i Antička Rimska država.
Dalje o Romulu. Na teritoriji današnjeg grada Rima, svoje subplemenike je organizovao i osnovao prvu zajednicu. Zaorao je brazdu, odnosno simbolične granice Rimskog grada. Priča o Romulu Remu i majci vučici, braću odhranjuje vučica te ih razvija u vojnički sposobne ljude. Pri osvajanju grada rima, povlačenjem crte Romul kao najistaknutiji pojedinac skupa ljudi rekao je da će to biti granice svetog grada Rima. U tom govoru njegov brat Rem preskače granice koju je Romul zaorao. Nakon toga Romul ubija sopstvenog brata i daje primjer kako se ne smije ponašati te kako se mora voditi računa o uređenju njihove zajednice i poštovanju njihovih granica te pravila.

Dalje pretposljednji kralj je Servi.
Posljedni Rimski kralj nosi ime Takrkvinije Superbus (oholi) kojeg su Rimljani 510. godine protjerali, njegovim protjerivanjem se uzima ta godina kao godina mijenjanja cjelokupnog uređenja Rimske države koja prestaje biti kraljevstvo, dobija novi Republikanski oblik uređenja države.
Kasnije će se spominjati Servijeve reforme.

Drugi organ vlasti - SENAT.
Senat je organ vlasti koji je - pogledavši Rimsku političku historiju - jedan od najvažnijih državnih organa historije države. On je ponikao od samih početaka Rimske države te ostao do kraja iste. Senat je vrlo značajan i često će se spominjati u okviru pitanja koje ćemo obrađivati.
Osnovna nadležnost Senata je bio kao savjetodovno tijelo kralju. On je savjetovao kralja. Termin Senata dolazi od riječi SEMEX - STARAC, u senat su ulazili najstariji - najiskusniji predstavnici Rimskog društva tog perioda.
Pored činjenice gdje je senat bio savjetodavni organ u periodu kraljevstva, politička uloga samog senata će se mijenjati tokom perioda razvoja Rimske države. U periodu republike, Senat postaje najvažniji dominantni državni organ, gdje se donose najvažnije političke državne odluke - vezane za egzistenciju Rimske države. U periodu PRINCIPATA njegov značaj SLABI, u periodu DOMINATA sam Senat ima jednu ceremonijalnu ulogu, gdje politički značaj dalje SLABi. Političke uloge nose carevi.
Bitno je naznačiti da Senat postoji, sa različitim položajem, nadležnostima, uticajem kroz sve faze razvoja Rimske države. Kada govorimo o Senatu, u prvobitni Rimski senat je ulazilo 300 senatora, otvara se potreba da se spomene i drugi segment pitanja - kakva je privreda u tom periodu?
Za period Kraljevstva kažemo da je privreda bila NATURALNOG KARAKTERA. Dakle osnovna obilježja tok tipa privređivanja su nizak nivo razvoja proizvodnih snaga, odnosa, sredstava, oruđa; niska produktivnost, odsustvo novca kao regulatora tržišnih odnosa.
Osnovne jedinice u društvu.
Osnovna jedinica u našem društvu je porodica. Nekada su ljudi živjeli u uređenjima kada nije postojala porodica. Ljudi su se nalazili u nekim drugim zajednicama življenja. Upravu u ovom periodu, osnovna zajednica življenja u Rimskom društvu se naziva GENS ili ROD.
Definicija pojma GENSA ili RODA.
GENS je ekonomska zajednica srodnika, jedna šira zajednica od današnje porodice jer je niski stupanj razvoja proizvodnih snaga i oruđa za rad primoravao ljude da se više udružuju/ u većem broju kao osnove za preživljavanje. ROD ili GENS je bio osnovna zajednica u koju se ljudi udružuju te sebi omogućavaju uvjete za život. GENS kao ekonomska zajednica srodnika vremenom slabi i biva napuštena kao društvena kategorija, ali se javljaju uže zajednice sve sličnije današnjoj porodici.
Raspadom GENSA dolazi do zajednice KONZORCIJUM / zajednica braće i sestara. Nakon toga dolazi do AGNASKE porodice, te na kraju razvoja javlja se tzv. krvno srodnička porodica ili KOGNATSKA porodica - najviše sliči današnjem tipu porodice. GENS- KONZORCIJUM - AGNANSKE FAMILIJA DO DANAŠNJIH PORODICA.
GENS- bilo je 300 GENSOVA. Na čelu svakog nalazio se starješina. Starješine su ulazile kao predstavnici svojih Gensova u Senat. Dakle Senat su sačinjavali sve starješine Rimskih Gensova. Senat kao politički organ je imao u svojoj savjetodavnoj ulozi prema kralju veliki autoritet. Kralj kao pojedinac nikad nije donosio značajne državne odluke bez konsultacije sa Senatorima kao najiskusnijim, najautoritativnijim ljudima. Vremenom, odnosno promjenom političke pozicije samog Senata, Senat postaje sve autonomniji politički faktor čije odluke - SENATUS KONZULTA (zaključci senata) dobijaju karakteristike samostalnog prava.


Dvije osnovne kategorije u društvu imamo koje su nekad nazivali klasama:
Robovlasnike - vladaju nad robovima.
Robove - potpuno obespravljeni objekti prava, potlačeni, nemaju svojstvo subjekta prava.
Kad budemo govorili o principatu pojavljuje se nova, društvena kategorija - odnosno novi religiozni pravac /nova religija koja sa svojim učenjem i pojmovima dovodi u pitanje same osnove Antičke robovlasničke Rimske države na koju Rimska država reaguje kroz tzv. "krvave progone" pristanica religioznih pokreta.

Pitanje o moralu
Navodi primjer gdje car traži od svog pravnika da opravda njegov zločin, odnosno ubistvo vlastitog brata. Pravnik Papinijan kaže caru kako to ne može učiniti jer je opravdavanje zločina još veći zločin. Car likvidira pravnika Papinijana.

Ensar pita za Justijanove kodifikacije
Tema se spominje u periodizaciji razvoja prava, profesor ne odgovara na pitanje.

Arian (prava momčina) pita za gladijatore, kako su oni holivudska kreacija, poštovani borci u to vrijeme - a ne osobe izlagane mučenju. Predstavlja argument kako oni nisu bili kao ostali "robovi" već su imali privilegije kao borci, sportisti, zabavljači.
Postavlja pitanje da li je za vrijeme publike dolazilo do nekih uvida demokratija, za razliku od perioda kraljevstva, imperije carstva usw.
Profesor spominje film gladijator kao edukativni film. Za borce su koristili termin "INSTRUMENTUM VOKALE" - odnosno oruđa koja govore. Nisu imali isti status kao "obični" robovi.
Republika kao oblik državnog uređenja
Rimljani su bili ponosni na svoj politčki koncept uređenja države, smatrali su kako je njihovo Republikansko uređenje najbolji oblik državnog uređenja. Rimska država u periodu Republike se najviše razvija i teritorijalno i privredno, stoga su smatrali da njihova struktura vlasti u Republikanskom obliku je najbolje optimalno državno uređenje gdje sve funkcionise. Kasnije stižu krize u periodu Principata i Dominata. Filozofi, historičari i teoretičari Antike kao POLIBIJE (vrši kategorizaciju oblika državnih uređenja i klasificira ih u pet oblika državnih uređenja - on je Rimski Republikanski oblik uređenja kao tip mješovitog državnog uređenja smatrao kao najoptimalniji oblik drž. uređenja.)
Ti sistemi su tada funkcionisali, ali određene promjene u Rimskoj državi na kraju pokazuju da taj oblik državnog uređenje gdje se Antički Rimljani zakljinju - pokazuje se kao neadekvatan oblik uređenja. U tim periodima Republike dešavaju se društvene reorganizacije, građanski ratovi, borbe.. zbog svog ubjeđenja u optimalnost Republikanskog uređenja izgubili i glavu.
Marko Tulije Ciceron?? - predstavlja dilemu "da li se intelektualac uključuje u procese političkog odlučivanja, ili treba da se drži kabinetskog umovanja i filozofiranja. Profesor priča anegdotu. Jedan naš političar, u susretu sa profesorom - ljut i iziritiran, na pitanje "šta je bilo" odgovara - vidim odnio je vrag šalu, postavljam sam sebi pitanje da li se uopšte treba zalagati za opću stvar, da li se treba angažirati itd.. Profesor odgovara "to je vječna dilema, Prof. spominje Cicerona te kako je radio doktorat na temu "Ciceronovo djelo kao izvor prava" te govori političaru "glasoviti Rimski filozof, pravnik, političar Ciceron je u tim dilemama uvijek zastupao stav i gledište kako se intelektualci trebaju uključiti u javni život. Političar odgovara kako to nije znao, te mu je lakše bilo zbog odgovora profesora. Profesor anegdotu završava činjenicom kako je Cicerona njegovo ubjeđenje njega koštalo glavom.

Predavanje, konačno.

Starješine GENSOVA ulaze u Senat. Najuticajniju političku poziciju Senat ima u periodu Republike. Senat je najvažniji politički organ, o kojem ima dosta literature. Neke njegove odluke ćemo obrađivati.

Treći organ vlasti bile su GOSPODONARODNE SKUPŠTINE.
Nadležnost narodnih skupština je bila kao i danas - one su donosile zakone (kao i današnji Parlament, ne onaj na Malti). Osnovna nadležnost je zakonodavna nadležnost. Ipak, rimsko pravo se nije razvilo zakonodavnoj metodom.
Kad govorimo o Narodnim skupštinama (termin je bio KOMICIJA - Skupština, KOMICIO - skup ljudi). Skupština je skup ljudi koji su se sabrali na određenom mjestu da donose određene odluke. Zakon je osnovni i pravosudni proizvod same skupštine.
U Kad govorimo o skupštiama u periodu kraljevstva, moramo spomenuti osnovne oblike skupština. Osnovna i prvobitna funkcija i oblik narodne skupštine u Rimskom društvu počentog perioda je ba tzv. TRIBUTSKA SKUPŠTINA (Komicia Tributa) - koju sačinjavaju predstavnici onih GENSova.
Kad govorimo o oblicima narodnih skupština opet moramo otvoriti drugo pitanje, pitanje društvene strukture ovog perioda pored generalne podjele na robovlasnike i robove. U okviru tog tzv. slobodnog stanovništva, kategorije robovlasnika imali smo različite segmente.
Period kraljevstva kao prvi period razvoja Rimske države je prelazni period gdje se Rimska država tek formira. Rimska država je nejjaka organizacija. To je period prelaska is pred državnih oblika uređenja sa postupnom izgradnjom države kao posebne organizacije vlasti. Država nije uvijek postojala, ona je historijska kategorija koja je nastala na određenom stupnju historijskog razvoja ljudskog društva koja se preko 2000 godina razvija u najrazličitijim modalitetima, a po nekim shvatanjima je to bilo različito uređenje i filozofija u odnosu na današnje države.
O različitim konceptima razvoja države mi ćemo učiti u drugim predmetima kao Uvod u nauku o državi i pravu, Teorija države i prava itd. Ali bitno je da znamo da je država historijska, te nastala u određenom stepenu.
Kraljevstvo je upravo jedan od tih stepena kreacije modernih država.

Narodne skupštine i njihova višeznačnost te veći tip narodnih skupština omogućavaju nam da pratimo i društvene promjene u Rimskoj državi i društvo. Kada govorimo o društvenim promjenama, spominjemo predzadnjeg kralja Servije Tulj??, koji izvodi Reforme (Servijev Ustav/reforme). Rimska država se razvijala kroz teritorijalno širenje. To je period stvaranja države.
Država se stvara kad se u društvu javlja proces imovinske diferenciracije / nejednakosti.
Kada se govori o GENSovima, naglašava se da pojedinac izvan GENS-a nije mogao preživjeti. Ljudi su da bi preživjeli bili u zajednici, skoncetrisani u osnovnu ćeliju društva - GENS. Izbacivanje pojedinca iz GENSa je imalo praktičnu posljedicu kao današnja smrtna kazna jer pojedinac izvan GENSa ne može preživjeti. Takve primjere imamo i u životinjskm svijetu, gdje vukovi i hijene egzistiraju po principu čopora/stada. Osnova njihovog preživljavanja. Tako je bilo i sa ljudima na početku, morali smo biti ujedinjeni da bi preživjeli. U jedinstvu je snaga, SDA.
Danas je moguće da pojedinac sam egzistira, svojim znanjima iskustvima i predispozicijama može privređivati kao pojedinac i samostalno živjeti. To prije nije bilo moguće.
GENSovi su se udruživali, Aristotel kaže da je čovjek društvena životinja.Oni se organizuju u jedan viši oblik udruživanja, tzv. KURIJE??
10 GENSova čini jednu KURIJU. 300 GENSova- 30 Kurija.
Potrebe ostvarene u Kurijama su na religioznom, duhovnom planu. Dalje se te KURIJE udružuju u jedan viši oblik - tzv. plemena. 10 KURIJA je jedno pleme. Po predanju u tom periodu egzistirali su tri plemena. Tici, Ramni i Luceri. A ta tri plemena su sačinjavala Rimski narod. Udruživanje plemena je imalo cilj vojnog organizovanja, vojna osvajanja - pohode, gdje koordinirano, udruženi vrše ratna osvajanja. To udruživanje i aktivno teritorijalno širenje kroz ratna osvajanja produbljuju procese imovinske nejednakosti. Pretposljednji Rimski kralj uvidjevši procese u Rimskom društvu izvršava reorganizacije u Rimskom društvo, nama poznate pod nazivom Servijeva reforma/Ustav. Glavni vid širenja /jačanja Rimske države, on te reforme poduzima kako bi se što jednostavnije postizali ti vojni ciljevi, kako bi se Rimsko društvo perioda što bolje vojno organizovalo i nastavilo na dalja osvajanja. U toj reorganizaciji Rimskog društva, SERVIJE cjelokupno slobodno Rimsko stanovništvo dijeli u 5 tzv imovinskih razreda, prema tzv imovinskom cenzusu. Cenzus je procijenjena ekonomska jačina grupe. Najbogatiji su bili pozicionirani u prva dva imovinska razreda, a onda im je on naredio kao najbogatijima da opremaju vojsku sa najboljim raspoloživim oružanjem. Svaki imovinski razred ima obavezu organizacije vojnih jedinica CENTURIA, vojna formacija od 100 ljudi. Prva dva razreda moraju formirati najveći broj CENTURIA kao najmoćniji. tako da prva dva razreda formiraju veći broj vojnih jedinica nego ova tri zajedno. Vojno opremljeniji i spremniji predvode kolone i imaju privilegije za sve prisvojevine. Na osnovu te podjele na imovinske razrede te dužnosti svih razreda je kasnije Tulio organizovao poseban, novi oblik narodnih skupština. Tzv. Centurijatske skupštine gdje je jedna Centuria-vojna jedinica jedan glas. Prva dva razreda sa najviše Centuria imaju i većinski glas, te donose odluke i zaokne koje služe kao zaštita vlastitih interesa. Tulie je jednu imovinsku nejednakost preslikao u politički dominantni položaj onih ekonomski najjačih slojeva društva.